Sokratik Yöntem
Sokrates’in öğrencilerine bilgileri sorular sorarak öğretmesi Sokratik dialog adıyla bilinir. Bu anlamda Sokratik sorgulama yapan kişi, karşısındakine yeni bir şey öğretmemekte sadece bildiğini anımsatıp bilince çıkartmaktadır. Bilişsel Davranışçı Terapi sürecinde kullanılan Sokratik sorgulama ve bunun terapideki uygulama biçimi ise “ Yönlendirilmiş Keşif “ ( Guided Discovery) olarak adlandırılır. Bu yöntemle bir seri soru ile aslında danışanın bildiği ancak farkında olmadığı bilginin farkına varması amaçlanır. Sokratik yöntem veya Yönlendirilmiş Keşif’ de öncelikle danışan tüm süreç boyunca dikkatli bir şekilde dinlenilir, çünkü sorunun nedeni veya çözümü o atlayacağınız cümlede olabilir.
- Danışandan bilgi alınır
- Danışanın soyut yakınmaları somut tekil sorunlar olarak ortaya konur,
- Otomatik düşünce, inançlar açığa çıkarılır, işlevsel olmayan bilişlerinin geçerliliği incelenir,
- Maladaptif davranışlarının sonuçları araştırılır,
- Soruna değişik yaklaşımları araştırarak karar verilmesi sağlanır (Stallard 2005).
Bu aşamalar esnasında kullanılan soru tipleri bilgi edinmeye dönük sorular, çeviri soruları, yorum soruları, yansıtma soruları, geçmişteki benzer durumlara ilişkin uygulama soruları, analiz soruları ve analitik sentez sorularıdır. Kişide var olanı ortaya çıkarmaya dayalı olduğu için buna “ Doğurtma Yöntemi “ de denir .Bilişsel terapide sokratik biçimde soru sormak temel yöntemdir. Yönlendirilmiş Keşif tekniği ;
- sorunun tanımlanması, incelenmesi, değerlendirme yaparak , açığa çıkan yeni bilgilerin kullanılarak, gerçekçi alternatifler araştırılarak ve bilişsel çarpıtmalar ışığında sorunun yeniden tanımlanması,
- ve son olarak da eski çarpık inancın sorgulanması
- yeni bilgi ışığında çözüm alternatiflerinin incelenmesi ve bir sonuca varma sonrasında uygulama yapılması aşamalarından oluşur.
Yardımlaşmacı bir biçimde yürütülen bir araştırmaya benzer. Yerinde sorularla hem kişinin merakı uyandırılır hem kişi bilmediklerinin farkına varır. Sokratik Sorgulamanın Özellikleri danışanın sorunuyla ilgili olan ancak o anda danışanın farkındalık alanında olmayan bilgiyi açığa çıkarmayı amaçlar, dikkatleri bu bilgi üzerine toplamaya dönük sorulardan oluşur. Danışanın iyi dinlenmesi ve yansıtılması, açığa çıkan bilginin özetlenmesi ve yeni bilgisini eski çarpık inancına uygulayarak yeni bilgi ışığında yeniden değerlendirmesine dayanır (Padesky 2000).
Sokratik Yöntemin Diğer Önemli Unsurları ;
Empatik olarak dinleme
Danışanın söylediklerini dikkatle takip etmek (sözcükler, imgeler, benzetmeler, ana fikirler, temalar, inançlar, güçlü yanlar ve güçsüz yanlar)
Danışanın söylemediklerine dikkat edilmesi (diğer insanlarda bu tür durumlarda olabilecek ne eksik, yaşamadıkları neler var ama farkında mı değil, söylemekten kaçındıkları neler, size söylemenin güç geldiği şeyler neler) (Padesky 1995)
1. Tanımlama
Danışanın sorunu dinlenerek ilgili ;
• düşüncesinin-inancının anlaşılması ve geri bildirimi
• bunlara eşlik eden duygu ve davranışların saptanması
yer alır. Bu aşamada danışana bilgi edinmeye dönük sorular sorulur. Kişinin yaşamında olup bitenleri filtre etmesinde ve ardından kişiyle bunun bir sağlaması yapılır.
