İnsanlar Neden Yalan Söyler?- Çocuk ve Yetişkinlerde Yalan Söyleme
İnsanlar Neden Yalan Söyler?
Yaşamımız boyunca yüzlerce insan tanırız… Ayrı ayrı yüzler, ayrı ayrı sözler. Her bir sözün gerçekliğine inanmak, insanlara güvenmek isteriz. Oysa her zaman böyle olmaz. Bazen duyduğumuz sözler doğru olmaz. Bazen de bildiğimiz doğrular doğru değildir. Çok sevdiğimiz, sonsuz güvendiğimiz insan bize yalan söylemiştir. Peki ama neden?
İnsanlar neden yalan söyler?
Yalan söyleme davranışı iki türlüdür: Ya normaldir, ya da patolojiktir. Normal yalan söyleme davranışı stres altındaki herkeste zaman zaman görülen bir davranıştır. Kimi zaman bulunduğu durumdan kurtulmak için, kimi zaman değer kaybetmemek, karşısındakini kırmamak için insanlar yalan söyler. Bir diğer yalan söyleme ise patolojik yalancılıktır. Patolojik yalancılık genellikle psikotik bozuklukları olan kişilerde görülür. Patolojik yalancılıkta, kişi kendisini övücü nitelikte yahut büyük iddiaları taşıyan fantastik şeyler anlatır. Bu tür ‘hikayeler uydurma’ya pseudologia fantastica, yani fantastik laflar uydurma denir. Fantastik laflar uyduran kişiler ise genellikle, histriyonik yani oyuncu kişiliklerdir.
Antisosyal kişilerde de yalan söyleme eğilimi görülür. Bu kişilerde amaç çıkar sağlamaktır. Sahte kimlikler, sahte isimlerle suç işleyebilirler. Histriyonik kişilerin yalanlarında ise çıkar amacı yoktur.
Beyaz yalan ya da pembe yalan yoktur. Yalanın rengi yoktur. Fakat bazı insanlar, söyledikleri yalanlarla oldukça ‘renkli hikayeler’ anlatırlar. Sahip olmadıkları şeylere sahipmiş gibi, yapmadıklarını yapmış gibi, yaşamadıklarını yaşamış gibi anlatırlar. Amaç ne bulunulan durumdan kurtulmak ne de karşı tarafı kırmamaktır. Amaç ilgi çekmektir.
Yalan söylemek karşı tarafı aldatmanın dışında zorlu bir süreci de gerektirir. Anlatılan ‘hikaye’, her sorulduğunda hatırlanmalı; akılda tutulmalıdır. Parçaları unutulduğunda yalan açığa çıkacaktır. Fakat buna rağmen insanlar içinde bulundukları olaydan sıyrılmak adına çoğu zaman o an kolay geleni, yalan söylemeyi tercih ederler. Zamanla söyledikleri hikayeyi kendileri unutsalar da, karşı taraf unutmayabilir. İçinde bulundukları durum ise, tamamen bir karmaşa haline gelebilir. Hayal kırıklığı, güven kaybı ise söylenen yalanın fark edildiğinde ortaya çıkar. Ve uzun süre kalır…
Söylenen Yalanları Anlamak Mümkün Mü?
Söylenen yalanları çoğu zaman fark etme olasılığımız vardır. Karşımızdaki insanı ne kadar iyi tanıyorsak onda yalan söylediği an var olan değişiklikleri de o kadar fark edebiliriz.
Ses tonu, yüz ifadesi, kol, bacak ve beden hareketleri, ellerin titremesi, konuşma hızı ile de kişinin yalan söylediği fark edilir çoğu zaman. Yalan söyleyen kişinin, doğru söyleyen kişiye göre daha kaygılı, daha güvensiz, daha heyecanlı ve tedirgin durduğu bilinmektedir.
