Osteoartrit (eklem kireçlenmesi) bütün toplumlarda en sık görülen artrittir. Osteoartritte hastalık sürecinde sadece eklem kıkırdağı tutulmaz, aynı zamanda eklemin bütün yapıları etkilenir. OA, hastalarda fonksiyonel yetersizliğe ve sakatlığa, eklem kıkırdağının yapısının bozulması, aşınması, incelmesi ve hatta kaybına neden olur. Ayrıca, eklem kıkırdağının altındaki kemik dokusunda da değişiklikler sonucu kemikte büyümeler ve eklem kenarında çıkıntılar gelişir. Sonuç olarak; osteoartrit eklemlerin normal yapısını bozarak, hareketlerde kısıtlanmaya ve ağrıya neden olan ve yaşın ilerlemesiyle de görülme sıklığı artan bir eklem hastalığıdır.

Kimlerde Osteoartrit Gelişir ?

Ülkemizde çoğu 45-50 yaşın üzerinde kadın olmak üzere 5 milyona yakın osteoartritli hasta olduğu tahmin edilmektedir. Yaş ilerledikçe bu hastalığın görülme sıklığı da artar.

En Sık Hangi Eklemlerde Görülür ?

Görülme sıklığı sırasına göre diz, kalça, eller, bel, boyun ve ayak başparmaklarında görülür.

Osteoartrit Gelişme Riskini Artıran Faktörler:
Yaş
Yaşla birlikte kas, eklem yıpranması ve kemik yoğunluğundaki kayıp ile meydana gelen değişikliler osteoartrit oluşumunu artırır.

Cinsiyet
Menopoz sonrası meydana gelen hormonal değişiklikler sonucu kemik yoğunluğundaki kayıpta osteoartrit oluşumunu tetikleyen faktörler arasında olup bu nedenle kadınlarda görülme sıklığı artar.

Kalıtım
Anne ve babadan geçen bazı genler osteoartrite duyarlılığı artırabilir.

Şişmanlık
Fazla kilo özellikle diz eklemi olmak üzere ekleme binen yükü artırdığından kıkırdak hasarına ve sonunda osteoartrite yol açar. Osteoartritli kişiler kilo aldıklarında şikayetleri daha da artar. Aşırı kilo almaktan sakınmak ve kilo vermek şikayetlerde azalmanın yanı sıra osteoartrit gelişimini de önleyebilir.

Travma veya Eklemin Aşırı Kullanılması
Kırık veya enfeksiyon gibi şiddetli bir travmaya maruz kalan eklemde gelişen hasar, osteoartrit gelişme olasılığını artırır. Örneğin futbolcu veya voleybolcular, çok sayıda diz travmasına maruz kaldıklarından ileride diz osteoartrit gelişme olasılıkları fazladır. Yine ağır yük taşıyanlarda ve işi gereği çok çömelmek zorunda kalanlarda dizlerde osteoartrit gelişme olasılığı yüksektir. Bir eklemin aşırı kullanımı da riski artırabilir. Örneğin balerinlerde ayak, daktilograflarda el osteoartriti daha sık görülür.

Hareketsizlik
Hareketsizlik eklem için en az aşırı kullanım kadar zararlıdır. Hareketsizlik eklemin esnekliğini kaybetmesine ve eklemi destekleyen kasların zayıflamasına neden olur.

Osteoartritli Hastaların Şikayetleri Nelerdir ?

Eğer eklemlerinizde iki haftadan uzun süredir ağrı, kemiksi şişlik, çıtırtı sesi veya tutukluk var ve daha önce yaptığınız işleri yapmakta zorlanıyorsanız osteoartrit olabilirsiniz. Osteoartrit en sık diz, kalça, bel, boyun, el ve ayak baş parmaklarını etkiler.

Ağrı: Eklem veya çevresinde hissedilen ve şiddetli olabilen bir ağrıdır. Aşırı ve uzun süren hareketler veya uzun süre hareketsiz ayakta kalma ağrıyı artırabilir. Hastarın çoğunda ise sabahları kısa bir süre tutukluk ve ağrı olmakla beraber ağrı günün ilerleyen saatlerinde artar.

