Anne Baba Tutumu ve Çocuk
Çocukların çeşitli özelliklerine ve gelişim periyotlarına ilişkin fikir edinmek, onları anlamada, onlarla doğru iletişim kurmada ve yaşanan güçlüklerle başa çıkmada önemlidir. Çocuğun fizyolojik ve psikolojik anlamda sağlıklı birey olarak yetişmesinde ve davranışlarının oluşumunda ve şekillenmesinde anne, baba veya bakımını üstlenen kişiye büyük rol düşmektedir.
Gelişim, organizmada iç ve dış etkenler sonucu birbiriyle ilişkili ve düzenli biçimde ortaya çıkan ve ilerleyici bir dizi değişiklikler olarak adlandırılır. Büyüme ve gelişme bir arada sekronize şekilde ilerlese de, büyümeden farklı olarak gelişme yeni beliren beceri ve davranış örüntüleri ile birlikte gerçekleşir. Bu tanımdan da anlaşılabileceği gibi, davranışlar gelişimin göstergesidir ve gelişim her yönüyle bir bütündür.
Gelişim hızı, her gelişim aşamasına ve her çocuğa göre farklılıklar gösterebilir ve bunun bir çok nedeni olabilir. Her çocuğun gelişim hızı ve şekli farklı olsa da, genelleme yapmak gerekirse her çocuk aynı gelişim aşamalarından geçerek büyür. Anne veya bakım veren kişinin sevgisinin dengeli, sürekli ve tutarlı bir biçimde verilmesi, en az çocuğun beslenmesi için gerekli olan besinler kadar önem arz etmektedir. Yapılan birçok araştırmada, kısa süreli de olsa anne-çocuk ayrılıklarının sonuçları ve etkileri incelenmiştir. Araştırma sonuçları, çocuğa iyi bakım sağlandığı, bakım veren kişininin süreklilik sakladığı ve çocuk ile iyi ilişkiler geliştirilmiş olması durumunda, çocukların bu ayrılıktan örselenmediği ve en az düzeyde etkilendikleri hatta yeni tecrübeler kazandıkları için gelişimlerine olumlu etkide bulunduğunu göstermektedir.
Günümüz koşullarında çalışan annelerin sayısının artmasıyla, hemen her çocuk kısa süreli ayrılıkları yaşamaktadır.Kişilik özellikleri, özerklik ve ilgilerin gelişiminde, annesi çalışan çocuklar ile çalışmayanların arasında fark gözlenmemiştir. Çocukları etkileyen ne annenin çalışması ne de yedek bakıcı ile büyümeleridir. Çocukları etkileyen, anne-çocuk arasında kurulan ilişkinin süresi değil niteliği, annenin tutumları ve çocuğunda uyandırdığı güven duygusudur.Anne babadan alınan hisler her zaman çocuğun gelişiminde önem arz etmektedir.
Annenin çalışmasının çocuk üzerinde yaratacağı etkilerin olumlu ya da olumsuz olması,annenin işe başlama zamanı, çalışma saatleri, çalışma düzeni ve süresi, yoğunluğu annenin yokluğunda bakım veren kişinin özellikleri sergilediği tavır ve tutum, aile ortamı ve ailenin çocukla kurduğu ilişkilerle bağlantılıdır.
Çalışan anneler, evde ve işteki sorumluluklarından dolayı annelik görevlerini ihmal ettikleri ve aksattıkları endişesi ile suçluluk duyarlar ve bu nedenlerle çocukları ile ilişkilerinde daha hoşgörülü, daha az sınır koyan ve daha rahat bir disiplin uygulayabilmektedirler. Bunlarla birlikte çocuklarının üzerine aşırı derecede düşmekte ve çocuklarını gereğinden fazla koruma eğiliminde olabilmektedirler. Genelde farkında olunmadan yapılan bu tür davranışlar, çocukların sosyal ve duygusal gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir.Annenin çocuğuna verdiği bakım ve çocuğu ile geçirdiği süre değil, niteliği önemlidir.Çocuğa verilen disiplinin ve ebeveyn-çocuk arasındaki ilişkilerde belirlenen sınırların, çocukların davranışlarının ve kişiliğinin gelişimindeki rolü büyüktür.
