Gebelik öncesi dönem, sağlıklı bir gebelik, doğum ve doğum sonrası için oldukça önemlidir.
Gebe kalmayı düşündüğünüz andan itibaren nelere dikkat etmelisiniz?
Öncelikle bir kadın doğum uzmanına muayene olun. Herhangi bir sağlık probleminiz olup olmadığını öğrenin. Doktorunuz daha önceki gebeliklere ait bilgilerinizi soracaktır. Hipertansiyon, gestasyonel diabet, erken doğum, düşük veya doğumsal anormallikler gibi komplikasyonlardan bahsetmeyi unutmayın. Bir sonraki gebelikle ilgili korkularınızı doktorunuzla paylaşmaktan çekinmeyin. Doktorunuz size sağlıklı bir gebelik geçirebilmeniz için en iyi yolu gösterecektir.

Eğer kronik bir hastalığınız varsa ( diabet, astım veya hipertansiyon gibi), gebe kalmadan önce bunun kontrol altında olup olmadığından muhakkak emin olun. Diabeti kontrol altında olmayan bir annenin, diabeti kontrol altında olan bir anneye göre düşük riski %32 oranında ve fetal anormalliklerin görülme riski ise 7 kat artış göstermektedir. Gebelik öncesi diabetin kontrol altında olması düşük, konjenital malformasyon ve gebelik komplikasyonları riskini azaltmaktadır (1). Kronik hipertansiyonlu bir annenin gebeliği sırasında preklampsi, böbrek yetmezliği ve fetal gelişme geriliği açısında sıkı bir şekilde takip edilmesi gereklidir. Hipertansiyonlu hastanın kullandığı ilaçlar tekrar gözden geçirilmelidir. Gebeliğin 1. ve 2. trimestırında, anjiyotensin dönüştürücü enzim (ACE) inhibitörleri, anjiyotensin II reseptör antagonistleri ve tiazid diüretikler, konjenital malformasyonlara sebeb olabileceğinden dolayı kullanılmamalıdır(1). Epilepsili annelerin bebeklerinde, kullanılan antiepileptik ilaçlar veya genetik yatkınlık nedeni ile %4-8 oranında konjenital malformasyon riskinde artış görülmektedir(2). Annenin geçirmiş olduğu nöbetlere bağlı olarak oluşan hipoksinin fetus üzerine etkisi net olarak bilinmemektedir. Ayrıca bu çocuklarda da epilepsi gelişme riski yüksektir. Gebelik öncesi mutlaka nöbetler kontrol altına alınmış olunmalı ve en düşük dozda en etkili tek bir ilaç seçilmelidir.
Gebe kadınların yaklaşık %10’unda depresyon görülmektedir. Trisiklik antidepresan ve selektif serotonin geri alım inhibitörlerinin herhangi bir teratojenik etkisi bugüne gösterilmemiştir ve gebelik öncesinde kullanılabilir(3). Doğuma yakın trisiklik antidepresanlar ile tedavi edilmiş olan annelerin bebeklerinden doğum sonrası yoksunluk sendromları oluşabilir. Benzodiazepin kullanımı yarık damak dudak gibi malformasyonlara ve ayrıca doğum sonrası yoksunluk sendromlarına neden olabilmektedir(4).

Bir çok anne adayı işi veya kariyeri gereği çocuk sahibi olmayı 35 yaşından sonraya ertelemektedir. Tabii ki bu da beraberinde gebelik sırasında oluşabilecek bir çok sağlık problemi ve fetusda görülebilecek kromozamal bozukluk riskini arttırmaktadır. İleri yaşlı çiftler muhakkak genetik riskler ve antenatal testler (koryonik villüs örneklemesi ve amniyosentez) hakkında bilgilendirilmelidir.

