Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinde Akran Yardımcılığı Uygulaması
Psikolojik danışmanlık mesleği başlangıçta sadece mesleki rehberlik olarak başlayan uygulamalarına, zamanla eğitsel ve kişisel rehberlik hizmetlerini de dâhil ederek daha kapsamlı bir uygulama alanına dönüşmüştür. Aynı şekilde psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin sorun çözme ve krize müdahaleyle sınırlı işlevleri zamanla önleyicilik ve geliştiriciliği kapsayacak şekilde genişlemiştir (Akt: Taylı,2006). Bütün bunlardan hareketle psikolojik danışmanlar kendilerini yenilemek ve geleneksel rollerinin yanı sıra yeni uygulamalara uyum sağlamak zorunda kalmıştır. Okullarda öğrencilerin, diğer öğrencilere yardım ve destek vermesini amaçlayan akran öğreticiliği, akran arabuluculuğu, akran eğiticiliği, akran danışmanlığı gibi önleyici, geliştirici akran temelli uygulamalar, psikolojik danışma ve rehberlik hizmetleri içerisinde yer almaktadır. Akran temelli programları geliştirmek ve uygulamak danışmanlardan beklenen yeni rollerin içinde yer almaktadır ve bu programların okul danışmanının sorumluluğunda yürütülmesi gerekmektedir (Taylı,2006).
Akranların okuldaki işleyişe dâhil edilmesinin bir diğer gerekçesi, ergenlik döneminde akran etkisinin doruk noktaya çıkması, ergenlerin her zamankinden çok akran etkisine açık olması, dolayısıyla akranları tarafından sunulan olumlu ve olumsuz örnekleri almaya daha yatkın olmasıdır. Ergenlerin akranlarını suç sayılan etkinliklere ve zarar verici eylemlere teşvik etmesi ya da özendirmesi de söz konusudur. Bu gibi durumları önlemek amacıyla; akran yardımcılığı sistemiyle ilgili öğrencilerde farkındalık uyandırmak gereklidir.
1970’li yıllarda psikolojik danışma servislerine olan talebin hızla artması ve bu talebi karşılayacak uzman personel sayısının yeterli olmaması sonucu profesyonel olmayan kişilerin, profesyonellerin gözetiminde kullanılması popülerlik kazanmaya başlamıştır (Akt. Aladağ, 2006). Pek çok okulda ve üniversitede akran danışmanlığı programları başlamıştır. Öğrenciler akranlarının kişisel problemleri hakkında konuşarak yardım ettiler.
Amerikan Okul Psikolojik Danışmanları Derneği (American School CounselorAssociation [ASCA]) 1978’de akran danışmanlığının okul psikolojik danışma ve rehberlik servislerinin bir parçası olmasını önermiş; 1984’te ise ifade değiştirilerek akran yardımcılığı (facilitator) terimi kullanılmıştır. Çünkü bu ifadenin yardımcı olan gencin sınırlı rolünü tanımlamada daha doğru olduğu düşünülmektedir (Akt: Uysal, 2009).
Öğrencilerin Katılımı Madde 15- Eğitsel ve mesleki rehberlik çalışmalarında öğrenciler için; sorumluluk üstlenmek, gönüllülüğü artırmak, akran dayanışmasını desteklemek ve çalışmaların verimini artırmak amacıyla etkinliklerin düzenlenmesi ve uygulanmasında gerekli koşullar hazırlanır, katkı ve katılımları sağlanır.
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de akran eğitimiyle ilgili yapılan araştırmalar öncelikle üniversitelerde ve liselerde daha sonra da ilköğretimde yapılmaya başlamıştır.
Akranların gücünden yaralanmayı amaçlayan akran yardımcılığı uygulamalarının okullarda çok değişik örneklerini görmek mümkündür. Akran yardımcılarının birçok rolü vardır. Temel rolleri ise dört tanedir. Bunlar özel asistan, özel öğretmen, küçük grup lideri, özel arkadaş rolleridir (Uyar,2009).
a.Özel Asistan: Özel asistanlar psikolojik danışmanlara ve öğretmenlere çeşitli işlerde (materyal toplama, projeleri kontrol etme, seminer yapma, duyuru bültenlerini hazırlama vb.) yardımcı olurlar. Okulda güvenlik için diğer öğrencilerin okul kurallarına ve prosedürlere uymaları için yardımcı olurlar. Eğitim almış akran yardımcılarının diğer bir görevi de okulda oryantasyon asistanı olarak özel bir kaynak oluşturmalarıdır. Becerikli akran yardımcıları yeni öğrencilerin okulu tanımalarını sağlar, zaman zaman cesaretlendirir ve güven verir (Akt: Uyar,2009)
b. Özel Öğretmen: Öğrenciler özel öğretmen olarak çok eskilerden beri çalışırlar. Ancak eğitimli akran yardımcıları bu rolde özellikle etkilidir. Örneğin akran yardımcıları kendi becerilerini diğer öğrencileri çalışmalarını desteklemek, pekiştirmek, yüzleştirmek ve cesaretlendirmede kullanabilir. Akademik başarısı yüksek olan öğrencilerin düşük olanlara yardımcı olmasıdır. Özel öğretmen olarak seçilmenin temel şartı akademik başarıdır. Özel öğretmen programlarında öğrencilere arkadaşlarının derslerinde nasıl yardımcı olacakları öğretilir (Akt: Uyar,2009).
c. Özel Arkadaş: Lise öğrencilerine sorulduğunda ortak sorun olarak yalnızlık problemini ifade etmişlerdir. Okullarda birçok öğrenci kendilerini izole edilmiş ya da yabancılaşmış hisseder. Pozitif akran ilişkileri bazen şekillenmesi zordur. Bu rol için seçilen öğrenciler eğitimden geçirilerek akran yardımcısı olurlar (Nazlı, 2008).
d. Küçük Grup Lideri: Okullarda birçok öğrenci varken az sayıda öğretmen mevcuttur. Sınıf mevcutlarının kalabalık olmasından dolayı bütün öğrencilerin ders içi tartışmalara girmeleri zordur. Geniş gruplarda öğrenciler konuşmak yerine dinlemek zorunda kalıyor. Akran yardımcılarının küçük grup lideri olarak yardım etmesiyle daha fazla öğrenci öğrenme faaliyetlerine katılır, öğrenme sürecine dâhil olur. Örneğin dersten sonra öğretmen sınıfı beş küçük gruba bölebilir, akran yardımcısı kendi grubunun verilen konuyu tartışmaları için sistematik olarak yönlendirebilir (Akt: Uyar,2009). Bu şekilde öğrenme süreci daha heyecanlı ve bireyselleşmiş olur.
Akran yardımcılığı müdahalesinde sık kullanılan rollerden birisi de akran arabuluculuğudur. Akran arabuluculuğu, iki veya daha fazla kişinin çatışmalarını çözüme ulaştıramadıkları zaman bir üçüncü kişinin yani uzlaştırmacının desteği ile çözüme kavuşturmak için yaptıkları problem çözme çabasıdır (Akt: Uyar,2009)
Profesyonel Okul Danışmanının Rolleri
Profesyonel danışman okul popülasyonunun ihtiyaçlarına karar verme sorumluluğunu ve bu ihtiyaçları karşılamak için tasarlanmış bir akran yardımcılığı programını uygulamayı üstlenir.
Akran yardımcıları için popülasyonla uyumlu seçim planı düzenler;
Uygun eğitim programını koordine eder;
Akran yardımcılarıyla uygulanmakta olan eğitime devam etme, geribildirim verme, paylaşım ve kişisel gelişim için gerekli olan zamanı programlama konularında çalışır;
Olumlu, dürüst kişilerarası ilişkiler aracılığıyla bir destekleme sistemi kurar;
Devamlı olarak gözler, değerlendirir ve hizmet ettiği popülasyonun belirlenen ihtiyaçlarını karşılamak için eğitimi ve programı uyarlar.
Profesyonel okul danışmanı akran yardımcılığı programının tasarlama, tamamlama ve değerlendirmesini sorumluluğunu üstlenir.
Sonuçlar hizmet edilen popülasyona ve okuldaki diğer ilgili kişilere (ör: öğrenciler, öğretmenler, idareciler, vb.) rapor edilmelidir (ASCA, 2008).
