Alışverişkolik Misiniz Alışveriş Sever mi?
Alışverişkoliklik diye de bilinen Alışveriş bağımlılığından, online alışverişin de sıkça kullanıldığı günümüzde oldukça fazla bahsedilmektedir. Alışveriş merkezlerinin artması, online alışveriş siteleri, kampanya haftaları alışveriş yapma sıklığını arttırmaktadır. Ancak alışveriş bağımlılığı, çok fazla ve sık alışveriş yapmak demek değildir. Alışveriş yapmayı seven bir kişi ile arasındaki fark bağımlı olan kişi herhangi bir aktivite yapmak, sosyal etkinliklerde bulunmak yerine alışveriş yapmayı tercih eder. Bütçesini planlamakta zorlandığı için harcamaları ile ilgili sıkıntı yaşar ve çoğu zaman aldıklarını kullanmaz. İhtiyacı olmadığı halde, aldığını kullanma ihtimali olmayan şeyleri bile alma ve alım sonrası rahatlama bağımlılığın belirleyici özelliklerindendir.
Alışveriş Bağımlılığı olan bir kişinin tipik özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz;
* Alışveriş yaparken kendini durdurmakta zorlanma
* Planladığından daha fazla satın alma
* Yaşam sorunlarını kaldırmak çok güç olduğu zamanlarda para harcamak için güçlü bir istek duyma
* Ihtiyaç olmadığı halde birşeyler satın alma
* Kendisini iyi hissetmediği zamanlarda para harcamak birşeyler satın almak isteme
* Aşırı para harcadıktan sonra pişman olma
* Yakınların harcamalar nedeniyle endişelenmesi
Alışveriş bağımlılığı çoğunlukla depresyon, kaygı bozuklukları ya da bastırılmış öfke ve saldırganlık duyguları ile ortaya çıkmaktadır. Birey kendini huzursuz ve rahatsız eden ruhsal gerilimden kurtulmak için satın alma davranışını gösterir. Örneğin; çok yoğun bir stres altında bu duyguya maruz kalmak ve sorunu çözmek yerine haz alabileceği bu stresten kurtulabilceği alışveriş davranışına yönelir. Bir süre sonra birey, rahatlama adına işe yarıyor olarak bu tekniği seçtiğinde ve devamlılığı sağlandığında aynı davranışı sürdürme ihtimali artar. Alışveriş dürtüsünü kontrol edememeye başlar. Satın almanın aynı zamanda hayatın diğer alanlarında hissedemediğimiz güç hissi ile de ilişkisi bulunmaktadır. Kişi, para harcadığında, birşeyler satın aldığında kendini güçlü hissedebilmekte ve bu duygusal ihtiyacı giderebilmek adına sıklıkla satın alma davranışını göstermektedir. Özellikle online alışveriş yapma imkanı bu güç hissini ve rahatlamayı daha kolay ve daha çabuk erişilebilir kılmaktadır. Ancak bu davranış sonrası kendini kontrol edememe ve artan finansal borç kişiye kendini kötü hissettirmekte ancak döngüsel biçimde bunu sürdürmektedir.
Halk arasında bu hastalığın kadınlarda görüldüğüne dair gelişmiş bir inanç olsa da, erkeklerde görülme oranı oldukça yüksektir. Kadınlarda daha çok giysi, çanta, takı, parfüm alımı görülmekte erkeklerde ise elektronik eşya, saat, gözlük, araba alımı görülmektedir.
Alışveriş bağımlılığı diğer bağımlılıklardan çok da farklı değildir. Alkol ve madde bağımlılığında görüldüğü gibi bir süre sonra tolerans gelişir ve kişi rahatlamak için giderek daha fazla şey satın almak ister. Aile üyeleri ve arkadaşlar tarafından farkedilmeye başlamasıyla çoğunlukla satın aldığı şeyi gizlerler. Dolapları genelde etiketli kıyafetlerle doludur. Genelde pahalı şeylerden çok, ucuz ve çok sayıda eşya alırlar.
