Kanser Hastaları ve Yakınları
Ülkemizde birçok insan kanser hastası ve hem hastalar hem de aileleri çeşitli zorluklarla mücadele etmekteler. Hastalığı karmaşıklaştırdığı hayatlarında, var olan bir çok sorunun yanı sıra daha önce hiç akla gelmeyen pek çok sorun ortaya çıkabilmektedir. Bu sorunların çoğunun çözümü ise psikolojik güçlenme ve sosyal destek gerektirmektedir.
Uluslararası hastalık sınıflandırmasını incelediğimiz zaman; ICD Z kodları, 54. bölüm de psiko-onkoloji değerlendirebilmektedir. İyileşme dönemi başlığı altında toplanan bu kodda “Radyoterapi sonrası iyileşme dönemi (ICD. Z54.1)” ve “Kemoterapi sonrası iyileşme dönemi (ICD. Z54. 2)” psiko-onkolojiyle direk olarak bağdaştırılabilir. Ayrıca İyileşme Dönemi’nin diğer alt başlıklarına baktığımızda kodlardan bir kaçının daha psiko-onkoloji alanı ile özdeşliğini görebiliriz. Onkoloji hastalarının pek çoğunun mecburi olarak geçirmek zorunda kaldıkları operasyonların sonrasını kodlamak için; “Cerrahi sonrası iyileşme dönemi (ICD. Z54. 0)” ve birden fazla tedaviyi bir arada alan hastalar için “Kombine tedavi sonrası iyileşme dönemi ( ICD. Z54. 7)” ve en son olarak “Psikoterapi sonrası iyileşme dönemi (ICD. Z54. 3)” yukarıda bahsedilen kodlara ek olarak söylenebilir.
Bu hastalığa yakalanan bireyler ciddi bir ölüm tehdidi ile burun buruna geldikleri için; geleceğe dair derin bir umutsuzluk içerisine girerler. Kanser hastalığı gücünü bireylerin geliştirdiği bu olumsuz duygu ve düşüncelerden toplar. Aslında burada dikkat edilmesi gereken nokta; kanserli bireyin, kanseri sadece hücresinde taşıması, düşüncesine yerleşen kanserle ilgili olumsuzluklardan arınmasıdır. Kanser tanısı konan bireyler, aynen Elisabeth Kübler-Ross’un bahsettiği gibi yasın beş aşamalı evresini yaşarlar. Kanserli hastalarda depresyon makalesinde, Mete ve Özen (2001) de, kanser teşhisi konan hastaların ilk aşamada şok yaşadıklarını ve durumu inkâr ettiklerini anlatmışlardır. Bunu takip eden ikinci evrede; hastaların büyük bir tepki aşaması içine girdiklerini ve öfke nöbetleri yaşadıklarını ve hemen akabinde ki aşamada ise pazarlıkların başladığını belirtmişlerdir. Dördüncü aşamada kendilerini depresyonda bulan bu kişiler, son aşamada hastaların kabullenme dönemine girdiklerini ve tedaviye uyum gösterdiklerini açıklamışlardır.
Kanser tanısı konan hastalar her ne kadar benzer aşamalardan geçerek kabullenme evresine ulaşsalar da; yaş, cinsiyet, kişinin yapısal özellikleri, sosyal ve ekonomik durumları, inanç sistemi, eğitim seviyesi, hastalığın türü ve hangi evrede olduğu gibi faktörler tamamen farklılık gösterir. Bu noktada psiko-onkologların üzerine düşen görev hastanın bütün faktörlerini göz önünde bulundurarak; hastayı bilgilendirmek, hastalığını ve tedavi sürecini tanımasını sağlamak ve duygularını ifade etmesine yardımcı olarak kanserle mücadele gücünü arttırmaktır. Psiko-onkolog ve hastanın iş birliği içinde çalıştığı Bilişsel Davranışçı Terapi, BDT, kanserle başa çıkma sürecinde çok büyük bir rol oynamaktadır.
