Kedi ve Köpeklerde Kan Ürünleri ve Bunların Nakilleri ile Kan Grupları ve Nakil Uygulama Esasları
Kan nakli insanlarda olduğu gibi diğer canlılarda da zaruri hale gelebilir. Nasıl ki insanlar trafik kazası, otoimmun hastalık ve bakteriyel hastalıklar vs de kan nakline ihtiyaç duyabiliyorsa , hayvanlarda bu tarz hastalıklar da kan nakline ihtiyaç duyabilirler. Ancak hayvanların kan nakli sanıldığı kadar kolay ve pratik bir işlem değildir. Bunun sebeplerinden bazıları ise şunlardır;
1- Hayvanlar kan gruplarının sayısının çok fazla olması
2- Kan grubu ayraçlarının pratik olarak kullanılamıyor ve kan gruplarının belirlenemiyor olması
3- Donörün sağlıklılığının tespit edilememesi.
4- Kan bankalarının insanlar gibi yaygın olmaması ve sadece 1 tane bulunması
5- Kendi çabaları ile donörlerden kan alan Hekim arkadaşların yetersiz donanım yüzünden kanı uygun şartlarda saklayamaması
6- Beşeri hekimlikte olduğu gibi gönüllü donörlerin olmaması.
7- Gerçekten kan nakli ihtiyacı olan hayvanın, sahibinin teşhis yöntemlerini bazı nedenlerle reddetmesi.
8- Ekonomik nedenler.
Bu nedenler ve daha sayamadığımız benzer bir çok nedenden dolayı hayvanlar arasında ki kan nakilleri maalesef olması gerektiği seviyede yapılamamaktadır ve bu da birçok hayvanın kurtarılabilecekken bilmeden ölümüne bile yol açabilmektedir.
Kan Nakli Gerektiren Durumlar ve/veya Hastalıklar
Travmalar (kazalar,çarpmalar,düşmeler)
Cerrahi uygulamalar
Paraziter hastalıklar(Erlischiosis, Babesiosis, Lyme vs)
Koagülasyon anomalileri ( pıhtılaşma bozuklukları)
GİS ( sindirim sistemi) tümörleri
Üriner sistem tümörleri
Spleen rupturu (dalak yırtılması) v.b. onlarca hastalık.
Akut kan kayıplarını, koagülopatileri ve şiddetli anemileri tedavi etmek üzere kan transfüzyonu gittikçe önem kazanmaya başlamıştır. Son zamanlarda önemle üzerinde durulan konulardan bir tanesi, meydana gelen mevcut durumların tedavisi için her zaman TAM KAN naklinin gerekli olmadığıdır. Yalnızca plazma ve/veya pRBC eksikliği bulunan hastaya tam kan nakli yapmak zararlı bir uygulama olmamakla beraber müsrif bir yaklaşım olarak değerlendirilmektedir. Kanın yalnızca istenen kısmının uygulanmasıyla, hastalar diğer bileşenlerin meydana getirebileceği komplikasyonlardan korunur ve toplanan kanlarında birden fazla hastada kullanılma şansı meydana gelir ki bu donör bulmanın zor olduğu göz önüne alınırsa büyük bir kolaylık sağlayacaktır. Veteriner hekimlikte son zamanlarda özellikle kullanılan mevcut kan ürünleri başlıca ; pRBC,DTP(Dondurulmuş Taze Plazma), Kriyopresipitat,taze tam kan ve Oxyglobin’dir.
KAN ÜRÜNLERİ HAKKINDA BİLGİ
1) ERİTROSİT HÜCRELERİ ( ERİTROSİT SUSPANSİYONLARI <PCV><PRBC> )
Hayvan kan bankaları plazma ve pıhtılaşma faktörlerinin çoğunun ekarte edilmesiyle hazırlanmış pRBC ünitelerini rutin olarak bulundurmakta ve satışını yapmaktadır. Bu yolla elde edilen kırmızı kan hücreleri az miktarda plazma ve antikoagulan içermektedir. Bu kan ürününün özellikle anemik,normovolemik hayvanlarda (ör: hemolitik anemili, nonrejeneratif anemili köpekler) tercih edilmesi tam kan transfüzyonu gereksinimini ortadan kaldıracaktır. Ayrıca pRBC nakil dozunun 6-10 ml/kg olması tam nakilin getireceği dolaşım yükünün de önüne geçmektedir.
