Otizm Nedir? Yaygın Gelişimsel Bozukluk Ne Demektir?
MAKALE #16522 © Yazan Psk.Çağdaş YALÇIN | Yayın Nisan 2016 | 3,440 Okuyucu
Yaygın gelişimsel bozukluk, otistik bozukluk (otizm), çocukluğun dezintegretif bozukluğu, asperger sendromu ve atipik otizm gibi farklı gelişimsel gerilikleri altında toplayan bir terimdir. Bahsedilen gelişimsel bozukluklar sosyal etkileşimde, sözlü ve sözsüz iletişim becerilerinde farklı seviyelerde zorluklara yol açmaktadır. Buna ek olarak tekrar eden davranışlar sıklıkla tanılara eşlik etmektedir. 2013 yılı Mayıs ayında DSM-5 (Ruhsal bozuklukların tanısal ve sayısal el kitabı) Yaygın Gelişimsel Bozukluğu bahsi geçen diğer tanıları altında toplayan bir şemsiye terim olarak kullanmıştır.
Bazı durumlarda tanıya zekâ geriliği, psikomotor bozukluklar, dikkati toplamakla ilgili sıkıntılar ve bazı fiziksel rahatsızlar (uyku ve sindirim bozuklukları gibi) eşlik etmekle birlikte, tanıya sahip çok az sayıda birey sanatsal-görsel becerilerde, müzikte ya da matematikte başarılı olabilirler.
Önemli Notlar
• Otizm, gelişim alanında birçok önemli eksikliklerin görüldüğü nörogelişimsel bir bozukluktur. Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezinin (Center for Disease Control and Prevention) 2012’de yayınladığı rapora göre ortalama olarak 88 çocuktan 1’inde görülen otizm spektrum bozuklukları, kendini iletişim kurma, karşılıklı sosyal ilişkiler ve imgeleme (hayal gücü) alanında göstermektedir.
• Otizme neyin sebep olduğu bilinmemekle beraber, genetik yatkınlığın ve çevresel etkilerin birleşiminin tanıyla ilgili olduğu düşünülmektedir. Bu sebeple tanıya sahip olmanın bir hata ya da suç olduğunu düşünmemek gerekir.
• Otizm ile ilgili bilgilerin bilimsel güvenilirliği ve geçerliliği olan kaynaklardan edinilmesi çocuğunuzun gelişimi ile ilgili sağlıklı kararlar almanız konusunda oldukça önemlidir.
• Karolinska Üniversitesi’nden Psikolog Eric Zander’in 2004 yılında yayınlanan makalesine göre, otizm genellikle zeka geriliği ile beraber görülmektedir. Zeka geriliğinin yanı sıra, epilepsi, görme ve duyma bozuklukları otizme eşlik edebilmektedir. Ayrıca Zander, çocukların otizm tanısını 3 yaşından sonra alabileceğini belirtmiştir. Bunun en önemli sebebi otizm tanısı koyabilmek için çocuğun davranışlarının gözlenmesinin gerekliliği ve 3 yaşından küçük çocukların bu davranışları otizm yerine gelişimsel çağı nedeniyle sergiliyor olma olasılığıdır. Erkeklerde bu bozukluğun görülme sıklıklığı, kızlar ile kıyaslandığında 5 kat daha fazladır.
İletişim
Otizmin birey davranışları ve sosyal etkileşimleri üzerinde önemli etkileri olabileceği gibi, otizme sahip kişiler iletişim konusunda da önemli sıkıntılar yaşayabilmektedirler. Akranları, ebeveynleri ya da çevresindeki diğer kişiler ile iletişim kurma becerileri, bu bozukluğa sahip olmayan kişiler ile kıyaslandığında daha düşük olabilen otizmli bireyler, zihinsel hastalıkların tanı ölçütlerinin verildiği Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı’na (DSM-IV-TR) göre iletişim alanında aşağıda sıralanan sorunlar ile karşılaşabilmektedirler:
• Konuşma dilinin gelişiminde gerilik ya da konuşma dilinin gelişme göstermemesi
• Yeterli konuşma becerisine sahip bireylerin, karşılıklı konuşmaları başlatma ya da sürdürme konusunda belirgin eksiklikler göstermesi
• Dilin basmakalıp ve tekrar eden bir şekilde kullanılması ya da kişinin dili kendine özgü şekilde kullanması
• Çocuklarda gelişimsel evreye uygun sosyal taklide dayalı oyunlarının ya da senaryolu oyunların olmaması
Davranışlar
Otizmin iletişim kurma ve sosyal etkileşimler üzerindeki etkilerine ek olarak, bireyin davranışları üzerinde de önemli etkileri bulunmaktadır. Otizmli bireyler, tekrar eden, basmakalıp (stereotyped) davranış motiflerine sahip olabilmektedirler. Bu davranışlar, otistik bireylerin ilgi ve aktivitelerini önemli ölçüde kısıtlayabilmektedir. “Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (DSM-IV-TR)” otizmin bireylerin davranışları üzerindeki etkilerini şu şekilde sıralamıştır:
• İlgilenme ya da üzerine yoğunlaşma açısından anormal, bir ya da birden fazla basmakalıp ve kısıtlı davranış motifi sergileme
• Belirli, fonksiyonel olmayan (yaptığı işi kolaylaştırmayan ya da o işe yarar sağlamayan) rutin ve ritüellere, katı bir şekilde uyma
• Basmakalıp ve tekrarlayan motor kişiye özgü hareketler ( el ya da parmak çırpma, çevirme ya da karışık vücut hareketleri)
• Eşya parçaları ile devamlı meşgul olma
Otizmde karakterize olabilen bu davranış motifleri, otistik bireye özgü olarak farklılık gösterebilmektedir.
