2007'den Bugüne 92,262 Tavsiye, 28,210 Uzman ve 19,973 Bilimsel Makale
Site İçi Arama
Yeni Tavsiye Ekleyin!



Zeka Nedir?
MAKALE #12468 © Yazan Uzm.Psk.Kamil ERTEKİN | Yayın Nisan 2014 | 5,772 Okuyucu
ZEKA
Zekayı tanımlamak oldukça güçtür. Zeka testlerini geliştiren ünlü Amerika’lı psikolog WECHSLER’e göre zeka, bireyin amaçlı bir biçimde hareket edebilme, mantıklı düşünebilme ve çevresine uyum yapabilme yetilerinin tümüne denir. Başka bir ifadeyle, zeka: uyaranları algılama, algılananları değerlendirme, kavramlaştırma, düşünme, öğrenme, öğrenilenler ve deneyimler arasında bağlantı kurma, bunları sorun çözme ve çevreye uyum amacıyla kullanabilme yetilerini içerir.
Zeka tipleri
Robert J. Sternberg (1986), geliştirdiği zekanın triarşik teorisinde zekayı üç formda değerlendirmiştir. Bunlar:
Analitik zeka
Yaratıcı zeka
Pratik zeka
Analitik zeka; Analiz etme, Yargılama, Değerlendirme ve Karşılaştırma becerilerini içermektedir.
Yaratıcı zeka; Yaratma, Dizayn etme, İcat etme ve Tasarımlama yeteneklerinden oluşmaktadır.
Pratik zeka; Kullanma, Uygulama, Tamamlama ve Pratiğe geçirme yeteneklerine odaklanmıştır.
Howard Gardner (1983,1993, 1999) zekayı sekiz tipte değerlendirmiştir.
Sözel beceriler: kelimeleri anlama ve doğru şekilde ifade etme becerisi (yazarlar, gazeteciler, spikerler)
Matematiksel beceriler: matematik işlemleri yapabilme becerisi ( fen uzmanı, mühendis, muhasebeci)
Uzamsal beceriler: üç boyutlu olarak düşünme yeteneği ( mimarlar, sanatçılar)
Bedensel-kinestetik beceriler: fiziksel becerilere sahip olma ve nesneleri değişimleme yeteneği ( cerrahlar, zanaatçılar, dansçılar, atletler)
Müzikle ilgili beceriler: vurgulama, melodi, ritim ve tona duyarlılık yeteneği( besteciler, müzisyenler)
Kişilerarası beceriler:diğer insanları anlama ve etkili enteraksiyon yeteneği ( öğretmenler, mental sağlık uzmanları)
Intrapersonal beceriler: bireyin kendisini ve yaşamını etkili bir şekilde anlama yeteneği ( psikologlar, din adamları)
Natüralist beceriler: doğadaki örüntüleri gözleme, doğal ve insan yapımı sistemleri anlama yeteneği ( çiftçiler, botanikçiler, ekolojistler)
Normal Dağılım Eğrisi
İnsanların IQ skorlarının dağılımı aşağı yukarı normal dağılım eğrisi biçimindedir. Popülasyonun büyük bölümü dağılım eğrisinin ortalarında yer almaktadır. Aşırı yüksek ve aşırı düşük skorlar daha küçük bir bölümü oluşturmaktadır. Genel popülasyonun % 64,26 sı 84 ile 116 IQ skoru arasında yer almaktadır. Popülasyonun % 13,59 u 68-84 IQ, Yine popülasyonun % 13,59 u 116-132 IQ skoru arasında yer almaktadır. Sadece popülasyonun % 4 ü 132 IQ den yukarı ve 68 IQ skorunun aşağısında yer almaktadır.
Zeka nasıl ölçülür?
Bireyler zihinsel yetenek yönünden büyük ayrılıklar gösterdikleri için zeka ölçüm araçları geliştirilmiştir. İlk kez ALFRED BİNET geliştirmiştir. Zeka ölçekleriyle, bireyin deneyimlerinden arındırılmış doğuştan getirdiği zekayı ölçmek olanaksızdır. Zeka ölçeklerinde, günlük hayatta karşılaşılan sorunlarla ilgili maddelere yer verilmiştir. Bu ölçekler, öğrenme değişkeninden etkilenen araçlardır. Zeka ölçekleri yoluyla, kazanılan bilgiler özellikle dil becerisi ile değerlendirilir. Bireylerin test performansları, yetiştikleri çevresel koşullardan etkilenir. Zeka ölçekleri ile tanımlanan zeka ölçülür.
Bu testlerin tümü,
Algısal ayırdetme
Problem çözme
Yargılama
Soyut düşünme maddelerini kapsar.
Zeka ölçekleri, bu konuda eğitim görmüş, testi kurallarına göre uygulayan, test uygulama konusunda deneyimli psikologlar tarafından uygulanmalıdır. Zeka değerlendirmeleri, çocuğun yaşı büyüdükçe daha güvenilir olarak yapılır. Küçük çocuklarda 6 yaş öncesinde yanılma payı daha fazladır. Ayrıca, zeka ölçeklerinin geliştirildikleri kültürün özelliklerini taşıdıkları unutulmamalıdır.
