Etkili Disiplin Yöntemleri
Disiplin yöntemleri günümüzde anne babaların çocuk bakımında en çok dikkat etmeye çalıştığı ancak bir o kadar da başarısız olduğu alanlardan biridir. Disiplin dendiğinde birçok kişinin aklına ceza kavramı gelmektedir. Oysaki disiplin, Fransızcadan gelmektedir ve kelime anlamı eğitim, öğretimdir. Kök anlamından da anlaşılacağı gibi disiplin aslında uygulanmaz öğretilir. Disiplin bebek doğduğu andan itibaren öğretilmelidir ki çocukluk ve ergenlik dönemlerinde birey kendi kendini disipline edebilmelidir. Ancak bakım veren yetişkinler sıklıkla olumsuz bir davranışla karşılaştıklarında spontan tepkiler vermektedir. Bunu da ceza olarak yapmaktadırlar. Zaman içinde de bu olumsuz cezai yöntemler disiplin kavramının anlamı gibi algılanmaya başlamıştır.
Bakım veren kişilerin öfke ile spontan tepkileri genelde aşağılama, fiziksel güç kullanma, eleştirme, sevgiyi esirgeme, yalvarma, yakınma, rüşvet teklif etme, bağırma emir verme, ceza, kıyaslama, alay etme, tehditlerde bulunma şeklinde sıralanabilir. Bu tip cezalar çocuğun ruhsal gelişimini olumsuz etkilemektedir. Bununla beraber bu tip cezalar uzun vadede çocuklardaki olumsuz davranışı değiştirmez. Kısa vadede etkili gibi gözükse de bir süre sonra caydırıcılığı kalmaz ve çocuklar için etkisini yitirir. Anne babaları bu tip cezalar olay anında rahatlatsa da özellikle fiziksel güç kullanımında çocuğun şiddetle tanışmasını sağlayacağı gibi şiddeti de meşrulaştırır.
Olumsuz ceza yöntemleri işe yaramıyorsa ve davranışı da değiştirmiyorsa ne yapılabilir?
Bunun için birçok etkili yöntem bulunmaktadır. İç disiplin yöntemi ve dış disiplin yöntemleri olarak iki grupta değerlendirebiliriz. Bunlar iç ve dış disiplin yöntemleridir.
İç disiplin yöntemi özdenetim olarak da tanımlayabileceğimiz çocuğa sınır koymayı ifade etmektedir. Anne babanın bir kural belirlemesi ve çocuğa bu kuralın nedeninin izah edilmesi ve ebeveynin çocuğa beklentilerini açık ve net bir dile izah etmesi gerekmektedir. Aynı zamanda kuralları uygulama noktasında çocuğa sorumluluk vermek, kurala uyulmadığı takdirde çocuğun sevdiği bir şeyden mahrum kalacağı bir ceza yöntemi uygulamak ve olumlu davranışlarda da takdir etme gibi ödüllendirmeler sınır koymanın en genel sistemidir. ebeveynler sıklıkla kural koymanın ağır bir otorite yaratacağı ve çocuklarına şefkat duygusunu aktaramayacaklarını düşünürler. Bu yargı da sınır koymalarına engel olmaktadır. Oysaki sınırlar çocuklara yolu gösteren levhalardır. Aile içinde kuralların olması, işbirliği yapmalarını ve çocukların otoriteye saygı duymasını sağlayacağı gibi onlara korunduklarını, değer verildikleri ve güvende olduklarını hissettirir. Anne babaların sınır koymakta zorlanmalarının bir diğer nedeni de çocuklarına hayır diyemediklerinden kaynaklanmaktadır. Bununla beraber günümüzde birçok ebeveyn kendi anne ve babası gibi olmak istemediği için de kural koymak istememektedir. Kural koymaya çalışan diğer bir grup ebeveyn de istikrarlı ve tutarlı olamadığı için başarıya ulaşamamaktadır.
Dış disiplin yöntemleri kendi içlerinde olumsuz davranış öncesi, davranış sırasında ve davranış sonrası olarak üç farklı kategoride sıralanabilir. Davranış öncesi kategoride ilk adım önleyici konuşmadır. Olumsuz davranışın ortaya çıkma ihtimaline karşılık önceden konuşmak ve çocuğa ne yapması beklendiğini hatırlatmak çoğu zaman o davranışın ortaya çıkmasını engeller. Bir diğer adım ise çevreyi değiştirmedir. Çocuğun olumsuz davranışı gösterme eğilimi olduğunda bulunduğu çevreyi ya da uyaranları değiştirmek çoğu zaman o davranışın ortaya çıkmasını önlemektedir. Son adım ise örnek olmadır. Model olarak çocuktan yapmasını istediğiniz şeyi söylemeden somut olarak göstermek en etkili yoldur.