Alışveriş Bağımlılığının tedavisi, bağımlılıkların temel tedavisinden farklı değildir. Duydudurumunu düzenlemeye yönelik ilaç tedavisi faydalı olabilmektedir. Bunun yanı sıra psikoterapi de alışveriş bağımlılığında başarılı sonuçlar ortaya koymaktadır. Psikoterapide dürtüsel davranışlarını denetlemeye yönelik tekniklerin öğrenilmesi açısından alışveriş davranışına neden olan faktörlere ve harcamayı kontrol etmek için faydalı olacak yöntemlere odaklanan, bilişsel davranışçı terapi sıklıkla uygulanmaktadır. Farkındalık, karar verme, eyleme geçme, idame ettirme gibi konularda eğitimin yanı sıra sosyal beceri kazandırmak ve mevcut becerilerin işlevselliğini arttırmak tedavi sürecinde faydalı olmaktadır.
Alışveriş Bağımlılarına öneriler;
* Nakit ödeme yapmaya çalışın,
* Acil durumlar için bir adet kartınız bulunsun ancak alışverişe çıkarken yanınıza almayın,
* Alışveriş öncesi bir ihtiyaçlar listesi hazırlayın ve bu listeye sadık kalın,
* Mağazalara katalog siparişi vermeyin,
* Alışveriş yapma dürtüsü geldiğinde bir yürüyüş veya egzersiz yapın,
* İnternette alışveriş sitelerine girmeyin,
* Alışverişe bir süre yalnız çıkmamaya çalışın.
Eğer alışveriş dürtülerinizle baş etmekte zorlanıyorsanız mutlaka bir uzmandan yardım almalısınız.
DSM'DE ALIŞVERİŞ BAĞIMLILIĞI TANI ÖLÇÜTLERİ
Alışveriş bağımlılığı, oniomani ya da kompulsif satın alma olarak da tanımlanır. Kompulsif satın alma, kişinin dürtüsel olarak satın alma güdüsünü hissetmesi ve denetleyememesinin sonucunda ortaya çıkan ve mali olarak zorluklara neden olan bir bozukluktur. Alışveriş bağımlılığı DSM-IV’te başka türlü adlandırılmayan dürtü kontrol bozuklukları içerisinde yer alır. Obsesif kompulsif bozukluk çerçevesinde de değerlendirenler vardır. Son yıllarda davranışsal bağımlılık kapsamında depresyonla ilişkilendirilerek değerlendirilir.
Özellikleri
1.Kişinin kendisini iyi hissetmediğiniz zamanlarda para harcamak için güçlü bir istek duyması
2.Yaşam sorunlarını kaldırmak çok güç olduğu zamanlarda para harcamak için güçlü bir istek duyma
3.Yukarıdaki eylemlerin kişinin ruh halini değiştirmesi
4.Harcanan para miktarının son bir iki yılda artması
5.Harcamaların kişinin ailesinde veya eşinde hayal kırıklığı yaratması
6.Başkalarının kişinin para harcamasını bir sorun olarak görmesi veya kontrolünüz dışında olduğunu söylemesi
7.Planladığından daha fazla satın alma
8.Harcamaya başladıktan sonra kişinin kendini durdurmakta zorlanma
Psikiyatrik eştanı görülme oranı yüksektir. Özellikle birinci eksen bozuklukları ile ilişkilidir. Kompulsif satın alma eylemi antidepresan etkisi ile hipomanik belirtilerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır (Mcelroy). Major depresyon, duygudurum bozuklukları, anksiyete (özellikle OKB), madde kullanımı, yeme (özellikle bulimia) ve kişilik bozuklukları sıkça görülür. Diğer dürtü kontrol bozukluklarından kleptomaniyle birlikteliği yüksektir. Dürtü kontrol bozukluğunun görülme sıklığı %21-40 arasındadır (Christenson,1994). Özellikle Kleptomani ile görülme sıklığı %4.2 – 37 arasındadır. Bir çalışmada, olguların %35’i OKB, %80’i bir anksiyete bozukluğu tanısı almıştır (McElroy ve ark., 1994).
Bir çalışmada, hastaların %70’inde kompulsif satın alma belirtilerinin 1 yıl önce, kalan %30’unda belirtilerden bir yıl sonra depresyon ortaya çıktığı bildirilmiştir.
Bir çalışmada, olguların %20’sinde bulimia nervosa, tıkınırcasına yeme bozukluğu da gözlenmiştir.