Akran Yardımcılığı Müdahalesinin Okullardaki Faydaları
Akran yardımcılığının yararlarını, psikolojik danışmana, bu hizmetten faydalananlara ve bu hizmeti sunanlara (akran yardımcılarına) yönelik yararları açısından sınıflandırabiliriz.
Hizmeti Sunanlara Faydası
Akran yardımcılarının yaptığı en büyük değişiklik kendilerini değiştirmektir (Tindall, 1994). Myrick’e (1997) göre akran etkileşimi, öğrencilerin benlik saygılarında ve kendilerini iyi hissetmelerinde önemli bir etkendir(Akt: Uyar,2009). Pek çok araştırma göstermiş ki programa katılan öğrencilerin çatışma çözmede daha yapıcı tutum geliştirdiği, benlik saygılarında artışın olduğu ve öğrencilerin arasında istenmedik davranışlarda azalmanın olduğu belirlenmiştir (Akt: Uyar,2009).
Hizmet Alanlara Faydası
Varenhorst(2004)’a göre sağlıklı özsaygının üç bileşeni olan; 1) kişinin kendisine özgü, onu diğerlerinden ayıran niteliklerinin farkına varması, 2) grup üyesi olarak güvenliğini sağlaması, 3) diğer insanlara ya da topluma kalıcı katkı sağlayarak anlamlı rollere dahil olma hissi ancak akran yardımıyla sağlanır (Akt: Uyar,2009)
Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Servisine Faydası
Okullarımızda şu an mevcut durumda rehber öğretmene düşen öğrenci sayısının yüksek olması nedeniyle danışmanların okullarda ulaştıkları öğrenci sayısı sınırlı kalmaktadır. Akran yardımcılığı hizmetiyle okul rehberlik hizmetleri daha çok öğrenciye ulaştırılabilir. Okullardaki danışman başına düşen öğrenci sayısının fazla olmasının bir diğer dezavantajı ise danışmanın her öğrenciyi tanıma imkânını ortadan kaldırmasıdır. Bu nedenle okul psikolojik danışmanına sorun gerçekten büyüdüğünde geliyor yani psikolojik danışman daha çok önleyici olmaktan çok çare bulucu bir pozisyonda oluyor.
Akran Yardımcılığı Müdahalesinin Avantajları
Geleneksel tedavi modeli; insanların, uzmanlar tarafından yüksek ücretler karşılığında tedavi edilmeleridir. Bu tedavi modeli uzmanın ilk olarak problemi tanımlamasını, müdahale etmesini ve tedaviye göre hareket etmesini gerektirir. Geleneksel yöntemi uygulayabilmek için maddi imkânların iyi olması gerekmektedir (Uyar,2009).
a)En önemli doğal kaynak olan akran ilişkisini kullanır.
Genel olarak bilinmektedir ki bir kişi sorun yaşadığında ilk gideceği kişi arkadaşıdır. Bir insanın sorun yaşadığını genellikle ilk fark eden kişi de arkadaşıdır. Koruma programlarında, akran yardımcıları ve akran liderleri toplum yanlısı becerileri öğreterek, karar verme becerilerini göstererek ve rol yapma ve uygun davranışlar yoluyla öz yeterliliği geliştirerek daha gerçekçi bilgiler sağlarlar. Eğer okullar, iş yerleri ve topluluklar akran etkisini yaşamın doğal bir parçası olarak görürlerse ve akran yardımcılığı programlarıyla insanları kaynak olarak kullanırlarsa akran etkisi olumsuzdan olumluya dönebilir (Akt: Uyar,2009) .
b)Çocukların sosyal becerilerini arttırır.
Akran yardımcılığı programı ile öğrenciler birbirleriyle etkili bir şekilde iletişim kurar. Diğerlerine karşı duyarlı olmayı ve kendi haklarını savunmayı öğrenir.
c)Akran yardımcıları koruyucu yardım hizmeti olarak hizmet eder.
Akran yardımcılığı programları toplumun risk altındaki gruplarını hedef alır. Yani gelecek problemleri önler, bunlar için yardım ya da destek sağlarlar. Okulda daha çok öğrencinin rehberlik servisinden yararlanmasını sağlar. Çünkü akran yardımcıları öğretmenlerin ve psikolojik danışmanın yardımcı elidir (Akt: Uyar,2009).
d)Bugünkü toplumun problemlerini önlemeye hizmet eder.
Önceden okulda görülen yaygın problemler: sınıfta konuşma, sakız çiğneme, ses yapma, koridorda koşma, kılık kıyafet düzenine uymama, çöpleri çöp kutusuna atmama iken değişen dünya birçok farklı problemi beraberinde getirdi. Bugünün problemleri arasında ise madde bağımlılığı, şiddet eğilimli çetecilik, ergen gebeliği, tecavüz, kundaklama, cinayet, cinsel hastalıklar, intihar, devamsızlık, kürtaj sayılabilir (Akt: Uysal,2009).
Geçmişteki geleneksel “tedavi” modelleri bugünün – çatışma ve şiddet, çetecilik, madde bağımlılığı, beslenme bozukluğu, HIV, yalnızlık, okulu terk etmek, düşük akademik başarı, ergen hamileliği, bağımlılık, bizden farklı olan insanları anlama eksikliği, stres, iş sorunları, yaşlılara saygı gösterilmemesi ve sağlık problemleri - gibi karmaşık problemlerini önlemede ve çözmede etkili olamamaktadır.
Yurt-Dışında Yapılan Çalışmalardan Bazı Araştırmalar:
Peterson&Peppas, (1988) tarafından yapılan bir çalışmada 9.-12. sınıflara gitmekte olan lise öğrencileri, okula yeni kaydolan ve içinde bulunulan kültüre yabancı olan diğer ülkelerden gelmiş öğrencilere 14’er kişilik gruplar halinde verilen akran yardımcılığı hizmeti sonucunda; öğrencilerin kendilik algısı, uyum, çalışma alışkanlıkları ve okula yönelik tutum ölçeğinden aldıkları puanlarda pozitif yönde anlamlı değişmelerin olduğu ortaya çıkmıştır (Akt: Taylı, 2006).
Akran yardımcılarının okul atmosferini, okula bağlılığı ve okul içi şiddeti algılamaları inceleyen Salce (2007)tarafından yapılan bir diğer çalışmada; akran yardımcısı olarak hizmet eden öğrencilerin okula bağlılıklarında ve okul atmosferine yönelik algılarında olumlu yönde değişiklik görülmüş, öğrencilerin okul personeliyle işbirlikçi ilişkiler kurdukları saptanmış, okula ve diğer akranlarına hizmet etmelerinin okula bağlılıklarını arttırdığı görülmüştür(Akt: Uysal, 2009).
Akran eğiticiliği de akran yardımcılığı uygulama yollarından biridir. Smith ve Welchans (2000) tarafından yapılan bir çalışmada lise eğitimi almakta olan bir okulda okulun spor takımında olan atletleri akran eğiticisi olarak kullanılmıştır(Akt: Taylı, 2006).
Okullarda akranların gücünden yararlanmayı amaçlayan ve okul rehberlik ve danışmanlık hizmetlerinin işlevini genişleten ve güçlendiren bu uygulamanın çeşitli örneklerine değişik amaçlarla sıkça rastlanır olmuştur. Sigarayı bırakma ve sigara kullanım oranını azaltma (Carty ve ark., 2000; De Vault&Atienza, 1991), HIV/ AIDS gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklar konusunda bilinçlendirme (Babadoğan, 2002; Shuguang, Van de Ven, 2003), kırsal kesimdeki dar gelirli ailelerin çocuklarının öz güvenlerini arttırmak ve yaşamla baş etme becerilerine olumlu katkılar sağlama (Walsh&Jahnson, 1996) amacıyla hazırlanan programlar bulunmaktadır. Bunların yanı sıra, okul ortamındaki hizmetlerden daha az yaralanan etnik gruplara bağlı öğrencilere (Garman&Mortensen, 1997; Stokes ve Ark., 1988), ortaokul öğrencilerinin sorunlarla baş etmesi ve liseye hazır olması amacını güden uygulamalarda (Chimes, 1990), kariyer farkındalık ve bilinçli meslek seçimine yardımda bulunmaya (Yorke&Stewart, 1990), suçlu gençlerde (Beitel, 1997), öğrencilerin günlük yaşam stresleriyle baş etmelerini sağlamak amacıyla (Wassef, Mason, Collins, VanHaalen, 1998), ihtiyacı olan öğrencilerin profesyonel yardım almaya güdülenmesi amacıyla (Tanaka& Re- id, 1997), okul zorbalığının önlenmesi (O’Connell, Pepler&Craig, 1999; Salmivalli, 1999) amacıyla gerçekleştirilmiş program örnekleri bulunmaktadır. Başka çalışmacılar ise, davranış problemleri olan öğrencilere yönelik uygulamalarla (Nelson & Smith, 1995; Tobias&Myrick, 1999; Wassef& Mason, 1996; Gable&Arllen, 1995) boşanmış ailelerin çocuklarına (Sprinthall&Hall, 1992) destek ve yardım vermeyi amaçlayan programlar planlanıp gerçekleştirilmiştir(akt: Taylı, 2008).
