Demansta (Bunama) Tanı ve Tedavi Protokolleri
DEMANS TANI VE TEDAVİ PROTOKOLLERİ
Yrd. Doç. Dor. Şaban KARAYAĞIZ
Nuh Naci Yazgan Üniversitesi Psikoloji A.D. Başkanı
Demans, bellek bozukluğu başta olmak üzere çeşitli bilişsel bozukluklarla, kişilik değişikliklerinin, çeşitli ve değişkenlik gösteren psikiyatrik ve davranışsal semptomların bir arada görüldüğü nöropsikiyatrik bir bozukluktur. Yaş ile birlikte görülme sıklığı artar. 65 yaş üzerinde sıklığı giderek artmaktadır. 65 yaş üzeri genel populasyonda yaklaşık %5, 85 yaş üzerinde %20-40 görülme sıklığı vardır.
Demansın en yaygın nedeni Alzheimer hastalığıdır (AH). Tüm demanslı hastaların %50-75’ini oluşturur. Öncelikle yüksek entellektüel fonksiyonlarda ve buna bağlı olarak düşünme ve davranışlarda görülen, defektif özelliklerle karakterize, sinsi gelişen bir hastalıktır. Hasta ilerleyici oryantasyon bozukluğu, hafıza kaybı ve afaziyi içine alan ciddi kortikal disfonksiyon ile sessiz ve immobil(hareketsiz) hale gelir. Özellikle immobilizasyon nedeniyle hastaların bakıma muhtaç hale gelmeleri, sanayileşmiş ülkelerde yaşam süresi ortalamalarının yükselmesiyle birlikte, AH’yi üzerinde en çok çalışılan hastalıklardan biri yapmıştır.
Demansta önemli olan nedenin araştırılmasıdır. Hastalık durağan, ilerleyici sürekli veya geriye dönüşümlü olabilir. Geri dönüşümsüz hasar oluşmadan önce altta yatan neden saptanıp tedavi edilirse demansların %15’i düzelebilir. Alzheimer hastalığının tanısı; Beynin nöropatolojik incelemesi Klinik olarak diğer demans nedenlerinin dışlanması ile konur. Spesifik bir test yoktur. Alzheimer hastalığı progresif(ilerleyici) nörodejeneratif, ölümle sonuçlanan bir hastalıktır. Tanı konulmasında ölüme kadar geçen süre yaklaşık 6-9 yıldır.
Kötü prognoz kriterleri: 1) erken başlangıç 2) afazi(konuşmama) 3)psikotik semptomların varlığı(sinirlilik, şüphecilik,saldırganlık gibi) 4)erkek cinsiyet 5) başlangıçta kötü kognitif performansdır.
Koruyucu Faktörler;
1)Antioksidanlar (vitamin E gibi antioksidanlar hastalığın ilerlemesini yavaşlatır) 2)Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID gibi ağrı kesiciler) ve kortikosteroidler 3)Post menapozal östrojen replasmanı (östrojenin nöronlar üzerine koruyucu etkisi vardır) 4)Eğitim (sinaptik yoğunluğu artırıyor)
Demansın Klinik Özellkleri
Hafıza bozukluğu; Yakın (short-term) hafıza bozukluğu genellikle ilk fark edilen belirtidir. Uzak (long-term) hafıza daha ileri dönemlerde bozulur (Rebot kanunu). Yeni bilgileri öğrenme bozulur. Konuşmaları ve gün içinde geçen olayları unutur, tekrarlar; randevuları, telefon numaralarını, eşyaları koydukları yeri unuturlar. Konfabulasyon (masallama) başlar.
Lisan bozukluğu; Afazi: konuşma, yazma ya da işaretleri anlama ve yapmada bozukluk. Konuşma fakirleşir, zamanla mutizm(konuşmama) gelişir. Konuşmanın akıcılığı bozulur, anlamsız sözcükler kullanabilir, “şey” gibi kelimeleri sık kullanır.
Motor işlevlerde bozulma; Apraksi: motor defisit (kuvvet kaybı vb.) olmamasına karşın motor aktiviteleri yerine getirmede bozulma başlar. Yemek yapma, giyinme, banyo yapma, tuvalete gitme, yemek yeme vb. işleri yapamazlar. Zamanla yakınlarına bağımlı hale gelirler.
