Kararlarımızı etkileyen şeyler nelerdir? Davranışlarımıza neler yön verir? Hayatımızı neler şekillendirir?
Kararlarımız hem günlük hayatımızı hem de geleceğimizi ziyadesiyle etkilemektedir. Karar vermek hayatımızda önemli dinamiklerden biridir. Kitap okumak, ellerimizi yıkamak, bir kişi ile iletişime geçmek, bir hayvan sahiplenmek, çocuk sahibi olmak, taşınmak, yeni bir iş kurmak ya da su içmek… Gün içinde bu örneklerde olduğu gibi büyük küçük, etkili etkisiz, önemli sıradan binlerce karar alırız.

Aldığımız kararlar ise birçok paradigmadan etkilenir. Ruh sağlığımız, karakterimiz, fizyolojik durumumuz, bağımlılıklarımız, ahlak seviyemiz, farkındalık düzeyimiz, sosyal zekâmız, dikkatimiz kararlarımızı etkileyen başlıca faktörlerdir.

Kararlar alırken her zaman objektif, rasyonel, gerçekçi değilizdir. Çoğu zaman mantıklı muhakemeler yapıp karar almaktansa, farkında olmadan otomatik bir şekilde kararlar alırız. Aldığımız kararların kaynağını çoğunlukla başımıza gelen olaylar olarak görürüz. Öyle olduğu için, böyle yapmışızdır (Etkiye tepki meselesi). Karşımızdaki şey/kişi/olay her neyse o sebep olmuştur bizim öyle davranmamıza. Kendi kararlarımızın sorumlusu bizim dışımızdaki şeydir.
“Beni çok üzdü, ağlattı. Beni bağırttı. Küstürttü.”. Kendi davranışlarımızın sorumluluğunu kendimizin dışındaki şeye verip edilgenleşiriz. Kararları kendimizin verdiğinizin farkında değilizdir. Üzülmeyi, ağlamayı, bağırmayı, kırıp dökmeyi, sarılmayı, dil uzatmayı… Biz seçtik. Zor ya da kolay olduğundan bağımsız yapabileceğimiz daha binlerce davranış örüntüsü varken otomatik tepki vermeyi seçtiğimizin farkında değilizdir.

Böyle yaparak karar verme gücümüzü karşı tarafa verdiğimizin farkında mıyız?
Böyle yaparak yaptığımız davranışların yani verdiğimiz kararların bizim aklıselimliğimizle verdiğimiz kararlar olduğunun sorumluluğundan kaçınmış oluruz. Karar verme gücümüzü terk etmiş oluyoruz. Gücümüzü karşıya bırakmış, kendimizi edilgen - pasif yapmış oluyoruz. Sanki zorlanmışız gibi, sanki başka seçenek yokmuş gibi, sanki başka bir şey için karar verecek gücümüz yokmuş gibi.
Bu çocukluktan bize miras kalmış, otomatikleşmiş bir örüntü olabilir.
Ebeveynlerimiz biz bir olay yaşadığımızda bize “Bu konu hakkında sen ne düşüyorsun? Sen nasıl hissettin? Sence başka neler doğru olabilir? Sen hangilerini yapabilecek güçtesin?” diye bizi sorgulamaya, pür haldeki kendimizi gözlemlemeye yönelten sorular neredeyse hiç sormadılar ki. Ebeveynlerimiz yaşantımızı deneyimlemeye izin vermediler ki. Ebeveynlerimizin takdirini alma ya da cezasından kaçınma baskısı altındayken, durup fark edemedik ki ne yaşadığımızı? Durup bakamadık ki, tanıyamadık ki gerçek duygu ve düşüncelerimizi, sindiremedik ki duygularımızı. Ebeveynlerimiz bize ya nasihat ettiler ya duygumuzu bastırdılar ya görmezden geldiler ya da küçümsediler. O yüzden şuan yetişkin olduğumuzu sanan bizler hala o çocuklukta öğrendiğimiz kalıplarla kararlar alıyor, davranışlarımızı şekillendiriyoruz.
Hâlbuki bir olay başımıza geldikten sonra yapabileceğimiz binlerce davranış var. Otomatiklik döngüsünden çıkarsak fark edebileceğimiz alternatifler çok. Bizler bu seçeneklerimizden bir tanesini seçiyoruz. Bu kararı biz veriyoruz, bu bizim seçimimiz. “Ağlamayı ben seçtim, gıdıklamayı da seçebilirdim. Gitmeyi, terk etmeyi, kalmayı, gülümsemeyi, küsmeyi, sert bir bakış atmayı ben seçtim.”.
Verdiğimiz kararların gücüne varmak içinde, bu kararları vermeden önce durmak, izlemek, fark etmek gerekiyor. Biliyorum yıllarca kendimizden uzak yaşayınca, insan kendine kolay yakınlaşamıyor. Çünkü kendimize yabancılaşıyor ve tanıdıklık hissini vermeyen bu kendimize yabancılaşma halini “tehlikeli” olarak algılanıyoruz. Yani özümüzü tehlikeli olarak algılıyoruz. O yüzden “En iyi yol, bildiğin yoldur.” diyip güvenli ama kendimizden uzak halimizle kararlar vermeye devam edip duruyoruz.
Artık otomatiklik döngüsünden çıkıp kendimize adımlar atmanın, kendimizle kucaklaşmanın zamanı gelmedi mi?
Bu size davetimdir. Sizi siz yapan duygularınızla tanışmaya, kendinizi olduğunuz gibi tanımaya ve kabul etmeye bir davettir. Kendinize yakınlaşacağınız eşsiz bir yolculuğu deneyimlemeye davettir. Kabul etmeniz umuduyla...


Psikolog
Meltem Şahiner