2) DONMUŞ TAZE PLAZMA
Alındıktan sonraki 8 saat içinde tam kandan plazmanın ayrılması ve –18 C’de dondurulması ile elde edilir. Taze Plazma pıhtılaşma faktörleri ile albümin içerir.
Yaklaşık 400 mg fibrinojen (2-4 mg/ml) içerir.Trombosit yoktur. Koagülasyon faktörlerini %2-3, Fibrinojeni 13 mg/dL yükseltir.
Pıhtılaşma zamanları uzamış , karaciğere deneysel biyopsi yapılacak ve hipoalbünemi şekillenen hastalarda kullanılabilir. Uygulamada 10 ml/kg dozu başlangıç dozu olarak kabul edilir. Hastanın durumu ve hekimin kararı dozun artmasına neden olabilir.
3) DONMUŞ PLAZMA
Bazı durumlarda bir ünite DTP yanlışlıkla eritilerek kullanılmaz ve tekrar dondurulur ise bu donmuş plazma olarak adlandırılır. Donmuş plazma DTP den farklı olarak faktör V ve VIII dışındaki tüm pıhtılaşma faktörlerinin aktivitesi korunur. Santrifüjlenerek tam kandan elde edilen plazmalarda da labil pıhtılaşma faktörleri kaybolur ve dolayısıyla bu tarz plazmalarda donmuş plazma ismini alır. ACR zehirlenmelerinde tek başına yeterli olabilir.
4) KRİYOPRESİPİTAT
Bir birim donmuş taze plazmadan elde edilir. Kriyopresipitat ın avantajı von Willebrand faktörü, fibrinojen ve faktör VIII ve XIII açısından konsantre bir kaynak olmasıdır. DTP nin 0-6 oC ye eritilmesi ile hazırlanır,beyaz bir presipitat oluşması sağlanır , santrifüj edilir ve plazma alınır ve kriyopresipitat elde edilmiş olur. Von Willebrand hastalığı, cerrahi müdahalelerde profilaksi ve akut hemorajiler de kullanılması endikedir.
5) TROMBOSİT İÇEREN KAN ÜRÜNLERİ
Düşük devirde santrifüj edilen tam kanlarda plazmaya geçen trombosit sayısı artmakta ve akut trombositopenili hayvanlarda bu uygulamalar büyük başarılarla sonuçlanmaktadır. Ancak taze kan alındıktan sonra dondurulmadan 8 saat içerisinde işlem yapılmalı ve hayvana nakledilmelidir ki bu da lojistik ve uygulama açısından veteriner sektöründe pratikte çok mümkün olamamaktadır.
6) TAM KAN
Tam kan genellikle veteriner sektöründe en çok kullanılan kan ürünüdür. Kırmızı kan hücreleri , tüm pıhtılaşma faktörleri, plazma proteinleri, trombositler ve antikoagülanlardan oluşur. Köpeklerde uygulanacak tam kan dozu 10-22 ml/kg dır. Kedi lerde ise genellikle 1 ünite nakil yapılmaktadır ve 1 ünite kan 60 ml(54 ml kan + 6 ml antikoagülan madde) ye tekabül etmektedir.
KAN GRUPLARI
Kan naklini şu boyuttan düşünürsek kan gruplarının önemini anlamamız daha kolay olacaktır. Kol veya bacak nakli yapılan hastaları televizyonlarda hepimiz duymuşuzdur, kimisinde başarılı olmakla beraber kimisinde ise vücut bu dokuyu yapılan onca hazırlığa ve teste rağmen ret etmekte ve hastanın ölümüyle sonuçlanabilen haberler görmekteyiz. Aslında kanında bir doku olduğu ve uygun kan bulunmadan ve/veya önemsenmeden yapılacak nakillerin uyumsuzluk hatta ve hatta ölümle sonuçlanabilen durumlar ortaya çıkaracağını bilmemiz gerekir.