İstenmeyen davranış ortaya çıktığında ise ilk önce nedenine odaklanmak ve çocuğu anlamaya çalışmak oldukça önemli olacaktır. Örneğin; kardeşi ile ilgilendiğinizde yaramazlıkları artıyorsa sizinle vakit geçirmek istemesi yaramazlığın kaynağı olabilir. Böyle bir durumda önce onunla oynamak sonrasında kardeşi ile ilgilenmek daha sağlıklı olacaktır. Size doyacağı için kardeşi ile ilgilenmeniz artık sorun yaratmayacaktır. Bu sebeple sorunun kaynağına inip nedenine müdahale etmek o andaki spesifik davranışa müdahale etmekten daha etkili olabilmektedir. Diğer yol ise alternatif sunmaktır. Çocuğa kural koymak sürekli hayırların havada uçuşması ve güç savaşı demek değildir. Hayır dediğiniz kural koyduğunuzda hem çocuğunuzun öfkesini azaltmak hem de olası krizi önlemek adına alternatifler sunabilirsiniz. Olumsuz davranış sırasında ebeveyn ya da bakım veren kişinin duygularını ifade etmesi de etkili bir yöntemdir. ‘Senin bu davranışından rahatsız oldum.’ şeklinde bir ifade çocuğun davranışının yarattığı olumsuz sonucu görmesini ve bu davranışı yapmamasını sıklıkla sağlamaktadır.
Davranıştan sonra ise uygulanabilecek disiplin yöntemleri genel olarak çocuğun davranışının meydana getirdiği olumsuz sonucu görmesini ve bunun sonucuna katlanmasına müsaade etmeyi içermektedir. Türk adetlerinde sıklıkla gördüğümüz çocuğun bir yerini bir herhangi bir objeye çarpması ve canının yanması sonucu ağlaması durumunda ebeveynler o objeye kızgınlıklarını ifade ederler. ‘hıı al sana oğlumun/kızımın canını acıttın.’ gibi cümleleri hepimiz duymuşuzdur. Böyle bir tutum çocuğun o davranışının sorumluluğunu almamasına ve bir sorunla karşılaştığında her zaman karşı tarafı suçlamasına ve içgörü kazanamamasına sebep olur. Örneğin; uyarılarınıza rağmen dikkat etmeyip telefonu ya da tableti kıran çocuğunuza gidip hemen bir yenisini almak da bir önceki örneğe benzer bir örnektir. Gerekiyorsa üzülmeli, bir süre tabletsiz kalmalı ve dikkat etmesi gerektiğini öğrenmelidir.
Sınır koyma, bebek doğduktan sonra başlayan daha doğrusu başlaması gereken bir sistemdir. Çocuğun yaşı büyüdükçe sınır koymak ve çocuğu disipline etmek daha da zorlaşır. Özellikle çocuğun yaşı ilerlediğinde ve istek ve ihtiyaçları da değişip artacağından hayır kelimesini daha önce kullanmamış anne ve babalar çok daha fazla zorlanırlar. Büyük çocuklara kural koymaya çalışıldığında çocuklarda saldırgan davranışlar zaman zaman gözlenir. Özellikle çocuklarda görülen fiziksel şiddet, saldırgan davranışlar, ağlama krizleri gibi durumlarda mola verme tekniği işe yarayabilmektedir. Mola uygulamadan önce, çocukla mutlaka molanın ne demek olduğunu ve niçin kullanıldığını açıklamak gerekir. Mola çocuğun yaşıyla doğru orantıda olacak şekilde bir süre içerisinde çocuğun tüm uyaranlardan uzak bir yerde beklemesidir. Olumsuz davranış sonrası bir uyarı ve sonrasında devam ediyorsa mola uygulaması verilir. Mola uygulaması sıkıcı bir yerde olması ancak karanlık ve kapalı bir yerde olmamalıdır. Mola uygulaması bittikten sonra çocukla yeni bir sayfa açmak ve gerekiyorsa temas kurmak ve duyguları ifade etmek gerekmektedir. Mola sonrasında sorunun çocukta değil davranışta olduğunu ifade etmek gerekir. Burada genelleme yapmak çocuklara kişilikleri ile ilgili bir algı oluşturmasına sebep olabilir.
Olumsuzu disipline etmenin dışında olumlu davranışı ödüllendirmek de bu davranış sıklığını arttıracaktır. Davranışın hemen arkasından sözel olarak ödüllendirme yapmak etkili yöntemlerden biridir. Küçük çocuklarla sticker çalışmaları, takvimle çalışmak ya da kumbara da puan toplama çalışmaları çocukları da motive eden çalışmalardır.