Bilişsel davranışçı terapi, özellikle hastanın kanserle ilgili çarpık düşüncelerini fark etmesinde ve her bir düşünceyi; ona bağlı olan davranışla beraber bir zincir oluşturarak; olumsuz otomatik düşünce ve davranışlarını ve buna ek olarak hastanın şemalarını ortaya çıkarır. “Neden ben?”,“Kanser çözümsüz bir hastalıktır.” ya da “Kanser hep ölümle sonuçlanır.” gibi otomatikleşmiş kalıpları yakalar ve her birini değiştirerek daha rasyonel bir düşünme mekanizmasının gelişmesine yardımcı olur. Hastanın da interaktif olarak psiko-onkologla birlikte çalıştığı ve sorguladığı bu etkili terapiyle olumlu dönüşüm basamak basamak, aşamalı olarak, sağlanır; böylece kaçınma ve çaresizlik azalarak, sorunla ilgili baş etme becerileri gelişir.
Psiko-onkologların sadece hastalarla odaklanarak değil; kanser, kanser tanısı konmuş birey ve yakınlarının arasında sağlıklı bir üçgen oluşturması halinde, sağlıklı bir tedavi sürecinden bahsetmek mümkündür. Hasta yakınlarını da aynı şekilde tedavi süreci ve hastalık hakkında bilgilendirmek, kanser teşhisi konan hastanın sosyal destek almasını sağlayarak yalnız olmadığını pekiştirmek kanserle mücadele sürecinde son derece önemlidir.Kanser hakkında konuşmak bahsetmek hatta ima etmenin bile tabu olduğu bir ortamda hastanın bu desteği alması mümkün gözükememektedir. Bu yüzden, uygulanacak tedavi sürecinde, hasta yakınlarının nerede duracağını bilmesi ve bunu hastayla konuşabilmesi de kaygıyı azaltacak ve destek duygusunu arttırarak, bu aşamada her iki tarafında yalnız olmadığını vurgulayacaktır.
Kanser tanısı konmuş bireylerin, grup terapilerine katılarak, kendilerini yalnız hissettikleri konularda, başkalarının da kendileriyle benzer süreçten geçtiğini anlaması için önemli olduğunu anlatmış, buna ek olarak; kendi sorunlarıyla ilgili farkındalık ve bakış açısı kazandırması ve ilham almak için grup terapilerinin oldukça faydalı olduğunu vurgulamışlardır. Uzman bir psiko-terapist eşliğinde yapılan grup terapilerinin; diğer katılımcılardan model alarak, karşılıklı öğrenmenin var olduğu ve kişinin benlik saygısını onarıcı nitelikli olduğu saptanmıştır. Grup terapilerinde; kanser hastalarının kimi zaman “destek veren”, kimi zaman “destek alan” rolünde oldukları için, sosyal destek algısının daha çok pekiştiği ve bunun alternatif bir sonucu olarak, hastaların iyileşme süreçlerine daha olumlu bir bakış açısıyla baktıkları anlaşılmıştır (Akbıyık ve Soygür, 2012). Grup terapisine katılan hastaların tümü birbirlerini etkileyerek dinamik bir döneme geçerler, ve psiko-terapi grubundakiler gücünü buradan alarak hastalığa yeni bir bakış açısı kazanırlar.