Ülkemizde Yapılan Bazı Araştırmalar:
Uysal’ın (2009) akran yardımcılığı müdahalesinin etkililiğini araştırdığı çalışmasında; gönüllülük, akran ve öğretmen tavsiyesine göre seçilen 20 öğrenci iki ay toplam 30 saat süren bir eğitimden geçirilmiştir. Daha sonra okul psikolojik danışmanının gözetimi altında 370 arkadaşına hizmet götürmüştür. Araştırmada nitel ve nicel araştırma desenleri birlikte kullanılmıştır. Nicel verileri toplamak için Benlik tasarımı Envanteri, Sosyal Beceri Derecelendirme Ölçeği, Çocuklar İçin Empati Ölçeği, anket kullanılmıştır. Nitel veriler için gözlem ve doküman incelemesinden yararlanılmıştır. Yapılan gözlem ve doküman incelemesi sonuçlarına göre akran yardımcılarına etkisinin olduğu belirlenmiştir.
Taylı’nın (2006) akran yardımcılığı uygulaması aracılığıyla lise öğrencilerinde kişisel ve sosyal sorumluluğun arttırılması konulu araştırma çalışmasında; akran yardımcılığı uygulamasının akran yardımları ve akran yardımcılığı hizmetinden yararlananlar üzerindeki etkisi ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Uygulamanın etkisi ise ölçekler ve bu amaçla hazırlanan değerlendirme anketleri aracılığıyla yapılmıştır. Sonuçlar, akran yardımcısı öğrencilerin, genel sorumluluk, kişisel sorumluluk, sosyal sorumluluk puanlarında anlamlı bir artış ortaya çıktığını göstermiştir. Öğrencilerin akademik başarı puanlarında uygulamaya bağlı olarak anlamlı bir artış saptanmazken, empati ve özsaygı puanlarının anlamlı bir artış gösterdiği saptanmıştır. Akran yardımcılığı hizmetinden yararlanan öğrencilerin ise, genel sorumluluk, sosyal sorumluluk puanları zamana bağlı olarak artarken, anlamlı bir müdahale etkisi ortaya çıkmadığı görülmüştür. Öte yandan akademik başarı puanları üzerinde pozitif müdahale etkisi ortaya çıkmış ve puanlar uygulamaya bağlı olarak anlamlı derecede artmıştır. Öğrencilerin kişisel sorumluluk puanlarının ise benzer kaldığı görülmüştür. Yine akran yardımcılığı uygulamasından yararlanan öğrencilerinin kişisel gelişim açısından empati ve özsaygı puanlarında, ölçümlere göre anlamlı bir artışın olmadığı anlaşılmıştır.
Gölbaşı, Doğaner ve Erbaş (2012), 6 -8. sınıf adolesan kızlara akran eğitimi yoluyla verilen menstrual sağlık eğitiminin bilgi ve davranışlar üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla bir çalışma yapmıştır. Çalışma bir Kız Yatılı İlköğretim Bölge Okulu’nda yapılmıştır. Çalışma grubunu 2008-2009 öğretim yılında bu okulda öğrenim gören 214 kız öğrenciden ön test ve son testi eksiksiz yanıtlayan 202 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmanın verileri, Bireysel Özellikler Formu, Menstruasyon ve Menstrual Sağlık Bilgi Formu ile toplanmıştır. Formlar akran eğitimi programı başlamadan önce tüm öğrencilere uygulanmıştır. Daha sonra basit rastgele örnekleme yöntemi ile her şubeden iki olmak üzere toplam 24 öğrenci akran eğiticisi olarak seçilmiştir. Akran eğiticilerine 3 hafta boyunca haftada 2 saat olmak üzere toplam 6 saat hazırlanan eğitim kitapçığı doğrultusunda menstruasyon ve menstrual sağlık konusunda bilgi verilmiştir. Akran eğiticilerinden edindikleri bu bilgileri çeşitli ortamlarda sınıf arkadaşlarıyla paylaşmaları istenmiştir. Akran eğitimi programı tamamlandıktan 4 hafta sonra öğrencilere başlangıçta uygulanan formlar tekrar uygulanmıştır. Akran eğitimi programından sonra öğrencilerin menstruasyon ve menstrual sağlık toplam bilgi puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir artış olmuştur (p<0.05). Araştırma sonucunda akran eğitimi yöntemi, adolesan kızların menstruasyon ve menstrual sağlık konusunda bilgilerinin artması ve sağlık davranışlarının gelişmesinde etkili bir yöntem olarak düşünülebileceği tespit edilmiştir.
Tuncer ve Kahveci (2009) az gören 8. sınıf öğrencilerine kavram haritasıyla özet çıkarma becerisinin akran aracılığı ile öğretimi konulusunda araştırma yapmışlardır. Araştırmada tek denekli araştırma modellerinden yoklama denemeli denekler arası çoklu yoklama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın denekleri görme engelliler ilköğretim okulu 8. sınıfına devam eden az gören iki öğrencidir. Öğrencilerin okudukları metinler öğrencilerin izledikleri ders kitaplarından seçilmiş, ancak yeniden düzenlenerek kullanılmıştır. Araştırma sonuçları, akranlar yoluyla sunulan kavram haritası kullanarak özet çıkarma becerisi öğretiminin, her iki deneğin de okuduğunu anlama ve hatırlama performansları üzerinde etkili olduğunu, deneklerin becerilerini yeni metinlere genellemelerine yol açtığını göstermiştir.
Aslan ve Şahin (2003) sigara ile mücadele etmek için akran danışmanlığını kullanarak bir çalışma yapmışlardır. Araştırmaya müdahale okulunda bulunan tüm lise II öğrencileri ile kontrol okulundaki tüm öğrenciler arasından basit rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen 252 öğrenci dâhil edilmiştir. Akran danışmanlığı yöntemi için akran öğrencilerin her okuldaki seçimi gönüllülük esasına göre yapılmıştır. Öğrencilerin seçiminde kişilik özellikleri, aile yapıları, okul başarı durumları, benlik algıları, vb. özellikleri dikkate alınmamıştır. Ancak, öğrencilerin gönüllülük esasına dayalı olarak belirlenmesi ve araştırma sürecinde cinsiyet ve sigara içen/içmeyen öğrencilerin sayılarının dengede tutulmasına özen gösterilmiştir. Akran öğrencilerin seçimi okulun herkes tarafından görülebilecek ilanların asılması yardımı ile tamamlanmıştır. Seçilmiş olan akranlara yönelik beş işgününde toplam 10 saatlik bir eğitim programı uygulanmıştır. Akranları eğitiminin tamamlanmasından sonra aralıklı olarak akranların müdahale sürecinde yapacakları aktivitelerin değerlendirilmesi için eğitim ve tartışma saatleri yürütülmüştür. Akran liderleri, müdahale sürecinde kendi arkadaşlarına yönelik pek çok aktivite düzenlemişlerdir. Bu aktiviteler arasında konferans, pano çalışması, gazete-broşür-el ilanları hazırlama, mektup çalışması, radyo programları, drama gösterisi, vb. yer almıştır. Drama gösterisi, 27 akran lideri arasından seçilerek oluşturulan ”akran-drama topluluğu” tarafından sunulmuştur. Yaklaşık üç ay süren bu çalışmalar sonucunda araştırmanın başında uygulanmış olan anket formu tekrar uygulanmış ve öğrencilerin amaçlar doğrultusundaki bilgi ve tutumları tekrar değerlendirilmiştir. Öğrencilerin sigara ve sağlık ilişkisine yönelik “bilgi” kategorisinde yer alan ve öğrenciler tarafından “yanlış” bilinen tüm kategorilerde azalma; “doğru” bilgilerde artma olmuştur. Tutum ile ilgili alt başlıkların ise yarıdan fazlasında istenilen yönde değişmeler saptanmıştır. Akran danışmanlığı yöntemi, adolesanlar üzerinde etkili bir yöntemdir.