Eşinizle birlikte sağlıklı ve dengeli beslenmeye özen gösterin.
Fazla miktarda vitamin A, vitamin D ve kafeinin toksik etkileri vardır. Günlük kafein tüketimi 300mg a kadar (2 bardak kahve veya 6 bardak çay veya sodaya eş değer) güvenli olduğu kabul edilmektedir. Daha yüksek miktarda kafeinin düşük riskini ve düşük doğum ağrılıklı bebek doğurma riskini arttırdığı saptanmıştır(5). Gebelik öncesi bir kadının günde 1200 mg kalsiyum alması gerekmektedir.
Gebelik öncesi obez olan annelerin bebeklerinde spina bifida, el ve ayaklarda veya parmaklarda eksiklik ve kalbin doğuştan anormallikleri, anorektal atrezi, hipospadias, diafragmatik herni, omfalosel gibi yapısal bozuklukların, obez olmayan annelerin bebekleri ile karşılaştırıldığında daha sık görüldüğü saptanmıştır(6). Ayrıca obez olan kadınlarda; doğurganlıkla ilgili problem oluşturma, gebelikte komplikasyon gelişmesine de daha sık rastlanmaktadır(6).
Gebelik öncesi çok düşük kiloda olmak ise, hem gebe kalmayı zorlaştırır gibi hem de düşük doğum ağırlıklı bebek doğurma riskinizi de arttırmaktadır. Bu nedenle gebelik öncesi gerekiyorsa ideal kiloda olmak için bir diyetisyenden yardım alabilirsiniz.
Sağlıklı olmak, dengeli bir diyet ve düzenli egzersizin her ikisine de bağlıdır. Bu nedenle düzenli olarak egzersiz yapmaya çalışın. Gebelik öncesi bir egzersiz programını takip etmekle, rahat ve aktif bir gebelik geçirme şansınızı da arttırmış olursunuz. Gebeler vucut ısısını 38 derecenin üzerine çıkaran çok kuvvet gerektiren egzersizlerden kaçınmalıdır. İlk trimesterden yüksek vucut ısısının konjenital malformasyonlarda artışa neden olduğu gösterilmiştir(7). Gebeler egzersiz sırasında yeterli miktarda sıvı almalı, hafif giysiler giymeli ve yüksek hava ısısından kaçınmalıdır(7).

Embryo veya fetus erişkinlere nazaran çevresel faktörlere daha hassastır. Radyasyon, kurşun, bakır ve civa gibi ağır metaller, karbon disülfid, asidler, plastik, böcek ilaçları, boya incelticiler ve anestetik gazlar bu çevresel faktörlere birkaç örnektir(1). Bu nedenle gebelik öncesinde doktorunuzla çalışma koşullarınız ve ev ortamınız hakkında herhangi bir tehlike var mı yok mu muhakkak konuşun. Eğer iş yerinizde bebeğiniz için tehlikeli olabilecek bir ortam varsa özel giysiler veya gereçler kullanarak bebeğinizi koruyabilirsiniz veya gebelik öncesi ve gebeliğiniz sırasında kısa bir dönem için iş yeri değişikliği de yapabilirsiniz. Doktorunuza danışmadan hiçbir ilaç kullanmayın ve herhangi bir nedenle doktora gittiğinizde mutlaka doktorunuzu gebe olabileceğiniz konusunda uyarın.
Eğer kullanıyorsanız sigarayı ve alkolü tamamen bırakın. Uyuşturucu, sakinleştirici ve uyarıcı ilaçlardan uzak durun. Sigara içmek düşük, düşük doğum ağrılıklı bebek doğurma ve anne karnında ölüm ve çocuklarda dikkat bozukluğu riskini arttırmaktadır(8). Günde 1 paketin altında sigara içenlerde düşük doğum ağrılı bebek doğurma riski %50 artarken, 1 paketin üzerinde sigara içenlerde bu risk %130 artış göstermektedir. Eğer anne 16. gebelik haftasından itibaren sigara içmeyi bırakırsa fetusa olan risk hiç sigara içmeyenler ile karşılaştırıldığında hemen hemen aynıdır(9). Alkol bağımlılığı bebekte zeka geriliği, malformasyon, gelişme geriliği ve davranış bozukluğuna neden olabilir. Bu etkiler dozla ilişkilidir. Bir anne günde 4 kadehten fazla miktarda içki içtiğinde bebeklerin %19 ‘u etkilenirken; günde 2-4 kadeh ile bu oran %11 civarlarındadır(10).

Gebelik sırasında Toksoplazma, sitomegalovirüs ve parvovirus B12(5.hastalık) ile karşılaşılırsa, bebekte birtakım anormallikler görülebilir. Şu an için bu enfeksiyonlardan korunmaya yönelik herhangi bir aşı yoktur. Toksoplazma çiğ et veya kedi dışkısında sık rastlanan bir parasittir. En çok yeni ve sık dışarı kaçan kedi sahipleri risk altındadır. Evinizde kedi besliyor iseniz kedinin bakımı esnasında dışkısıyla temas etmeyin. Ayrıca çiğ et tüketiminden uzak durun. Sebze ve meyvelerinizi yıkamadan yemeyin. Bahçe ile ilgileniyor iseniz muhakkak eldiven giyin(11). CMV için daha çok çocuklarla ilgilenen ve sağlık personeleri risk altındadır. Risk altındaki anne adaylarının sık sık ellerinin yıkaması ve eldiven giymeleri önerilir(11). Parvoviris B19 ise evde veya kreşde Parvovirus B19 geçiren küçük çocuklarla uzun süre sıkı temas halinde bulunmakla geçer. Bu enfeksiyonlara karşı bağışıklığınızı gösteren serolojik testler vardır. Ancak bu testler rutin olarak önerilmemektedir(12).
Gebelik öncesi HIV testi yaptırmak önemlidir. Gebelik öncesi HIV’in zidovudin(Retrovir) ile tedavisinin fetusa HIV virüsünü geçişini %25.5 den %8.3’e düşürdüğü gösterilmiştir(13). Ayrıca sifiliz(frengi) için de tarama yapılmalıdır. HIV ve sfiliz nekadar erken tedavi olursa bebeğe geçiş riski de okadar azalmaktadır.
Eğer kızamikçık ve suçiçeği geçirmemiş iseniz gebe kalmadan en az 1 ay önce tamamlanacak şekilde aşılarınızı yaptırın(14). Risk altındaki anne adayları ( sağlık personeli gibi ), daha önce hepatit B aşısı yaptırmamış iseler mutlaka aşılanmalıdır.