Ses Tonu ve Kelimeler: Yalan söyleyen kişiler konuşurken genellemeler yapar, olumsuz cümleler kurar, sorulara cevap vermekten kaçınırlar. Cevap vermeden önce bekler, sesi yükselir alçalır ve dili sürçer.
Yüz İfadesi ve Fizyolojik Tepkiler: Yalan söyleyen kişiler göz göze gelmekten çoğu zaman kaçınır, ellerini kollarını oynatır, gözbebekleri büyür, kızarma, terleme, soluk alıp vermede sıklaşma olabilir.
Beden Hareketleri: Yalan söyleyen kişide vücut hareketlerinde azalma olur. Bazen evet bazen de hayır anlamında başı sallamak, güvenirlik için kaşı yukarı kaldırma gibi.
Çocuklarda Yalan Söyleme Davranışı
Çocuklarda görülen yalan söyleme davranışı, yetişkinlerden farklıdır. Özellikle okul öncesi dönemlerde çocuklar, doğru ile yanlışı, hayal ile gerçeği ayırmakta güçlük çekerler. Bu durum oldukça normaldir. Çocuklar cümlelerinin içine hayali bir arkadaşı, bazen bir masal kahramanı ekleyerek neler yaptıklarını anlatabilirler. 7 yaş itibariyle bu durum kendiliğinden geçer.
Çocuklarda yalan söyleme davranışı, bir uyum ve davranış bozukluğu olarak da görülür. Bu davranışın altında yatan sebepler ise;
• Korkular ve kaygılar,
• İlgi eksikliği,
• Değersizlik hissi,
• Sevgi ve şefkat yoksunluğu,
• Aileden takdir görememe,
• Küçümseyici ve aşağılayıcı tutuma maruz kalma,
• Aşırı cezalandırıcı tutuma maruz kalma,
• Aşırı takdir görme, aşırı ödüllendirilme.
Çocuklar ailelerinden bekledikleri ilgiyi göremediklerinde, sevilmediklerini hissettiklerinde yalan söyleyebilirler. İlgi çekmek amacıyla dişi ağrımadığı halde, dişinin ağrıdığını söyleyerek ağlayabilir, ebeveyn ilgisini çekmeye çalışabilir. Var olan durum, ebeveynlerin ilgisini arttıracak ve çocuğun istediği şefkati görmesini sağlayacaktır.
İçlerinde bulundukları durumdan dolayı, ceza almaktan korkan çocuklarda da yine inkar etme, yalan söyleme davranışları görülebilir. Arkadaşlarıyla oyun oynarken evdeki bir eşyaya zarar veren çocuk, annesi ile baş başa kaldığında alacağı cezadan korktuğu için suçu diğer arkadaşlarına yükleyebilir. Ya da sınıf ortamında sergilenen bir davranışta, öğretmenden çekinen çocuklar gerçeği itiraf etmektense yalan söylemeyi tercih edebilir. Bulunan durumdan en az zararla kurtulmak, ceza almamak temel amaçtır.
Çocuklarda yalan söyleme alışkanlığı, bir ebeveyn öğretisi de olabilir. Anne-babasının sürekli yalan söylediğine şahit olan çocuklar, ilerleyen yaşlarda aynı davranışı sergileyebilir. Örneğin;, “Annene seni buraya getirdiğimi söyleme.”, “Baban bu aldığımızı görürse çok kızar. Sana sorarsa annem almadı de.” gibi söylemler çocukları ikilemde bırakabilir. Yalan söylemenin bir durumdan kurtulmak için gerekli olduğuna inanabilirler. İlerleyen dönemlerde, bu defa yaşadığı bir olayda anne ve babasının tepkisinden çekinen çocuk, yalan söyleyerek bunu alışkanlık haline getirebilir.
Sürekli eleştirilen, hata yapmaktan ceza almaktan çocuklar da yaptıkları davranışları ebeveynlerinden veya ona ceza verecek kişi veya kişilerden saklama eğilimine girebilir. Bu davranışı inkar edebilir, gizleyebilir, suçu bir başkasına atabilirler.