Korkmaz ve Esen (2012) güvenli internet kullanımı konusunda uygulanan akran eğitiminin ergenler üzerindeki etkisini araştırmışlardır. Araştırmaya Türkiye Mersin ilinde 2 ilköğretim okulu 6., 7. ve 8. Sınıflarına devam eden öğrencilerden 410’u (Kız 198, Erkek 212) deney grubunda, 415’i (Kız 213, Erkek 202) kontrol grubunda olmak üzere toplam 825 öğrenci katılmıştır. Deney ve kontrol grubu, öğrencilerin yaş, cinsiyet, sosyo- ekonomik düzey, akademik başarıları ve İnternet Kullanma Alışkanlıkları Ölçeğinden aldıkları ön test puanları göz önüne alınarak oluşturulmuştur. İnternet Kullanma Alışkanlıkları ile ilgili veriler Yılmazhan- Gültutan (2007) tarafından geliştirilen İnternet Kullanma Alışkanlıkları Ölçeği ile toplanmıştır. On oturumluk akran eğitiminden geçirilen on iki akran eğitimcisi öğrenci; internet, internette yapılabilecekler, aşırı internet kullanımının zararları, internet bağımlılığı, belirtileri ve başa çıkma yolları, internet kullanılırken dikkat edilmesi gerekenler ve güvenlik programlarının kullanımı konularını kapsayan güvenli internet kullanımı hakkında 40 dakikalık iki oturumda akranlarını bilgilendirmişlerdir. Bulgular, akran eğitiminin, bu eğitime katılanlar açısından yararlı olduğunu, öğrencilerin internet kullanım alışkanlıklarının olumlu yönde değiştiğini göstermektedir. Aynı zamanda bu akran eğitimine katılmayan öğrencilerle katılan öğrenciler karşılaştırıldığında katılan öğrenciler lehine anlamlı bir fark olduğu ortaya çıkmıştır.
Aladağ (2009) üniversiteye uyum konusunda yürütülen akran danışmanlığı programının değerlendirilmesini amaçlayan bir araştırma yapmıştır. Bu amaçla akran danışmanlığı programından yararlanan 47 akran danışana ve akran danışmanlığı programını sunan 14 akran danışmanına araştırmacı tarafından geliştirilen iki ayrı Akran Danışmanlığı Programı Değerlendirme Formu uygulanmıştır. Elde edilen nitel veriler betimsel analizle incelenmiştir. Bulgular, hem akran danışanların hem de akran danışmanların akran danışmanlığı programını olumlu değerlendirdiklerini göstermiştir. Bu bağlamda, akran danışmanlığı programının amacına yönelik olarak üniversiteye yeni başlayan öğrencilere üniversiteye uyum sürecinde üniversiteye uyumun farklı boyutlarına ilişkin önemli bir sosyal destek sağladığı söylenebilir.
Taştan (2004) çatışma çözme ve akran arabuluculuğu eğitimi programlarının ilköğretim altıncı sınıf öğrencilerinin çatışma çözme ve akran arabuluculuğu becerilerine etkisini araştırdığı çalışmasında, bu iki programın etkililiğini test etmek amacı ile iki aşamada yürütülmüştür. Araştırmanın öntest-sontest kontrol gruplu desen kullanılan birinci aşaması, ilköğretim altıncı sınıfa devam eden 68 denekle yürütülmüştür. Araştırmada deney grubunun yanında, bekleme listesi kontrol grubu ve plasebo kontrol grubu olmak üzere iki kontrol grubu yer almıştır. Akran arabulucusu olarak yetiştirilen öğrenciler, akranlarının yaşadıkları gerçek çatışmaları arabuluculuk süreci aşamalarını kullanarak çözmeye çalışmışlardır. Bu uygulama sürecinde arabulucu öğrencilerin çatışma çözme süreçleri (çatışma yaşayan taraflardan ve arabulucu öğrencilerden izin alınarak) video kamera ile kaydedilmiştir. Daha sonra kayıtlar araştırmacı tarafından izlenerek Arabuluculuk Süreci Değerlendirme Gözlem Formu (ASDGF) üzerinde; arabulucuların arabuluculuk süreci aşamalarını doğru biçimde uygulama ve akran çatışmalarını çözebilmede yeterli olmaları açısından, değerlendirilmiştir. Ayrıca arabuluculara Arabuluculuk Süreci Değerlendirme Arabulucu Formu (ASDAF), taraflara Arabuluculuk Süreci Değerlendirme Taraf Formu (ASDTF) uygulanmıştır. Akran arabuluculuğu eğitimi programının etkililiği, ASDGF, ASDAF, ASDTF sonuçları ile arabulucu ve taraflarla yapılan görüşmelerin sonuçları temel alınarak, test edilmiştir. Araştırmanın ikinci aşamasının bulguları, akran arabuluculuğu eğitimi alan arabulucuların arabuluculuk süreci basamaklarını doğru biçimde uygulayabildiklerini ve akran çatışmalarını çözebildiklerini göstermektedir.
Yaratıcı drama yöntemiyle sosyal becerilerin kazanılmasını hedefleyen Kara ve Çam’ın (2007) araştırmalarında da bulgular grupla bir işi yapma ve yürütme becerileri, ilişkiyi başlatma ve sürdürme becerileri ile kendini kontrol etme becerilerini kazandırma konusunda yaratıcı drama yönteminin etkili olduğunu göstermektedir.
Kaynakça:
● Aladağ, M., Tezer, E. (2007). Akran Danışmanlığı Nedir? Ne Değildir?. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi Cilt: III Sayı: 27 139-155
● Aladağ, M. (2009). Üniversiteye Uyum Konusunda Yürütülen Akran Danışmanlığı Programının Değerlendirilmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4 (31), 12-22
● American School CounselorAssociation(ASCA). The Professional School Counselorand Peer Helping. (Adopted 1978; Revised 1984, revised 1993, 1999, 2002, 2008). 5 Mayıs 2009 tarihinde www.schoolcounselor.org adresinden alınmıştır.
● Aslan, D., Şahin, A. (2003). Sigara İle Mücadele Konusunda Yapılmış Bir Çalışmada Kullanılan Akran Danışmanlığı Yöntemi İle İlgili Kısa Bir Rapor. Toplum Hekimliği Bülteni Sayı:2 Başlık:5
● Gölbaşı, Z., Doğaner, G., Erbaş, N. (2012). 6-8. Sınıf Adolesan Kızlara Akran Eğitimi Yöntemiyle Uygulanan Menstruasyon Sağlığı Eğitiminin Bilgi ve Davranışlar Üzerindeki Etkisi. TAF PrevMedBull 11(2): 191-198
● Ergenler İçin Yaşam Becerileri Eğitimi 2008, Akran Eğitimcisin El Kitabı
● Korkmaz, M., Esen, B .(2012). TheEffects of Peer-Training aboutSecure Internet Use on Adolescents. Güvenli İnternet Kullanımı Konusunda Uygulanan Akran Eğitiminin Ergenler Üzerindeki Etkisi. TurkishPsychologicalCounselingandGuidanceJournal 2012, 4 (38), 180-187
● Taştan, N. (2004). Çatışma Çözme Ve Akran Arabuluculuğu Eğitimi Programlarının İlköğretim Altıncı Sınıf Öğrencilerinin Çatışma Çözme Ve Akran Arabuluculuğu Becerilerine Etkisi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi
● Taylı, A. (2008). Okullarda Akran Temelli Uygulamalar. Milli Eğitim Dergisi, Sayı 180 31-49
● Taylı, A. (2006). Akran Yardımcılığı Uygulaması Aracılığıyla Lise Öğrencilerinde Kişisel Ve Sosyal Sorumluluğun Arttırılması. Gazi Üniversitesi Rehberlik Ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı Doktora Tezi
● Taylı, A. (2010). Okullarda Akran Temelli Programların Uygulanma Süreci. Millî Eğitim Dergisi Sayı 186 2:9-26
● Tuncer, T., Kahveci, G. (2009). Az Gören 8. Sınıf Öğrencilerine Kavram Haritasıyla Özet Çıkarma Becerisinin Akran Aracılığı İle Öğretimi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 7(4), 853-877
● Uysal, D. (2009). Akran Yardımcılığı Müdahalesinin Etkililiği: Balıkesir Karesi İlköğretim Okulu Örneği. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
Akranların okuldaki işleyişe dâhil edilmesinin bir diğer gerekçesi, ergenlik döneminde akran etkisinin doruk noktaya çıkması, ergenlerin her zamankinden çok akran etkisine açık olması, dolayısıyla akranları tarafından sunulan olumlu ve olumsuz örnekleri almaya daha yatkın olmasıdır. Ergenlerin akranlarını suç sayılan etkinliklere ve zarar verici eylemlere teşvik etmesi ya da özendirmesi de söz konusudur. Bu gibi durumları önlemek amacıyla; akran yardımcılığı sistemiyle ilgili öğrencilerde farkındalık uyandırmak gereklidir.
