2007'den Bugüne 92,260 Tavsiye, 28,210 Uzman ve 19,973 Bilimsel Makale
Site İçi Arama
Yeni Tavsiye Ekleyin!



Çaresizlik Hissinden Arınma
MAKALE #13132 © Yazan Psk.Filiz OLCAYTO | Yayın Eylül 2014 | 15,727 Okuyucu
Çaresizlik Hissi:

Gerçekten çaresiz hissettiğiniz bir zamanı düşünün. Bu ilişkilerinizle, işinizle, kilo vermekle, bir şey öğrenmekle veya çözümü olmadığını düşündüğünüz herhangi bir şeyle ilgili olabilir. Size göre iyi gitmeyen bir ilişkiyi düzeltmek istiyorsunuzdur ama ne yaparsanız yapın karşınızdakine ulaşamıyorsunuzdur. İşinizde çok çalışıyorsunuzdur ama bir türlü istediğiniz yere gelemiyorsunuzdur. Kilo vermek için yapmadığınız rejim kalmamıştır ama bir noktada rejim bozulup en az daha önceki kadar kilo almışsınızdır. İngilizce öğrenmek için defalarca başlamış ama bir türlü istediğiniz gibi öğrenememişsinizdir. Birçok kez deneyip de istedikleri sonuca ulaşamayınca insanlar çaresiz hisseder. Çaresizlik, insanın sanki yaşadığı sorunun çözümü yokmuş gibi hissetmesidir.

Neden Çaresiz Hissederiz:

Çaresizlik Öğrenilir:
1967 yılında Seligman ve Maier, depresyonu araştırırken köpeklerle yaptıkları deneyde öğrenilmiş çaresizliği buldular. Seligman ve Maier köpeklerle iki deney yaptılar. İlk deneyde, köpekleri üç gruba ayırdılar. Gruplardan birine hiç elektrik şoku vermediler. Diğer iki gruba da aynı miktarda ve aynı sürede elektrik şoku verdiler. Gruplardan birinde köpekler bir düğmeye basarak şoku kesebiliyorlardı ve kısa sürede bunu yapmayı öğrendiler. Ancak diğer gruptaki köpekler düğmeye bassalar bile bir şey değişmiyordu ve bir süre sonra düğmeye basmaktan vazgeçtiler.
İkinci deneyde yine aynı köpeklere elektrik şoku verdiler fakat bu sefer kısa bir duvarın üstünden atlayarak köpekler bu şoktan kurtulabiliyordu. Daha önce elektrik şokuna maruz kalmamış gruptaki ve elektrik şokunu düğmeye basarak durdurabilen gruptaki köpekler duvarın üstünden atlayarak kurtuldular. Ancak daha önce elektrik şokuna maruz kalan ve bunu durduramayan gruptaki köpeklerin büyük çoğunluğu duvarın üstünden atlamayı denemedi. Kısaca daha önce başlarına gelen olayı kontrol edebilen köpekler bir sonraki deneyde kontrolü ele alarak bu durumda kurtulurken, ilk deneyde başlarına gelen olayı ne yaparlarsa yapsınlar kontrol edemeyen köpekler ikinci deneyde kurtulabilecekleri halde başlarına gelen olayları kontrol edemeyeceklerini öğrendikleri için kurtulmayı denemediler bile (Seligman & Maier, 1967).