Şişlik: Eklemde meydana gelen değişikliklerden kıkırdağı çevreleyen eklem zarınında etkilenmesi ve aşırı eklem sıvısı üretimi şişliğe yol açabilir. Ayrıca kıkırdak hasarına cevap olarak kemiklerin uçlarında meydana gelen büyümelerde şiş ve yumrulu eklem görünümüne yol açar.

Krepitasyon (Çıtırtı Sesi): Eklem mesafesinin daralmasına bağlı olarak kemiklerin birbirine sürtünmesinden kaynaklanır.

TEDAVİ:

OA tedavisinde amaç hastanın ağrılarını kontrol altına almak, fonksiyonel yetersizlikleri gidermeye çalışmak ve hastanın yaşam kalitesini yükseltmektir.
OA’de kullanılan tedavi seçenekleri şunlardır:
1) Eğitim ve koruyucu önlemler
2) Fizik tedavi ve egzersiz
3) İlaç tedavileri
* Sistemik ilaç tedavileri
* Eklem içi ilaç tedavileri
4) Yardımcı aletler (ortez, ayakkabı ve yürüme cihazları)
5) Kaplıca tedavisi
6) Cerrahi tedavi
* Artroskopik tedavi
* Eklem yıkama
* Artroplasti ve osteotomi

7) Operasyon sonrası rehabilitasyon

1.Osteoartrit Gelişmesi Önlenebilir mi ?

Osteoartrit gelişiminin önlenmesi her zaman mümkün olmayabilir, fakat şikayetler en aza indirilebilir. Erken aşamada fazla kilolarınızı vermek, düzenli olarak uygun egzersizleri yapmak, hareketsiz yaşam şeklinden uzaklaşıp hobiler edinmek suretiyle osteoartrit gelişmesini önleyebilirsiniz.

2.Fizik Tedavi ve Egzersiz

Fizik tedavi yöntemleri OA’nın tedavi programı içerisinde önemli bir yer tutar. Bunların en büyük avantajları sistemik yan etkilerinin hemen hemen olmamasıdır. Bundan dolayı birçok ilaca karşı duyarlılığı olan yaşlı kişilerde daha güvenilir olarak uygulanabilmektedir. Fizik tedavi ile ağrı ve sertlik azalmakta, kas spazmı hafiflemekte, eklem çevresi yapılar güçlenmektedir. Böylece hastanın fonksiyonel kapasitesi artmakta ve yaşam kalitesi yükselmektedir. Ağrı ve inflamasyonun tedavisinde elektroterapi yöntemleri (TENS, US) tedavi seçenekleri arasındadır.

Sıcak ve Soğuk Uygulama

Ekleme sıcak ve soğuk uygulanması özellikle osteoartritlerin sebep olduğu şişlik, ağrı ve spazm tedavisinde faydalıdır.
Sıcak: Genellikle kasların gevşemesi için kullanılır. Egzersizden önce sıcak uygulama faydalı olabilir. Sıcak su torbaları, sıcak havlular ve özellikle sabahları alınan sıcak bir duş eklem tutukluğunun giderilmesinde faydalı olur.
Soğuk: 15 dakikalık buz veya soğuk uygulama şişlik ve ağrı kontrolünde kullanılır.

OA’da egzersizler

* Egzersiz, eklem ağrısını azaltarak, eklem hareket açıklığı ve kas gücünü artırmak ve bundan dolayı yürümeyi ve günlük yaşam aktivitelerinin normal düzeyde yapılmasını sağlar,
* OA’lı eklemin üzerindeki yükü, gerilimi azaltmak ve biomekaniğini düzelterek eklemin ilerde hasar görmesini engeller,
* OAli hastaların hareketsiz durumlarından dolayı gelişebilecek fonksiyonel yetersizlik ve genel sağlık durumunun bozulmasını engellemek amacıyla günlük fiziksel aktiviteleri artırmak, iyileşmeyi hızlandırır.
OA’lı hastalarda önerilen egzersizler yürüme, bisiklet, yüzme, dans, havuz egzersizleri ve kürek çekme olabilir. Yüzme ve havuz egzersizleri diğer egzersizlere göre daha az eklem gerilimine sebep olurlar. Her egzersiz seansına EHA (eklem hareket açıklığı) egzersizleri gibi ısınma hareketleriyle başlanmalı ve gerilme egzersizleriyle soğuma yapılmalıdır. Eğer yürüme ve koşma şikayetleri artırıyorsa egzersizin şiddeti azaltılır veya diğer egzersizlerden yapılır. Kalça ve diz eklemlerine yük binen en iyi egzersiz merdiven inip çıkma olduğu halde kalça ve diz artrozu olanlarda tavsiye edilmez. Mevcut durumunuza uygun egzersiz programı, fizyoterapistiniz tarafından yapılan değerlendirmeler sonunda düzenlenip başlayacağınızı unutmayınız.