Çocuğunuzun yalan söylediğini fark ettiğinizde…
• Küçük yaştan itibaren çocuğunuza, doğru söylemenin ne kadar önemli olduğunu, yalan söylendiğinde ortaya çıkabilecek durumları masal, hikaye ve oyunlarla öğretmeye çalışın. Çocuk eğitiminde önemli bir faktör olan bu öğreti, çocuğunuzun yaşamı boyunca etkisini sürdürecektir.
• Söylenen yalanın sonucunun zarar verici olduğunu, yaptığı bu davranıştan dolayı özür dilemesi gerektiğini fark etmesini sağlayın.
• Yalan söylediğinde hissettiğiniz kızgınlığı ve hayal kırıklığını onunla paylaşın. Kişiliğini değil, davranışını eleştirin.
• Azarlamak yerine, aynı davranışı bir daha sergilememesi için daha uygun bir yöntem seçin.
• Çocuğunuza iyi bir rol model, sizi sürekli izlediğini, yaptıklarınızı tekrarlayacağını, sizi örnek alacağını unutmayın.
• Ceza göreceğini bile bile, gerçeği söylediğinde onu takdir edin. Cesaretinden dolayı övün.
• Çocuklar ilgi çekmek, beğeni almak, değer görmek için de yalan söyleyebilirler. Ona doğruyu söylediğinde, cesur bir davranış sergilediğinde ona sevgiyle yaklaşın.
• Yalan söylediğini itiraf ettiğinde ise, onu azarlamak yerine dürüstlüğünü takdir edin. Aynı zamanda yalan söylemesine sebebiyet veren davranışın da sorumluluğunu almasını sağlayın.
• Yalan söylediği için bir kez ceza verdiğinizde, bu olayı bir daha gündeme getirmeyin.
Yaşamımız boyunca yüzlerce insan tanırız… Ayrı ayrı yüzler, ayrı ayrı sözler. Her bir sözün gerçekliğine inanmak, insanlara güvenmek isteriz. Oysa her zaman böyle olmaz. Bazen duyduğumuz sözler doğru olmaz. Bazen de bildiğimiz doğrular doğru değildir. Çok sevdiğimiz, sonsuz güvendiğimiz insan bize yalan söylemiştir. Peki ama neden?
İnsanlar neden yalan söyler?
Yalan söyleme davranışı iki türlüdür: Ya normaldir, ya da patolojiktir. Normal yalan söyleme davranışı stres altındaki herkeste zaman zaman görülen bir davranıştır. Kimi zaman bulunduğu durumdan kurtulmak için, kimi zaman değer kaybetmemek, karşısındakini kırmamak için insanlar yalan söyler. Bir diğer yalan söyleme ise patolojik yalancılıktır. Patolojik yalancılık genellikle psikotik bozuklukları olan kişilerde görülür. Patolojik yalancılıkta, kişi kendisini övücü nitelikte yahut büyük iddiaları taşıyan fantastik şeyler anlatır. Bu tür ‘hikayeler uydurma’ya pseudologia fantastica, yani fantastik laflar uydurma denir. Fantastik laflar uyduran kişiler ise genellikle, histriyonik yani oyuncu kişiliklerdir.
Antisosyal kişilerde de yalan söyleme eğilimi görülür. Bu kişilerde amaç çıkar sağlamaktır. Sahte kimlikler, sahte isimlerle suç işleyebilirler. Histriyonik kişilerin yalanlarında ise çıkar amacı yoktur.
Beyaz yalan ya da pembe yalan yoktur. Yalanın rengi yoktur. Fakat bazı insanlar, söyledikleri yalanlarla oldukça ‘renkli hikayeler’ anlatırlar. Sahip olmadıkları şeylere sahipmiş gibi, yapmadıklarını yapmış gibi, yaşamadıklarını yaşamış gibi anlatırlar. Amaç ne bulunulan durumdan kurtulmak ne de karşı tarafı kırmamaktır. Amaç ilgi çekmektir.
