Besin Satın Alırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
BESİN SATIN ALIRKEN NELERE DİKKAT ETMELİYİM?
Bütün gelişmiş ülkelerde gıda kanunlarında öngörülen temel ilke, tüketicinin sağlıklı ve nitelikli gıdalarla yeterli ve dengeli beslenmesidir ve gıda alımında aldatılmasının önlenmesidir. İnsanların sağlıklı olmalarında tüketilen yiyecek maddelerinin kalitesi ve tazeliği çok önemlidir. Beslenme için ilk yapılan iş besin satın almaktır. Fakat besin satın alırken bazı hususlara dikkat etmek sağlıklı besin satın almak gerekir.
Öncelikle Alış Veriş Listesi Hazırlayın!
Alış verişe çıkmadan önce satın alınacak besinler için bir liste hazırlamak ve bu listede seçeneklere yer vermek alış veriş sırasında kişiye kolaylık sağlar. Günlük, haftalık ve aylık satın alınacak besinleri sınıflandırmak besin saklama ve besin değerini muhafaza etme yönünden önemlidir. Örneğin;
- Kuru besinler (un, bulgur, pirinç, makarna, nohut, mercimek gibi), yemeklik margarin, sıvı yağ, zeytin, salça aylık olarak,
- Sebze, meyve, peynir, yumurta haftalık olarak,
- Ekmek ve süt ise günlük olarak satın alınır.
Piyasa Fiyat Araştırması Yapıp Doğru Besin Gruplarını Seçin!
Günümüzde herkesimin sorunu olan pahalılık-enflasyon besin satın almada da hepimiz için önemli hale gelmiştir. Özellikle sabit gelirli ailelerde beslenmeye ayrılan para bilinmeli, satın almadan önce besinlerin değişik yerlerdeki fiyatları araştırılmalı ve ona göre satın alınmalıdır. Pazarların genellikle manav ve bakkallardan daha ucuz olduğu, aylık satın alınacak besinlerin tüketim kooperatifleri gibi az karla satış yapan yerlerden temin edilebileceği dikkate alınmalıdır. Aylık ve haftalık olarak ayrılan para besin grupları arasında bölünerek her gruptan satın alma yoluna gidilmelidir. Her grup için pahalı ve ucuz besinler vardır. Örneğin; Et; yumurta ve kurubaklagillerden çok daha pahalıdır. Gereksinmemiz olan protein, yumurtadan etin yarı fiyatına, kuru fasulye veya nohuttan beşte bir fiyatına sağlanabilir. Düşük gelirli aileler enerji ihtiyaçlarını karşılamak için daha ucuz olan tahılların yanında bir miktar kurubaklagil ve yumurta satın alarak diyetlerini enerji ve protein yönünden dengeli duruma getirebilirler.
Besinin Fiyatı ile Besleyici Değeri Arasında Bir İlişki Var mı?
Satın alınacak besine ödenecek parayla besleyici değeri arasında ilişki aranmamalıdır. Besleyici değeri yüksek, fiyatı ucuz olan besinler tercih edilmelidir. Aşağıda birbiri yerine kullanılabilecek besinlerden bir kaçına değinilmiştir.
- Pekmez baldan daha besleyici fiyatı daha ucuzdur,
- Elma ile muzun besin değeri aynı, elma çok daha ucuzdur,
- Yapraklı marul göbekli maruldan daha besleyici fiyatı daha ucuzdur,
- Bulgur pirinçten besleyici, fiyatı daha ucuzdur
- İstavrit, lüfer ile aynı besin değerinde fiyatı daha ucuzdur,
- Yumurta, et değerinde fiyatı ucuzdur,
- Süt, gazoz gibi asitli içeceklerden çok daha besleyici fiyatı ise daha ucuz veya aynıdır,
- Ekmek, kepekli bisküvi, galeta gibi ürünlerle aynı değerde, fiyatı daha ucuzdur.
- Sağlıklı beslenmek için saflaştırılmamış ve zenginleştirilmiş tahıl ürünleri tercih edilmelidir. Saflaştırma işlemi sırasında tahıl ürününün doğal olarak yapısında bulunan pek çok vitamin ve mineral kayba uğrar. Bu vitamin ve minerallerin tekrar yerine konması için bu ürünün zenginleştirilmesi gerekir. Bu nedenle böyle iki ürün karşılaştırıldığında zenginleştirilmiş olan tercih edilmelidir.