Kişilik gelişiminin insanın yaşamı boyunca sürekliliğini kabul etsek de, kişilik gelişmesi ve yapılanmasında temelin çocukluk döneminde atıldığı gerçeğinin sürekliliğini korumaktadır.Ebeveynlerin ve ailenin diğer bireylerinin çocukla olan davranış ve iletişimleri, çocuğun aile içindeki yerini belirlemektedir.
Erken çocukluk da denilen 0-6 yaş arasındaki çocukların çevreleri ile etkileşim halinde olduğu ve en çok etkilendikleri dönemdir. Çocuk yetiştirmede ve ebeveynlerin çocuğa karşı tutumlarını nitelendirmede , anne-baba tarafından çocuğun gelişim dönemlerinin özelliklerinin neler olduğunun bilinmesi çok önemlidir.
Anne baba tutumu; ebeveyn ve çocuk arasındaki etkileşimin türündür. Çocuğa karşı takınılan ebeveyn tutumlarını etkileyen birçok sebep vardır, bunlar;
• Ebeveyn beklentileri,
• Toplumun değer yargıları,
• Ebeveyn olmaya hazır olma,
• Ebeveynlerin kendi çocukluk deneyimleri,
• Anne ve baba arasındaki ilişki,
• Çocukların sayısı vb. dir.
• Ebeveynlerin sosyal yaşamları
Çocuğun tüm hayatı boyunca, büyük etkileri olan ebeveyn çocuk ilişkisinin temelinde, anne-babaların çocuklarını yetiştirirken benimsedikleri ebeveyn rolleri yatmaktadır. Ebeveynler kendi çocukluk dönemlerindeki yaşantışarından dolayı özünde olan davranış kalıpları vardır bazende istemszi şekilde kendi çocuklarına bu davranışları sergileyebilirler.Davranış kalıplarımıızn bir çoğunu öğrenme yoluyla kazanırız bununla birlikte ebeveyn tutumlarımızın çocugunun biçimlenmesindeki önemini ortaya çıkarırız. Bebek, çocukluğa doğru geliştikçe yeni beceriler edinmeye, davranışlarını kendi kontrolü altına almaya başlar. Bu dönemde ailenin davranış ve tutumu çocuğun gelişimi üzerinde etkili olur. Doğru olmayan anne baba tutumu sağlıksız bir gelişimin ve uyumsuzlukların başlıca kaynağı olabilir. Anne-baba, bazen çocuğa çok şey vererek onun kendi gelişimine yön vermesini engeller. Ebeveyn ve diğer aile üyelerinin çocukla olan iletişimi , çocuğun ileride nasıl bir birey olacağını etkilemektedir.
Ebeveynlerinçocuklarına karşı sergiledikleriı tavırlar çeşitli şekillerde adlandırılmakla birlikte, anne baba tutumları burada demokratik anne baba tutumu, koruyucu/ istekçi anne baba tutumu ve otoriter anne baba tutumu olmak üzere üç başlık altında adlandırılarak ele alınır.