Olguların %30-42’sinde yaşam boyu psikoaktif madde bağımlılığı gözlenmesi kompulsif satın alma ve psikoaktif madde bağımlılığı arasında nedensel bir ilişkinin varlığını göstermektedir.(McElroy,1994)
Büyük bir kısmında en az bir tane kişiliği bozukluğu bulunduğu bildirilmektedir. Schlosser (1994) tarafından olguların %59’una kişilik bozukluğu tanısı konduğu, bunların %22’si obsessif kompulsif, %15’i borderline, %15’i çekingen kişilik bozukluğu, ayrıca narsistik ve histrionik kişilik bozukluğu da gözlenebileceği bildirilmiştir.
Alışveriş Bağımlılığı olan bir kişinin tipik özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz;
* Alışveriş yaparken kendini durdurmakta zorlanma
* Planladığından daha fazla satın alma
* Yaşam sorunlarını kaldırmak çok güç olduğu zamanlarda para harcamak için güçlü bir istek duyma
* Ihtiyaç olmadığı halde birşeyler satın alma
* Kendisini iyi hissetmediği zamanlarda para harcamak birşeyler satın almak isteme
* Aşırı para harcadıktan sonra pişman olma
* Yakınların harcamalar nedeniyle endişelenmesi
Alışveriş bağımlılığı çoğunlukla depresyon, kaygı bozuklukları ya da bastırılmış öfke ve saldırganlık duyguları ile ortaya çıkmaktadır. Birey kendini huzursuz ve rahatsız eden ruhsal gerilimden kurtulmak için satın alma davranışını gösterir. Örneğin; çok yoğun bir stres altında bu duyguya maruz kalmak ve sorunu çözmek yerine haz alabileceği bu stresten kurtulabilceği alışveriş davranışına yönelir. Bir süre sonra birey, rahatlama adına işe yarıyor olarak bu tekniği seçtiğinde ve devamlılığı sağlandığında aynı davranışı sürdürme ihtimali artar. Alışveriş dürtüsünü kontrol edememeye başlar. Satın almanın aynı zamanda hayatın diğer alanlarında hissedemediğimiz güç hissi ile de ilişkisi bulunmaktadır. Kişi, para harcadığında, birşeyler satın aldığında kendini güçlü hissedebilmekte ve bu duygusal ihtiyacı giderebilmek adına sıklıkla satın alma davranışını göstermektedir. Özellikle online alışveriş yapma imkanı bu güç hissini ve rahatlamayı daha kolay ve daha çabuk erişilebilir kılmaktadır. Ancak bu davranış sonrası kendini kontrol edememe ve artan finansal borç kişiye kendini kötü hissettirmekte ancak döngüsel biçimde bunu sürdürmektedir.
Halk arasında bu hastalığın kadınlarda görüldüğüne dair gelişmiş bir inanç olsa da, erkeklerde görülme oranı oldukça yüksektir. Kadınlarda daha çok giysi, çanta, takı, parfüm alımı görülmekte erkeklerde ise elektronik eşya, saat, gözlük, araba alımı görülmektedir.
Alışveriş bağımlılığı diğer bağımlılıklardan çok da farklı değildir. Alkol ve madde bağımlılığında görüldüğü gibi bir süre sonra tolerans gelişir ve kişi rahatlamak için giderek daha fazla şey satın almak ister. Aile üyeleri ve arkadaşlar tarafından farkedilmeye başlamasıyla çoğunlukla satın aldığı şeyi gizlerler. Dolapları genelde etiketli kıyafetlerle doludur. Genelde pahalı şeylerden çok, ucuz ve çok sayıda eşya alırlar.
Alışveriş Bağımlılığının tedavisi, bağımlılıkların temel tedavisinden farklı değildir. Duydudurumunu düzenlemeye yönelik ilaç tedavisi faydalı olabilmektedir. Bunun yanı sıra psikoterapi de alışveriş bağımlılığında başarılı sonuçlar ortaya koymaktadır. Psikoterapide dürtüsel davranışlarını denetlemeye yönelik tekniklerin öğrenilmesi açısından alışveriş davranışına neden olan faktörlere ve harcamayı kontrol etmek için faydalı olacak yöntemlere odaklanan, bilişsel davranışçı terapi sıklıkla uygulanmaktadır. Farkındalık, karar verme, eyleme geçme, idame ettirme gibi konularda eğitimin yanı sıra sosyal beceri kazandırmak ve mevcut becerilerin işlevselliğini arttırmak tedavi sürecinde faydalı olmaktadır.
