Ergenlik Döneminde Sınav Kaygısının Nedenleri
ERGENLİK DÖNEMİNDE SINAV KAYGISININ NEDENLERİ
Ergen sözcüğünün karşılığı Batı literatüründe “adolescent” karşılığı olarak kullanılmıştır. Latincede büyümek, olgunlaşmak anlamına gelen “adolescere” fiilinin kökünden gelmekte olan bu sözcük, yapısı gereği bir durumu değil, bir süreci belirtmektedir (1). Platon, ergenliği ruhsal sarhoşluk olarak tanımlamış, Aristo ise, gençlerin değişkenliğinden söz edip ve gençleri mantıksız, dürtüsel, tutkularına yenilen, eleştiri kabul etmeyen yaratıklar olarak tanımlamıştır (2).
Ergenlik; insanda bedence büyümenin, hormonal, cinsel, sosyal, duygusal, kişisel ve zihinsel değişme ve gelişmelerin olduğu, buluğla başlayan ve bedence büyümenin sona ermesiyle sonlandığı düşünülen özel bir evredir (3). Gençlik dönemi olarak da ifade edilebilen ergenlik, bireyin biyolojik ve duygusal süreçlerindeki değişikliklerle başlar, cinsel ve biyolojik olgunluğa doğru erişmesi ile sürer. Bireyin bağımsızlığını ve sosyal üretkenliğini kazandığı belirlenmemiş bir zamanda tamamlanır. Kronolojik şekilde süren ergenlik, normal bir gelişim ve değişim dönemidir (4).
Lewin’e göre davranış, kişinin çevresi ile etkileşimi sonucu ortaya çıkar. Yaş, cinsiyet, zeka, özel yetenek gibi bir dizi kişisel, aile, arkadaşlar, yaşanılan çevre gibi çevresel faktörler davranışa etki eder. Yaşam alanı bu faktörlerden oluşur. Bireyin yaşamındaki, kişisel ve çevresel faktörler sürekli değişmektedir. Lewin ergenlik dönemini değişimin çok hızlı oluştuğu zamanlarda birey yoğun stresli bir dönem geçirirmesine benzetir. Ergenlikte birey birdenbire hem bir takım fiziksel değişimle başa çıkmak zorunda kalır, hem de yeni bazı beklenti ve isteklerle karşılaşır; en önemlisi de gelecekle ilgili bazı hedefler belirlemesinin zamanı gelmiştir (3). Meslek sahibi olma hedefi doğrultusunda ilerlemek isteyen ergenler genel olarak bazı ülkeler de sınav performansına göre değerlendirilirken bazı ülkelerde daha farklı süreçlerle değerlendirilmektedir. Sınav performansına göre değerlendirilen ülkelerde sınav kaygısı ile daha çok karşılaşılmaktadır. “Genel anlamıyla kaygı, herhangi bir tehlikenin korkusunun yansıması olarak insanda ortaya çıkan tedirginlik ya da akıl dışı korku durumu olarak tanımlanabilir. Kaygı nesnesi olmaması nedeniyle korkudan farklıdır, korkunun insan ya da bir olay olarak nesnesi belli iken kaygının nesnesi belirsizdir” (5). Endişe, panik, ürkme ve kendini güvende hissetmeme, korku, şaşkınlık, tedirginlik, net bir biçimde ağız kuruluğu, baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, çarpıntı, güç kaybı, enerjisizlik, iştah azalması, kan basıncının düşmesi ya da yükselmesi, kas gerginliği, mide ve bağırsak yakınmaları, solunumun bozulması, terleme, titreme, uykuya dalamamak gibi ruhsal veya fiziksel belirtiler meydana gelebilir. Ayrıca kaygı kişiden kişiye farklılık gösteren davranışsal veya duygusal belirtiler de gösterebilir (5). Kaygı duygusu anne-babanın, öğretmenlerinin ve arkadaşlarının davranışlarına göre modellenerek artar veya azalır. Kişi kendisini bir alarm halinde ve sanki bir şey olacakmış gibi bir beklenti duygu içinde hisseder küçük yaşlarda başlayan kaygı yaratan durumlara karşı verilen tepkiler ileriki yaşlarda meydana gelmesi beklenen ruhsal gelişmelerin temelini oluşturur (6).