Beden, kanser için tedavi olurken, ruhun da ihmal edilmemesi, kanser ile başa çıkmada çok büyük bir rol oynamaktadır. Kanser tanısı konan bireyler, yukarıda bahsedilen terapi yöntemlerini kullanarak, multidisipliner bir yaklaşımla, psiko-onkolog yardımıyla kanserin beş aşamasını daha olumlu, daha rasyonel bir tutum içinde geçirilmesini sağlar. Bilgilendirilmiş ve bu süreçte nerede duracağını bilen kanser yakınlarında, bireye gerekli sosyal desteği verip; “kanserden ölüyorum çaresizliği” olgusunu değiştirmesine yardımcı olacaktır. Bilişsel davranışçı terapi, davranış bozuklukları, bireysel görüşme teknikleri, psikopatoloji, bilişsel süreçlerde bilgi işlenmesi, nöro-psikolojik değerlendirme ve testler ve son olarak klinik süreçler için uzman kişilerden yardım alınması hastaya ve hasta yakınlarına yardımcı olacaktır. Ben bu durumu psiko-onkolog olarak yanında olduğum tüm danışanlarım ve danışan hasta yakınlarımda tecrübeyle anlamış bulunmaktayım. Yardım istemekten, korkularınızla yüzleşmekten kormkmayın mutlaka ciddi hastalıklarda uzman bir psikoloğun desteğini alın.
Kaynaklar
Akbıyık, D. İ. ,Soygür, H. , & Karabulut, E. (2012, Eylül). Psiko-onkoloji ve aile hekimliğinde ruh sağlığını güçlendirme: Sosyal destek algısı ve psikodrama grup terapisi uygulamaları. Anatolian Journal of Psychiatry / Anadolu Psikiyatri Dergisi, 13 (3), 205-209.
Corr, C. A. (1993). Coping with dying: Lessons that we should and should not learn from the work of Elisabeth Kübler-Ross. Death Studies, 17(1), 69-83.
ICD Z Kodları, (2012, Aralık 29). ICD Z Hastalıkları. retrieved Ocak 8, 2014, from ICD 10 Hastalık Sınıflandırma Kitapçığı. Web Site: http://kamuasistan.com/icd-10 hastalik-kodlari-z grubu -basamakli-liste.html
Mete, H. E. & Özen, Ö. N. (2001). Kanserli hastalarda depresyon. Duygudurum Dizisi, 4, 184-191.
Toseland. R. W. (1995). A problem solving intervention for caregivers of cancer patients.. Ringel Institute of Gerontology, School of Social Welfare, University at Albany, State University of New York.. 40(4), 517-528.
Uluslararası hastalık sınıflandırmasını incelediğimiz zaman; ICD Z kodları, 54. bölüm de psiko-onkoloji değerlendirebilmektedir. İyileşme dönemi başlığı altında toplanan bu kodda “Radyoterapi sonrası iyileşme dönemi (ICD. Z54.1)” ve “Kemoterapi sonrası iyileşme dönemi (ICD. Z54. 2)” psiko-onkolojiyle direk olarak bağdaştırılabilir. Ayrıca İyileşme Dönemi’nin diğer alt başlıklarına baktığımızda kodlardan bir kaçının daha psiko-onkoloji alanı ile özdeşliğini görebiliriz. Onkoloji hastalarının pek çoğunun mecburi olarak geçirmek zorunda kaldıkları operasyonların sonrasını kodlamak için; “Cerrahi sonrası iyileşme dönemi (ICD. Z54. 0)” ve birden fazla tedaviyi bir arada alan hastalar için “Kombine tedavi sonrası iyileşme dönemi ( ICD. Z54. 7)” ve en son olarak “Psikoterapi sonrası iyileşme dönemi (ICD. Z54. 3)” yukarıda bahsedilen kodlara ek olarak söylenebilir.