Demokratik anne-babalar, çocuklarından yaşlarına göre olgun davranmlarını beklerler ve aynı zamanda gereklilik halinde kurallara uymasını isterler. İlgili ve alakalıdırlar, sabırlı ve anlayışlı bir şekilde çocuklarını dinlerler, aile içinde alınan kararlarda çocuklar da söz hakkına sahiptir. Bu çeşit ailelerde çocuk yetiştirmede demokratik ve akılcı bir yaklaşım seyredilir, hem ebeveynin hem de çocuğun haklarına önem verilir .Baskıcı olmayan, rahat ve hoşgörülü ebeveynler, çocuklarda olumlu duygusal, davranışsal, toplumsal ve bilişsel gelişmeye yol açmaktadırlar. Bu ebeveynler baskıcı davranmamakta, çocuklarına makul ve belli çizgiler dahilinde özgürlük tanımaktadırlar. Bütün bunlar çocuğun endişe ve baskı ve engelleyici olmadan çevresini keşfetmesini,tanımlandırmasına ve kişilerarası ilişkilerde yetkinliğe ulaşmasını sağlar. Demokratik ebeveyn tutumu çocuğun var oluşuna ve arzu , isteklerine saygı duyulması temeli dahilindedir. Bu tutum içinde büyüyen çocuklarda genellikle sosyal yeterlilik ve beceri, yardımseverlik,paylaşım, arkadaş canlısı, başka bireylerin gereksinimlerine duyarlı, özverili sorumluluk sahibidir. Bu tutumu sergileyen anne babalar çocuklarına koşulsuz olarak sevgi ve saygı gösterirler.
Aşırı Koruyucu ve Müdahaleci Tutum
Aşırı koruyucu ebeveynler, çocuğa gereğinden fazla kontrol, özen ve ilgi gösterir. Çocuğun ihtiyaç duymadığı durumlarda bile ebeveynler müdahale eder. Çocuğun her türlü ihtiyacı ebeveynler tarafından karşılanır ve çocuğun kendine yetmesine fırsat tanınmaz ve kendi başına inceleme ve araştırma yapması engellenir. Çocuklarda engelleme çocugun araştırma isteğini ve bu heyecanını bastırmasına sebep olur ve kendine güven kazanmasını zorlaştırır. Çocuk başkalarına aşırı derecede bağımlı olursa duygusal olarak hayal kırıklığı yaşamalar daha kolay olur.Ebeveynler çocuklarını korumak için her türlü engelleri koyup onlara zarar gelmemesi için önemler alırlar. Sürekli olarak korunan çocuk kendini savunmayı öğrenemediği için savunmasız, çabuk uyum gösteren, utangaç bir kimlik yönelmesinin yanı sıra sorumsuz, şımarık kişilik geliştirebilirler. Bu tarz tutum içinde yetişen çocuklar problem çözmede de oldukça başarısızdırlar. Aşırı denetim veya sınırlamalarda ilgi ve sevgi azlığının ruhsal sorunlara neden olduğu görüşü bilimsel yapılara oturtulmuştur. Aşırı denetim ve sınırlamalar sevgi azlığı ile birlikte bulunduğu zaman çok daha fazla olumsuz etkilerinin olduğu gözlenmiştir. Aşırı koruyuculuğun çocuklar için ileride duygusal problemlere ve depresyona eğilimli olmalarına sebebiyet verir. Sevgi ve ilgi eksikliği genellikle çocuğun kendisine olan saygısını azaltır; aşırı sınırlama ise, çocuğun bağımsızlık duygusunun gelişmesini engel olmaktadır.
Baskıcı ve Otoriter anne baba tutum:
Sevgisini koşullu olarak gösteren, hemen her konuda çok katı ceza veren, disiplin uygulayan, kurallar koymak, çocuğun düzeyinin üzerinde bir başarı ve davranış beklentisi olan, aile sorunlarında ve kendileri ile ilgili konularda söz hakkı tanımayan, kendi doğrularını temel doğru olarak kabul eden ana-baba tutumları baskıcı ve otoriter tutum olarak kabul edilebilir.
Ergenlik döneminde gençler için arkadaşlık ilişkileri giderek ön plana çıkmakta fakat anne baba ile olan ilişkiler önemini yitirmemektedir. Anne babaların çocuklarına karşı tutum ve davranışları çocukların kendilik algısını biçimlendirmektedir . Anne babası ile sağlıklı ve doyurucu ilişkileri olan ergenler aile dışındaki çevre ve arkadaşları ile daha kolay istendik yönde ilişkiler geliştirebilmektedirler. Bu nedenle anne babaların çocukları ile olan ilişkileri ve onlara nasıl davrandığı önemlidir.