Ailenizde genetik geçişli hastalıklar (kistik fibrosis ve orak hücreli anemi gibi) bulunabilir. Doktorunuzla risk faktörleriniz ve herhangi bir tarama testi gerekip gerekmediği hakkında konuşun.

Gebe kalmayı düşündüğünüz aydan en az 1 ay öncesi 0,4 mg folik asid takviyesi almaya başlayın(15). Folik asid nöral tüp defekti adı verilen beyin ve omurilik bozukluklarını önlemeye yardımcı olur(15). Bazı özel durumlarda daha yüksek dozda folik asid takviyesi gereklidir. Diabeti veya epilepsisi olan kadınların günde 1 mg folik asid alması önerilmektedir. Daha önce nöral tüp defektli bebek doğurmuş olan anneler ise günde 4mg folik asid almaya başlamalıdır(16).


Gebe kalmayı düşünüyorsanız, şu andan itibaren sanki gebeymişsiniz gibi davranmaya başlayın !

Referanslar
1-Cefalo RC, Moos MK. Preconceptional health promotion. In: Cefalo RC, Moos MK, eds. Preconceptional health care: a practical guide. 2d ed. St. Louis: Mosby, 1995.
2-American College of Obstetricians and Gynecologists. Seizure disorders in pregnancy. ACOG educational bulletin. Number 231--December 1996. Int J Gynaecol Obstet 1997;56:279-86.
3-Wisner KL, Gelenberg AJ, Leonard H, Zarin D, Frank E. Pharmacologic treatment of depression during pregnancy. JAMA 1999; 282:1264-9.
4-Briggs GG, Freeman RK, Yaffe SJ. Drugs in pregnancy and lactation: a reference guide to fetal and neonatal risk. 5th ed. Baltimore: Williams & Wilkins, 1998.
5-Klebanoff MA, Levine RJ, DerSimonian R, Clemens JD, Wilkins DG. Maternal serum paraxanthine, a caffeine metabolite, and the risk of spontaneous abortion. N Engl J Med 1999;341:1639-44.
6-D. Kim Waller, PhD; Gary M. Shaw, DrPH; Sonja A. Rasmussen, MD, MS; Charlotte A. Hobbs, MD, PhD; Mark A. Canfield, PhD; Anna-Maria Siega-Riz, PhD; M. Shayne Gallaway, MPH; Adolfo Correa, MD, MPH, PhD; for the National Birth Defects Prevention Study.Prepregnancy Obesity as a Risk Factor for Structural Birth Defects .Arch Pediatr Adolesc Med. 2007;161:745-750.
7-Exercise during pregnancy and the postpartum period. ACOG Technical Bulletin Number 189--February 1994. Int J Gynaecol Obstet 1994;45:65-70.
8-Milberger S, Biederman J, Faraone SV, Chen L, Jones J. Is maternal smoking during pregnancy a risk factor for attention deficit hyperactivity disorder in children? Am J Psychiatry 1996;153: 1138-42.
9-Floyd RL, Zahniser SC, Gunter EP, Kendrick JS. Smoking during pregnancy: prevalence, effects, and intervention strategies. Birth 1991;18:48-53.
10-American College of Obstetricians and Gynecologists. Substance abuse in pregnancy. ACOG Technical Bulletin Number 195--July 1994 (replaces No. 96, September 1986). Int J Gynaecol Obstet 1994;47:73-80.
11-Piper JM, Wen TS. Perinatal cytomegalovirus and toxoplasmosis: challenges of antepartum therapy. Clin Obstet Gynecol 1999;42: 81-96.
12-American College of Obstetricians and Gynecologists. Perinatal viral and parasitic infections. ACOG Practice Bulletin Number 20--September 2000. Obstet Gynecol 2000;96:1-13
13-Leuzzi RA, Scoles KS. Preconception counseling for the primary care physician. Med Clin North Am 1996;80:337-74
14-Revised ACIP recommendation for avoiding pregnancy after receiving a rubella-containing vaccine. MMWR Morb Mortal Wkly Rep 2001;50:1117.
15-Botto LD, Moore CA, Khoury MJ, Erickson JD. Neural-tube defects. N Engl J Med 1999;341:1509-19
16-Iqbal MM. Prevention of neural tube defects by periconceptional use of folic acid. Pediatr Rev 2000;21:58-66.