Uygulanan yöntem ne olursa olsun önemli olan aile içi iletişimdir. Aile içi iletişim sağlıklı olmadıkça kural koymak ve diğer disiplin yöntemlerini de uygulamak zor olacaktır. Bu sebeple önce aile içi iletişimi güçlendirmek en uygun ilk adım olacaktır.
Bakım veren kişilerin öfke ile spontan tepkileri genelde aşağılama, fiziksel güç kullanma, eleştirme, sevgiyi esirgeme, yalvarma, yakınma, rüşvet teklif etme, bağırma emir verme, ceza, kıyaslama, alay etme, tehditlerde bulunma şeklinde sıralanabilir. Bu tip cezalar çocuğun ruhsal gelişimini olumsuz etkilemektedir. Bununla beraber bu tip cezalar uzun vadede çocuklardaki olumsuz davranışı değiştirmez. Kısa vadede etkili gibi gözükse de bir süre sonra caydırıcılığı kalmaz ve çocuklar için etkisini yitirir. Anne babaları bu tip cezalar olay anında rahatlatsa da özellikle fiziksel güç kullanımında çocuğun şiddetle tanışmasını sağlayacağı gibi şiddeti de meşrulaştırır.
Olumsuz ceza yöntemleri işe yaramıyorsa ve davranışı da değiştirmiyorsa ne yapılabilir?
Bunun için birçok etkili yöntem bulunmaktadır. İç disiplin yöntemi ve dış disiplin yöntemleri olarak iki grupta değerlendirebiliriz. Bunlar iç ve dış disiplin yöntemleridir.
İç disiplin yöntemi özdenetim olarak da tanımlayabileceğimiz çocuğa sınır koymayı ifade etmektedir. Anne babanın bir kural belirlemesi ve çocuğa bu kuralın nedeninin izah edilmesi ve ebeveynin çocuğa beklentilerini açık ve net bir dile izah etmesi gerekmektedir. Aynı zamanda kuralları uygulama noktasında çocuğa sorumluluk vermek, kurala uyulmadığı takdirde çocuğun sevdiği bir şeyden mahrum kalacağı bir ceza yöntemi uygulamak ve olumlu davranışlarda da takdir etme gibi ödüllendirmeler sınır koymanın en genel sistemidir. ebeveynler sıklıkla kural koymanın ağır bir otorite yaratacağı ve çocuklarına şefkat duygusunu aktaramayacaklarını düşünürler. Bu yargı da sınır koymalarına engel olmaktadır. Oysaki sınırlar çocuklara yolu gösteren levhalardır. Aile içinde kuralların olması, işbirliği yapmalarını ve çocukların otoriteye saygı duymasını sağlayacağı gibi onlara korunduklarını, değer verildikleri ve güvende olduklarını hissettirir. Anne babaların sınır koymakta zorlanmalarının bir diğer nedeni de çocuklarına hayır diyemediklerinden kaynaklanmaktadır. Bununla beraber günümüzde birçok ebeveyn kendi anne ve babası gibi olmak istemediği için de kural koymak istememektedir. Kural koymaya çalışan diğer bir grup ebeveyn de istikrarlı ve tutarlı olamadığı için başarıya ulaşamamaktadır.
Dış disiplin yöntemleri kendi içlerinde olumsuz davranış öncesi, davranış sırasında ve davranış sonrası olarak üç farklı kategoride sıralanabilir. Davranış öncesi kategoride ilk adım önleyici konuşmadır. Olumsuz davranışın ortaya çıkma ihtimaline karşılık önceden konuşmak ve çocuğa ne yapması beklendiğini hatırlatmak çoğu zaman o davranışın ortaya çıkmasını engeller. Bir diğer adım ise çevreyi değiştirmedir. Çocuğun olumsuz davranışı gösterme eğilimi olduğunda bulunduğu çevreyi ya da uyaranları değiştirmek çoğu zaman o davranışın ortaya çıkmasını önlemektedir. Son adım ise örnek olmadır. Model olarak çocuktan yapmasını istediğiniz şeyi söylemeden somut olarak göstermek en etkili yoldur.