Gelişim, organizmada iç ve dış etkenler sonucu birbiriyle ilişkili ve düzenli biçimde ortaya çıkan ve ilerleyici bir dizi değişiklikler olarak adlandırılır. Büyüme ve gelişme bir arada sekronize şekilde ilerlese de, büyümeden farklı olarak gelişme yeni beliren beceri ve davranış örüntüleri ile birlikte gerçekleşir. Bu tanımdan da anlaşılabileceği gibi, davranışlar gelişimin göstergesidir ve gelişim her yönüyle bir bütündür.
Gelişim hızı, her gelişim aşamasına ve her çocuğa göre farklılıklar gösterebilir ve bunun bir çok nedeni olabilir. Her çocuğun gelişim hızı ve şekli farklı olsa da, genelleme yapmak gerekirse her çocuk aynı gelişim aşamalarından geçerek büyür. Anne veya bakım veren kişinin sevgisinin dengeli, sürekli ve tutarlı bir biçimde verilmesi, en az çocuğun beslenmesi için gerekli olan besinler kadar önem arz etmektedir. Yapılan birçok araştırmada, kısa süreli de olsa anne-çocuk ayrılıklarının sonuçları ve etkileri incelenmiştir. Araştırma sonuçları, çocuğa iyi bakım sağlandığı, bakım veren kişininin süreklilik sakladığı ve çocuk ile iyi ilişkiler geliştirilmiş olması durumunda, çocukların bu ayrılıktan örselenmediği ve en az düzeyde etkilendikleri hatta yeni tecrübeler kazandıkları için gelişimlerine olumlu etkide bulunduğunu göstermektedir.
Günümüz koşullarında çalışan annelerin sayısının artmasıyla, hemen her çocuk kısa süreli ayrılıkları yaşamaktadır.Kişilik özellikleri, özerklik ve ilgilerin gelişiminde, annesi çalışan çocuklar ile çalışmayanların arasında fark gözlenmemiştir. Çocukları etkileyen ne annenin çalışması ne de yedek bakıcı ile büyümeleridir. Çocukları etkileyen, anne-çocuk arasında kurulan ilişkinin süresi değil niteliği, annenin tutumları ve çocuğunda uyandırdığı güven duygusudur.Anne babadan alınan hisler her zaman çocuğun gelişiminde önem arz etmektedir.
Annenin çalışmasının çocuk üzerinde yaratacağı etkilerin olumlu ya da olumsuz olması,annenin işe başlama zamanı, çalışma saatleri, çalışma düzeni ve süresi, yoğunluğu annenin yokluğunda bakım veren kişinin özellikleri sergilediği tavır ve tutum, aile ortamı ve ailenin çocukla kurduğu ilişkilerle bağlantılıdır.
Çalışan anneler, evde ve işteki sorumluluklarından dolayı annelik görevlerini ihmal ettikleri ve aksattıkları endişesi ile suçluluk duyarlar ve bu nedenlerle çocukları ile ilişkilerinde daha hoşgörülü, daha az sınır koyan ve daha rahat bir disiplin uygulayabilmektedirler. Bunlarla birlikte çocuklarının üzerine aşırı derecede düşmekte ve çocuklarını gereğinden fazla koruma eğiliminde olabilmektedirler. Genelde farkında olunmadan yapılan bu tür davranışlar, çocukların sosyal ve duygusal gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir.Annenin çocuğuna verdiği bakım ve çocuğu ile geçirdiği süre değil, niteliği önemlidir.Çocuğa verilen disiplinin ve ebeveyn-çocuk arasındaki ilişkilerde belirlenen sınırların, çocukların davranışlarının ve kişiliğinin gelişimindeki rolü büyüktür.
