Kayıp ve Yas
Yakın birinin ani veya beklenen ölümü, önemli bir ilişkinin sonlanması, evden ayrılma, okul veya işi bırakma gibi yaşantılar, yaygın olarak karşılaşılan kayıp yaşantılarıdır. Yas ise, bu tür kayıplara verilen olağan bir tepkidir. Yas tepkileri genel olarak,
• Yaşanan kayıp karşısında şok olma ve yaşanan kaybı inkar etme
• Üzgün, depresif, ağlamaklı, anlaşılmamış, hayal kırıklığına uğramış hissetme
• Kaygılı, korkulu veya gergin hissetme
• Umutsuzluk ve çaresizlik hissetme
• Kendine, başkalarına, kaybedilenlere karşı öfke duygusu
• Suçluluk, pişmanlık veya özlem duyguları
• Odaklanmakta zorlanma
• İnsanlardan uzaklaşma, keyif alınan etkinliklerden kopma ya da tam tersi şekilde yalnız kalamama
• Kararsızlık yaşama
gibi psikolojik belirtileri ve yorgunluk, uyku ve yeme düzeninde değişiklikler, sindirim problemleri, dermatolojik problemler ve baş ağrısı gibi fizyolojik belirtileri içermektedir. Ancak yaşanan yasın düzeyi bu belirtilerin varlığı veya yokluğuyla belirlenememekte ve yas tepkilerinin içeriği, süresi ve yoğunluğu her birey için farklılık göstermektedir.
Yas Süreci
• Önemli bir kayba karşı verilen ilk tepkiler genelde kişinin kendini yoğun duygusal deneyimlerden korumasına yardımcı olan şok evresine ait tepkilerdir. Bu evrede, kayıp yaşayan kişi basit kararları bile almakta güçlük çekebilir ve çevresinden günlük ihtiyaçlarının karşılanması, duygularının ifade edilmesi gibi ihtiyaçlar içinde olabilir. Bu durum, dakikalar, saatler ya da günler sürebilir.
• Ardından kişi, kaybın gerçekliğiyle yüzleştiği acı evresine geçer. Bu evre, yukarıda sözü geçen duygusal, bilişsel ve fizyolojik tepkileri içermektedir ve yas tutan kişi için, en zor ve acı verici evre olsa da, yas sürecinin önemli bir parçasıdır. Yas süreci ilerledikçe, bu evrede yaşanan acının hafiflemesi beklenmektedir. Bu belirtilerin uzun süre devam ettiği durumda, uzman yardımına başvurmak önemli olabilir.
• Son olarak, yas sürecinin amacı olan iyileşme evresi gelmektedir. Bu evre, yaşanan acının tamamen ortadan kaldırılmasıyla değil, yaşanan kaybın kabul edilerek, bu acı verici yaşantının günlük yaşamın bir parçası haline getirilmesiyle gerçekleşir. Bu evrede, kayıp duygusu devam etmektedir; ancak, kişi hayatının diğer alanlarına dikkatini verebilmekte ve yaşamını sürdürebilmektedir.
Kişiler sık sık “Aradan zaman geçmesine rağmen onu neden hala unutamıyorum?” diyebilmektedir. Ancak yas sürecini sağlıklı geçirmek kaybedilen kişiyi unutmak değildir. Aksine o kişinin yokluğunda yaşama yeniden uyum sağlamaktır ve bu uyum süreci ve sonrasında kaybedilen kişiyle bir bağ hissetmek sağlıklıdır.
Kayıpla Baş Etmeye ve Yas Sürecine Yardımcı Olabilecek Öneriler
• Arkadaşlarınızın, ailenizin ya da danışmanınızın size yardımcı olmasına olanak sağlayın.
• Kendi sağlığınıza, beslenmenize ve uyku düzeninize dikkat edin.
• Günlük rutininize mümkün olduğunca devam etmeye çalışın. Hayatınızla ilgili ani ve büyük kararlar ve sorumluluklar almaktan kaçının.
• Duygularınızı ve düşüncelerinizi açıkça yaşayabilmeniz için kendinize zaman tanıyın, bu duyguları “aşmak” için herhangi bir tarih belirlemeyin.