Yalan söylemek karşı tarafı aldatmanın dışında zorlu bir süreci de gerektirir. Anlatılan ‘hikaye’, her sorulduğunda hatırlanmalı; akılda tutulmalıdır. Parçaları unutulduğunda yalan açığa çıkacaktır. Fakat buna rağmen insanlar içinde bulundukları olaydan sıyrılmak adına çoğu zaman o an kolay geleni, yalan söylemeyi tercih ederler. Zamanla söyledikleri hikayeyi kendileri unutsalar da, karşı taraf unutmayabilir. İçinde bulundukları durum ise, tamamen bir karmaşa haline gelebilir. Hayal kırıklığı, güven kaybı ise söylenen yalanın fark edildiğinde ortaya çıkar. Ve uzun süre kalır…
Söylenen Yalanları Anlamak Mümkün Mü?
Söylenen yalanları çoğu zaman fark etme olasılığımız vardır. Karşımızdaki insanı ne kadar iyi tanıyorsak onda yalan söylediği an var olan değişiklikleri de o kadar fark edebiliriz.
Ses tonu, yüz ifadesi, kol, bacak ve beden hareketleri, ellerin titremesi, konuşma hızı ile de kişinin yalan söylediği fark edilir çoğu zaman. Yalan söyleyen kişinin, doğru söyleyen kişiye göre daha kaygılı, daha güvensiz, daha heyecanlı ve tedirgin durduğu bilinmektedir.
Ses Tonu ve Kelimeler: Yalan söyleyen kişiler konuşurken genellemeler yapar, olumsuz cümleler kurar, sorulara cevap vermekten kaçınırlar. Cevap vermeden önce bekler, sesi yükselir alçalır ve dili sürçer.
Yüz İfadesi ve Fizyolojik Tepkiler: Yalan söyleyen kişiler göz göze gelmekten çoğu zaman kaçınır, ellerini kollarını oynatır, gözbebekleri büyür, kızarma, terleme, soluk alıp vermede sıklaşma olabilir.
Beden Hareketleri: Yalan söyleyen kişide vücut hareketlerinde azalma olur. Bazen evet bazen de hayır anlamında başı sallamak, güvenirlik için kaşı yukarı kaldırma gibi.
Çocuklarda Yalan Söyleme Davranışı
Çocuklarda görülen yalan söyleme davranışı, yetişkinlerden farklıdır. Özellikle okul öncesi dönemlerde çocuklar, doğru ile yanlışı, hayal ile gerçeği ayırmakta güçlük çekerler. Bu durum oldukça normaldir. Çocuklar cümlelerinin içine hayali bir arkadaşı, bazen bir masal kahramanı ekleyerek neler yaptıklarını anlatabilirler. 7 yaş itibariyle bu durum kendiliğinden geçer.
Çocuklarda yalan söyleme davranışı, bir uyum ve davranış bozukluğu olarak da görülür. Bu davranışın altında yatan sebepler ise;
• Korkular ve kaygılar,
• İlgi eksikliği,
• Değersizlik hissi,
• Sevgi ve şefkat yoksunluğu,
• Aileden takdir görememe,
• Küçümseyici ve aşağılayıcı tutuma maruz kalma,
• Aşırı cezalandırıcı tutuma maruz kalma,
• Aşırı takdir görme, aşırı ödüllendirilme.
Çocuklar ailelerinden bekledikleri ilgiyi göremediklerinde, sevilmediklerini hissettiklerinde yalan söyleyebilirler. İlgi çekmek amacıyla dişi ağrımadığı halde, dişinin ağrıdığını söyleyerek ağlayabilir, ebeveyn ilgisini çekmeye çalışabilir. Var olan durum, ebeveynlerin ilgisini arttıracak ve çocuğun istediği şefkati görmesini sağlayacaktır.