İnsanlarda çocukluklarında şok verilip bunu kontrol edemeyen grup gibidir çünkü çocukken olaylar karşısında kontrolümüz çok sınırlıdır. Sürekli anne veya babasından psikolojik veya fiziksel şiddet gören küçük bir çocuğun, bu konuda yapabileceği bir şey yoktur. Okulda öğretmenleri veya arkadaşları tarafından başarısız olarak görülen bir çocuk kendi başına bunun tersini kendisine ispatlayamaz ve buna inanmaya başlar. Çocukken olaylar üzerinde kontrolümüz olmadığı örnekleri sayfalarca sıralayabilir. Buradaki sorun yukarıdaki köpeklerin ikinci deneyde kendilerini engelleyen bir şey olmamasına rağmen duvardan atlayamamaları gibi yetişkin olduğumuzda da kendimizi küçük bir çocuk kadar çaresiz hissetmemizdir. O zaman çaresizlik duygusu çocukken öğrendiğimiz bir duygudur. Oysa yetişkin olduğumuz zaman çaresizlik sadece zihinsel bir durumdur çünkü yetişkin olduğumuz zaman artık seçeneklerimiz vardır. Ancak çaresizlik ve umutsuzluğa düşmemizin nedeni bu seçeneklerin farkında olmamamız veya bu seçenekleri seçtiğimiz zaman yaşayacağımız duyguları deneyimlemek istememizdir.

Deneyimlemek İstemediğimiz Duygular:

Duygu Odaklı Terapiyi ilk geliştirenlerden Dr. Greenberg umutsuzluk ve çaresizlik hislerinin daha derinlerinde, daha temel duyguları gizleyen ikincil duygular olduğunu söylemektedir. Maskelenen birincil duygular korku, utanç, öfke veya üzüntü olabilmektedir (Greenberg, 2001). Çok zorlayan bir ilişkiyi bitiremeyen kişinin çaresizlik hisleri altında yalnızlık korkusu olabileceği gibi, iyi gitmeyen bir işi bırakamayan kişinin çaresizliğinin altında da başaramadığı inancının verdiği utanç olabilir. Yalnızlık korkusu veya utanç duygularıyla başa çıkmaktansa, durumu düzeltmeyip çaresiz hissetmek daha kolay olabilmektedir. Burada kişiyi umutsuzluğa sürükleyen temas etmek istemediği duygular yüzünden aynı şeyleri yaparak farklı bir sonuç beklemesidir. Eğer insan, çaresiz hissettiği zaman, aynı şeyleri yaparak farklı sonuçlar bekliyorsa burada aslında içten içe bir umutta vardır ve kişi vazgeçmiyorsa çaresizliğe umutsuzluk eşlik etmez. Örneğin iki tarafında mutsuz olduğu bir evliliği yürütmedeki ısrar, aslında bilinçdışında bir noktada o evliliğin düzeleceğine dair umudu da taşır. Sürekli zarar eden bir işi devam ettiren iş sahibi kendisini çaresiz hissetse de o işin düzeleceğine dair umudunu korur. Defalarca rejim yapıp istediği kiloya ulaşamayan kişi zaman zaman başaramayacağını düşünse de tekrar rejime başlıyorsa, umudunu kaybetmemiştir. Burada umut beslemedeki sorun, kişilerin aynı şeyleri yaparak farklı bir sonuç beklemeleridir. Aynı şeyleri yaparak farklı sonuç elde edilemediğinde de bir süre sonra umutta kaybolmaya başlar, bu durumda insanı birçok psikolojik veya fiziksel rahatsızlıklara kadar götürebilir.

Motivasyon:

Çaresiz hissetmenin bir diğer nedeni de motivasyon eksikliğidir. Dil öğrenmek, kilo vermek, disiplin ve çalışma gerektiren konulardır. Eğer göstereceğiniz çabanın karşılığında sizi gerçekten tatmin edecek bir sonuç olmazsa bu çabaya girmek istemeyen bir tarafınız olacaktır. Bir taraftan kilo vermek isterken aslında kilo vermenin hayatınızda çok da büyük bir değişiklik yapmayacağına inanıyorsanız bu durumda diyet yapmaktansa güzel yemekleri yemek daha cazip gelecektir. Aynı şekilde “belki bir gün lazım olur”, “herkes İngilizce bilmek önemli diyor” gibi nedenlerle dil öğrenmeye çalışmak yeterli motivasyonu oluşturmaz çünkü dil öğrenmek çok çalışmayı ve disiplini gerektirir. Bu durumda dil öğrenmenin hayatınızda çokta olumlu değişiklikler yapacağına inanmıyorsanız, öğrenmek için yeterli motivasyonunuz yok demektir.