3.İlaç Tedavisi

Osteoartriti önleyen herhangi bir ilaç tedavisi bugüne kadar olmamasına rağmen, eklem hasarını veya yan etkilerinin gelişimini yavaşlatacak yöntemler denenmektedir. Bununla ilgili olarak yapılan semptomatik tedavilerle eklem ağrısının azaltılması, eklem hareket açıklığının iyileştirilmesi ve fonksiyonel yetersizliğin azaltılması amaçlanmaktadır. OA tedavisinde kullanılan ilaçlar, ilaç-dışı tedaviye destek amaçlı verilir. OA tedavisinin temel öğesi ilaç-dışı tedavidir. Ağrı dindirmek için verilen ilaç tedavisi, ilaç-dışı tedaviyle kombine edildiği zaman daha etkilidir.

Sistemik ilaç tedavileri

İlaç olarak ağrı kesiciler ilk tercihlerdir. Parasetamol, aspirin gibi basit ağrı kesiciler başlangıçta son derece etkilidir. Romatizma ilaçları ( non- steroid antienflamatuar ilaçlar) iyi bir seçenektir ve bir çok aşamada hastanın ağrılarını kontrol eder. Yalnız bu ilaçların mide üzerindeki yan etkileri uzun süreli kullanımda sorun çıkarabilir.

Eklem içi ilaç tedavileri

Eklem içi kayganlaştırıcı sıvı enjeksiyonları
Bu yöntem ekleme enjeksiyon yaparak kemiklerin yumuşak bir biçimde diğeri üzerinden kaymasını ve eklemin yük aktarımı sırasında şok emilimini sağlar. Eklem içinde kıkırdak oluşumunu arttırdıkları iddia edilmektedir. Ancak bu konuda henüz kesin kanıtlar yoktur.

Kısa dönemdeki etkiler
* Hiyoluronik asit çok hızlı bir ağrı kesici etkiye sahip değildir.
* Enjeksiyon sonrası ağrı, sıcaklık artışı, hafif şişme gibi lokal reaksiyon bulguları görülebilir. Bu bulgular genellikle uzun sürmez ve buz uygulamasına iyi cevap verir.
* Enjeksiyon sonrası ilk 48 saat dize fazla yüklenmekten, örneğin uzun süre ayakta durmaktan, koşmaktan ve ağır kaldırmaktan kaçınılmalıdır.
Uzun dönemdeki etkiler
* Enjeksiyondan bir süre geçtikten sonra diz ağrısında bir azalma olur.
* Hiyoluronik asit ödem giderici ve ağrı kesici olarak etki ettiği gibi vücudun kendi üretiminide uyarır.
* Etki ortalama 6-9 aya kadar etki edebilir.
Bu yöntem herkeste işe yaramayabilir. Aynı zamanda çok pahalıdır. Eğer kullanılan klasik tedavi işe yarıyorsa bu yöntem kullanılmamalıdır.
Enjeksiyon tedavisi diğer yöntemlerin işe yaramadığında ve gerekli cerrahiyi geciktirmek için kullanılmalıdır. Bu konu doktorunuzla tartışılması gereken bir konudur.

Eklem içi kortizon enjeksiyonu

Dizde şişlik olan durumlarda en fazla 2-3 kez eklem içi kortizon uygulaması şişliğin ve ağrının kontrolünü sağlayabilir. İleri kireçlenmelerde yine en fazla 2-3 kez uygulanan kortizon hastaların ağrılarını geçici süre kontrol edebilir.
Hafif-orta kireçlenmelerde kortizon uygulaması kireçlenmenin ilerlemesini hızlandırır. Yine 3 den fazla kortizon uygulaması dizde lokal kemik erimesine neden olur.