- Mümkün olduğunca yağ içeriği az olan besinler tercih edilmelidir. Bunun için ürünün etiketindeki beslenme değeri tablosundaki yağ miktarına bakılmalıdır. Özellikle kırmızı et satın alırken yağsız olanı seçilmelidir. Et türleri içerdikleri kolesterol miktarı yönünden farklılık gösterirler. Örneğin kırmızı ette bulunan kolesterol ve yağ miktarı beyaz ete oranla daha fazladır. Bu nedenle kırmızı et yerine balık ve tavuk eti tercih edilebilir.
- Tüketiciler genellikle bazı ürünlerin etiketinde "Kolesterolsüz" veya "Kolesterol içermez" ibaresini gördüklerinde bu ürünlerin hiç yağ içermediğini düşünürler. Oysa bu düşünce yanlıştır. Kolesterol sadece hayvansal kaynaklı yiyeceklerde bulunur. Bitkisel kaynaklı besinler (zeytinyağı, mısırözü yağı, kanola yağı vb.) yüksek oranda yağ içermelerine rağmen kolesterol içermezler.
- Bazı gıdaların etiketinde "Light" ibaresi yer alır. Bu terim ülkemizde enerjisi standart yiyeceğe göre azaltılmış ürünler için kullanılmakta, yağ oranı azaltılan besinler için kullanılmamaktadır. Ancak yurt dışında light kelimesi aynı zamanda yapı ve tat olarak hafif anlamında da kullanılmaktadır. Hangi anlama geldiğinden emin olmak için etiketteki bilgileri okumak gerekir. Light ibaresinin yanı sıra 'yağı azaltılmıştır' ibaresine de bakılmalıdır.
- Sağlığı korumak için hazır veya yarı hazır besinler içinde tuz miktarı da azaltılmıştır. Bilindiği gibi tuz sodyum kaynağıdır. Fazla tüketildiğinde tansiyon yüksekliği, vücutta su toplanması (ödem) vb. durumlar meydana gelebilir. Bazen bir gıda etiketi üzerinde %50 den daha az tuzlu olarak tanıtılabilir. Ancak ürün az tuzlu demek değildir, çünkü bu ürünün tuzu azaltılsa bile kendisi doğal olarak tuz kaynağı olabilir. Bunun için de yine etiketteki eğer belirtiliyorsa sodyum miktarına bakılmalıdır. Örneğin az tuzlu peynir diye tanıtımı yapılan ürüne belki az tuz ilavesi yapılmıştır, ancak peynirin yapısında doğal olarak fazla miktarda sodyum bulunur.
- Sağlıklı beslenmek için; doğal ve taze besinler tercih edilmelidir.
- Fazla miktarda katkı maddesi içeren besinlerden kaçınılmalıdır.
- Çocuklara katkı maddesi içeren yiyecekler mümkün olduğunca yedirilmemelidir.
- Saflaştırılmamış ve zenginleştirilmiş tahıl ürünleri tercih edilmelidir. Beyaz ekmek yerine kepekli, esmer ekmek tercih edilmelidir.
- Daha az tuz içeren besinler tüketilmelidir.
- Hazır meyve suları, gazoz ve kolalı içecekler yerine, taze sıkılmış meyve suları, ayran, limonata tercih edilmelidir.
Besin Kalitesi,tüketicinin tercihinde rol oynayan , ölçülüp değerlendirilebilen ve bir gıda ünitesini diğerinden ayırt etmeye yarayan özelliklerinin bileşimidir.
Gıdanın hijyenik olması ise, o gıdanın tümüyle hastalık etmenlerinden arınmış ve sağlığa yararlı olmasıdır. Hijyenik olmayan bir gıda besin değerinden kaybedebileceği gibi gıda kaynaklı pek çok enfeksiyona da neden olur.
Kalite kontrol kriterleri genel olarak besine göre değişir.