Bu hastalığa yakalanan bireyler ciddi bir ölüm tehdidi ile burun buruna geldikleri için; geleceğe dair derin bir umutsuzluk içerisine girerler. Kanser hastalığı gücünü bireylerin geliştirdiği bu olumsuz duygu ve düşüncelerden toplar. Aslında burada dikkat edilmesi gereken nokta; kanserli bireyin, kanseri sadece hücresinde taşıması, düşüncesine yerleşen kanserle ilgili olumsuzluklardan arınmasıdır. Kanser tanısı konan bireyler, aynen Elisabeth Kübler-Ross’un bahsettiği gibi yasın beş aşamalı evresini yaşarlar. Kanserli hastalarda depresyon makalesinde, Mete ve Özen (2001) de, kanser teşhisi konan hastaların ilk aşamada şok yaşadıklarını ve durumu inkâr ettiklerini anlatmışlardır. Bunu takip eden ikinci evrede; hastaların büyük bir tepki aşaması içine girdiklerini ve öfke nöbetleri yaşadıklarını ve hemen akabinde ki aşamada ise pazarlıkların başladığını belirtmişlerdir. Dördüncü aşamada kendilerini depresyonda bulan bu kişiler, son aşamada hastaların kabullenme dönemine girdiklerini ve tedaviye uyum gösterdiklerini açıklamışlardır.
Kanser tanısı konan hastalar her ne kadar benzer aşamalardan geçerek kabullenme evresine ulaşsalar da; yaş, cinsiyet, kişinin yapısal özellikleri, sosyal ve ekonomik durumları, inanç sistemi, eğitim seviyesi, hastalığın türü ve hangi evrede olduğu gibi faktörler tamamen farklılık gösterir. Bu noktada psiko-onkologların üzerine düşen görev hastanın bütün faktörlerini göz önünde bulundurarak; hastayı bilgilendirmek, hastalığını ve tedavi sürecini tanımasını sağlamak ve duygularını ifade etmesine yardımcı olarak kanserle mücadele gücünü arttırmaktır. Psiko-onkolog ve hastanın iş birliği içinde çalıştığı Bilişsel Davranışçı Terapi, BDT, kanserle başa çıkma sürecinde çok büyük bir rol oynamaktadır.
Bilişsel davranışçı terapi, özellikle hastanın kanserle ilgili çarpık düşüncelerini fark etmesinde ve her bir düşünceyi; ona bağlı olan davranışla beraber bir zincir oluşturarak; olumsuz otomatik düşünce ve davranışlarını ve buna ek olarak hastanın şemalarını ortaya çıkarır. “Neden ben?”,“Kanser çözümsüz bir hastalıktır.” ya da “Kanser hep ölümle sonuçlanır.” gibi otomatikleşmiş kalıpları yakalar ve her birini değiştirerek daha rasyonel bir düşünme mekanizmasının gelişmesine yardımcı olur. Hastanın da interaktif olarak psiko-onkologla birlikte çalıştığı ve sorguladığı bu etkili terapiyle olumlu dönüşüm basamak basamak, aşamalı olarak, sağlanır; böylece kaçınma ve çaresizlik azalarak, sorunla ilgili baş etme becerileri gelişir.
Psiko-onkologların sadece hastalarla odaklanarak değil; kanser, kanser tanısı konmuş birey ve yakınlarının arasında sağlıklı bir üçgen oluşturması halinde, sağlıklı bir tedavi sürecinden bahsetmek mümkündür. Hasta yakınlarını da aynı şekilde tedavi süreci ve hastalık hakkında bilgilendirmek, kanser teşhisi konan hastanın sosyal destek almasını sağlayarak yalnız olmadığını pekiştirmek kanserle mücadele sürecinde son derece önemlidir.Kanser hakkında konuşmak bahsetmek hatta ima etmenin bile tabu olduğu bir ortamda hastanın bu desteği alması mümkün gözükememektedir. Bu yüzden, uygulanacak tedavi sürecinde, hasta yakınlarının nerede duracağını bilmesi ve bunu hastayla konuşabilmesi de kaygıyı azaltacak ve destek duygusunu arttırarak, bu aşamada her iki tarafında yalnız olmadığını vurgulayacaktır.