• Olumlu veya olumsuz, bütün duygularınızı kabul edin ve bu duyguları ifade edebileceğiniz yollar bulun (örn. yazmak, resim yapmak, müzik yapmak vs).
• Ani şekilde hissedeceğiniz hüzünlü duygulara hazırlıklı olun ve bunların zamanla azalacağını aklınızda bulundurun.
• Kaybınızla ilgili konuşun, kaybettiğiniz kişiyle ilgili anılarınızı anlatın.
• Kendinize ağlamanız ve gülmeniz için izin verin; ağladığınız için zayıf olduğunuzu düşünmeyin ve suçluluk duymadan geçirdiğiniz iyi zamanlardan keyif alın.
• Kaybettiğiniz kişiyle rahat bir şekilde “iletişim kurabileceğiniz” yollar bulun (örn. size özel bir yere gitmek, size özel bir şarkı çalmak/dinlemek, mezarlığa gitmek vs). Burada önemli olan, sizin kendinizi ne yaparken rahat hissettiğinizdir; başkalarının söyledikleri size doğru gelmiyorsa yapmayabilirsiniz.
• Özellikle kalabalık bir ortamda yaşıyorsanız (örn. kalabalık bir aile veya yurt ortamı), kendinize yalnız kalabileceğiniz zamanlar ayırın. Yas sürecinin önemli bir kısmı sizin kendi düşünceleriniz, duygularınız, anılarınız, umutlarınız ve hayallerinizi içerir.
Bunların yanında, bazı baş etme yolları geçici olarak rahatlamanızı ve kendinizi bir süreliğine iyi hissetmenizi sağlıyor olmalarına rağmen, yas sürecini sağlıklı bir şekilde geçirmenizi engelleyebilirler. Bu işlevsel (yapıcı) olmayan baş etme yollarından bazıları şunlardır:
• Duygulardan kaçınmak
• Kendi ihtiyaçlarınızı göz ardı ederek başkalarına yardımcı olmaya çalışmak
• Kendinizi, hayatınızı doldurduğunuz çeşitli etkinliklerle aşırı yormak
• Yaşanan acıyı hafifletmek için alkol veya diğer maddelere başvurmak
• Kaybedilen kişiye verilmiş bazı gerçekçi olmayan sözleri tutmaya çalışmak
• Kaybınızın etkisini atlatamadığınız gibi yargılayıcı ifadeler kullanan kişilerle ilişkilerinizi sürdürmek
• Yardım etmek isteyenlere engel olmak, yakınlarınızdan uzak durmak
• Kaybedilen kişi ile ilgili duyguları bastırmak ve kendini kişiyi “unutmaya” zorlamak
Kayıp Yaşayan ve Yas Sürecinde Olan Yakınınıza Yardım Etmek
• Yakınınızla iletişime geçin: Doğru zamanı beklemeyin, iletişimi siz başlatın. Ulaşılabilir olun ve düzenli aralıklarla yakınınızla konuşun.
• Empatik olun: Herkesin yasını yaşama ve ifade etme şekli farklıdır. Siz de yargılayıcı olmayan bir şekilde, yakınınızın sizinle konuşmasına izin verin. Ona ne hissetmesi ve nasıl davranması gerektiğini söylemeyin; “hayatına devam etmelisin” ve “en iyisi buydu” gibi klişelerden uzak durun.
• Sabırlı olun: Yakınınıza yasını sürdürebilmesi için, uzun ya da kısa, ihtiyaç duyduğu zamanı verin, onda bir aciliyet hissi uyandırmamaya özen gösterin.
• Özbakımını destekleyin: Yakınınızın günlük ihtiyaçlarını karşılamasına, hayatıyla ilgili kararlar almasına ve yasını yaşayarak iyileşmesine yardımcı olun. Günlük rutinine geri dönmesine yardımcı olun.
• Kendi ruh sağlığınıza dikkat edin: Gerçekçi bir bakış açısını sürdürmeye çalışın. Kendi hayatınızı ve sorumluluklarınızı önemseyin. Bir durumla nasıl baş edeceğinizi bilmediğinizde veya duygusal olarak tükendiğinizi hissettiğinizde bir uzmana başvurun.