1970’li yıllarda psikolojik danışma servislerine olan talebin hızla artması ve bu talebi karşılayacak uzman personel sayısının yeterli olmaması sonucu profesyonel olmayan kişilerin, profesyonellerin gözetiminde kullanılması popülerlik kazanmaya başlamıştır (Akt. Aladağ, 2006). Pek çok okulda ve üniversitede akran danışmanlığı programları başlamıştır. Öğrenciler akranlarının kişisel problemleri hakkında konuşarak yardım ettiler.
Amerikan Okul Psikolojik Danışmanları Derneği (American School CounselorAssociation [ASCA]) 1978’de akran danışmanlığının okul psikolojik danışma ve rehberlik servislerinin bir parçası olmasını önermiş; 1984’te ise ifade değiştirilerek akran yardımcılığı (facilitator) terimi kullanılmıştır. Çünkü bu ifadenin yardımcı olan gencin sınırlı rolünü tanımlamada daha doğru olduğu düşünülmektedir (Akt: Uysal, 2009).
Öğrencilerin Katılımı Madde 15- Eğitsel ve mesleki rehberlik çalışmalarında öğrenciler için; sorumluluk üstlenmek, gönüllülüğü artırmak, akran dayanışmasını desteklemek ve çalışmaların verimini artırmak amacıyla etkinliklerin düzenlenmesi ve uygulanmasında gerekli koşullar hazırlanır, katkı ve katılımları sağlanır.
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de akran eğitimiyle ilgili yapılan araştırmalar öncelikle üniversitelerde ve liselerde daha sonra da ilköğretimde yapılmaya başlamıştır.
Akranların gücünden yaralanmayı amaçlayan akran yardımcılığı uygulamalarının okullarda çok değişik örneklerini görmek mümkündür. Akran yardımcılarının birçok rolü vardır. Temel rolleri ise dört tanedir. Bunlar özel asistan, özel öğretmen, küçük grup lideri, özel arkadaş rolleridir (Uyar,2009).
a.Özel Asistan: Özel asistanlar psikolojik danışmanlara ve öğretmenlere çeşitli işlerde (materyal toplama, projeleri kontrol etme, seminer yapma, duyuru bültenlerini hazırlama vb.) yardımcı olurlar. Okulda güvenlik için diğer öğrencilerin okul kurallarına ve prosedürlere uymaları için yardımcı olurlar. Eğitim almış akran yardımcılarının diğer bir görevi de okulda oryantasyon asistanı olarak özel bir kaynak oluşturmalarıdır. Becerikli akran yardımcıları yeni öğrencilerin okulu tanımalarını sağlar, zaman zaman cesaretlendirir ve güven verir (Akt: Uyar,2009)
b. Özel Öğretmen: Öğrenciler özel öğretmen olarak çok eskilerden beri çalışırlar. Ancak eğitimli akran yardımcıları bu rolde özellikle etkilidir. Örneğin akran yardımcıları kendi becerilerini diğer öğrencileri çalışmalarını desteklemek, pekiştirmek, yüzleştirmek ve cesaretlendirmede kullanabilir. Akademik başarısı yüksek olan öğrencilerin düşük olanlara yardımcı olmasıdır. Özel öğretmen olarak seçilmenin temel şartı akademik başarıdır. Özel öğretmen programlarında öğrencilere arkadaşlarının derslerinde nasıl yardımcı olacakları öğretilir (Akt: Uyar,2009).
c. Özel Arkadaş: Lise öğrencilerine sorulduğunda ortak sorun olarak yalnızlık problemini ifade etmişlerdir. Okullarda birçok öğrenci kendilerini izole edilmiş ya da yabancılaşmış hisseder. Pozitif akran ilişkileri bazen şekillenmesi zordur. Bu rol için seçilen öğrenciler eğitimden geçirilerek akran yardımcısı olurlar (Nazlı, 2008).
d. Küçük Grup Lideri: Okullarda birçok öğrenci varken az sayıda öğretmen mevcuttur. Sınıf mevcutlarının kalabalık olmasından dolayı bütün öğrencilerin ders içi tartışmalara girmeleri zordur. Geniş gruplarda öğrenciler konuşmak yerine dinlemek zorunda kalıyor. Akran yardımcılarının küçük grup lideri olarak yardım etmesiyle daha fazla öğrenci öğrenme faaliyetlerine katılır, öğrenme sürecine dâhil olur. Örneğin dersten sonra öğretmen sınıfı beş küçük gruba bölebilir, akran yardımcısı kendi grubunun verilen konuyu tartışmaları için sistematik olarak yönlendirebilir (Akt: Uyar,2009). Bu şekilde öğrenme süreci daha heyecanlı ve bireyselleşmiş olur.
Akran yardımcılığı müdahalesinde sık kullanılan rollerden birisi de akran arabuluculuğudur. Akran arabuluculuğu, iki veya daha fazla kişinin çatışmalarını çözüme ulaştıramadıkları zaman bir üçüncü kişinin yani uzlaştırmacının desteği ile çözüme kavuşturmak için yaptıkları problem çözme çabasıdır (Akt: Uyar,2009)
Profesyonel Okul Danışmanının Rolleri
Profesyonel danışman okul popülasyonunun ihtiyaçlarına karar verme sorumluluğunu ve bu ihtiyaçları karşılamak için tasarlanmış bir akran yardımcılığı programını uygulamayı üstlenir.
Akran yardımcıları için popülasyonla uyumlu seçim planı düzenler;
Uygun eğitim programını koordine eder;
Akran yardımcılarıyla uygulanmakta olan eğitime devam etme, geribildirim verme, paylaşım ve kişisel gelişim için gerekli olan zamanı programlama konularında çalışır;
Olumlu, dürüst kişilerarası ilişkiler aracılığıyla bir destekleme sistemi kurar;
Devamlı olarak gözler, değerlendirir ve hizmet ettiği popülasyonun belirlenen ihtiyaçlarını karşılamak için eğitimi ve programı uyarlar.
Profesyonel okul danışmanı akran yardımcılığı programının tasarlama, tamamlama ve değerlendirmesini sorumluluğunu üstlenir.
Sonuçlar hizmet edilen popülasyona ve okuldaki diğer ilgili kişilere (ör: öğrenciler, öğretmenler, idareciler, vb.) rapor edilmelidir (ASCA, 2008).
Akran Yardımcılığı Müdahalesinin Okullardaki Faydaları
Akran yardımcılığının yararlarını, psikolojik danışmana, bu hizmetten faydalananlara ve bu hizmeti sunanlara (akran yardımcılarına) yönelik yararları açısından sınıflandırabiliriz.
Hizmeti Sunanlara Faydası
Akran yardımcılarının yaptığı en büyük değişiklik kendilerini değiştirmektir (Tindall, 1994). Myrick’e (1997) göre akran etkileşimi, öğrencilerin benlik saygılarında ve kendilerini iyi hissetmelerinde önemli bir etkendir(Akt: Uyar,2009). Pek çok araştırma göstermiş ki programa katılan öğrencilerin çatışma çözmede daha yapıcı tutum geliştirdiği, benlik saygılarında artışın olduğu ve öğrencilerin arasında istenmedik davranışlarda azalmanın olduğu belirlenmiştir (Akt: Uyar,2009).