Başka kültürlerde uygulanırken o kültüre göre uyarlanmalarının yapılması gerekir.
Ülkemizde Wechsler Çocuklar için Zeka Ölçeğinin (WISC-R) uyarlaması yapılmıştır.
Diğer zeka ölçekleri sadece tercüme edilmiş şekli ile uygulanmaktadır.
Zeka Geriliği
Zeka geriliği, entelektüel işlevselliğin ortalamanın önemli derecede altında olması ve toplum içindeki günlük yaşamında kişinin yetersizlikler yaşaması durumudur. Zeka geriliği, düşük IQ düzeyiyle de tanımlanmıştır.
Amerikan Zeka Geriliği Birliği Ölçütleri
Entelektüel işlevsellikte anlamlı düşüş, Uyum becerilerinde sınırlılık 18 yaşından önce başlaması Amerikan Zeka Geriliği Birliğinin sınıflandırmasında belirgin olarak yetersiz entelektüel işlevsellik, 70-75’lik ya da daha düşük bir IQ puanını belirtmiştir.

Zeka Geriliğinin tanımlanmasının genel yapısı
İşlevsellik Destekler Yetenekler Zeka Adaptif beceriler Çevre Ev Okul / İş Toplum
Zeka Geriliği
Zeka Geriliğinin düzeyini dört derecede belirtmek mümkündür.
Hafif MR IQ 50-55 ile 70 arası
Orta derecede MR IQ 35-40 ile 50-55 arası
Ağır MR IQ 20-25 ile 35-40 arası
İleri derecede MR IQ 20-25 in altında
Yaygınlık
Zeka geriliğinin yaygınlığı % 1 olarak öngörülmektedir.
Bununla birlikte kabul edilen tanım, değerlendirme teknikleri ve çalışılan topluma göre farklı araştırmalarda farklı sonuçlar bildirilmiştir.
Bu dört gruba girmeyen ancak, eğitim sırasında güçlük yaşayan, sınır zeka özellikleri de şunlardır:
Zeka bölümü 70-90 arasıdır
Daha yavaş öğrenirler
Bozukluk sözel öğrenmelerindedir, motor becerilerinde bozukluk yoktur
Öğrendiklerini hatırlamada güçlük çekerler
Çoğunlukla öğrenme konusunda güçlük yaşadıkları fark edilmez
Okumayı geç öğrenirler
Zihinsel beceri gerektirmeyen işlerde daha rahat ederler.
Hafif derecede zeka geriliği
Eğitilebilir düzeyde zeka geriliğini kapsar
Tüm zeka özürleri grubunun %85’ini kapsar
Özel eğitimden faydalanırlar
En fazla 6.sınıfa kadar akademik bilgiyi öğrenebilirler
Genellikle beyin patolojisi ya da fiziksel anormallik göstermezler
Eğitim yolu ile uyum sağlayabilirler
Orta derecede zeka geriliği
Tüm zeka özürlülerin %10’unu oluşturur
Akademik konularda 2.sınıf düzeyinin üstünde eğitilemezler
Öğrenmeleri yavaştır, kavramlaştırma yetileri çok kısıtlıdır
Okul öncesi dönemde konuşabilmeyi ve iletişim kurmayı öğrenebilirler
Ağır derecede zeka geriliği
Zeka geriliği olan bireylerin % 3-4’ünü oluşturur
Motor gelişimleri zayıftır, sözel iletişim az ya da hiç gelişmez
Kendilerini bakımı sınırlı düzeyde öğrenirler
Başkasının bakımına muhtaçtırlar
Derin zeka geriliği
Zeka geriliği olan çocukların %1-2’sinden azını oluşturur
Tam denetime ihtiyaç duyarlar
Kendilerine bakamaz ve koruyamazlar
Çoğunun ciddi nörolojik bozukluğu vardır
Çocukluklarında ölüm oranı yüksektir
Etioloji
Organik bağlam
Kişiye özgü bağlam
Kişiler arası bağlam
Üst bağlam
Organik Bağlam
Genetik anormallikler
Trisomi 21 (down sendromu)
Fenilketonüri ( fenilanin enzimini tirosine dönüştüren fenilanin hidroksilaz enziminin bulunmaması)
Doğum öncesi-sonrası faktörler
Rubella
Sifiliz
FAS (Fetal Alkol Sendromu)
Erken veya geç yaşta doğum
Prematüre
Asfeksi
Doğum esnasındaki kafa zedelenmeleri
Klinik bozukluklar
Serabral paralizi
Epilepsi
Kişiye özgü bağlam
Bilişsel ve motivasyonel faktörler
Bilgi işleme süreçleri
Bağımlılık
Dışardan yönelimli olma
Dikkat
Hafıza
Problem çözme
Kişiler arası bağlam
Aile değişkenleri
Aileden kaynaklanan genetik geçişler
Aileni yapısı
Ailenin SED’yi
Akran ilişkileri
Arkadaş etkileşimi
Mainstreaming; az kısıtlayıcı çevrede, yani geleneksel okullarda normal çocuklarla birlikte eğitme çabaları
Üst Bağlam
Kültürel-ailesel faktörler
Düşük sosyo-ekonomik gruplar
Prenatal-postnatal risk
Yetersiz sağlık koşulları
Geniş aile yapısı
Bozulmuş ev ortamı
Down Sendromu
Fazladan bir 21 nolu kromozomun bulunmasından kaynaklanması nedeniyle trisomy 21 de denir
Zeka geriliğiyle, kendine özgü yüz yapısıyla
(ablak bir yüz, basık kafatası, şişkin katlı göz kapakları) ve çeşitli fiziksel anormalitelerle (boy kısalığı, küt parmaklar, avuç içi ve ayak derisinde katlanmalar) tanımlanan bir sendromdur.