Yönetsel işlevlerde bozulma; Yönetsel işlevler; tasarlama, organize etme, sıraya koyma, soyutlamanın bozulması Frontal lobun(beynin ön bölgesi) etkilendiğini gösterir. İşini yürütebilme, para harcama, aktivitelerin planlama vb. bozulur. Kompleks şekilleri kopyalama, saat çizme testi ile değerlendirilebilir.
Davranış değişiklikleri; Negatif semptomlar; içine kapalı, duygusal katılımı kısıtlı, etrafa ilgisiz, apatik, hiçbir şey yapmadan oturan bir hal alabilirler. Ajitasyon, görülebilir; sinirlilik, öfke patlamaları, düşmanca davranışlar olabilir. Seksuel disinhibisyon, uygunsuz sözler, davranışlar olabilir.
Hallusinasyon ve hezeyanlar; Özellikle Alzheimer tipi demansların %20-30’unda hallusinasyon, %30-40’ında öz. paranoid veya persekütif(zarar göreceği yönünde fikirler) hezeyanlar vardır. Psikotik semptomları olan hastalarda fiziksel agresyon(saldırganlık) daha sıktır.
Demansın Evreleri
Hafif (erken)evre; Y eni olayları unutma, karmaşık işleri yapamama ile başlar.
Orta evre; Yakın hafızada belirgin bozulma, sosyal yargılamada bozulma, ev dışında bağımsız hareket edememe başlar.
Şiddetli (ileri) evre; Yakın ve uzak hafızada ciddi bozulma, dezoryantasyon(günü saati kişileri ve yerleri karıştırma), günlük işleri yalnız yapamama (banyo, tuvalet vb.) başlamıştır.
Ağır evre; İnkontinans ( idrar ve dışkı kontrolünün kaybı), yatağa bağımlılık, beslenememenin başladığı son evredir.
Demansın Seyri
Genellikle 50-60’lı yaşlarda başlar. 5-10 yıl içinde yavaş yavaş yıkım oluşur. Ölümle sonuçlanır. Başlangıçta tam bir tıbbi inceleme şarttır. Bir kısmı tedavi ile geri dönebilir(%15).Demansın başlangıcı genellikle belirgin değildir, kolay anlaşılamayan belirtilerle başlar.
Demansta Tedavi Protokolleri
Psikososyal Tedaviler; Hasta ve yakınlarının hastalığın gidişatı hakkında bilgilendirilmesi temel şarttır. Destekleyici psikoterapi yapılmalıdır. Hastanın yıkımını yavaşlatacak hafızasını canlandıracak çalışmalar yapılmalıdır. Kişiye aralıklı olarak oryantasyonunu sağlamak amacıyla kişilerin isimleri hatırlatılmalı, bulunduğu yer zaman dilimi hakkında bilgi verilmelidir. Uyku düzenine dikkat edilmeli gece uykusu sağlanmalı gündüz uykuları azaltılmalı ve gün içinde hasta canlı tutulmalıdır.
Farmakoterapi(İlaç tedavisi); Anksiyete için antidepresanlar benzodiazepinler (kısa yarı ömürlü olanlar). Depresyon mevcut ise antidepresanlar (SSRI’lar), hezeyan, hallusinasyon gibi psikotik semptomlar için antipsikotikler, (atipik antipsikotikler)uykusuzluk varsa mirtazapin, benzodiazepinler, trazodon kullanılır.
Temel tedavi protokolünde ise Alzaimer demansın ilerleyişinin yavaşlatılmaya yönelik Ach inhibitörleri ve NMDA reseptör antagonisti olan memantin kullanılır. Mevcut tedavi protokollerinin hepsinde hastalığın gidişatını yavaşlatan yaşam kalitesini artıran ve hastanın ömrünü uzatan protokollerdir. Tıbbın şu anki geldiği noktada hastalığı tamamen yok eden ve tedavi eden bir protokol henüz bulunamamıştır.