Hizmet Alanlara Faydası
Varenhorst(2004)’a göre sağlıklı özsaygının üç bileşeni olan; 1) kişinin kendisine özgü, onu diğerlerinden ayıran niteliklerinin farkına varması, 2) grup üyesi olarak güvenliğini sağlaması, 3) diğer insanlara ya da topluma kalıcı katkı sağlayarak anlamlı rollere dahil olma hissi ancak akran yardımıyla sağlanır (Akt: Uyar,2009)
Okul Psikolojik Danışma ve Rehberlik Servisine Faydası
Okullarımızda şu an mevcut durumda rehber öğretmene düşen öğrenci sayısının yüksek olması nedeniyle danışmanların okullarda ulaştıkları öğrenci sayısı sınırlı kalmaktadır. Akran yardımcılığı hizmetiyle okul rehberlik hizmetleri daha çok öğrenciye ulaştırılabilir. Okullardaki danışman başına düşen öğrenci sayısının fazla olmasının bir diğer dezavantajı ise danışmanın her öğrenciyi tanıma imkânını ortadan kaldırmasıdır. Bu nedenle okul psikolojik danışmanına sorun gerçekten büyüdüğünde geliyor yani psikolojik danışman daha çok önleyici olmaktan çok çare bulucu bir pozisyonda oluyor.
Akran Yardımcılığı Müdahalesinin Avantajları
Geleneksel tedavi modeli; insanların, uzmanlar tarafından yüksek ücretler karşılığında tedavi edilmeleridir. Bu tedavi modeli uzmanın ilk olarak problemi tanımlamasını, müdahale etmesini ve tedaviye göre hareket etmesini gerektirir. Geleneksel yöntemi uygulayabilmek için maddi imkânların iyi olması gerekmektedir (Uyar,2009).
a)En önemli doğal kaynak olan akran ilişkisini kullanır.
Genel olarak bilinmektedir ki bir kişi sorun yaşadığında ilk gideceği kişi arkadaşıdır. Bir insanın sorun yaşadığını genellikle ilk fark eden kişi de arkadaşıdır. Koruma programlarında, akran yardımcıları ve akran liderleri toplum yanlısı becerileri öğreterek, karar verme becerilerini göstererek ve rol yapma ve uygun davranışlar yoluyla öz yeterliliği geliştirerek daha gerçekçi bilgiler sağlarlar. Eğer okullar, iş yerleri ve topluluklar akran etkisini yaşamın doğal bir parçası olarak görürlerse ve akran yardımcılığı programlarıyla insanları kaynak olarak kullanırlarsa akran etkisi olumsuzdan olumluya dönebilir (Akt: Uyar,2009) .
b)Çocukların sosyal becerilerini arttırır.
Akran yardımcılığı programı ile öğrenciler birbirleriyle etkili bir şekilde iletişim kurar. Diğerlerine karşı duyarlı olmayı ve kendi haklarını savunmayı öğrenir.
c)Akran yardımcıları koruyucu yardım hizmeti olarak hizmet eder.
Akran yardımcılığı programları toplumun risk altındaki gruplarını hedef alır. Yani gelecek problemleri önler, bunlar için yardım ya da destek sağlarlar. Okulda daha çok öğrencinin rehberlik servisinden yararlanmasını sağlar. Çünkü akran yardımcıları öğretmenlerin ve psikolojik danışmanın yardımcı elidir (Akt: Uyar,2009).
d)Bugünkü toplumun problemlerini önlemeye hizmet eder.
Önceden okulda görülen yaygın problemler: sınıfta konuşma, sakız çiğneme, ses yapma, koridorda koşma, kılık kıyafet düzenine uymama, çöpleri çöp kutusuna atmama iken değişen dünya birçok farklı problemi beraberinde getirdi. Bugünün problemleri arasında ise madde bağımlılığı, şiddet eğilimli çetecilik, ergen gebeliği, tecavüz, kundaklama, cinayet, cinsel hastalıklar, intihar, devamsızlık, kürtaj sayılabilir (Akt: Uysal,2009).
Geçmişteki geleneksel “tedavi” modelleri bugünün – çatışma ve şiddet, çetecilik, madde bağımlılığı, beslenme bozukluğu, HIV, yalnızlık, okulu terk etmek, düşük akademik başarı, ergen hamileliği, bağımlılık, bizden farklı olan insanları anlama eksikliği, stres, iş sorunları, yaşlılara saygı gösterilmemesi ve sağlık problemleri - gibi karmaşık problemlerini önlemede ve çözmede etkili olamamaktadır.
Yurt-Dışında Yapılan Çalışmalardan Bazı Araştırmalar:
Peterson&Peppas, (1988) tarafından yapılan bir çalışmada 9.-12. sınıflara gitmekte olan lise öğrencileri, okula yeni kaydolan ve içinde bulunulan kültüre yabancı olan diğer ülkelerden gelmiş öğrencilere 14’er kişilik gruplar halinde verilen akran yardımcılığı hizmeti sonucunda; öğrencilerin kendilik algısı, uyum, çalışma alışkanlıkları ve okula yönelik tutum ölçeğinden aldıkları puanlarda pozitif yönde anlamlı değişmelerin olduğu ortaya çıkmıştır (Akt: Taylı, 2006).
Akran yardımcılarının okul atmosferini, okula bağlılığı ve okul içi şiddeti algılamaları inceleyen Salce (2007)tarafından yapılan bir diğer çalışmada; akran yardımcısı olarak hizmet eden öğrencilerin okula bağlılıklarında ve okul atmosferine yönelik algılarında olumlu yönde değişiklik görülmüş, öğrencilerin okul personeliyle işbirlikçi ilişkiler kurdukları saptanmış, okula ve diğer akranlarına hizmet etmelerinin okula bağlılıklarını arttırdığı görülmüştür(Akt: Uysal, 2009).
Akran eğiticiliği de akran yardımcılığı uygulama yollarından biridir. Smith ve Welchans (2000) tarafından yapılan bir çalışmada lise eğitimi almakta olan bir okulda okulun spor takımında olan atletleri akran eğiticisi olarak kullanılmıştır(Akt: Taylı, 2006).
Okullarda akranların gücünden yararlanmayı amaçlayan ve okul rehberlik ve danışmanlık hizmetlerinin işlevini genişleten ve güçlendiren bu uygulamanın çeşitli örneklerine değişik amaçlarla sıkça rastlanır olmuştur. Sigarayı bırakma ve sigara kullanım oranını azaltma (Carty ve ark., 2000; De Vault&Atienza, 1991), HIV/ AIDS gibi cinsel yolla bulaşan hastalıklar konusunda bilinçlendirme (Babadoğan, 2002; Shuguang, Van de Ven, 2003), kırsal kesimdeki dar gelirli ailelerin çocuklarının öz güvenlerini arttırmak ve yaşamla baş etme becerilerine olumlu katkılar sağlama (Walsh&Jahnson, 1996) amacıyla hazırlanan programlar bulunmaktadır. Bunların yanı sıra, okul ortamındaki hizmetlerden daha az yaralanan etnik gruplara bağlı öğrencilere (Garman&Mortensen, 1997; Stokes ve Ark., 1988), ortaokul öğrencilerinin sorunlarla baş etmesi ve liseye hazır olması amacını güden uygulamalarda (Chimes, 1990), kariyer farkındalık ve bilinçli meslek seçimine yardımda bulunmaya (Yorke&Stewart, 1990), suçlu gençlerde (Beitel, 1997), öğrencilerin günlük yaşam stresleriyle baş etmelerini sağlamak amacıyla (Wassef, Mason, Collins, VanHaalen, 1998), ihtiyacı olan öğrencilerin profesyonel yardım almaya güdülenmesi amacıyla (Tanaka& Re- id, 1997), okul zorbalığının önlenmesi (O’Connell, Pepler&Craig, 1999; Salmivalli, 1999) amacıyla gerçekleştirilmiş program örnekleri bulunmaktadır. Başka çalışmacılar ise, davranış problemleri olan öğrencilere yönelik uygulamalarla (Nelson & Smith, 1995; Tobias&Myrick, 1999; Wassef& Mason, 1996; Gable&Arllen, 1995) boşanmış ailelerin çocuklarına (Sprinthall&Hall, 1992) destek ve yardım vermeyi amaçlayan programlar planlanıp gerçekleştirilmiştir(akt: Taylı, 2008).