Sosyal Etkileşim
Kişiler arası iletişimlerinde eksilme görülebilen otizmli bireyler, yalnız sürdürülebilen aktiviteleri tercih etme eğilimindedirler:
• Göz kontağı, yüz ifadesi, vücut pozidyonu ve el hareketleri gibi sözel olmayan davranışların sosyal etkileşimiçin kullanımında belirgin yetersizlik.
• Gelişimsel seviyesine uygun akran ilişkileri geliştirmede başarısızlık.
• Başka insanlar ile ilgilerini, başarılarını ve mutluluklarını paylaşma konusunda isteksizlik. Örneğin ilgisini çeken bir objeyi diğer insanlara gösterme, getirme ya da işaret etme oranları düşüktür.
• Sosyal veya duygusal karşılıklı ilişki eksikliği: aktif bir şekilde basit sosyal oyunlara katılmamak, yalnız yapılan aktiviteleri tercih etmek gibi.
Duyusal Problemler
Otizm spektrum bozukluğu tanısına sahip birçok çocuk, belirli ses, görüntü, koku ve tatlara gereğinden fazla ya da gereğinden daha az tepki verebilmektedirler. Bu gereğinden az ya da gereğinden fazla tepkilere örnek olarak şu durumlar gösterilebilir:
• Bazı sesleri duyan çocuklar acı hissini tecrübe edebilirler. Örneğin elektrik süpürgesi sesi, telefonun çalması ya da ani bir gök gürültüsü, çocuğun acı duymasına sebep olabilir. Bu seslere tepki, kulaklarını kapamak ya da çığlık atmak şeklinde olabilmektedir.
• Çocuk yoğun acıya ya da çok soğuğa tepki göstermeyebilir.
• Bazı kıyafetlerin dokusundan ya da yumuşak bir dokunuştan nefret edebilir ya da rahatsızlık duyabilir.
Bu gibi sıkıntılara sahip çocukların, sıkıntı veren uyarıcılardan uzaklaştırılması ya da korunması çocuk ve çevresindekilerin rahatı ve olumlu duyguları için önem taşıyabilmektedir.
Otizm ve Uyku Problemleri
Kişilerin davranışları, sosyal etkileşim becerileri ve ilişkileri üzerinde etkili olan otizm, etkilerini uyku alanında da göstermektedir. Uyku alanında sık gözlemlenebilen bozulmalar olabilmekte ve bu bozulmalar hem otizm spektrum bozukluğuna sahip bireyin yaşam kalitesini hem de birincil bakıcının (anne- baba) yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyebilmektedir.
Otizm spektrum bozukluğuna sahip olan bireyler sıklıkla uykuya dalmada, uykuyu sürdürmede ya da uykunun diğer alanlarında sorunlar yaşayabilmektedir. Bu uyku sorunları, çocuğun dikkatini verme ve günlük işlerini yapma becerisini de olumsuz anlamda etkilemektedir. Çocuğun yaşadığı bu sorunlara ek olarak, otizm spektrum bozukluğuna sahip çocukların ebeveynlerini de olumsuz anlamda etkileyebilmektedir. Bu ebeveynlerin aile içi stres yaşama oranları yükselirken, sağlık sorunları yaşarmaktadırlar.
Bu uyku sorunları bir çok yöntemle tedavi edilebilmektedir. Bu yöntemlerden ilki uyku davranışlarının değiştirilmesidir. Bir uyku programı hazırlayıp bunu takip etmek ya da yatağa girmeden ve yatakta sergilenen rutin davranışların düzenlenmesi çoğunlukla yararlı olmaktadır. Bazı durumlarda uykuya yardımcı olabilecek ilaçlar da kullanılmaktadır. Ancak doğru tedavinin bir uzman tarafından belirlenmesi gerekmektedir. Uyku sorunlarının aşılması, çocuğun daha işlevsel bir birey haline dönüşmesine yardımcı olurken, ailelerin de daha az sıkıntılı hale gelmesine yardımcı olacaktır.
