Yazılı ve görsel basında her gün yeni beslenme önerileri karşınıza çıkmakta. Şok diyetler, ünlülerin diyetleri, renklere göre beslenme, kan grubuna göre beslenme adı verilen ve bilimsel hiçbir dayanağı olmayan bilgiler ile mücadele ediyor, bazen de kafanız karışmış bir şekilde hangisini uygulamanız gerektiğini düşünüyorsunuz. Dünyaca kabul görmüş sağlıklı beslenme önerilerinin derlendiği ve Türkiye’de yaşayan bireylere yönelik hazırlanan bir diyetten belki de birçoğunuz habersiz. Türkiye’de yaşayan bireylerin beslenme alışkanlıklarına ve maddi durumlarına göre oluşturulan bu sağlıklı beslenme önerileri ise bir rehberde toplandı.
Dört yapraklı yonca resmi ile özdeşleşen sağlıklı beslenme önerilerinin ana felsefesi; dört ana besin grubunda yer alan besinlere her öğününüzde yer vermektir. Bu dört ana besin grubunu tanıyalım.
Et ve benzeri besinler: Bu grupta kırmızı et, tavuk ve hindi eti, balıketi ve diğer et ürünleri yer almaktadır. Et ürünlerinin yanı sıra; kuru baklagiller ve yumurtada bu grupta yer almaktadır. Bu grup; doku yapı ve onarımında kullanılan ve büyüme için kesinlikle gerekli olan proteinden; eksikliğinde kansızlık oluşan demir mineralinden, vücudumuzda bulunan birçok enzimin yapısında bulunan çinkodan ve özellikle sinir sistemi üzerinde önemli etkileri olan B grubu vitaminlerinden zengindirler. Et ürünleri, -özellikle kırmızı et- vücudumuzun daha kolay kullanabileceği demir türünü içerir. Kuru baklagiller ise, zengin posa kaynağıdır. Yumurta, örnek protein olarak adlandırılır ve anne sütünden sonra bütün besinler içinde en değerli protein kaynağıdır.
Süt ve Süt Ürünleri: Süt, yoğurt, peynir çeşitleri ve ayran bu grupta yer almaktadır. Süt ve süt ürünleri, proteinden ve kemiklerin gelişmesi ve korunması için çok önemli olan kalsiyum mineralinden zengindirler. Bu besin grubu, ayrıca bazı yağ türleri ve vitaminler için önemli kaynaklardandır.
Tahıl ve Tahıl Ürünleri: Bu grupta en çok tüketilen besin ekmektir. Ekmeğin yanı sıra, pirinç, makarna, buğday, arpa, çavdar, yulaf, yarma, bulgur ve un da bu grupta yer almaktadır. Bu besinler, vücudumuzun ihtiyaç duyduğu enerjiyi sağlamakta önem taşırlar ve en iyi karbonhidrat kaynaklarıdır. İşlenmemiş halde tüketilenler ve kepekli mamuller, işlenmiş olanlara nazaran daha fazla B vitamini içermektedirler.
Sebze ve Meyveler: Aklınıza gelen bütün taze ve kurutulmuş sebze ve meyveler bu grupta yer almaktadır. Taze sebze ve meyvelerin %80-90’ı sudur. Bu yüzden düşük enerjilidirler. Aynı zamanda, iyi birer C vitamini ve posa kaynağıdırlar.
Dört yapraklı yoncada belirgin olarak yer almayan beşinci grup ise; yağlar ve şekerlerdir. Saf şekerler, sadece boş enerji kaynağıdır. Vitamin ve mineral içermezler. Yağlar ise, iyi birer enerji kaynağıdır ve bazı yağ asitleri sinir sistemi gelişimi için önemlidir. Sınırlı tüketimi önerilen tereyağı A vitamininden, sıvı yağlar ise E vitamininden zengindirler. Yağlar, yonca diyetinde gerektiği miktarlarda yer alır ve bu diyeti anlatan resimde zeytin dalı olarak yer almışlardır. Diğer besinlere göre daha az tüketilmeleri gerektiği için yoncanın içinde değil, dışında gösterilmişlerdir.
Sağlıklı beslenme önerilerinin temel dayanağı; her öğünde bu dört ana besin grubundan bulundurmaktır. Bu şekilde bir beslenme tarzı ile vücudumuza gerekli olan bütün öğeleri almamız mümkün olacaktır. Yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanması amaçlanmaktadır. Yeterli beslenme, vücudumuzun ihtiyacı olan bütün besinsel öğelerin yeteri kadar alınması demektir. Yetersiz beslenme durumunda, vücut etkin çalışmayı başaramaz ve bir süre sonra beslenme yetersizliğine bağlı hastalıklar ortaya çıkar. Dengeli beslenme ise, vücudumuzun ihtiyaç duyduğu besinsel öğeleri, dengeli bir şekilde tüketmek demektir. Dengesiz beslenme, birçok kronik hastalık ve şişmanlık için davetiye çıkarır. Bu nedenle, birbirinden farklı anlamlara gelen bu iki terime önem vermek ve beslenmemizde bu iki faktörü karşılamaya dikkat etmemiz gerekmektedir.
Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü ve Sağlık Bakanlığı’nın beraber hazırladığı “Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi” ni elde ederek konu ile ilgili daha fazla bilgiye sahip olabilirsiniz. Rehberi Sağlık Bakanlığı’ndan temin edebileceğiniz gibi, Sağlık Bakanlığı’nın web sitesi olan www.saglik.gov.tr veya H.Ü. Beslenme ve Diyetetik Bölümü’nün web sitesi olan www.bdb.hacettepe.edu.tr adreslerinde de rehbere ulaşabilirsiniz.
Sağlıklı günler dilerim…
04.02.2007 tarihinde Eskişehir Anadolu Gazetesi'nde yayınlanmıştır.