Ülkemizde Yapılan Bazı Araştırmalar:
Uysal’ın (2009) akran yardımcılığı müdahalesinin etkililiğini araştırdığı çalışmasında; gönüllülük, akran ve öğretmen tavsiyesine göre seçilen 20 öğrenci iki ay toplam 30 saat süren bir eğitimden geçirilmiştir. Daha sonra okul psikolojik danışmanının gözetimi altında 370 arkadaşına hizmet götürmüştür. Araştırmada nitel ve nicel araştırma desenleri birlikte kullanılmıştır. Nicel verileri toplamak için Benlik tasarımı Envanteri, Sosyal Beceri Derecelendirme Ölçeği, Çocuklar İçin Empati Ölçeği, anket kullanılmıştır. Nitel veriler için gözlem ve doküman incelemesinden yararlanılmıştır. Yapılan gözlem ve doküman incelemesi sonuçlarına göre akran yardımcılarına etkisinin olduğu belirlenmiştir.
Taylı’nın (2006) akran yardımcılığı uygulaması aracılığıyla lise öğrencilerinde kişisel ve sosyal sorumluluğun arttırılması konulu araştırma çalışmasında; akran yardımcılığı uygulamasının akran yardımları ve akran yardımcılığı hizmetinden yararlananlar üzerindeki etkisi ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Uygulamanın etkisi ise ölçekler ve bu amaçla hazırlanan değerlendirme anketleri aracılığıyla yapılmıştır. Sonuçlar, akran yardımcısı öğrencilerin, genel sorumluluk, kişisel sorumluluk, sosyal sorumluluk puanlarında anlamlı bir artış ortaya çıktığını göstermiştir. Öğrencilerin akademik başarı puanlarında uygulamaya bağlı olarak anlamlı bir artış saptanmazken, empati ve özsaygı puanlarının anlamlı bir artış gösterdiği saptanmıştır. Akran yardımcılığı hizmetinden yararlanan öğrencilerin ise, genel sorumluluk, sosyal sorumluluk puanları zamana bağlı olarak artarken, anlamlı bir müdahale etkisi ortaya çıkmadığı görülmüştür. Öte yandan akademik başarı puanları üzerinde pozitif müdahale etkisi ortaya çıkmış ve puanlar uygulamaya bağlı olarak anlamlı derecede artmıştır. Öğrencilerin kişisel sorumluluk puanlarının ise benzer kaldığı görülmüştür. Yine akran yardımcılığı uygulamasından yararlanan öğrencilerinin kişisel gelişim açısından empati ve özsaygı puanlarında, ölçümlere göre anlamlı bir artışın olmadığı anlaşılmıştır.
Gölbaşı, Doğaner ve Erbaş (2012), 6 -8. sınıf adolesan kızlara akran eğitimi yoluyla verilen menstrual sağlık eğitiminin bilgi ve davranışlar üzerindeki etkisini belirlemek amacıyla bir çalışma yapmıştır. Çalışma bir Kız Yatılı İlköğretim Bölge Okulu’nda yapılmıştır. Çalışma grubunu 2008-2009 öğretim yılında bu okulda öğrenim gören 214 kız öğrenciden ön test ve son testi eksiksiz yanıtlayan 202 öğrenci oluşturmuştur. Araştırmanın verileri, Bireysel Özellikler Formu, Menstruasyon ve Menstrual Sağlık Bilgi Formu ile toplanmıştır. Formlar akran eğitimi programı başlamadan önce tüm öğrencilere uygulanmıştır. Daha sonra basit rastgele örnekleme yöntemi ile her şubeden iki olmak üzere toplam 24 öğrenci akran eğiticisi olarak seçilmiştir. Akran eğiticilerine 3 hafta boyunca haftada 2 saat olmak üzere toplam 6 saat hazırlanan eğitim kitapçığı doğrultusunda menstruasyon ve menstrual sağlık konusunda bilgi verilmiştir. Akran eğiticilerinden edindikleri bu bilgileri çeşitli ortamlarda sınıf arkadaşlarıyla paylaşmaları istenmiştir. Akran eğitimi programı tamamlandıktan 4 hafta sonra öğrencilere başlangıçta uygulanan formlar tekrar uygulanmıştır. Akran eğitimi programından sonra öğrencilerin menstruasyon ve menstrual sağlık toplam bilgi puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı bir artış olmuştur (p<0.05). Araştırma sonucunda akran eğitimi yöntemi, adolesan kızların menstruasyon ve menstrual sağlık konusunda bilgilerinin artması ve sağlık davranışlarının gelişmesinde etkili bir yöntem olarak düşünülebileceği tespit edilmiştir.
Tuncer ve Kahveci (2009) az gören 8. sınıf öğrencilerine kavram haritasıyla özet çıkarma becerisinin akran aracılığı ile öğretimi konulusunda araştırma yapmışlardır. Araştırmada tek denekli araştırma modellerinden yoklama denemeli denekler arası çoklu yoklama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın denekleri görme engelliler ilköğretim okulu 8. sınıfına devam eden az gören iki öğrencidir. Öğrencilerin okudukları metinler öğrencilerin izledikleri ders kitaplarından seçilmiş, ancak yeniden düzenlenerek kullanılmıştır. Araştırma sonuçları, akranlar yoluyla sunulan kavram haritası kullanarak özet çıkarma becerisi öğretiminin, her iki deneğin de okuduğunu anlama ve hatırlama performansları üzerinde etkili olduğunu, deneklerin becerilerini yeni metinlere genellemelerine yol açtığını göstermiştir.
Aslan ve Şahin (2003) sigara ile mücadele etmek için akran danışmanlığını kullanarak bir çalışma yapmışlardır. Araştırmaya müdahale okulunda bulunan tüm lise II öğrencileri ile kontrol okulundaki tüm öğrenciler arasından basit rastgele örnekleme yöntemi ile seçilen 252 öğrenci dâhil edilmiştir. Akran danışmanlığı yöntemi için akran öğrencilerin her okuldaki seçimi gönüllülük esasına göre yapılmıştır. Öğrencilerin seçiminde kişilik özellikleri, aile yapıları, okul başarı durumları, benlik algıları, vb. özellikleri dikkate alınmamıştır. Ancak, öğrencilerin gönüllülük esasına dayalı olarak belirlenmesi ve araştırma sürecinde cinsiyet ve sigara içen/içmeyen öğrencilerin sayılarının dengede tutulmasına özen gösterilmiştir. Akran öğrencilerin seçimi okulun herkes tarafından görülebilecek ilanların asılması yardımı ile tamamlanmıştır. Seçilmiş olan akranlara yönelik beş işgününde toplam 10 saatlik bir eğitim programı uygulanmıştır. Akranları eğitiminin tamamlanmasından sonra aralıklı olarak akranların müdahale sürecinde yapacakları aktivitelerin değerlendirilmesi için eğitim ve tartışma saatleri yürütülmüştür. Akran liderleri, müdahale sürecinde kendi arkadaşlarına yönelik pek çok aktivite düzenlemişlerdir. Bu aktiviteler arasında konferans, pano çalışması, gazete-broşür-el ilanları hazırlama, mektup çalışması, radyo programları, drama gösterisi, vb. yer almıştır. Drama gösterisi, 27 akran lideri arasından seçilerek oluşturulan ”akran-drama topluluğu” tarafından sunulmuştur. Yaklaşık üç ay süren bu çalışmalar sonucunda araştırmanın başında uygulanmış olan anket formu tekrar uygulanmış ve öğrencilerin amaçlar doğrultusundaki bilgi ve tutumları tekrar değerlendirilmiştir. Öğrencilerin sigara ve sağlık ilişkisine yönelik “bilgi” kategorisinde yer alan ve öğrenciler tarafından “yanlış” bilinen tüm kategorilerde azalma; “doğru” bilgilerde artma olmuştur. Tutum ile ilgili alt başlıkların ise yarıdan fazlasında istenilen yönde değişmeler saptanmıştır. Akran danışmanlığı yöntemi, adolesanlar üzerinde etkili bir yöntemdir.