4.Ortez ve Yardımcı Cihazlar

Ortez; breys, splint ve korselerin hepsine birden verilen genel bir isimdir. OA’de ortez kullanmanın belli başlı amaçları şunlardır; ekleme binen yükü azaltarak ağrının azaltılması, ağrılı eklemlerde hareketin kısıtlanması, stabilitesi bozuk eklemlerde stabilizasyonun sağlanması ve hareket paternlerinin düzeltilmesidir.
Üst ekstremite ortezleri; el istirahat splintleri, el ve el bileğini destekler .
Alt ekstremite ortezleri; Alt ekstremite ve bel OA’i olan hastalarda şok absorbe edici viskoelastik ayakkabı tabanı ve tabanlığının kullanımı ağrıları azaltabilir. Varus ve valgus deformitelerine bağlı diz eklemine binen yükü azaltmak amacıyla ayakkabı modifikasyonları önemlidir. Diz eklemi ağrılı durumları eklemin desteklenmesi gerekebilir.
Yardımcı cihazlar; OA’lı hastaların eklemlerindeki ağrı ve hareket kısıtlılığına bağlı olarak ortaya çıkan fonksiyonel defisitin kompanse edilebilmesi için yardımcı cihazlar gerekebilir. Denge problemi ön planda ise baston veya walker(yürüteç) yeterli olabilir. Baston ve koltuk değnekleri etkili bir yürüyüş yapılabilmesi için hastaların hayatını kolaylaştıran diğer yardımcı cihazlardır.

5.Kaplıca Tedavisi

Kaslar üzerine uzun süre orta derecede sıcak uygulamanın gevşetici etkisi vardır. Sıcak ve soğuk uygulamaların uzun sürede anti-inflamatuvar etkileri vardır. Termomineral suların bazı kimyasal komponentleri de bu etkiye katkıda bulunur. Bütün bu nedenlerle termomineral su ortamı ekstremite fonksiyonlarının kazanılması ve sürdürülmesinde önemli bir olanaktır.

6.Cerrahi Uygulamalar

Şiddetli semptomatik OA’lı hastalar medikal tedaviye yanıt vermemişlerse ve günlük yaşantıları çok kısıtlanmışsa cerrahi müdahale açısından ortopedistlerce değerlendirilmelidir.

Artroskobik Tedavi; girişimsel bir yöntem olan artroskobik debritman, eklem içine küçük bir delikten bir kamera yerleştirilerek görüntü monitöre aktarılır. Sonrasında da operatör yine küçük bir delikten eklem içine sokulan değişik cerrahi aletlerle monitörden izleyerek operasyonu gerçekleştirir. Kireçlenmelerde artroskopik cerrahi ile diz içindeki hasarlı kıkırdağın, yırtık menisküslerin temizlenip düzeltilmesi yapılır. Sık kullanılan ve kıkırdak-menisküs düzensizliklerini traşlayarak düzeltmeye dayanan bir yöntemdir. Burada yeni kıkırdak oluşumu söz konusu değildir. Sadece yüzeylerin düzeltilmesi ile sürtünmeyi, aşınmayı ve ağrıyı azaltmayı amaçlar. Kolay bir teknik olmakla birlikte çok nazik yapılması gereken bir işlemdir.

Eklem Yıkama; diz ve omuz OA’sı olan hastalarda serum fizyolojikle eklem lavajı uygulanmalıdır. Bu yöntemle eklem içi kıkırdak parçacıklarının ortamdan uzaklaştırılaması amaçlanmakta ve böylece kısa süreli semptomatik iyileşme beklenmektedir.