Etlerde tazelik, yağ oranı, et oranı, damgasının olup olmaması vb. kriterler incelenir.
Yumurtada kabuğun temizliği, çatlak olup olmaması, tazeliği ve büyüklüğü incelenir. Kurubaklagillerde küflenme, böceklenme, yabancı madde oranı, o yılın mahsulü olması, pişme kalitesi gibi kriterler yönünden kalite kontrolü yapılır.
Sebzelerde tazelik, canlılık, çamur, toz, toprak, yabancı otların bulunup bulunmama durumu, kereviz, patates, soğan vs. taze sebzelerde büyüklük durumu incelenir. Örneğin; Ispanağın kısa saplı, bol yapraklı olanı (kuzu ıspanağı) daha iyidir. Patates alırken; düzgün, yarık ve çatlaklar olmayan, çok kirli ve çok ufak olmayanları, yeşillenmiş ve çimlenmiş olmayanları alınır. Sarı patates pişerken dağılmadığından daha iyidir.
Meyvelerde tazelik, büyüklük, çürük, çamurlu bereli olup olmama durumu, tat, koku, sululuk vb. özellikler incelenir.
Süt ve yoğurt kontrolünde; tazelik , ekşilik, iyi mayalanıp, mayalanmadığı, muhafaza edildiği kapların temiz olması, içinde yabancı madde bulunup bulunmama durumuna bakılır.
Tahıllarda; yeni mahsul olma, küf, yabancı madde oranı ve o tahıla özgü diğer kalite özellikleri incelenir.
Yağlarda acıma olup olmadığı, lezzet, koku, renk vb. kriterler incelenir.
Reçellerde tane oranı, kıvamı, şekerleme durumu, doğal tat, lezzet vb. bakılır.
Zeytinlerde büyüklük, etli kısım oranı, tat, lezzet vb. özellikler incelenir.
Ambalaj Kontrolu ve Etiket Okuma
Gıda ambalajının içine konan ürünü en uygun şekilde koruması ve bozulmaları önleyici nitelikte olması arzulanır. Çünkü gıdalar mikrobiyal, biyokimyasal ve fiziksel olarak nem, sıcaklı vb gibi dış etkenlerin etkisi ile kolayca bozulurlar ve aroma kayıplarına uğrarlar. Satın alınan gıdaların alıcı tarafından kontrol edilmesi hem tüketicinin sağlığının korunması hem de ekonomik yönden aldatılmasının önlenmesi açısından çok önemlidir. Herhangi bir sebeple ezilmiş, yırtılmış, bozulmuş ambalaj bulunduran yiyecekler satın alınmamalıdır. Ambalajı yeterince iyi olmayan ürünler her zaman için kontamine olma (bulaşma) riski taşırlar.
Ürünün ambalajı üzerindeki etiket bilgi'sinin incelenmesi de tüketicinin korunması açısından büyük önem taşır. Bir ürünü satın alırken imal ve son kullanma tarihlerinin kontrol edilmesi gerekir. Son kullanma tarihi geçmiş bir ürün pazardan kaldırılmalı veya tüketiciler tarafından kesinlikle satın alınmamalıdır. Böyle ürünler bozulmuş olabilir, mikroorganizma üreyebilir, lezzeti ve fiziksel görünümü değişebilir ve besin değerinden kaybetmiş olabilir.
Ayrıca ürün etiketi üzerinde gıdanın adı, üretici firmanın adı ve adresiile üretildiği yerin belirtilip belirtilmediğine bakılmalıdır. Herhangi bir istenmeyen durumla karşılaşıldığında tüketici kiminle iletişime geçebileceğini bilmelidir. Sağlık veya Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca üretim izni verilip verilmediği kontrol edilmelidir. Ürünün net gramajına, hazırlama ve kullanma talimatı bilgisine, depolama ve saklama koşulları'na dikkat edilmelidir.
Ürünün bileşimi hakkında bilgi edinmek için ise, etiket üzerindeki "içindekiler veya bileşim (ingrediyen)" listesi ile besin değeri tablosunun incelenmesi gerekir. Ambalajlı bütün gıdaların etiketinde bileşim-içindekiler listesinin bulunması zorunludur. Buna rağmen beslenme bilgisini içeren besin değeri (karbonhidrat, yağ, protein vb besin öğeleri) tablosunun bulunması ise özel beslenme amaçlı ürünlerde zorunlu diğer ürünlerde üreticinin isteğine bağlıdır.