Kişilik gelişiminin insanın yaşamı boyunca sürekliliğini kabul etsek de, kişilik gelişmesi ve yapılanmasında temelin çocukluk döneminde atıldığı gerçeğinin sürekliliğini korumaktadır.Ebeveynlerin ve ailenin diğer bireylerinin çocukla olan davranış ve iletişimleri, çocuğun aile içindeki yerini belirlemektedir.
Erken çocukluk da denilen 0-6 yaş arasındaki çocukların çevreleri ile etkileşim halinde olduğu ve en çok etkilendikleri dönemdir. Çocuk yetiştirmede ve ebeveynlerin çocuğa karşı tutumlarını nitelendirmede , anne-baba tarafından çocuğun gelişim dönemlerinin özelliklerinin neler olduğunun bilinmesi çok önemlidir.
Anne baba tutumu; ebeveyn ve çocuk arasındaki etkileşimin türündür. Çocuğa karşı takınılan ebeveyn tutumlarını etkileyen birçok sebep vardır, bunlar;
• Ebeveyn beklentileri,
• Toplumun değer yargıları,
• Ebeveyn olmaya hazır olma,
• Ebeveynlerin kendi çocukluk deneyimleri,
• Anne ve baba arasındaki ilişki,
• Çocukların sayısı vb. dir.
• Ebeveynlerin sosyal yaşamları
Çocuğun tüm hayatı boyunca, büyük etkileri olan ebeveyn çocuk ilişkisinin temelinde, anne-babaların çocuklarını yetiştirirken benimsedikleri ebeveyn rolleri yatmaktadır. Ebeveynler kendi çocukluk dönemlerindeki yaşantışarından dolayı özünde olan davranış kalıpları vardır bazende istemszi şekilde kendi çocuklarına bu davranışları sergileyebilirler.Davranış kalıplarımıızn bir çoğunu öğrenme yoluyla kazanırız bununla birlikte ebeveyn tutumlarımızın çocugunun biçimlenmesindeki önemini ortaya çıkarırız. Bebek, çocukluğa doğru geliştikçe yeni beceriler edinmeye, davranışlarını kendi kontrolü altına almaya başlar. Bu dönemde ailenin davranış ve tutumu çocuğun gelişimi üzerinde etkili olur. Doğru olmayan anne baba tutumu sağlıksız bir gelişimin ve uyumsuzlukların başlıca kaynağı olabilir. Anne-baba, bazen çocuğa çok şey vererek onun kendi gelişimine yön vermesini engeller. Ebeveyn ve diğer aile üyelerinin çocukla olan iletişimi , çocuğun ileride nasıl bir birey olacağını etkilemektedir.
Ebeveynlerinçocuklarına karşı sergiledikleriı tavırlar çeşitli şekillerde adlandırılmakla birlikte, anne baba tutumları burada demokratik anne baba tutumu, koruyucu/ istekçi anne baba tutumu ve otoriter anne baba tutumu olmak üzere üç başlık altında adlandırılarak ele alınır.
Demokratik anne-babalar, çocuklarından yaşlarına göre olgun davranmlarını beklerler ve aynı zamanda gereklilik halinde kurallara uymasını isterler. İlgili ve alakalıdırlar, sabırlı ve anlayışlı bir şekilde çocuklarını dinlerler, aile içinde alınan kararlarda çocuklar da söz hakkına sahiptir. Bu çeşit ailelerde çocuk yetiştirmede demokratik ve akılcı bir yaklaşım seyredilir, hem ebeveynin hem de çocuğun haklarına önem verilir .Baskıcı olmayan, rahat ve hoşgörülü ebeveynler, çocuklarda olumlu duygusal, davranışsal, toplumsal ve bilişsel gelişmeye yol açmaktadırlar. Bu ebeveynler baskıcı davranmamakta, çocuklarına makul ve belli çizgiler dahilinde özgürlük tanımaktadırlar. Bütün bunlar çocuğun endişe ve baskı ve engelleyici olmadan çevresini keşfetmesini,tanımlandırmasına ve kişilerarası ilişkilerde yetkinliğe ulaşmasını sağlar. Demokratik ebeveyn tutumu çocuğun var oluşuna ve arzu , isteklerine saygı duyulması temeli dahilindedir. Bu tutum içinde büyüyen çocuklarda genellikle sosyal yeterlilik ve beceri, yardımseverlik,paylaşım, arkadaş canlısı, başka bireylerin gereksinimlerine duyarlı, özverili sorumluluk sahibidir. Bu tutumu sergileyen anne babalar çocuklarına koşulsuz olarak sevgi ve saygı gösterirler.