Örnek sorular:
- Sorun ne?
- Niye sorun?
- Sorunu ne oluşturuyor?
- Ne kadar kötü?
- Neleri değiştirmeyi bekliyorsunuz?
- Ne sıklıkta?
- Ne kadar süredir?
- Tamamıyla geçtiği oluyor mu?
- Bu durumun bir örneğini anlatır mısınız?
- En son ne zaman böyle bir durum yaşadınız, anlatır mısınız?
- Kimle, nerede, nasıl?
- Ne hissettiniz?
- Ne düşündünüz?
- Ne yaptınız?
Özetleme:
a. Orijinal inancın söylenmesinin ardından sorularla ortaya çıkan bilginin özetlenmesi.
b. Yazılı notlar alındıysa bunların paylaşılması veya danışanla birlikte bir özet oluşturulması “Gelin birlikte yaşadıklarınızın ve şu ana dek bana söylediklerinizin önemli noktalarını içeren bir özet yapalım. Ardından belki bu bilgilerin bizim işimize nasıl yarayacağına bakarız”
Örnek Görüşme ; Hastanın sorununun dinlenilerek sorunuyla ilgili düşüncesinin-inancının anlaşılması ve yansıtılması:
– Yani sınavda kaldığınız için başarısız bir insansınız,
Açığa çıkan bilgilerin özetlenerek inancın tekrar netleştirilmesi:
– Başarısız bir insansınız, onun için de uğraşmaya gerek yok.
2. Geçmişin Bağı
Kişinin bakış açısının zeminden geldiğini, otomatik olduğunu ve sorunların bağlantılı olduğunu fark ettirmek için çalışılır.
• Daha önce de benzer bir sorun oldu mu?
• Geçmişte böyle hissettiğinizde ne yapmıştınız?
• Acaba geçmişte yaşadığınız bu sorundan bugün işinize yarayacak bir şey öğrenebilir miyiz?
• İşte hissettiğin, evdekine benziyor mu?
• Eşinizle yaşadığınız sorunlar işte yaşadığınız sorunlara benziyor mu?
• Fark ne?
• Duygularınla bu düşüncelerinle arasında bir ilişki var mı?
• Bu düşünceler ne zamanlar daha fazlalaşıyor?
• Aynı durumu yaşayan diğer insanlar ne yaparlar?
• Sizce bu soruna ne neden oluyor?
3. Mantıksal İnceleme
Ardından danışana konuyla ilgili farklı , istisnai ve aykırı örnekleri saptamaya yarayan sorular sorulur. Bu verilerin farkındalık alanına getirilmesi, mantıksal tutarsızlıkların saptanmasını sağlar.
• Geçmişte neyin yardımı olmuştu?
• Nasıl hallettiniz?
• Aynı çözüm şimdi işe yarar mı?
• Yardımcı olabilecek başka bir fikriniz var mı?
• Böyle düşündüğünüzde düşüncenizi destekleyen ne gibi veriler var?
• Gözden kaçırdığınız herhangi bir kanıt var mı?
• En iyi arkadaşınız böyle düşündüğünüzü duysa ne derdi?
• Bunun olmadığı oldu mu hiç?
• Her …. nın anlamı bu mudur ?
• Bunun kanıtı ne?
• Bu görüşü nasıl sınayabilirsiniz?
• Sorunun azaldığı durumlar var mı?
• Bu soruna başka bir biçimde nasıl bakabilirsiniz?
Örnek Görüşme :
– Bu işi daha önce yaptı mı?
– İlk defa yapılan bir işte başarısızlık sadece kendisinin mi yaşadığı bir şeydir?
– Bir daha denersen ne kaybeder ne kazanırsın ?
– Aynı şeyi tekrar tekrar yapanların başarısında daha sonraki denemelerde ne gibi değişiklikler görülür?
4. Yeniden tanımlama
Yeni bilginin özümsenmesi ve bilişsel yapıyla bütünleştirilmesi yani yeni rasyonel , gerçekçi bilişlerin geliştirilmesi, daha sonra ortaya çıkan yeni bilginin özetlenmesidir.
• Olan biteni daha iyi nasıl açıklayabiliriz?
• Bundan ne sonuç çıkarırsınız?