• Yaşanan kayıp karşısında şok olma ve yaşanan kaybı inkar etme
• Üzgün, depresif, ağlamaklı, anlaşılmamış, hayal kırıklığına uğramış hissetme
• Kaygılı, korkulu veya gergin hissetme
• Umutsuzluk ve çaresizlik hissetme
• Kendine, başkalarına, kaybedilenlere karşı öfke duygusu
• Suçluluk, pişmanlık veya özlem duyguları
• Odaklanmakta zorlanma
• İnsanlardan uzaklaşma, keyif alınan etkinliklerden kopma ya da tam tersi şekilde yalnız kalamama
• Kararsızlık yaşama
gibi psikolojik belirtileri ve yorgunluk, uyku ve yeme düzeninde değişiklikler, sindirim problemleri, dermatolojik problemler ve baş ağrısı gibi fizyolojik belirtileri içermektedir. Ancak yaşanan yasın düzeyi bu belirtilerin varlığı veya yokluğuyla belirlenememekte ve yas tepkilerinin içeriği, süresi ve yoğunluğu her birey için farklılık göstermektedir.
Yas Süreci
• Önemli bir kayba karşı verilen ilk tepkiler genelde kişinin kendini yoğun duygusal deneyimlerden korumasına yardımcı olan şok evresine ait tepkilerdir. Bu evrede, kayıp yaşayan kişi basit kararları bile almakta güçlük çekebilir ve çevresinden günlük ihtiyaçlarının karşılanması, duygularının ifade edilmesi gibi ihtiyaçlar içinde olabilir. Bu durum, dakikalar, saatler ya da günler sürebilir.
• Ardından kişi, kaybın gerçekliğiyle yüzleştiği acı evresine geçer. Bu evre, yukarıda sözü geçen duygusal, bilişsel ve fizyolojik tepkileri içermektedir ve yas tutan kişi için, en zor ve acı verici evre olsa da, yas sürecinin önemli bir parçasıdır. Yas süreci ilerledikçe, bu evrede yaşanan acının hafiflemesi beklenmektedir. Bu belirtilerin uzun süre devam ettiği durumda, uzman yardımına başvurmak önemli olabilir.
• Son olarak, yas sürecinin amacı olan iyileşme evresi gelmektedir. Bu evre, yaşanan acının tamamen ortadan kaldırılmasıyla değil, yaşanan kaybın kabul edilerek, bu acı verici yaşantının günlük yaşamın bir parçası haline getirilmesiyle gerçekleşir. Bu evrede, kayıp duygusu devam etmektedir; ancak, kişi hayatının diğer alanlarına dikkatini verebilmekte ve yaşamını sürdürebilmektedir.
Kişiler sık sık “Aradan zaman geçmesine rağmen onu neden hala unutamıyorum?” diyebilmektedir. Ancak yas sürecini sağlıklı geçirmek kaybedilen kişiyi unutmak değildir. Aksine o kişinin yokluğunda yaşama yeniden uyum sağlamaktır ve bu uyum süreci ve sonrasında kaybedilen kişiyle bir bağ hissetmek sağlıklıdır.
Kayıpla Baş Etmeye ve Yas Sürecine Yardımcı Olabilecek Öneriler
• Arkadaşlarınızın, ailenizin ya da danışmanınızın size yardımcı olmasına olanak sağlayın.
• Kendi sağlığınıza, beslenmenize ve uyku düzeninize dikkat edin.
• Günlük rutininize mümkün olduğunca devam etmeye çalışın. Hayatınızla ilgili ani ve büyük kararlar ve sorumluluklar almaktan kaçının.
• Duygularınızı ve düşüncelerinizi açıkça yaşayabilmeniz için kendinize zaman tanıyın, bu duyguları “aşmak” için herhangi bir tarih belirlemeyin.
• Olumlu veya olumsuz, bütün duygularınızı kabul edin ve bu duyguları ifade edebileceğiniz yollar bulun (örn. yazmak, resim yapmak, müzik yapmak vs).