Aşırı Koruyucu ve Müdahaleci Tutum
Aşırı koruyucu ebeveynler, çocuğa gereğinden fazla kontrol, özen ve ilgi gösterir. Çocuğun ihtiyaç duymadığı durumlarda bile ebeveynler müdahale eder. Çocuğun her türlü ihtiyacı ebeveynler tarafından karşılanır ve çocuğun kendine yetmesine fırsat tanınmaz ve kendi başına inceleme ve araştırma yapması engellenir. Çocuklarda engelleme çocugun araştırma isteğini ve bu heyecanını bastırmasına sebep olur ve kendine güven kazanmasını zorlaştırır. Çocuk başkalarına aşırı derecede bağımlı olursa duygusal olarak hayal kırıklığı yaşamalar daha kolay olur.Ebeveynler çocuklarını korumak için her türlü engelleri koyup onlara zarar gelmemesi için önemler alırlar. Sürekli olarak korunan çocuk kendini savunmayı öğrenemediği için savunmasız, çabuk uyum gösteren, utangaç bir kimlik yönelmesinin yanı sıra sorumsuz, şımarık kişilik geliştirebilirler. Bu tarz tutum içinde yetişen çocuklar problem çözmede de oldukça başarısızdırlar. Aşırı denetim veya sınırlamalarda ilgi ve sevgi azlığının ruhsal sorunlara neden olduğu görüşü bilimsel yapılara oturtulmuştur. Aşırı denetim ve sınırlamalar sevgi azlığı ile birlikte bulunduğu zaman çok daha fazla olumsuz etkilerinin olduğu gözlenmiştir. Aşırı koruyuculuğun çocuklar için ileride duygusal problemlere ve depresyona eğilimli olmalarına sebebiyet verir. Sevgi ve ilgi eksikliği genellikle çocuğun kendisine olan saygısını azaltır; aşırı sınırlama ise, çocuğun bağımsızlık duygusunun gelişmesini engel olmaktadır.
Baskıcı ve Otoriter anne baba tutum:
Sevgisini koşullu olarak gösteren, hemen her konuda çok katı ceza veren, disiplin uygulayan, kurallar koymak, çocuğun düzeyinin üzerinde bir başarı ve davranış beklentisi olan, aile sorunlarında ve kendileri ile ilgili konularda söz hakkı tanımayan, kendi doğrularını temel doğru olarak kabul eden ana-baba tutumları baskıcı ve otoriter tutum olarak kabul edilebilir.
Ergenlik döneminde gençler için arkadaşlık ilişkileri giderek ön plana çıkmakta fakat anne baba ile olan ilişkiler önemini yitirmemektedir. Anne babaların çocuklarına karşı tutum ve davranışları çocukların kendilik algısını biçimlendirmektedir . Anne babası ile sağlıklı ve doyurucu ilişkileri olan ergenler aile dışındaki çevre ve arkadaşları ile daha kolay istendik yönde ilişkiler geliştirebilmektedirler. Bu nedenle anne babaların çocukları ile olan ilişkileri ve onlara nasıl davrandığı önemlidir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Anne Baba Tutumu ve Çocuk" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Elif ATABAY'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Elif ATABAY'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
1 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
