Vücudumuz akıl almaz bir şuurla çalışıyor. Boşaltım, dolaşım, sindirim ve sinir sistemlerimiz, organlarımız, hücrelerimiz, kemiklerimiz, dokularımız… Hepsi milyonlarca yılın öğrenilmişliğini ve bilgisini hafızasında saklayan birer şuurluluk tescilidir. Beyin ise; hala sırları tam olarak çözülememiş eşsiz hızlı işlemciye ve sınırsız saklama deposuna sahip bir organımızdır. Okuyacağınız bu yazıda; kabaca beynin bölümlerinden, prefrontal korteksten ve bilinçli düşünme ile ilişkisinden bahsedilecektir.

Amerikalı doktor ve nörobilimci Paul D. MacLean’in geliştirdiği “Triune Beyin Modeli’ne” (Üçlü Model) göre; beynimiz arkadan öne doğru milyarca yıl içinde evrilmiş bir organımızdır. Kabaca üç bölüme ayrılmaktadır; sürüngen, memeli ve insan beyin.

1. Sürüngen Beyin: Omurilikten devam eden beynimizin ilk basamağıdır. Temel yaşamsal fonksiyonlarımızı yürütür; sistemler (dolaşım, boşaltım, sindirim vb.), organlar, hareket, hayatta kalma gibi…

2. Memeli Beyin: Beynimizin ikinci basamağıdır; limbik sistemi de kapsayan duygularımızın, ödül-ceza mekanizmamızın, iletişim ihtiyacının yürütüldüğü bölgedir. Annelik, babalık duyguları, alışkanlıklar, bağımlılıklar bu bölgenin aktivasyonu ile ilişkilendirilebilir.

3. İnsan Beyin: Frontal korteks olarak isimlendirilir; biyoloji dersinde de gördüğümüz, bağırsak gibi sarmal sarmal olan beynimizin en üst şapkasıdır. Düşünme, muhakeme etme, bellek, dikkat-konsanrasyon gibi üst bilişsel becerilerin yürütüldüğü bölgemizdir. Frontal korteks sağ ve sol lob olarak ayrılmanın yanı sıra frontol korteksin ön kısmı olarak da bilinen “Prefrontal Korteks” olarak da ayrışır.

- Prefrontal korteks; alın bölgemizde yer alan, düşünce ve davranışlarımızı yönlendirmek, amacına uygun davranmak, uyaranları ayıklamak, kararlar vermek, değerlendirme yapmak, anlam vermek ile ilgili bölümüdür. Özetle beynimizin idari bölümüdür, farkındalıkla ilişkilidir. Analitik düşündüğümüz, muhakeme ettiğimiz ve objektif olabildiğimiz, dikkatimizi farkında bir şekilde yönetebildiğimiz zamanlarda aktiftir.

Prefrontal korteksin aktifliğine niye ihtiyaç duyalım?

“Biliyorum ama elimden gelmiyor,” , ”Yapamıyorum.” , “Aynı şeyleri yaşıyorum.”, “Vazgeçemiyorum.” gibi ifadeleri daha az kullanmak, “İnsanlık” vasıflarımızı arttırmak için. Bu zamana kadar beynimizde çoğunlukla kullandığımız yollar -ki çoğu atalarımızdan aktarılan yaşamsal döngülerdir- otomatik pilotlarımızdır yani sürüngen, memeli beyinlerimizdir ya da erken çocukluk döneminde oluşup kemikleşmiş düşünce yolaklarımızdır; ezbere, kendiliğinden, alıştığımız gibi davrandığımız anlardır.

Verdiğimiz çok küçük kararlarda bile (Bu eşyayı alayım mı?), bilinçli düşünme haline kendimizi sevk edersek, yani “otomatik” değil de, “manuel” olarak yol alırsak, beynimizde prefrontal korteksin aktivasyonu artacaktır. Aktivasyon arttıkça bu alan eskiye göre daha çok kullanılacaktır. Bu bölge daha çok kullanıldıkça bilinçli kararlarımız artacaktır. Tabi burada duyguları da ihmal etmemek gerekir. Bilinçli değerlendirme duyguları hiçe sayan sadece akılcı olmak demek değildir. Prefrontal korteksin duygu ile ilgili uyaranları izleme ve değerlendirmede de aktif olduğunu gösteren araştırmalar vardır.

Sürüngen ve memeli beynimize şükran doluyuz. Onlar olmasa hayatta kalamazdık fakat hayatımızla ilgili aldığımız birçok kararda (beslenme, satın alma, ebeveyn tutumları vb.) onların hâkimiyetine bir dur demenin zamanı geldi de geçiyor bile. Duygularımızı ve dürtülerimizi tanıyıp şefkatle kabul ettikten sonra, prefrontal korteksin varlığını da kendimize hatırlatmaya, prefrontal korteksi hayatımızın direksiyonuna geçirmeye, sürüngen ve memeli beyinlerimizin de emniyet kemerlerini bağlayıp arka koltukta güvenle oturtmaya, deli gibi okumaya, araştırmaya, incelemeye, hem kendimizi hem de çevremizi gözlemlemeye ne dersiniz? 2020 yılı için kendinize verebileceğiniz daha güzel bir armağan bilmiyorum…

Saygı ve sevgilerimle…

Psikolog / Meltem Şahiner