Alışveriş Bağımlılarına öneriler;
* Nakit ödeme yapmaya çalışın,
* Acil durumlar için bir adet kartınız bulunsun ancak alışverişe çıkarken yanınıza almayın,
* Alışveriş öncesi bir ihtiyaçlar listesi hazırlayın ve bu listeye sadık kalın,
* Mağazalara katalog siparişi vermeyin,
* Alışveriş yapma dürtüsü geldiğinde bir yürüyüş veya egzersiz yapın,
* İnternette alışveriş sitelerine girmeyin,
* Alışverişe bir süre yalnız çıkmamaya çalışın.
Eğer alışveriş dürtülerinizle baş etmekte zorlanıyorsanız mutlaka bir uzmandan yardım almalısınız.
DSM'DE ALIŞVERİŞ BAĞIMLILIĞI TANI ÖLÇÜTLERİ
Alışveriş bağımlılığı, oniomani ya da kompulsif satın alma olarak da tanımlanır. Kompulsif satın alma, kişinin dürtüsel olarak satın alma güdüsünü hissetmesi ve denetleyememesinin sonucunda ortaya çıkan ve mali olarak zorluklara neden olan bir bozukluktur. Alışveriş bağımlılığı DSM-IV’te başka türlü adlandırılmayan dürtü kontrol bozuklukları içerisinde yer alır. Obsesif kompulsif bozukluk çerçevesinde de değerlendirenler vardır. Son yıllarda davranışsal bağımlılık kapsamında depresyonla ilişkilendirilerek değerlendirilir.
Özellikleri
1.Kişinin kendisini iyi hissetmediğiniz zamanlarda para harcamak için güçlü bir istek duyması
2.Yaşam sorunlarını kaldırmak çok güç olduğu zamanlarda para harcamak için güçlü bir istek duyma
3.Yukarıdaki eylemlerin kişinin ruh halini değiştirmesi
4.Harcanan para miktarının son bir iki yılda artması
5.Harcamaların kişinin ailesinde veya eşinde hayal kırıklığı yaratması
6.Başkalarının kişinin para harcamasını bir sorun olarak görmesi veya kontrolünüz dışında olduğunu söylemesi
7.Planladığından daha fazla satın alma
8.Harcamaya başladıktan sonra kişinin kendini durdurmakta zorlanma
Psikiyatrik eştanı görülme oranı yüksektir. Özellikle birinci eksen bozuklukları ile ilişkilidir. Kompulsif satın alma eylemi antidepresan etkisi ile hipomanik belirtilerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır (Mcelroy). Major depresyon, duygudurum bozuklukları, anksiyete (özellikle OKB), madde kullanımı, yeme (özellikle bulimia) ve kişilik bozuklukları sıkça görülür. Diğer dürtü kontrol bozukluklarından kleptomaniyle birlikteliği yüksektir. Dürtü kontrol bozukluğunun görülme sıklığı %21-40 arasındadır (Christenson,1994). Özellikle Kleptomani ile görülme sıklığı %4.2 – 37 arasındadır. Bir çalışmada, olguların %35’i OKB, %80’i bir anksiyete bozukluğu tanısı almıştır (McElroy ve ark., 1994).
Bir çalışmada, hastaların %70’inde kompulsif satın alma belirtilerinin 1 yıl önce, kalan %30’unda belirtilerden bir yıl sonra depresyon ortaya çıktığı bildirilmiştir.
Bir çalışmada, olguların %20’sinde bulimia nervosa, tıkınırcasına yeme bozukluğu da gözlenmiştir.
Olguların %30-42’sinde yaşam boyu psikoaktif madde bağımlılığı gözlenmesi kompulsif satın alma ve psikoaktif madde bağımlılığı arasında nedensel bir ilişkinin varlığını göstermektedir.(McElroy,1994)
Büyük bir kısmında en az bir tane kişiliği bozukluğu bulunduğu bildirilmektedir. Schlosser (1994) tarafından olguların %59’una kişilik bozukluğu tanısı konduğu, bunların %22’si obsessif kompulsif, %15’i borderline, %15’i çekingen kişilik bozukluğu, ayrıca narsistik ve histrionik kişilik bozukluğu da gözlenebileceği bildirilmiştir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Alışverişkolik Misiniz Alışveriş Sever mi?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Gizem HÜNERLİ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Gizem HÜNERLİ'nin izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
alışverişkolik, alışveriş bağımlılığı, dürtüsel satın alma, aşırı alışveriş, ani satın alma, plansız satın alma davranışı
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