Gıdaların etiketleri üzerinde incelenmesi gereken bir diğer bölüm de bileşenler listesinde yer alan gıda katkı maddeleri 'dir.
Gıda katkı maddeleri;
- Tek başına gıda olarak tüketilmezler,
- Gıdanın ana bileşeni değildirler.
- Gıdalara beklenen sonucu elde etmek için teknolojik amaçla (gıdaya aroma verme, raf ömrünü uzatma, görünümünü güzelleştirme vb. ) katılırlar.
- Bu maddeler ya koruyucu ya renklendirici ya da tatlandırıcı olarak konulmaktadır.
- Antioksidanlar (E200 – E321 arası),
- Lezzet vericiler (E200 – E321 arası),
- Besin boyaları (E100 – E180 arası), kalınlaştırıcılar (E322 – E495 arası),
- Koruyucular,
- Tatlandırıcılar ve diğerleri şeklinde gruplandırılabilir.
Gıda katkı maddeleri ile ilgili günümüzde çok fazla tepkiler alınmaktadır. Türkiye de besinler içinde sağlık bakanlığının uygun gördüğü kodlarda ki katkı maddeleri kullanılabilmektedir. Sağlıklı bireylerde katkı maddelerine karşı duyarlılığın binde bir veya daha az olduğu söylenmektedir.
Gıda katkı maddeleri arasında önemli bir yeri olan sülfitler çok sayıda yiyecek (turşu, patates cipsi gibi), içecek (şarap gibi) ve ilaçta bulunur. Astımlı hastaların yaklaşık olarak yüzde beşinde sülfitlerin yenilmesi sonucu ciddi nefes darlığı oluşmaktadır. Bir diğer önemli katkı maddesi olan monosodyum glutamat yenilmesine bağlı olarak ortaya çıkan “Çin lokantası sendromu” adı verilen hastalıkta monosodyum glutamat içeren bir besin tüketildikten 15 - 20 dakika sonra baş ağrısı, ensede yanma hissi, bulantı ve kusma görülür. Monosodyum glutamat hazır çorbalarda, hazır et ve tavuklarda bulunmaktadır. Diğer katkı maddeleri özellikle ürtikeri olan kişilerde hastalık belirtilerinin artmasına neden olabilmektedir. Allerjisi olan hastaların, özellikle ürtiker ve atopik dermatitli hastaların, mümkün olduğu kadar taze ve katkı maddesi içermeyen yiyecekler tüketmeleri gereklidir.
Gıda katkı maddelerine duyarlılığı olan bireylerin besin satın alırken etiket üzerinde yer alan içindekiler listesine çok dikkat etmelidir.
Yapılan Alış verişi Değerlendirme
Yiyecek alış verişinden sonra bir değerlendirme yapılması gereklidir. Bu değerlendirmede;
- Harcanan paraya karşılık en iyi yiyecek maddesinin satın alınıp alınmadığı,
- Ev ve piyasa şartları göz önünde bulundurularak alış veriş için en uygun zamanın seçilip seçilmediği,
- Alınan yiyeceklerin istenen miktarda olup olmadığı,
- İstenen kalite için ödenen para miktarının uygun olup olmadığı,
- Yiyeceğin kalitesinin kullanma amacı ve yeri düşünülerek satın alınıp alınmadığı gibi konularda bir değerlendirme yapılması,
- Değerlendirme sonunda ortaya çıkan aksaklıkların saptanması ve daha dikkatli ve bilgili davranarak bu alışkanlıkları düzeltme yollarının aranması gerekir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Besin Satın Alırken Dikkat Edilmesi Gerekenler" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Dyt.Aylin SAYAN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Dyt.Aylin SAYAN'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
besin, light, kolesterol, karkı maddesi, kalite, ambalaj, etiket, sülfitler, monosodyum glutamad, alışveriş, besin alışverişi, besin maddeleri, gıda alışverişi, gıda katkı maddeleri
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