Osteotomi;

Genç ve dizin iç yarısının daraldığı dış yarısının ise sağlıklı olduğu durumlarda yapılır. Kaval kemiğine yapılan bir açı değiştirme operasyonu bacağın yönü dışarı doğru değiştirilir. Böylece yürüme anında ağırlık içten dışa aktarılarak hastanın dizin sağlam dış yarısını kullanması sağlanır. Bu operasyon sonrası hastaların büyük kısmında 5-10 yıl rahat bir yaşam sağlanabilmektedir.
Açık yapılan bir operasyondur. Kemiğe yapılacak tespit yöntemine göre operasyon sonrası takip belirlenir

Artroplasti;

Yukarıdaki alternatif tedavilere cevap yok ve diz veya kalça sorunları hastanın hayat standartını bozuyorsa protez gereklidir denebilir. Protez ameliyatla yerleştirilen ve bir organın işlevini üstlenen malzemeye verilen addır.

Günümüzde protez ömrünün 20-25 yıla uzadığı düşünülürse yapım yaşı yerine hayat standartı kavramı daha önemli hale gelmiştir. Yine de 55 yaş altındaki kişilerde diğer tedavi yöntemleri sonuna kadar denenmelidir.

7) Operasyon Sonrası Rehabilitasyon

Diğer tedavi yöntemlerinin yeterli olmadığı durumlarda tercih edilen cerrahi tedavi teknikler sonrası kas kuvvet ve denge eğitimi amaçlı rehabilitasyon programı fizyoterapistiniz tarafından programlanacaktır. Rehabilitasyonun ana parçasını egzersizler oluşturmakta olup operasyon sonrası erken dönemde başlanarak inaktivitenin olumsuz etkilerinden korunmaya çalışılmalıdır. Aşağıda hazırlanmış egzersizlerden fizyoterapistiniz tarafından uygun görülen tekrar ve sayıda uygulayınız.
Sağlıklı günler dileğiyle…



Sırtüstü yatar durumda:
Kalça kaslarınızı kasın, dizinizin arka kısmını yere bastırın. Ayak uçlarınızı kendinize doğru çekerek, oluşan gerginliği
5 saniye süreyle koruyun. Hareketi 10 kez tekrarlayın.


Sırtüstü yatar durumda:
Bacağınızı bükmeden, yaklaşık 10 cm kadar yukarı kaldırın, ayak uçlarınızı kendinize doğru çekin ve bu şekilde
3 saniye kalın. Hareketi her iki bacak için 10'ar kez tekrarlayın.


Sırtüstü yatar pozisyonda
Bir bacağınızı 60° açı oluşturacak şekilde bükün, diğerini uzatın ve elinizi olanca gücünüzle bükülü dizinize 5 saniye
itin. Hareketi her iki bacak için 10’ar kez tekrarlayın.

Sırtüstü yatar pozisyonda:
Yaralı veya operasyon uygulanmış olan bacağınızı maksimum derecede bükün, dizinizi elinizle kavrayın ve kendinize doğru
çekin. Hareketi 5 kez tekrarlayın.

Sırtüstü yatar pozisyonda:
Her iki bacağınızı yan yana uzatın. Yaralı veya operasyon uygulanmış olan bacağınızı 10 cm kadar yukarı kaldırın ve
maksimum derecede yana doğru açın, sonra beklemeden tekrar kapatın. Bu hareketi 5 kez tekrarlayın.

Yüzüstü yatar pozisyonda:
Bacağınızı bükmeden yerden maksimum derecede kaldırmaya çalışın ve bu pozisyonu 5 saniye koruyun. Bu sırada
kalçanızın yere yapışık olmasına dikkat edin. Hareketi her iki bacak İçin 10'ar kez tekrarlayın.

Yüzüstü yatar pozisyonda:
Her iki dizinizi dönüşümlü olarak bükün. Burada bir gevşeme egzersizi söz konusudur. Hareketi ritmik olarak 20 kez tekrarlayın

Sağlam tarafa doğru yan yatar pozisyonda:
Yaralı veya operasyon uygulanmış bacağınızı, dizinizi kırmadan açın, bu durumda 5 saniye kalın. Hareketi 10 kez tekrarlayın.

Sandalyede oturur durumda:
Ayak uçlarınızı kendinize doğru çekin ve bacağınızı ileri doğru uzatın. Bu ve tüm diğer egzersizlerin zorluk derecesini ağırlık
kullanarak artırın ve daha etkili hale getirin.