Yrd. Doç. Dor. Şaban KARAYAĞIZ
Nuh Naci Yazgan Üniversitesi Psikoloji A.D. Başkanı
Demans, bellek bozukluğu başta olmak üzere çeşitli bilişsel bozukluklarla, kişilik değişikliklerinin, çeşitli ve değişkenlik gösteren psikiyatrik ve davranışsal semptomların bir arada görüldüğü nöropsikiyatrik bir bozukluktur. Yaş ile birlikte görülme sıklığı artar. 65 yaş üzerinde sıklığı giderek artmaktadır. 65 yaş üzeri genel populasyonda yaklaşık %5, 85 yaş üzerinde %20-40 görülme sıklığı vardır.
Demansın en yaygın nedeni Alzheimer hastalığıdır (AH). Tüm demanslı hastaların %50-75’ini oluşturur. Öncelikle yüksek entellektüel fonksiyonlarda ve buna bağlı olarak düşünme ve davranışlarda görülen, defektif özelliklerle karakterize, sinsi gelişen bir hastalıktır. Hasta ilerleyici oryantasyon bozukluğu, hafıza kaybı ve afaziyi içine alan ciddi kortikal disfonksiyon ile sessiz ve immobil(hareketsiz) hale gelir. Özellikle immobilizasyon nedeniyle hastaların bakıma muhtaç hale gelmeleri, sanayileşmiş ülkelerde yaşam süresi ortalamalarının yükselmesiyle birlikte, AH’yi üzerinde en çok çalışılan hastalıklardan biri yapmıştır.
Demansta önemli olan nedenin araştırılmasıdır. Hastalık durağan, ilerleyici sürekli veya geriye dönüşümlü olabilir. Geri dönüşümsüz hasar oluşmadan önce altta yatan neden saptanıp tedavi edilirse demansların %15’i düzelebilir. Alzheimer hastalığının tanısı; Beynin nöropatolojik incelemesi Klinik olarak diğer demans nedenlerinin dışlanması ile konur. Spesifik bir test yoktur. Alzheimer hastalığı progresif(ilerleyici) nörodejeneratif, ölümle sonuçlanan bir hastalıktır. Tanı konulmasında ölüme kadar geçen süre yaklaşık 6-9 yıldır.
Kötü prognoz kriterleri: 1) erken başlangıç 2) afazi(konuşmama) 3)psikotik semptomların varlığı(sinirlilik, şüphecilik,saldırganlık gibi) 4)erkek cinsiyet 5) başlangıçta kötü kognitif performansdır.
Koruyucu Faktörler;
1)Antioksidanlar (vitamin E gibi antioksidanlar hastalığın ilerlemesini yavaşlatır) 2)Nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar (NSAID gibi ağrı kesiciler) ve kortikosteroidler 3)Post menapozal östrojen replasmanı (östrojenin nöronlar üzerine koruyucu etkisi vardır) 4)Eğitim (sinaptik yoğunluğu artırıyor)
Demansın Klinik Özellkleri
Hafıza bozukluğu; Yakın (short-term) hafıza bozukluğu genellikle ilk fark edilen belirtidir. Uzak (long-term) hafıza daha ileri dönemlerde bozulur (Rebot kanunu). Yeni bilgileri öğrenme bozulur. Konuşmaları ve gün içinde geçen olayları unutur, tekrarlar; randevuları, telefon numaralarını, eşyaları koydukları yeri unuturlar. Konfabulasyon (masallama) başlar.
Lisan bozukluğu; Afazi: konuşma, yazma ya da işaretleri anlama ve yapmada bozukluk. Konuşma fakirleşir, zamanla mutizm(konuşmama) gelişir. Konuşmanın akıcılığı bozulur, anlamsız sözcükler kullanabilir, “şey” gibi kelimeleri sık kullanır.
Motor işlevlerde bozulma; Apraksi: motor defisit (kuvvet kaybı vb.) olmamasına karşın motor aktiviteleri yerine getirmede bozulma başlar. Yemek yapma, giyinme, banyo yapma, tuvalete gitme, yemek yeme vb. işleri yapamazlar. Zamanla yakınlarına bağımlı hale gelirler.