İstenmeyen davranış ortaya çıktığında ise ilk önce nedenine odaklanmak ve çocuğu anlamaya çalışmak oldukça önemli olacaktır. Örneğin; kardeşi ile ilgilendiğinizde yaramazlıkları artıyorsa sizinle vakit geçirmek istemesi yaramazlığın kaynağı olabilir. Böyle bir durumda önce onunla oynamak sonrasında kardeşi ile ilgilenmek daha sağlıklı olacaktır. Size doyacağı için kardeşi ile ilgilenmeniz artık sorun yaratmayacaktır. Bu sebeple sorunun kaynağına inip nedenine müdahale etmek o andaki spesifik davranışa müdahale etmekten daha etkili olabilmektedir. Diğer yol ise alternatif sunmaktır. Çocuğa kural koymak sürekli hayırların havada uçuşması ve güç savaşı demek değildir. Hayır dediğiniz kural koyduğunuzda hem çocuğunuzun öfkesini azaltmak hem de olası krizi önlemek adına alternatifler sunabilirsiniz. Olumsuz davranış sırasında ebeveyn ya da bakım veren kişinin duygularını ifade etmesi de etkili bir yöntemdir. ‘Senin bu davranışından rahatsız oldum.’ şeklinde bir ifade çocuğun davranışının yarattığı olumsuz sonucu görmesini ve bu davranışı yapmamasını sıklıkla sağlamaktadır.
Davranıştan sonra ise uygulanabilecek disiplin yöntemleri genel olarak çocuğun davranışının meydana getirdiği olumsuz sonucu görmesini ve bunun sonucuna katlanmasına müsaade etmeyi içermektedir. Türk adetlerinde sıklıkla gördüğümüz çocuğun bir yerini bir herhangi bir objeye çarpması ve canının yanması sonucu ağlaması durumunda ebeveynler o objeye kızgınlıklarını ifade ederler. ‘hıı al sana oğlumun/kızımın canını acıttın.’ gibi cümleleri hepimiz duymuşuzdur. Böyle bir tutum çocuğun o davranışının sorumluluğunu almamasına ve bir sorunla karşılaştığında her zaman karşı tarafı suçlamasına ve içgörü kazanamamasına sebep olur. Örneğin; uyarılarınıza rağmen dikkat etmeyip telefonu ya da tableti kıran çocuğunuza gidip hemen bir yenisini almak da bir önceki örneğe benzer bir örnektir. Gerekiyorsa üzülmeli, bir süre tabletsiz kalmalı ve dikkat etmesi gerektiğini öğrenmelidir.
Sınır koyma, bebek doğduktan sonra başlayan daha doğrusu başlaması gereken bir sistemdir. Çocuğun yaşı büyüdükçe sınır koymak ve çocuğu disipline etmek daha da zorlaşır. Özellikle çocuğun yaşı ilerlediğinde ve istek ve ihtiyaçları da değişip artacağından hayır kelimesini daha önce kullanmamış anne ve babalar çok daha fazla zorlanırlar. Büyük çocuklara kural koymaya çalışıldığında çocuklarda saldırgan davranışlar zaman zaman gözlenir. Özellikle çocuklarda görülen fiziksel şiddet, saldırgan davranışlar, ağlama krizleri gibi durumlarda mola verme tekniği işe yarayabilmektedir. Mola uygulamadan önce, çocukla mutlaka molanın ne demek olduğunu ve niçin kullanıldığını açıklamak gerekir. Mola çocuğun yaşıyla doğru orantıda olacak şekilde bir süre içerisinde çocuğun tüm uyaranlardan uzak bir yerde beklemesidir. Olumsuz davranış sonrası bir uyarı ve sonrasında devam ediyorsa mola uygulaması verilir. Mola uygulaması sıkıcı bir yerde olması ancak karanlık ve kapalı bir yerde olmamalıdır. Mola uygulaması bittikten sonra çocukla yeni bir sayfa açmak ve gerekiyorsa temas kurmak ve duyguları ifade etmek gerekmektedir. Mola sonrasında sorunun çocukta değil davranışta olduğunu ifade etmek gerekir. Burada genelleme yapmak çocuklara kişilikleri ile ilgili bir algı oluşturmasına sebep olabilir.
Olumsuzu disipline etmenin dışında olumlu davranışı ödüllendirmek de bu davranış sıklığını arttıracaktır. Davranışın hemen arkasından sözel olarak ödüllendirme yapmak etkili yöntemlerden biridir. Küçük çocuklarla sticker çalışmaları, takvimle çalışmak ya da kumbara da puan toplama çalışmaları çocukları da motive eden çalışmalardır.
Uygulanan yöntem ne olursa olsun önemli olan aile içi iletişimdir. Aile içi iletişim sağlıklı olmadıkça kural koymak ve diğer disiplin yöntemlerini de uygulamak zor olacaktır. Bu sebeple önce aile içi iletişimi güçlendirmek en uygun ilk adım olacaktır.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Etkili Disiplin Yöntemleri" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Gizem HÜNERLİ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Gizem HÜNERLİ'nin izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
