Gün içinde birçok duygudan geçiyoruz. Sevinç, keder, korku, yalnızlık, öfke, çaresizlik… Bazı duygular kendini bile fark ettirmeden gelip geçerken, bazı duygular daha derin, daha yoğun ve daha da uzun süreli olabiliyor.



Daha önceki yazılarda da birçok kere bahsetmiştim; duygularımız kalbimizde hissettiğimiz ayrı bir âlem değil! Duygularımız zihnimizin eseri, aklımızdan geçen düşüncelerinin neticesi. Her hangi bir konuyu, bir durumu nasıl algılıyorsak, o algılamaya uygun duygulanıyoruz. Tehdit olarak algılıyorsak, korku, gerilim gibi duygularımız oluşabiliyor. Yakınlık olarak algılıyorsak, sevme, sevilme, mutluluk duygularımız oluşabiliyor ve duygularımız neticesinde de davranışlarımız ve en nihayetinde yaşamımız şekilleniyor.



Rasyonel Emotif Terapi Kuramının Kurucusu Albert Ellis, insanı hem akılcı hem de mantıksız olarak görmektedir. “Mantıksız (Akılcı olmayan) Düşüncüler” insanı birçok duyguyu yaşamasına ve neticesinde de ruh sağlığının bozulmasına neden olabilmektedir. Bu minvalde Ellis “İnsan duygusal rahatsızlıklarından akılcı düşünme kapasitesini arttırarak yani mantık gücünü yükselterek kurtulabilir.” demektedir.



Mükemmelliyetçi bir kişilik yapısına sahip olan bir kişiyi ele alalım. Bu kişi erken çocukluk döneminde ebeveynlerinin kontrolcü ve eleştirel yapısının ve/veya bulunduğu “zorlu” yaşam koşulların etkisiyle, çocuklukta takdir görebilmek, beğeni kazanabilmek için “Mükemmel olmazsam beğenilmiyorum, o yüzden mükemmel olmalıyım” kararını almış olabilir. Bu çocuklukta alınmış bir karardır, çocukluğun zihinsel ve duygusal yapısına göre şekillenmiştir. Fakat bu karar onlarca, belki yüzlerce kez pekiştirildiği için o çocuğun davranışlarına yerleşir ve yetişkinlikte de sürüp gider. Yetişkin kişi farkındalık geliştirip değişim için çabalamazsa ölene kadar sürüp gidebilir. Yani yedisinde neyse yetmişinde de o olur.



“Yaptığın en basit işte bile mükemmel olmalısın.” kararına inandığı için, her hangi bir zamanda bir hata yaptığında müthiş yıkıcı duyguyla baş başa kalır. Bir hata yaptığında, derin bir suçluluk ve pişmanlık hisseder, ayrıca ruminatif bir düşünce biçimini yaşayıp durur (“Ben nasıl böyle bir hata yaptım” düşüncesini tekrar tekrar düşünür). Bu duygu ve düşünme hali günler, geceler hatta yıllarca sürebilir. Kendini affedemez. Kendine şefkat göstermeyi bilmez, kendi değerini anca mükemmel olabildiği ölçüde koruyabildiğinden hata yaptığında müthiş bir değersizlik, yetersizlik hisseder.



Bu herkeste böyle olacak diye bir şey yoktur. Düşünce yapısı değiştiğinde duygu değişiyorsa, aynı olay herkeste farklı bir duyguya sebep olabilir. Örneğin; aynı hatayı “Mükemmel Olmalısın!” kararını almamış bir kişi yaptığında, “Acele davrandığını, herkesin hata yapabileceğini, yaptığı bu hatayı nasıl telafi edebileceğini” vb. düşünerek pişmanlık yaşasa bile, bu duygu o kişide gelip geçer. Çözüme odaklanır, kendine karşı şefkatlidir, yetersizlik hissetmez. Fakat mükemmel olmalısın kararını alan bir kişide bu duygu gelip geçmek yerine (biraz arabesk olacak ama) delip geçer.



Ellis'e göre duygular dört şekilde kontrol edilebilir:

1. Elektrikli ve/veya biyokimyasal araçlarla (elektro şok, antidepresanlar);

2. Kişinin psikomotor sistemini kullanarak (egzersiz yaparak, nefes/meditasyon tekniklerini kullanarak);

3. Kişinin var olan duygusal durumlarına ve önyargılarına başvurarak (Psikoterapi alarak)

4. Kişinin zihin gücünden yararlanarak (Akıl gücünü geliştirme, sakinleşmeyi geliştirme).



Duygularımızın delip geçmemesi, gelip geçmesi için derinlemesine kendimizi analiz etmemizde fayda var. Yaşadığımız olaylar değil, o olayla ilgili düşünce yapımızın duygularımıza sebep olduğunu hatırlayıp, aklımızdan geçen düşünceleri fark etmek ve yerine bir yetişkin gibi analitik, objektif, şefkatli ve gerçekli düşünceler koymak ruh sağlığımıza daha iyi gelecektir. Bu yeniden değerlendirme sürecimiz, çocukluk kararlarımızı hala sürdürüyor olmaktan bizi uzaklaştıracak, farkındalığımızın genişlemesine vesile olacak, kendimizi gerçekleştirmek ile ilgili gösterdiğimiz bu çaba, kendimize olan güvenimizi ve yaşam gücümüzü arttıracaktır.



Son söz; duygular ve düşünceler iki farklı süreç değildir; düşünceler ve duygular birbirini kaplar. Ellis’e göre, “İnsanı mantıksızlığa iten güçlü biyolojik ve toplumsal güçler bulunsa bile insanlar mantıklı olabilme potansiyeli taşırlar.”. Tüm zorlaştırıcı etkilere rağmen bu potansiyeli ortaya çıkarabilmemiz ümidiyle…



Sevgi ve saygılarımla…

Psikolog

Meltem ŞAHİNER