Kedi ve köpeklerde kırmızı kan hücreleri kan grubunu tanımlayan özgül markırlar ya da antijenler tanımlanmıştır bu da kan gruplarının çeşitliliğinin fazla olması anlamına gelmektedir. Ancak köpeklerde KEA 1.1 transfüzyon tıbbı açısından en önemli antijen olarak kabul edilmektedir. Kedilerde ise tip A , tip B ve tip AB olarak 3 kan grubu tanımlanmıştır. Özellikle kediler de tip A olanlar anti tip B , tip B olanlar ise anti tip A antikorları taşımaktadırlar ki bu da kan grubu tayini yapılmadan yapılacak transfüzyonlar da akut hemolizlere ve hatta ölümlerin kaçınılmaz olmasına neden olmaktadır.
TAM KAN VE/VEYA KAN ÜRÜNLERİNİN UYGULANMASI
Kan transfüzyonu için tasarlanmış veteriner hekimlikte 170mikron olarak belirlenmiş ve hazırlanmış filtrelere sahip özel kan transfüzyon setleri ile genellikle İ.V. (damar içi) yolla verilebildiği gibi veteriner hekim tercihine göre intraperitonal olarakta kullanılabilmektedir. Kan akışı için önerilen başlangıç hızı 1-4 ml/kg dır ve 4 saat içerisinde tamamlanmalıdır. Plazma nakli 4-6 ml/kg hızda olabilir.
Kan kaybı düzeyi yüksek ve/veya devam eden hastalarda birkaç ünite kan hızlı bir şekilde volümü tamamlamak için verilebilir.
Kan transfüzyonları esnasında hekim devamlı hastanın başında ve komplikasyon riski göz önünde olacak şekilde hazırlıklı olmalı ve ilk 1 saat içerisinde her 15 dakika bir solunum, nabız,vücut ısı , refleksler kontrol edilmeli. 1 saatten sonra ise her saat başı bu işlemler nakil bitene kadar tekrarlanması komplikasyonun erken tanısına yardımcı olacaktır. Komplikasyon durumunda , gelişen tabloya göre veteriner hekim müdahalede bulunacaktır.
Unutulmaması gereken bir başka konu ise bütün her şey nakil içim elverişli olsa da alıcı hayvanın vücudu en basitinden bir alerjik reaksiyon gösterebilir ve bu da ölümcül sonuçlar doğurabilir. Bu yüzden kan nakli seviyesine gelmeden önce ilk başta saydığımız başlıca hastalıkların tedbirlerinin alınması daha kolay ve pratik bir yöntem olacaktır. Sağlıklı günler de görüşmek dileği ile.
1- Hayvanlar kan gruplarının sayısının çok fazla olması
2- Kan grubu ayraçlarının pratik olarak kullanılamıyor ve kan gruplarının belirlenemiyor olması
3- Donörün sağlıklılığının tespit edilememesi.
4- Kan bankalarının insanlar gibi yaygın olmaması ve sadece 1 tane bulunması
5- Kendi çabaları ile donörlerden kan alan Hekim arkadaşların yetersiz donanım yüzünden kanı uygun şartlarda saklayamaması
6- Beşeri hekimlikte olduğu gibi gönüllü donörlerin olmaması.
7- Gerçekten kan nakli ihtiyacı olan hayvanın, sahibinin teşhis yöntemlerini bazı nedenlerle reddetmesi.
8- Ekonomik nedenler.
Bu nedenler ve daha sayamadığımız benzer bir çok nedenden dolayı hayvanlar arasında ki kan nakilleri maalesef olması gerektiği seviyede yapılamamaktadır ve bu da birçok hayvanın kurtarılabilecekken bilmeden ölümüne bile yol açabilmektedir.
Kan Nakli Gerektiren Durumlar ve/veya Hastalıklar
Travmalar (kazalar,çarpmalar,düşmeler)
Cerrahi uygulamalar
Paraziter hastalıklar(Erlischiosis, Babesiosis, Lyme vs)
Koagülasyon anomalileri ( pıhtılaşma bozuklukları)
GİS ( sindirim sistemi) tümörleri
Üriner sistem tümörleri
Spleen rupturu (dalak yırtılması) v.b. onlarca hastalık.