Kanser tanısı konmuş bireylerin, grup terapilerine katılarak, kendilerini yalnız hissettikleri konularda, başkalarının da kendileriyle benzer süreçten geçtiğini anlaması için önemli olduğunu anlatmış, buna ek olarak; kendi sorunlarıyla ilgili farkındalık ve bakış açısı kazandırması ve ilham almak için grup terapilerinin oldukça faydalı olduğunu vurgulamışlardır. Uzman bir psiko-terapist eşliğinde yapılan grup terapilerinin; diğer katılımcılardan model alarak, karşılıklı öğrenmenin var olduğu ve kişinin benlik saygısını onarıcı nitelikli olduğu saptanmıştır. Grup terapilerinde; kanser hastalarının kimi zaman “destek veren”, kimi zaman “destek alan” rolünde oldukları için, sosyal destek algısının daha çok pekiştiği ve bunun alternatif bir sonucu olarak, hastaların iyileşme süreçlerine daha olumlu bir bakış açısıyla baktıkları anlaşılmıştır (Akbıyık ve Soygür, 2012). Grup terapisine katılan hastaların tümü birbirlerini etkileyerek dinamik bir döneme geçerler, ve psiko-terapi grubundakiler gücünü buradan alarak hastalığa yeni bir bakış açısı kazanırlar.
Beden, kanser için tedavi olurken, ruhun da ihmal edilmemesi, kanser ile başa çıkmada çok büyük bir rol oynamaktadır. Kanser tanısı konan bireyler, yukarıda bahsedilen terapi yöntemlerini kullanarak, multidisipliner bir yaklaşımla, psiko-onkolog yardımıyla kanserin beş aşamasını daha olumlu, daha rasyonel bir tutum içinde geçirilmesini sağlar. Bilgilendirilmiş ve bu süreçte nerede duracağını bilen kanser yakınlarında, bireye gerekli sosyal desteği verip; “kanserden ölüyorum çaresizliği” olgusunu değiştirmesine yardımcı olacaktır. Bilişsel davranışçı terapi, davranış bozuklukları, bireysel görüşme teknikleri, psikopatoloji, bilişsel süreçlerde bilgi işlenmesi, nöro-psikolojik değerlendirme ve testler ve son olarak klinik süreçler için uzman kişilerden yardım alınması hastaya ve hasta yakınlarına yardımcı olacaktır. Ben bu durumu psiko-onkolog olarak yanında olduğum tüm danışanlarım ve danışan hasta yakınlarımda tecrübeyle anlamış bulunmaktayım. Yardım istemekten, korkularınızla yüzleşmekten kormkmayın mutlaka ciddi hastalıklarda uzman bir psikoloğun desteğini alın.
Kaynaklar
Akbıyık, D. İ. ,Soygür, H. , & Karabulut, E. (2012, Eylül). Psiko-onkoloji ve aile hekimliğinde ruh sağlığını güçlendirme: Sosyal destek algısı ve psikodrama grup terapisi uygulamaları. Anatolian Journal of Psychiatry / Anadolu Psikiyatri Dergisi, 13 (3), 205-209.
Corr, C. A. (1993). Coping with dying: Lessons that we should and should not learn from the work of Elisabeth Kübler-Ross. Death Studies, 17(1), 69-83.
ICD Z Kodları, (2012, Aralık 29). ICD Z Hastalıkları. retrieved Ocak 8, 2014, from ICD 10 Hastalık Sınıflandırma Kitapçığı. Web Site: http://kamuasistan.com/icd-10 hastalik-kodlari-z grubu -basamakli-liste.html
Mete, H. E. & Özen, Ö. N. (2001). Kanserli hastalarda depresyon. Duygudurum Dizisi, 4, 184-191.
Toseland. R. W. (1995). A problem solving intervention for caregivers of cancer patients.. Ringel Institute of Gerontology, School of Social Welfare, University at Albany, State University of New York.. 40(4), 517-528.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Kanser Hastaları ve Yakınları" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.İ.Bengü AKSEKİLİ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.İ.Bengü AKSEKİLİ'nin izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