Değer Yargıları:

İsteklerimiz ve ihtiyaçlarımız değer yargılarımızla çatışıyorsa, bu da çaresiz hissetmemize neden olabilir. Örneğin sizin hep sınıf birincisi olduğunuzu varsayalım ve çocukluğunuzdan itibaren akademik başarının sizin değer yargılarınızda çok ön sıralarda yer aldığını düşünelim. Bu durumda çocuğunuz akademik olarak başarısız olması ve bu konuda ne kadar çabalasanız da bir değişiklik olmaması sizi çaresiz hissettirir.

Sen Değiş:

Başkalarının hayatını kontrol etmeye çalışmakta ne kadar iyi niyetli olursak olalım çaresizlik yaratır. Eşinden sürekli şikâyet edip bu konu da bir şey yapmayan biri aslında karşındakinin değişmesini beklemektedir. Çocuklarının hayatına kendi bildiği doğrularla sürekli müdahale eden ebeveynler de çocuklarının kendi istedikleri şekilde hareket etmesini beklemekte, kendileri gibi olmalarını istemektedirler. Ancak sonuçta, ya ebeveynler çocuklarını istedikleri şekilde değiştiremedikleri için çaresiz hisseder, ya da anne babasını mutlu etmek için kendi isteklerinden, ihtiyaçlarından vazgeçen çocuklar çaresiz hisseder.

Çaresizlik hissinden arınma:

Öncelikle çaresizlik hissi öğrenilen bir duygudur. Çocukken öğrendiğimiz bu duygu, çocukluğumuzda geçerli olsa bile artık yetişkin biri için geçerli değildir çünkü yetişkin birinin her zaman seçenekleri vardır. Seçeneklerinin farkında olabilmek için ise kişinin ihtiyaçlarının farkında olması gerekir. Örneğin yürümeyen bir ilişkinin yürümemesinin sebebi eşlerin ihtiyaçlarının karşılanmamasıdır. Bu durumda öncelikle insanın çaresiz hissetmesine neden olan ihtiyacı bulması önemlidir. Örneğin bir ilişkide, kişinin ihtiyacı, değerli hissetmek, sevilmek, takdir edilmek veya güvende hissetmek gibi bir ihtiyaç olabilir. Bunu saptadıktan sonra kişi bunu eşiyle konuşup eşi ne yaparsa sevildiğini, önemsendiğini hissedeceğini eşine anlatmalıdır. Eğer eşi hiçbir şekilde ihtiyaçlarını önemsemezse o zaman neden bu ilişkiyi sürdürmekte ısrar ettiğini araştırması gerekir.

Bunu araştırırken genelde çaresizlik hissinden çok daha derin korkular, kaygılar çıkacaktır. Ancak bu daha derinlerde ki duyguları fark edip bunlarla yüzleştikten sonra insan seçeneklerinin olduğunu ve bu seçenekleri değerlendirebileceğini fark eder.

Bir işe başlayıp tamamlayamadığınızdan dolayı çaresiz hissettiğinizde ise neden o işi yapmak istediğinizi araştırmanızda fayda vardır. Bir işte başarılı olmak için gerekli motivasyon çok önemlidir. Bir işe başladığınızda gerçekten emeğiniz karşılığında size somut faydası olacağını düşünmüyorsanız, büyük bir ihtimalle başarısız denemeler sizi çaresiz hissettirene kadar devam edecektir. Eğer yemek yemeyi çok seviyor ve kilo vermenin de hayatınızda çok büyük değişiklikler yaratacağına inanmıyorsanız rejim yapmak için yeterli motivasyonunuz yok demektir.