Referanslar:
Introduktion om autism / Eric Zander
Prevalence of Autism Spectrum Disorders / Center for Disease Control and Prevention
A Parent’s Guide to Autism Spectrum Disorder / National Institute of Mental Health
https://www.autismspeaks.org/what-autism
DSM-IV-TR
Bazı durumlarda tanıya zekâ geriliği, psikomotor bozukluklar, dikkati toplamakla ilgili sıkıntılar ve bazı fiziksel rahatsızlar (uyku ve sindirim bozuklukları gibi) eşlik etmekle birlikte, tanıya sahip çok az sayıda birey sanatsal-görsel becerilerde, müzikte ya da matematikte başarılı olabilirler.
Önemli Notlar
• Otizm, gelişim alanında birçok önemli eksikliklerin görüldüğü nörogelişimsel bir bozukluktur. Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezinin (Center for Disease Control and Prevention) 2012’de yayınladığı rapora göre ortalama olarak 88 çocuktan 1’inde görülen otizm spektrum bozuklukları, kendini iletişim kurma, karşılıklı sosyal ilişkiler ve imgeleme (hayal gücü) alanında göstermektedir.
• Otizme neyin sebep olduğu bilinmemekle beraber, genetik yatkınlığın ve çevresel etkilerin birleşiminin tanıyla ilgili olduğu düşünülmektedir. Bu sebeple tanıya sahip olmanın bir hata ya da suç olduğunu düşünmemek gerekir.
• Otizm ile ilgili bilgilerin bilimsel güvenilirliği ve geçerliliği olan kaynaklardan edinilmesi çocuğunuzun gelişimi ile ilgili sağlıklı kararlar almanız konusunda oldukça önemlidir.
• Karolinska Üniversitesi’nden Psikolog Eric Zander’in 2004 yılında yayınlanan makalesine göre, otizm genellikle zeka geriliği ile beraber görülmektedir. Zeka geriliğinin yanı sıra, epilepsi, görme ve duyma bozuklukları otizme eşlik edebilmektedir. Ayrıca Zander, çocukların otizm tanısını 3 yaşından sonra alabileceğini belirtmiştir. Bunun en önemli sebebi otizm tanısı koyabilmek için çocuğun davranışlarının gözlenmesinin gerekliliği ve 3 yaşından küçük çocukların bu davranışları otizm yerine gelişimsel çağı nedeniyle sergiliyor olma olasılığıdır. Erkeklerde bu bozukluğun görülme sıklıklığı, kızlar ile kıyaslandığında 5 kat daha fazladır.
İletişim
Otizmin birey davranışları ve sosyal etkileşimleri üzerinde önemli etkileri olabileceği gibi, otizme sahip kişiler iletişim konusunda da önemli sıkıntılar yaşayabilmektedirler. Akranları, ebeveynleri ya da çevresindeki diğer kişiler ile iletişim kurma becerileri, bu bozukluğa sahip olmayan kişiler ile kıyaslandığında daha düşük olabilen otizmli bireyler, zihinsel hastalıkların tanı ölçütlerinin verildiği Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı’na (DSM-IV-TR) göre iletişim alanında aşağıda sıralanan sorunlar ile karşılaşabilmektedirler:
• Konuşma dilinin gelişiminde gerilik ya da konuşma dilinin gelişme göstermemesi
• Yeterli konuşma becerisine sahip bireylerin, karşılıklı konuşmaları başlatma ya da sürdürme konusunda belirgin eksiklikler göstermesi
• Dilin basmakalıp ve tekrar eden bir şekilde kullanılması ya da kişinin dili kendine özgü şekilde kullanması
• Çocuklarda gelişimsel evreye uygun sosyal taklide dayalı oyunlarının ya da senaryolu oyunların olmaması
Davranışlar
Otizmin iletişim kurma ve sosyal etkileşimler üzerindeki etkilerine ek olarak, bireyin davranışları üzerinde de önemli etkileri bulunmaktadır. Otizmli bireyler, tekrar eden, basmakalıp (stereotyped) davranış motiflerine sahip olabilmektedirler. Bu davranışlar, otistik bireylerin ilgi ve aktivitelerini önemli ölçüde kısıtlayabilmektedir. “Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (DSM-IV-TR)” otizmin bireylerin davranışları üzerindeki etkilerini şu şekilde sıralamıştır:
• İlgilenme ya da üzerine yoğunlaşma açısından anormal, bir ya da birden fazla basmakalıp ve kısıtlı davranış motifi sergileme
• Belirli, fonksiyonel olmayan (yaptığı işi kolaylaştırmayan ya da o işe yarar sağlamayan) rutin ve ritüellere, katı bir şekilde uyma
• Basmakalıp ve tekrarlayan motor kişiye özgü hareketler ( el ya da parmak çırpma, çevirme ya da karışık vücut hareketleri)
• Eşya parçaları ile devamlı meşgul olma
Otizmde karakterize olabilen bu davranış motifleri, otistik bireye özgü olarak farklılık gösterebilmektedir.