Hastalık kalıtsal değildir, döllenme sonrasındaki hücre bölünmesi sırasında ortaya çıkan bir kromozom anormalitesidir.
Bu kromozomal anormaliteye sahip gebeliklerin büyük çoğunluğu düşükle sonuçlanır; ancak sendromla doğan bebeklerin yaşam beklentisi iyidir.
Yaşayan Down sendromlu çocuklarda ayrıca lösemi, kalp hastalıkları, solunum yolu enfeksiyonları riski yüksektir.
Bugün bu anormalite gebelik sırasında yapılabilen amniyosentez gibi rutin testlerle kolayca belirlenebilmektedir.
Daha önce Down sendromlu çocuk doğurmuş olanlar ve
Yaşı 40’ın üstünde olan kadınların down sendromlu bebek dünyaya getirme riski oldukça risklidir.
Zeka Geriliğini Önleme ve Tedavi:
Gebelik döneminde fetüsteki gelişmeler izlenebilmekte ve gerekirse gebelik sonlandırılabilmektedir.
Fenilketonüri bebekte beyin hasarına yol açmadan önce güvenilir olarak saptanabilir, ve erken başlanan bir diyetle zeka geriliği önlenebilir
Hipotiroidi erken teşhis edildiğinde, tiroid hormonu verilerek zeka özrü önlenebilir.
Doğum travmalarını önlemek, önlemlerin başında gelmelidir.
Genetik risk varsa aile uyarılmalıdır.
Bunların dışında tıbbi bir tedavi yoktur.
Günümüzde zeka özürlü çocuklar için en etkili yardım özel eğitimle sağlanabilmektedir.
Çocuk yavaş ilerler ancak eğitimi verenler ve aile sabırlı olmalıdır.
Bu eğitimle çocuk varolan zeka potansiyelini daha iyi kullanabilir hale gelir.
Ancak hiçbir zaman normal yaşıtlarının düzeyine erişemez.
Sosyal açıdan reddedilme, oyuna alınmama, bu çocuklarda duygusal sorunlara yol açabilir.
Geri zekalı çocuklar da, zeka sorunu olmayan çocuklar gibi, ana-babanın tutarsızlığından, disiplinli olmayışlarından, aile içindeki anlaşmazlıklardan etkilenir.
Hatta daha fazla örselenme ihtimalleri vardır.
Ana-babaların duyguları:
Herkes normal ve sağlıklı bebek bekler.
Herhangi bir anormallik hayal kırıklığına, durumu kabul etme güçlüğüne yol açar.
Çoğunlukla kendilerini suçlarlar ve tedirgindirler.
Bu durum çocuğa yararlı olabilecek şekilde uğraşmalarını engeller.
Suçluluk ve yetersizlik duygularını bir uzmanla paylaşma, sorunlara birlikte çözüm yolları bulma çabası pek çok aileyi rahatlatır.
Yazan
Bu makaleden alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir:
"Zeka Nedir?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Kamil ERTEKİN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Kamil ERTEKİN'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
     Beğenin    
Facebook'ta paylaş Twitter'da paylaş Linkin'de paylaş Pinterest'de paylaş Epostayla Paylaş
Yazan Uzman
Kamil ERTEKİN Fotoğraf
Uzm.Psk.Kamil ERTEKİN
Denizli
Uzman Psikolog
TavsiyeEdiyorum.com Üyesi36 kez tavsiye edildiİş Adresi Kayıtlı
Makale Kütüphanemizden
İlgili Makaleler Uzm.Psk.Kamil ERTEKİN'in Yazıları
► Duygusal Zeka Nedir? Psk.Gözde EMİK AKSOY
► Zeka Ölçeği Wısc-R Nedir? Psk.Serap SÖZEN
► Zeka Artık Eski Zeka Değil Psk.Esra ERDOĞAN
TavsiyeEdiyorum.com Bilimsel Makaleler Kütüphanemizdeki 19,973 uzman makalesi arasında 'Zeka Nedir?' başlığıyla benzeşen toplam 29 makaleden bu yazıyla en ilgili görülenleri yukarıda listelenmiştir.
► Öfke Yönetimi Ekim 2014
► Psikolojik Stress Eylül 2014
► Dissosiyatif Bozukluklar Mayıs 2014
◊ Heyecan ve Uyarılma Ağustos 2014
◊ Kişilik Bozuklukları Mart 2014
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.


13:02
Top