• Bu söyledikleriniz ... inancınızla uyumlu mu?
• Tüm bunların sonucunda neyin yardımı olabilir?
• Yakın bir arkadaşınız bu durumda olsa ona ne derdiniz?
• Bütün bunları size önem veren ve çok seven biri öğrense ne derdi?
• Bundan ne sonuç çıkarıyorsunuz?
• Hala kendini başarısız mı görüyorsunuz?
• Bu konuda başka biçimde düşünülebilir mi?
• Bu söyledikleriniz ... inancınızla uyumlu mu?
Örnek Görüşme :
– O zaman şunu diyebilir miyiz; eğer bir insan bir işi ilk defa yapıyorsa zorlanır ve iyi yapamaz; ancak o işle uğraşır ve ısrar ederse giderek daha iyi yapar doğru mu ?
– Evet
4. Sonuç ve uygulama
Yeni inancın sorunu oluşturan eski çarpık inançla karşılaştırılarak, eski inancın yeni bilgi ışığında yeniden değerlendirilmesi ve ardından bunun ışığında yeni bir davranış-tutum geliştirilmesidir. Yeni bilgiye göre geliştirilebilecek alternatif her bir tutumun / davranışın / çözümün avantaj ve dezavantajları konuşulur. Uygulama sürecinde ise seçilen alternatifin uygulanması ve bunun olası sonuçları irdelenir.
• Sizce ne yapılması gerek?
• Nasıl daha iyi işe yarar?
• Bu şekilde davranmakla kazancınız ne olur?
• Kaybınız?
• Olabilecek en kötü şey ne olur?
• Bu nasıl ortaya çıkar?
• Öyleyse ne yapmayı planlıyorsunuz?
• Nerede ve ne zaman yapacağınızı düşündünüz mü?
• Sizce nasıl gider?
• Daha iyi sonuca ulaşabilmek için yapabileceğiniz başka bir şey var mı?
Örnek Görüşme 4:
Eğer bir insan bir işi ilk defa yapıyorsa zorlanır ve iyi yapamaz; ancak o işle uğraşır ve ısrar ederse giderek daha iyi yapar. Şimdi beraber bakalım , sizin bu işi yapamadığınız için kendinizi başarısız görmeniz ne kadar rasyonel ?
O halde bu konuda yeni bilgi ışığında, işi bırakmak yerine ne yapabilirsiniz?
- Danışandan bilgi alınır
- Danışanın soyut yakınmaları somut tekil sorunlar olarak ortaya konur,
- Otomatik düşünce, inançlar açığa çıkarılır, işlevsel olmayan bilişlerinin geçerliliği incelenir,
- Maladaptif davranışlarının sonuçları araştırılır,
- Soruna değişik yaklaşımları araştırarak karar verilmesi sağlanır (Stallard 2005).
Bu aşamalar esnasında kullanılan soru tipleri bilgi edinmeye dönük sorular, çeviri soruları, yorum soruları, yansıtma soruları, geçmişteki benzer durumlara ilişkin uygulama soruları, analiz soruları ve analitik sentez sorularıdır. Kişide var olanı ortaya çıkarmaya dayalı olduğu için buna “ Doğurtma Yöntemi “ de denir .Bilişsel terapide sokratik biçimde soru sormak temel yöntemdir. Yönlendirilmiş Keşif tekniği ;
- sorunun tanımlanması, incelenmesi, değerlendirme yaparak , açığa çıkan yeni bilgilerin kullanılarak, gerçekçi alternatifler araştırılarak ve bilişsel çarpıtmalar ışığında sorunun yeniden tanımlanması,
- ve son olarak da eski çarpık inancın sorgulanması
- yeni bilgi ışığında çözüm alternatiflerinin incelenmesi ve bir sonuca varma sonrasında uygulama yapılması aşamalarından oluşur.