Akut kan kayıplarını, koagülopatileri ve şiddetli anemileri tedavi etmek üzere kan transfüzyonu gittikçe önem kazanmaya başlamıştır. Son zamanlarda önemle üzerinde durulan konulardan bir tanesi, meydana gelen mevcut durumların tedavisi için her zaman TAM KAN naklinin gerekli olmadığıdır. Yalnızca plazma ve/veya pRBC eksikliği bulunan hastaya tam kan nakli yapmak zararlı bir uygulama olmamakla beraber müsrif bir yaklaşım olarak değerlendirilmektedir. Kanın yalnızca istenen kısmının uygulanmasıyla, hastalar diğer bileşenlerin meydana getirebileceği komplikasyonlardan korunur ve toplanan kanlarında birden fazla hastada kullanılma şansı meydana gelir ki bu donör bulmanın zor olduğu göz önüne alınırsa büyük bir kolaylık sağlayacaktır. Veteriner hekimlikte son zamanlarda özellikle kullanılan mevcut kan ürünleri başlıca ; pRBC,DTP(Dondurulmuş Taze Plazma), Kriyopresipitat,taze tam kan ve Oxyglobin’dir.
KAN ÜRÜNLERİ HAKKINDA BİLGİ
1) ERİTROSİT HÜCRELERİ ( ERİTROSİT SUSPANSİYONLARI <PCV><PRBC> )
Hayvan kan bankaları plazma ve pıhtılaşma faktörlerinin çoğunun ekarte edilmesiyle hazırlanmış pRBC ünitelerini rutin olarak bulundurmakta ve satışını yapmaktadır. Bu yolla elde edilen kırmızı kan hücreleri az miktarda plazma ve antikoagulan içermektedir. Bu kan ürününün özellikle anemik,normovolemik hayvanlarda (ör: hemolitik anemili, nonrejeneratif anemili köpekler) tercih edilmesi tam kan transfüzyonu gereksinimini ortadan kaldıracaktır. Ayrıca pRBC nakil dozunun 6-10 ml/kg olması tam nakilin getireceği dolaşım yükünün de önüne geçmektedir.
2) DONMUŞ TAZE PLAZMA
Alındıktan sonraki 8 saat içinde tam kandan plazmanın ayrılması ve –18 C’de dondurulması ile elde edilir. Taze Plazma pıhtılaşma faktörleri ile albümin içerir.
Yaklaşık 400 mg fibrinojen (2-4 mg/ml) içerir.Trombosit yoktur. Koagülasyon faktörlerini %2-3, Fibrinojeni 13 mg/dL yükseltir.
Pıhtılaşma zamanları uzamış , karaciğere deneysel biyopsi yapılacak ve hipoalbünemi şekillenen hastalarda kullanılabilir. Uygulamada 10 ml/kg dozu başlangıç dozu olarak kabul edilir. Hastanın durumu ve hekimin kararı dozun artmasına neden olabilir.
3) DONMUŞ PLAZMA
Bazı durumlarda bir ünite DTP yanlışlıkla eritilerek kullanılmaz ve tekrar dondurulur ise bu donmuş plazma olarak adlandırılır. Donmuş plazma DTP den farklı olarak faktör V ve VIII dışındaki tüm pıhtılaşma faktörlerinin aktivitesi korunur. Santrifüjlenerek tam kandan elde edilen plazmalarda da labil pıhtılaşma faktörleri kaybolur ve dolayısıyla bu tarz plazmalarda donmuş plazma ismini alır. ACR zehirlenmelerinde tek başına yeterli olabilir.
4) KRİYOPRESİPİTAT
Bir birim donmuş taze plazmadan elde edilir. Kriyopresipitat ın avantajı von Willebrand faktörü, fibrinojen ve faktör VIII ve XIII açısından konsantre bir kaynak olmasıdır. DTP nin 0-6 oC ye eritilmesi ile hazırlanır,beyaz bir presipitat oluşması sağlanır , santrifüj edilir ve plazma alınır ve kriyopresipitat elde edilmiş olur. Von Willebrand hastalığı, cerrahi müdahalelerde profilaksi ve akut hemorajiler de kullanılması endikedir.
5) TROMBOSİT İÇEREN KAN ÜRÜNLERİ
Düşük devirde santrifüj edilen tam kanlarda plazmaya geçen trombosit sayısı artmakta ve akut trombositopenili hayvanlarda bu uygulamalar büyük başarılarla sonuçlanmaktadır. Ancak taze kan alındıktan sonra dondurulmadan 8 saat içerisinde işlem yapılmalı ve hayvana nakledilmelidir ki bu da lojistik ve uygulama açısından veteriner sektöründe pratikte çok mümkün olamamaktadır.