• Ani şekilde hissedeceğiniz hüzünlü duygulara hazırlıklı olun ve bunların zamanla azalacağını aklınızda bulundurun.
• Kaybınızla ilgili konuşun, kaybettiğiniz kişiyle ilgili anılarınızı anlatın.
• Kendinize ağlamanız ve gülmeniz için izin verin; ağladığınız için zayıf olduğunuzu düşünmeyin ve suçluluk duymadan geçirdiğiniz iyi zamanlardan keyif alın.
• Kaybettiğiniz kişiyle rahat bir şekilde “iletişim kurabileceğiniz” yollar bulun (örn. size özel bir yere gitmek, size özel bir şarkı çalmak/dinlemek, mezarlığa gitmek vs). Burada önemli olan, sizin kendinizi ne yaparken rahat hissettiğinizdir; başkalarının söyledikleri size doğru gelmiyorsa yapmayabilirsiniz.
• Özellikle kalabalık bir ortamda yaşıyorsanız (örn. kalabalık bir aile veya yurt ortamı), kendinize yalnız kalabileceğiniz zamanlar ayırın. Yas sürecinin önemli bir kısmı sizin kendi düşünceleriniz, duygularınız, anılarınız, umutlarınız ve hayallerinizi içerir.
Bunların yanında, bazı baş etme yolları geçici olarak rahatlamanızı ve kendinizi bir süreliğine iyi hissetmenizi sağlıyor olmalarına rağmen, yas sürecini sağlıklı bir şekilde geçirmenizi engelleyebilirler. Bu işlevsel (yapıcı) olmayan baş etme yollarından bazıları şunlardır:
• Duygulardan kaçınmak
• Kendi ihtiyaçlarınızı göz ardı ederek başkalarına yardımcı olmaya çalışmak
• Kendinizi, hayatınızı doldurduğunuz çeşitli etkinliklerle aşırı yormak
• Yaşanan acıyı hafifletmek için alkol veya diğer maddelere başvurmak
• Kaybedilen kişiye verilmiş bazı gerçekçi olmayan sözleri tutmaya çalışmak
• Kaybınızın etkisini atlatamadığınız gibi yargılayıcı ifadeler kullanan kişilerle ilişkilerinizi sürdürmek
• Yardım etmek isteyenlere engel olmak, yakınlarınızdan uzak durmak
• Kaybedilen kişi ile ilgili duyguları bastırmak ve kendini kişiyi “unutmaya” zorlamak
Kayıp Yaşayan ve Yas Sürecinde Olan Yakınınıza Yardım Etmek
• Yakınınızla iletişime geçin: Doğru zamanı beklemeyin, iletişimi siz başlatın. Ulaşılabilir olun ve düzenli aralıklarla yakınınızla konuşun.
• Empatik olun: Herkesin yasını yaşama ve ifade etme şekli farklıdır. Siz de yargılayıcı olmayan bir şekilde, yakınınızın sizinle konuşmasına izin verin. Ona ne hissetmesi ve nasıl davranması gerektiğini söylemeyin; “hayatına devam etmelisin” ve “en iyisi buydu” gibi klişelerden uzak durun.
• Sabırlı olun: Yakınınıza yasını sürdürebilmesi için, uzun ya da kısa, ihtiyaç duyduğu zamanı verin, onda bir aciliyet hissi uyandırmamaya özen gösterin.
• Özbakımını destekleyin: Yakınınızın günlük ihtiyaçlarını karşılamasına, hayatıyla ilgili kararlar almasına ve yasını yaşayarak iyileşmesine yardımcı olun. Günlük rutinine geri dönmesine yardımcı olun.
• Kendi ruh sağlığınıza dikkat edin: Gerçekçi bir bakış açısını sürdürmeye çalışın. Kendi hayatınızı ve sorumluluklarınızı önemseyin. Bir durumla nasıl baş edeceğinizi bilmediğinizde veya duygusal olarak tükendiğinizi hissettiğinizde bir uzmana başvurun.
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Kayıp ve Yas" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Dr.Psk.Beyza ÜNAL'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Dr.Psk.Beyza ÜNAL'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni
Yazan Uzman
|
Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.