Korkmaz ve Esen (2012) güvenli internet kullanımı konusunda uygulanan akran eğitiminin ergenler üzerindeki etkisini araştırmışlardır. Araştırmaya Türkiye Mersin ilinde 2 ilköğretim okulu 6., 7. ve 8. Sınıflarına devam eden öğrencilerden 410’u (Kız 198, Erkek 212) deney grubunda, 415’i (Kız 213, Erkek 202) kontrol grubunda olmak üzere toplam 825 öğrenci katılmıştır. Deney ve kontrol grubu, öğrencilerin yaş, cinsiyet, sosyo- ekonomik düzey, akademik başarıları ve İnternet Kullanma Alışkanlıkları Ölçeğinden aldıkları ön test puanları göz önüne alınarak oluşturulmuştur. İnternet Kullanma Alışkanlıkları ile ilgili veriler Yılmazhan- Gültutan (2007) tarafından geliştirilen İnternet Kullanma Alışkanlıkları Ölçeği ile toplanmıştır. On oturumluk akran eğitiminden geçirilen on iki akran eğitimcisi öğrenci; internet, internette yapılabilecekler, aşırı internet kullanımının zararları, internet bağımlılığı, belirtileri ve başa çıkma yolları, internet kullanılırken dikkat edilmesi gerekenler ve güvenlik programlarının kullanımı konularını kapsayan güvenli internet kullanımı hakkında 40 dakikalık iki oturumda akranlarını bilgilendirmişlerdir. Bulgular, akran eğitiminin, bu eğitime katılanlar açısından yararlı olduğunu, öğrencilerin internet kullanım alışkanlıklarının olumlu yönde değiştiğini göstermektedir. Aynı zamanda bu akran eğitimine katılmayan öğrencilerle katılan öğrenciler karşılaştırıldığında katılan öğrenciler lehine anlamlı bir fark olduğu ortaya çıkmıştır.
Aladağ (2009) üniversiteye uyum konusunda yürütülen akran danışmanlığı programının değerlendirilmesini amaçlayan bir araştırma yapmıştır. Bu amaçla akran danışmanlığı programından yararlanan 47 akran danışana ve akran danışmanlığı programını sunan 14 akran danışmanına araştırmacı tarafından geliştirilen iki ayrı Akran Danışmanlığı Programı Değerlendirme Formu uygulanmıştır. Elde edilen nitel veriler betimsel analizle incelenmiştir. Bulgular, hem akran danışanların hem de akran danışmanların akran danışmanlığı programını olumlu değerlendirdiklerini göstermiştir. Bu bağlamda, akran danışmanlığı programının amacına yönelik olarak üniversiteye yeni başlayan öğrencilere üniversiteye uyum sürecinde üniversiteye uyumun farklı boyutlarına ilişkin önemli bir sosyal destek sağladığı söylenebilir.
Taştan (2004) çatışma çözme ve akran arabuluculuğu eğitimi programlarının ilköğretim altıncı sınıf öğrencilerinin çatışma çözme ve akran arabuluculuğu becerilerine etkisini araştırdığı çalışmasında, bu iki programın etkililiğini test etmek amacı ile iki aşamada yürütülmüştür. Araştırmanın öntest-sontest kontrol gruplu desen kullanılan birinci aşaması, ilköğretim altıncı sınıfa devam eden 68 denekle yürütülmüştür. Araştırmada deney grubunun yanında, bekleme listesi kontrol grubu ve plasebo kontrol grubu olmak üzere iki kontrol grubu yer almıştır. Akran arabulucusu olarak yetiştirilen öğrenciler, akranlarının yaşadıkları gerçek çatışmaları arabuluculuk süreci aşamalarını kullanarak çözmeye çalışmışlardır. Bu uygulama sürecinde arabulucu öğrencilerin çatışma çözme süreçleri (çatışma yaşayan taraflardan ve arabulucu öğrencilerden izin alınarak) video kamera ile kaydedilmiştir. Daha sonra kayıtlar araştırmacı tarafından izlenerek Arabuluculuk Süreci Değerlendirme Gözlem Formu (ASDGF) üzerinde; arabulucuların arabuluculuk süreci aşamalarını doğru biçimde uygulama ve akran çatışmalarını çözebilmede yeterli olmaları açısından, değerlendirilmiştir. Ayrıca arabuluculara Arabuluculuk Süreci Değerlendirme Arabulucu Formu (ASDAF), taraflara Arabuluculuk Süreci Değerlendirme Taraf Formu (ASDTF) uygulanmıştır. Akran arabuluculuğu eğitimi programının etkililiği, ASDGF, ASDAF, ASDTF sonuçları ile arabulucu ve taraflarla yapılan görüşmelerin sonuçları temel alınarak, test edilmiştir. Araştırmanın ikinci aşamasının bulguları, akran arabuluculuğu eğitimi alan arabulucuların arabuluculuk süreci basamaklarını doğru biçimde uygulayabildiklerini ve akran çatışmalarını çözebildiklerini göstermektedir.
Yaratıcı drama yöntemiyle sosyal becerilerin kazanılmasını hedefleyen Kara ve Çam’ın (2007) araştırmalarında da bulgular grupla bir işi yapma ve yürütme becerileri, ilişkiyi başlatma ve sürdürme becerileri ile kendini kontrol etme becerilerini kazandırma konusunda yaratıcı drama yönteminin etkili olduğunu göstermektedir.
Kaynakça:
● Aladağ, M., Tezer, E. (2007). Akran Danışmanlığı Nedir? Ne Değildir?. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi Cilt: III Sayı: 27 139-155
● Aladağ, M. (2009). Üniversiteye Uyum Konusunda Yürütülen Akran Danışmanlığı Programının Değerlendirilmesi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 4 (31), 12-22
● American School CounselorAssociation(ASCA). The Professional School Counselorand Peer Helping. (Adopted 1978; Revised 1984, revised 1993, 1999, 2002, 2008). 5 Mayıs 2009 tarihinde www.schoolcounselor.org adresinden alınmıştır.
● Aslan, D., Şahin, A. (2003). Sigara İle Mücadele Konusunda Yapılmış Bir Çalışmada Kullanılan Akran Danışmanlığı Yöntemi İle İlgili Kısa Bir Rapor. Toplum Hekimliği Bülteni Sayı:2 Başlık:5
● Gölbaşı, Z., Doğaner, G., Erbaş, N. (2012). 6-8. Sınıf Adolesan Kızlara Akran Eğitimi Yöntemiyle Uygulanan Menstruasyon Sağlığı Eğitiminin Bilgi ve Davranışlar Üzerindeki Etkisi. TAF PrevMedBull 11(2): 191-198
● Ergenler İçin Yaşam Becerileri Eğitimi 2008, Akran Eğitimcisin El Kitabı
● Korkmaz, M., Esen, B .(2012). TheEffects of Peer-Training aboutSecure Internet Use on Adolescents. Güvenli İnternet Kullanımı Konusunda Uygulanan Akran Eğitiminin Ergenler Üzerindeki Etkisi. TurkishPsychologicalCounselingandGuidanceJournal 2012, 4 (38), 180-187
● Taştan, N. (2004). Çatışma Çözme Ve Akran Arabuluculuğu Eğitimi Programlarının İlköğretim Altıncı Sınıf Öğrencilerinin Çatışma Çözme Ve Akran Arabuluculuğu Becerilerine Etkisi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Doktora Tezi
● Taylı, A. (2008). Okullarda Akran Temelli Uygulamalar. Milli Eğitim Dergisi, Sayı 180 31-49
● Taylı, A. (2006). Akran Yardımcılığı Uygulaması Aracılığıyla Lise Öğrencilerinde Kişisel Ve Sosyal Sorumluluğun Arttırılması. Gazi Üniversitesi Rehberlik Ve Psikolojik Danışmanlık Anabilim Dalı Doktora Tezi
● Taylı, A. (2010). Okullarda Akran Temelli Programların Uygulanma Süreci. Millî Eğitim Dergisi Sayı 186 2:9-26
● Tuncer, T., Kahveci, G. (2009). Az Gören 8. Sınıf Öğrencilerine Kavram Haritasıyla Özet Çıkarma Becerisinin Akran Aracılığı İle Öğretimi. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi 7(4), 853-877
● Uysal, D. (2009). Akran Yardımcılığı Müdahalesinin Etkililiği: Balıkesir Karesi İlköğretim Okulu Örneği. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Psikolojik Danışma ve Rehberlik Hizmetlerinde Akran Yardımcılığı Uygulaması" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.F. Senem BULAT'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.F. Senem BULAT'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
akran, akran yardımcılığı, akran temelli uygulamalar, akran yardımcılığı pdr, akran yardımcılığı psikolojik danışma ve rehberlik
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