İçlerinde bulundukları durumdan dolayı, ceza almaktan korkan çocuklarda da yine inkar etme, yalan söyleme davranışları görülebilir. Arkadaşlarıyla oyun oynarken evdeki bir eşyaya zarar veren çocuk, annesi ile baş başa kaldığında alacağı cezadan korktuğu için suçu diğer arkadaşlarına yükleyebilir. Ya da sınıf ortamında sergilenen bir davranışta, öğretmenden çekinen çocuklar gerçeği itiraf etmektense yalan söylemeyi tercih edebilir. Bulunan durumdan en az zararla kurtulmak, ceza almamak temel amaçtır.
Çocuklarda yalan söyleme alışkanlığı, bir ebeveyn öğretisi de olabilir. Anne-babasının sürekli yalan söylediğine şahit olan çocuklar, ilerleyen yaşlarda aynı davranışı sergileyebilir. Örneğin;, “Annene seni buraya getirdiğimi söyleme.”, “Baban bu aldığımızı görürse çok kızar. Sana sorarsa annem almadı de.” gibi söylemler çocukları ikilemde bırakabilir. Yalan söylemenin bir durumdan kurtulmak için gerekli olduğuna inanabilirler. İlerleyen dönemlerde, bu defa yaşadığı bir olayda anne ve babasının tepkisinden çekinen çocuk, yalan söyleyerek bunu alışkanlık haline getirebilir.
Sürekli eleştirilen, hata yapmaktan ceza almaktan çocuklar da yaptıkları davranışları ebeveynlerinden veya ona ceza verecek kişi veya kişilerden saklama eğilimine girebilir. Bu davranışı inkar edebilir, gizleyebilir, suçu bir başkasına atabilirler.
Çocuğunuzun yalan söylediğini fark ettiğinizde…
• Küçük yaştan itibaren çocuğunuza, doğru söylemenin ne kadar önemli olduğunu, yalan söylendiğinde ortaya çıkabilecek durumları masal, hikaye ve oyunlarla öğretmeye çalışın. Çocuk eğitiminde önemli bir faktör olan bu öğreti, çocuğunuzun yaşamı boyunca etkisini sürdürecektir.
• Söylenen yalanın sonucunun zarar verici olduğunu, yaptığı bu davranıştan dolayı özür dilemesi gerektiğini fark etmesini sağlayın.
• Yalan söylediğinde hissettiğiniz kızgınlığı ve hayal kırıklığını onunla paylaşın. Kişiliğini değil, davranışını eleştirin.
• Azarlamak yerine, aynı davranışı bir daha sergilememesi için daha uygun bir yöntem seçin.
• Çocuğunuza iyi bir rol model, sizi sürekli izlediğini, yaptıklarınızı tekrarlayacağını, sizi örnek alacağını unutmayın.
• Ceza göreceğini bile bile, gerçeği söylediğinde onu takdir edin. Cesaretinden dolayı övün.
• Çocuklar ilgi çekmek, beğeni almak, değer görmek için de yalan söyleyebilirler. Ona doğruyu söylediğinde, cesur bir davranış sergilediğinde ona sevgiyle yaklaşın.
• Yalan söylediğini itiraf ettiğinde ise, onu azarlamak yerine dürüstlüğünü takdir edin. Aynı zamanda yalan söylemesine sebebiyet veren davranışın da sorumluluğunu almasını sağlayın.
• Yalan söylediği için bir kez ceza verdiğinizde, bu olayı bir daha gündeme getirmeyin.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "İnsanlar Neden Yalan Söyler?- Çocuk ve Yetişkinlerde Yalan Söyleme" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.Filiz OKUŞ TEZEL'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.Filiz OKUŞ TEZEL'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
yalan, yalan davranışı, yalan söyleme, çocukta yalan, çocuklarda yalan, yalancılık, yetişkinlerde yalan, yalan söylemenin nedenleri, insanlar neden yalan söyler
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