Sosyal Etkileşim
Kişiler arası iletişimlerinde eksilme görülebilen otizmli bireyler, yalnız sürdürülebilen aktiviteleri tercih etme eğilimindedirler:
• Göz kontağı, yüz ifadesi, vücut pozidyonu ve el hareketleri gibi sözel olmayan davranışların sosyal etkileşimiçin kullanımında belirgin yetersizlik.
• Gelişimsel seviyesine uygun akran ilişkileri geliştirmede başarısızlık.
• Başka insanlar ile ilgilerini, başarılarını ve mutluluklarını paylaşma konusunda isteksizlik. Örneğin ilgisini çeken bir objeyi diğer insanlara gösterme, getirme ya da işaret etme oranları düşüktür.
• Sosyal veya duygusal karşılıklı ilişki eksikliği: aktif bir şekilde basit sosyal oyunlara katılmamak, yalnız yapılan aktiviteleri tercih etmek gibi.
Duyusal Problemler
Otizm spektrum bozukluğu tanısına sahip birçok çocuk, belirli ses, görüntü, koku ve tatlara gereğinden fazla ya da gereğinden daha az tepki verebilmektedirler. Bu gereğinden az ya da gereğinden fazla tepkilere örnek olarak şu durumlar gösterilebilir:
• Bazı sesleri duyan çocuklar acı hissini tecrübe edebilirler. Örneğin elektrik süpürgesi sesi, telefonun çalması ya da ani bir gök gürültüsü, çocuğun acı duymasına sebep olabilir. Bu seslere tepki, kulaklarını kapamak ya da çığlık atmak şeklinde olabilmektedir.
• Çocuk yoğun acıya ya da çok soğuğa tepki göstermeyebilir.
• Bazı kıyafetlerin dokusundan ya da yumuşak bir dokunuştan nefret edebilir ya da rahatsızlık duyabilir.
Bu gibi sıkıntılara sahip çocukların, sıkıntı veren uyarıcılardan uzaklaştırılması ya da korunması çocuk ve çevresindekilerin rahatı ve olumlu duyguları için önem taşıyabilmektedir.
Otizm ve Uyku Problemleri
Kişilerin davranışları, sosyal etkileşim becerileri ve ilişkileri üzerinde etkili olan otizm, etkilerini uyku alanında da göstermektedir. Uyku alanında sık gözlemlenebilen bozulmalar olabilmekte ve bu bozulmalar hem otizm spektrum bozukluğuna sahip bireyin yaşam kalitesini hem de birincil bakıcının (anne- baba) yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyebilmektedir.
Otizm spektrum bozukluğuna sahip olan bireyler sıklıkla uykuya dalmada, uykuyu sürdürmede ya da uykunun diğer alanlarında sorunlar yaşayabilmektedir. Bu uyku sorunları, çocuğun dikkatini verme ve günlük işlerini yapma becerisini de olumsuz anlamda etkilemektedir. Çocuğun yaşadığı bu sorunlara ek olarak, otizm spektrum bozukluğuna sahip çocukların ebeveynlerini de olumsuz anlamda etkileyebilmektedir. Bu ebeveynlerin aile içi stres yaşama oranları yükselirken, sağlık sorunları yaşarmaktadırlar.
Bu uyku sorunları bir çok yöntemle tedavi edilebilmektedir. Bu yöntemlerden ilki uyku davranışlarının değiştirilmesidir. Bir uyku programı hazırlayıp bunu takip etmek ya da yatağa girmeden ve yatakta sergilenen rutin davranışların düzenlenmesi çoğunlukla yararlı olmaktadır. Bazı durumlarda uykuya yardımcı olabilecek ilaçlar da kullanılmaktadır. Ancak doğru tedavinin bir uzman tarafından belirlenmesi gerekmektedir. Uyku sorunlarının aşılması, çocuğun daha işlevsel bir birey haline dönüşmesine yardımcı olurken, ailelerin de daha az sıkıntılı hale gelmesine yardımcı olacaktır.
Referanslar:
Introduktion om autism / Eric Zander
Prevalence of Autism Spectrum Disorders / Center for Disease Control and Prevention
A Parent’s Guide to Autism Spectrum Disorder / National Institute of Mental Health
https://www.autismspeaks.org/what-autism
DSM-IV-TR
Beğenin 
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