6) TAM KAN
Tam kan genellikle veteriner sektöründe en çok kullanılan kan ürünüdür. Kırmızı kan hücreleri , tüm pıhtılaşma faktörleri, plazma proteinleri, trombositler ve antikoagülanlardan oluşur. Köpeklerde uygulanacak tam kan dozu 10-22 ml/kg dır. Kedi lerde ise genellikle 1 ünite nakil yapılmaktadır ve 1 ünite kan 60 ml(54 ml kan + 6 ml antikoagülan madde) ye tekabül etmektedir.
KAN GRUPLARI
Kan naklini şu boyuttan düşünürsek kan gruplarının önemini anlamamız daha kolay olacaktır. Kol veya bacak nakli yapılan hastaları televizyonlarda hepimiz duymuşuzdur, kimisinde başarılı olmakla beraber kimisinde ise vücut bu dokuyu yapılan onca hazırlığa ve teste rağmen ret etmekte ve hastanın ölümüyle sonuçlanabilen haberler görmekteyiz. Aslında kanında bir doku olduğu ve uygun kan bulunmadan ve/veya önemsenmeden yapılacak nakillerin uyumsuzluk hatta ve hatta ölümle sonuçlanabilen durumlar ortaya çıkaracağını bilmemiz gerekir.
Kedi ve köpeklerde kırmızı kan hücreleri kan grubunu tanımlayan özgül markırlar ya da antijenler tanımlanmıştır bu da kan gruplarının çeşitliliğinin fazla olması anlamına gelmektedir. Ancak köpeklerde KEA 1.1 transfüzyon tıbbı açısından en önemli antijen olarak kabul edilmektedir. Kedilerde ise tip A , tip B ve tip AB olarak 3 kan grubu tanımlanmıştır. Özellikle kediler de tip A olanlar anti tip B , tip B olanlar ise anti tip A antikorları taşımaktadırlar ki bu da kan grubu tayini yapılmadan yapılacak transfüzyonlar da akut hemolizlere ve hatta ölümlerin kaçınılmaz olmasına neden olmaktadır.
TAM KAN VE/VEYA KAN ÜRÜNLERİNİN UYGULANMASI
Kan transfüzyonu için tasarlanmış veteriner hekimlikte 170mikron olarak belirlenmiş ve hazırlanmış filtrelere sahip özel kan transfüzyon setleri ile genellikle İ.V. (damar içi) yolla verilebildiği gibi veteriner hekim tercihine göre intraperitonal olarakta kullanılabilmektedir. Kan akışı için önerilen başlangıç hızı 1-4 ml/kg dır ve 4 saat içerisinde tamamlanmalıdır. Plazma nakli 4-6 ml/kg hızda olabilir.
Kan kaybı düzeyi yüksek ve/veya devam eden hastalarda birkaç ünite kan hızlı bir şekilde volümü tamamlamak için verilebilir.
Kan transfüzyonları esnasında hekim devamlı hastanın başında ve komplikasyon riski göz önünde olacak şekilde hazırlıklı olmalı ve ilk 1 saat içerisinde her 15 dakika bir solunum, nabız,vücut ısı , refleksler kontrol edilmeli. 1 saatten sonra ise her saat başı bu işlemler nakil bitene kadar tekrarlanması komplikasyonun erken tanısına yardımcı olacaktır. Komplikasyon durumunda , gelişen tabloya göre veteriner hekim müdahalede bulunacaktır.
Unutulmaması gereken bir başka konu ise bütün her şey nakil içim elverişli olsa da alıcı hayvanın vücudu en basitinden bir alerjik reaksiyon gösterebilir ve bu da ölümcül sonuçlar doğurabilir. Bu yüzden kan nakli seviyesine gelmeden önce ilk başta saydığımız başlıca hastalıkların tedbirlerinin alınması daha kolay ve pratik bir yöntem olacaktır. Sağlıklı günler de görüşmek dileği ile.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Kedi ve Köpeklerde Kan Ürünleri ve Bunların Nakilleri ile Kan Grupları ve Nakil Uygulama Esasları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Vet.Hek.Kemal ŞİMŞEK'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Vet.Hek.Kemal ŞİMŞEK'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