Yardımlaşmacı bir biçimde yürütülen bir araştırmaya benzer. Yerinde sorularla hem kişinin merakı uyandırılır hem kişi bilmediklerinin farkına varır. Sokratik Sorgulamanın Özellikleri danışanın sorunuyla ilgili olan ancak o anda danışanın farkındalık alanında olmayan bilgiyi açığa çıkarmayı amaçlar, dikkatleri bu bilgi üzerine toplamaya dönük sorulardan oluşur. Danışanın iyi dinlenmesi ve yansıtılması, açığa çıkan bilginin özetlenmesi ve yeni bilgisini eski çarpık inancına uygulayarak yeni bilgi ışığında yeniden değerlendirmesine dayanır (Padesky 2000).
Sokratik Yöntemin Diğer Önemli Unsurları ;
Empatik olarak dinleme
Danışanın söylediklerini dikkatle takip etmek (sözcükler, imgeler, benzetmeler, ana fikirler, temalar, inançlar, güçlü yanlar ve güçsüz yanlar)
Danışanın söylemediklerine dikkat edilmesi (diğer insanlarda bu tür durumlarda olabilecek ne eksik, yaşamadıkları neler var ama farkında mı değil, söylemekten kaçındıkları neler, size söylemenin güç geldiği şeyler neler) (Padesky 1995)
1. Tanımlama
Danışanın sorunu dinlenerek ilgili ;
• düşüncesinin-inancının anlaşılması ve geri bildirimi
• bunlara eşlik eden duygu ve davranışların saptanması
yer alır. Bu aşamada danışana bilgi edinmeye dönük sorular sorulur. Kişinin yaşamında olup bitenleri filtre etmesinde ve ardından kişiyle bunun bir sağlaması yapılır.
Örnek sorular:
- Sorun ne?
- Niye sorun?
- Sorunu ne oluşturuyor?
- Ne kadar kötü?
- Neleri değiştirmeyi bekliyorsunuz?
- Ne sıklıkta?
- Ne kadar süredir?
- Tamamıyla geçtiği oluyor mu?
- Bu durumun bir örneğini anlatır mısınız?
- En son ne zaman böyle bir durum yaşadınız, anlatır mısınız?
- Kimle, nerede, nasıl?
- Ne hissettiniz?
- Ne düşündünüz?
- Ne yaptınız?
Özetleme:
a. Orijinal inancın söylenmesinin ardından sorularla ortaya çıkan bilginin özetlenmesi.
b. Yazılı notlar alındıysa bunların paylaşılması veya danışanla birlikte bir özet oluşturulması “Gelin birlikte yaşadıklarınızın ve şu ana dek bana söylediklerinizin önemli noktalarını içeren bir özet yapalım. Ardından belki bu bilgilerin bizim işimize nasıl yarayacağına bakarız”
Örnek Görüşme ; Hastanın sorununun dinlenilerek sorunuyla ilgili düşüncesinin-inancının anlaşılması ve yansıtılması:
– Yani sınavda kaldığınız için başarısız bir insansınız,
Açığa çıkan bilgilerin özetlenerek inancın tekrar netleştirilmesi:
– Başarısız bir insansınız, onun için de uğraşmaya gerek yok.
2. Geçmişin Bağı
Kişinin bakış açısının zeminden geldiğini, otomatik olduğunu ve sorunların bağlantılı olduğunu fark ettirmek için çalışılır.
• Daha önce de benzer bir sorun oldu mu?
• Geçmişte böyle hissettiğinizde ne yapmıştınız?
• Acaba geçmişte yaşadığınız bu sorundan bugün işinize yarayacak bir şey öğrenebilir miyiz?
• İşte hissettiğin, evdekine benziyor mu?
• Eşinizle yaşadığınız sorunlar işte yaşadığınız sorunlara benziyor mu?
• Fark ne?
• Duygularınla bu düşüncelerinle arasında bir ilişki var mı?
• Bu düşünceler ne zamanlar daha fazlalaşıyor?
• Aynı durumu yaşayan diğer insanlar ne yaparlar?
• Sizce bu soruna ne neden oluyor?
3. Mantıksal İnceleme
Ardından danışana konuyla ilgili farklı , istisnai ve aykırı örnekleri saptamaya yarayan sorular sorulur. Bu verilerin farkındalık alanına getirilmesi, mantıksal tutarsızlıkların saptanmasını sağlar.
• Geçmişte neyin yardımı olmuştu?
• Nasıl hallettiniz?