Değer yargılarının çatışması da insanı çaresizliğe sürekler. Cinsellikte bu noktada insanda çaresizlik hissini yaratabilecek bir konudur. Çok sıkı kalıplar, doğrular, yanlışlar ve ayıplarla büyüyen biri için cinsellik kötü veya ancak belirli kalıplar içinde doğru olarak algılanabilir. Ancak insanın cinsellikle ilgili dürtüleri bu kalıpları umursamaz. Bu durumda yaşanan iç çatışma da insanın çaresiz hissetmesine neden olabilir. Bu nedenle böyle bir durumla karşılaştığınızda sizi sınırlayan düşüncelerin aslında kim tarafından size öğretildiği, bu bilgi ve düşüncelerin sizin mi yoksa başkaları tarafından size öğretilen bilgiler olup olmadığını sorgulamak, bu bilgilerin ne kadar doğru olduğunu araştırmak iç çatışmayı çözmeye yardımcı olacaktır.

Sen değiş:
Kendimiz dışında kimseyi değiştiremeyiz. Sorunlarımızın çözümü için başkalarının değişmesini beklemek sorumluluğu almak istemememizden kaynaklanır. Bu durumda başkalarını kendi istediğimiz doğrultuda değiştirmek istediğimizde öncelikle bunun mümkün olmadığını bilmemiz gerekir.

Özetle, çaresizlik hissinden arınmak için öncelikle yetişkin biri için gerçekte çaresizlik olmadığını, bunun bir zihin durumu olduğunu çünkü yetişkin birinin her zaman seçeneklerini olduğunu bilmemiz gerekir.

Eğer bu seçenekler değerlendirilmiyorsa, seçenekleri fark edebilmek için insan öncelikle ihtiyaçlarının farkında olmalıdır. Seçeneklerinin farkında ise ve bunları değerlendirmiyorsa da onu engelleyen daha derinlerdeki duygularla temas etmek faydalı olacaktır.

Bize zor gelen bir işe başlamadan önce neden bu işe başlamak istediğimizi ve başardığımız takdirde bu işin bize ne sağlayacağını iyice araştırmak, işi tamamlamak ve motivasyonu artırmak açısından çok önemlidir.

Çaresizlik hissimiz değer yargılarına dayanıyorsa bu durumda bu değer yargılarının farkında olmak ve bizim için neden bu kadar önemli olduğunu saptamak gerekir.

Son olarak kimseyi değiştiremeyiz, başkalarının iyiliği için bile olsa başkalarının hayatına müdahale etmemek en iyisidir.


Kaynaklar:

Seligman, M.E., & Maier, S.F. (1967). Failure to escape traumatic shock. Journal of Experimental Psychology, 74, 1-9.

Greenberg, L. S. (2001). Emotion-Focused Therapy. Washington, DC: American Psychological Association.
Yazan
Bu makaleden alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir:
"Çaresizlik Hissinden Arınma" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Filiz OLCAYTO'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Filiz OLCAYTO'nun izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
     5 Beğeni    
Facebook'ta paylaş Twitter'da paylaş Linkin'de paylaş Pinterest'de paylaş Epostayla Paylaş
Makale Kütüphanemizden
İlgili Makaleler Psk.Filiz OLCAYTO'nun Makaleleri
► Geçmişin Olumsuzluklarından Arınma Psk.Dnş.Kemal TUNCER
► Çaresizlik Öğrenilir mi? Psk.Damla KANKAYA
► Öğrenilmiş Çaresizlik Psk.Ecem DOĞANAY PIÇAK
► Öğrenilmiş Çaresizlik Psk.Dnş.Ertuğrul AKBAŞ
► Öğrenilmiş Çaresizlik Psk.Saadet ELEVLİ
► Öğrenilmiş Çaresizlik Psk.Tuncay MATIR
► Öğrenilmiş Çaresizlik Psk.Nur GEZEK
► Vajinismus: Çareli Çaresizlik Psk.Dnş.Ümran ÖRKÜN
► Otizm Çaresizlik Değildir Remzi GÜLEÇ
TavsiyeEdiyorum.com Bilimsel Makaleler Kütüphanemizdeki 19,973 uzman makalesi arasında 'Çaresizlik Hissinden Arınma' başlığıyla benzeşen toplam 14 makaleden bu yazıyla en ilgili görülenleri yukarıda listelenmiştir.
► Kıskançlık Şubat 2014
► Panik Atak Ocak 2014
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.


21:21
Top