Yönetsel işlevlerde bozulma; Yönetsel işlevler; tasarlama, organize etme, sıraya koyma, soyutlamanın bozulması Frontal lobun(beynin ön bölgesi) etkilendiğini gösterir. İşini yürütebilme, para harcama, aktivitelerin planlama vb. bozulur. Kompleks şekilleri kopyalama, saat çizme testi ile değerlendirilebilir.
Davranış değişiklikleri; Negatif semptomlar; içine kapalı, duygusal katılımı kısıtlı, etrafa ilgisiz, apatik, hiçbir şey yapmadan oturan bir hal alabilirler. Ajitasyon, görülebilir; sinirlilik, öfke patlamaları, düşmanca davranışlar olabilir. Seksuel disinhibisyon, uygunsuz sözler, davranışlar olabilir.
Hallusinasyon ve hezeyanlar; Özellikle Alzheimer tipi demansların %20-30’unda hallusinasyon, %30-40’ında öz. paranoid veya persekütif(zarar göreceği yönünde fikirler) hezeyanlar vardır. Psikotik semptomları olan hastalarda fiziksel agresyon(saldırganlık) daha sıktır.
Demansın Evreleri
Hafif (erken)evre; Y eni olayları unutma, karmaşık işleri yapamama ile başlar.
Orta evre; Yakın hafızada belirgin bozulma, sosyal yargılamada bozulma, ev dışında bağımsız hareket edememe başlar.
Şiddetli (ileri) evre; Yakın ve uzak hafızada ciddi bozulma, dezoryantasyon(günü saati kişileri ve yerleri karıştırma), günlük işleri yalnız yapamama (banyo, tuvalet vb.) başlamıştır.
Ağır evre; İnkontinans ( idrar ve dışkı kontrolünün kaybı), yatağa bağımlılık, beslenememenin başladığı son evredir.
Demansın Seyri
Genellikle 50-60’lı yaşlarda başlar. 5-10 yıl içinde yavaş yavaş yıkım oluşur. Ölümle sonuçlanır. Başlangıçta tam bir tıbbi inceleme şarttır. Bir kısmı tedavi ile geri dönebilir(%15).Demansın başlangıcı genellikle belirgin değildir, kolay anlaşılamayan belirtilerle başlar.
Demansta Tedavi Protokolleri
Psikososyal Tedaviler; Hasta ve yakınlarının hastalığın gidişatı hakkında bilgilendirilmesi temel şarttır. Destekleyici psikoterapi yapılmalıdır. Hastanın yıkımını yavaşlatacak hafızasını canlandıracak çalışmalar yapılmalıdır. Kişiye aralıklı olarak oryantasyonunu sağlamak amacıyla kişilerin isimleri hatırlatılmalı, bulunduğu yer zaman dilimi hakkında bilgi verilmelidir. Uyku düzenine dikkat edilmeli gece uykusu sağlanmalı gündüz uykuları azaltılmalı ve gün içinde hasta canlı tutulmalıdır.
Farmakoterapi(İlaç tedavisi); Anksiyete için antidepresanlar benzodiazepinler (kısa yarı ömürlü olanlar). Depresyon mevcut ise antidepresanlar (SSRI’lar), hezeyan, hallusinasyon gibi psikotik semptomlar için antipsikotikler, (atipik antipsikotikler)uykusuzluk varsa mirtazapin, benzodiazepinler, trazodon kullanılır.
Temel tedavi protokolünde ise Alzaimer demansın ilerleyişinin yavaşlatılmaya yönelik Ach inhibitörleri ve NMDA reseptör antagonisti olan memantin kullanılır. Mevcut tedavi protokollerinin hepsinde hastalığın gidişatını yavaşlatan yaşam kalitesini artıran ve hastanın ömrünü uzatan protokollerdir. Tıbbın şu anki geldiği noktada hastalığı tamamen yok eden ve tedavi eden bir protokol henüz bulunamamıştır.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Demansta (Bunama) Tanı ve Tedavi Protokolleri" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Dr.Şaban KARAYAĞIZ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Dr.Şaban KARAYAĞIZ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