• Aynı çözüm şimdi işe yarar mı?
• Yardımcı olabilecek başka bir fikriniz var mı?
• Böyle düşündüğünüzde düşüncenizi destekleyen ne gibi veriler var?
• Gözden kaçırdığınız herhangi bir kanıt var mı?
• En iyi arkadaşınız böyle düşündüğünüzü duysa ne derdi?
• Bunun olmadığı oldu mu hiç?
• Her …. nın anlamı bu mudur ?
• Bunun kanıtı ne?
• Bu görüşü nasıl sınayabilirsiniz?
• Sorunun azaldığı durumlar var mı?
• Bu soruna başka bir biçimde nasıl bakabilirsiniz?
Örnek Görüşme :
– Bu işi daha önce yaptı mı?
– İlk defa yapılan bir işte başarısızlık sadece kendisinin mi yaşadığı bir şeydir?
– Bir daha denersen ne kaybeder ne kazanırsın ?
– Aynı şeyi tekrar tekrar yapanların başarısında daha sonraki denemelerde ne gibi değişiklikler görülür?
4. Yeniden tanımlama
Yeni bilginin özümsenmesi ve bilişsel yapıyla bütünleştirilmesi yani yeni rasyonel , gerçekçi bilişlerin geliştirilmesi, daha sonra ortaya çıkan yeni bilginin özetlenmesidir.
• Olan biteni daha iyi nasıl açıklayabiliriz?
• Bundan ne sonuç çıkarırsınız?
• Bu söyledikleriniz ... inancınızla uyumlu mu?
• Tüm bunların sonucunda neyin yardımı olabilir?
• Yakın bir arkadaşınız bu durumda olsa ona ne derdiniz?
• Bütün bunları size önem veren ve çok seven biri öğrense ne derdi?
• Bundan ne sonuç çıkarıyorsunuz?
• Hala kendini başarısız mı görüyorsunuz?
• Bu konuda başka biçimde düşünülebilir mi?
• Bu söyledikleriniz ... inancınızla uyumlu mu?
Örnek Görüşme :
– O zaman şunu diyebilir miyiz; eğer bir insan bir işi ilk defa yapıyorsa zorlanır ve iyi yapamaz; ancak o işle uğraşır ve ısrar ederse giderek daha iyi yapar doğru mu ?
– Evet
4. Sonuç ve uygulama
Yeni inancın sorunu oluşturan eski çarpık inançla karşılaştırılarak, eski inancın yeni bilgi ışığında yeniden değerlendirilmesi ve ardından bunun ışığında yeni bir davranış-tutum geliştirilmesidir. Yeni bilgiye göre geliştirilebilecek alternatif her bir tutumun / davranışın / çözümün avantaj ve dezavantajları konuşulur. Uygulama sürecinde ise seçilen alternatifin uygulanması ve bunun olası sonuçları irdelenir.
• Sizce ne yapılması gerek?
• Nasıl daha iyi işe yarar?
• Bu şekilde davranmakla kazancınız ne olur?
• Kaybınız?
• Olabilecek en kötü şey ne olur?
• Bu nasıl ortaya çıkar?
• Öyleyse ne yapmayı planlıyorsunuz?
• Nerede ve ne zaman yapacağınızı düşündünüz mü?
• Sizce nasıl gider?
• Daha iyi sonuca ulaşabilmek için yapabileceğiniz başka bir şey var mı?
Örnek Görüşme 4:
Eğer bir insan bir işi ilk defa yapıyorsa zorlanır ve iyi yapamaz; ancak o işle uğraşır ve ısrar ederse giderek daha iyi yapar. Şimdi beraber bakalım , sizin bu işi yapamadığınız için kendinizi başarısız görmeniz ne kadar rasyonel ?
O halde bu konuda yeni bilgi ışığında, işi bırakmak yerine ne yapabilirsiniz?
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Sokratik Yöntem" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Elif HERGÜNER'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Elif HERGÜNER'in izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
1 Beğeni
Yazan Uzman
|
sokratik sorgulama, sokratik yöntem, sokratik dialog, yönlendirilmiş keşif, guided discovery, terapide sokratik yöntem, sokrates, sokratesin yöntemi
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.