Sınav kaygısı ilk olarak ilk olarak 1960 lı yıllarda Richard Alpert tarafından incelenmeye başlanmıştır. Alpert girdiği sınavlarda yeterince çalışmış olmasına rağmen yaşadığı yoğun kaygı sonucu bilgisini sınava yeterince yansıtamadığını, aynı zamanda meslektaşı Ralph Haber‟in sınavlardan önce hissettiği kaygının sınav performansını olumlu yönde etkilediğini fark etmiştir. Bunun üzerine Alpert ve Haber iki tip kaygılı öğrenci olduğunu bunlardan bazılarının kaygısı olumlu bir sınav performansına yol açarken diğer gruptaki sınav kaygısı yaşayanların ders başarılarının olumsuz yönde etkilendiği ortaya atılmıştır. Yaptıkları çalışmalarda sınav kaygısına sahip fakat bu kaygıyı makul ölçüde yaşayan öğrencilerin sınav performansı, aşırı düzeyde sınav kaygısı yaşayan öğrencilerden daha fazla olduğu ortaya atılmıştır (7). Sınav kaygısı, bir sınav durumu veya herhangi performans gerektiren bir durumda bireylerin yaşadığı fizyolojik, bilişsel ve davranışsal boyutlara sahip hoşa gitmeyen bir duygusal ya da heyecansal durumdur (8).
“Sınav kaygısı yüksek olan bireyler herhangi bir sınav/değerlendirme durumunda “özvarlığın” tehdit edildiği korkusuna kapılırlar. Yalnızca sınavda değil, grup içinde konuşma, soru sorma, sorulara cevap verme, tartışmalara katılma, yüksek sesle okuma, vb. etkinliklerde de korkulu, sinirli, gergin ve heyecanlı olurlar. Bu bireylerin kendilerine dönük olumsuz düşünceleri dikkatlerinin kolayca dağılmasına neden olur. Sınav sorularını okuma ve doğru cevaplama; konuşurken düşüncelerini organize etme, doğru sözcükleri seçme ve düzgün ifade etme gibi davranışlarında başarısız olurlar” (9)
Ergenlerde Sınav Kaygısının Nedenleri
a) Bilişsel faktörler;
Sınav kaygısı duyuşsallık ve kuruntu olarak iki farklı boyuttan oluşmaktadır. Kuruntu, sınav kaygısının bilişsel yönüdür. Bireyin genel olarak kendisiyle ilgili olumsuz değerlendirmeleri, başarısız ve yetersiz olduğuna dair inançları ve iç konuşmaları sınav kaygısının kuruntu boyutunu oluşturmaktadır. Örneğin, “daldım”, “kendimi veremiyorum”, “okuduklarımı anlayamıyorum”, “başaramazsam”, gibi çarpıtılmış inançlar kuruntunun kişideki varlığına işarettir. Bu gibi olumsuz inanışlar, öğrencilerin dikkatlerinin dağılmasını ve yeteri kadar odaklanamamalarını sağlamaktadır. Duyuşsallık ise sınav öncesinde ya da performans gerektiren durum süresince somatik ( el titremesi, terleme ve solunumun hızlanması gibi) şikâyetlerin varlığıdır. Duyuşsallıkla ilgili semptomlar sınavın ilerleyen zamanlarında kaybolabilirken, kuruntu boyutundaki kaygının varlığı durumunda, sınav süresince herhangi bir azalma görülmeyebilir (10). Sınavların öğrencilerin akademik hayatını belirlemedeki rolü, kişinin sınavlara karşı hissettiği performans kaygısını artırmaktadır. Ergenlerin sınav kaygılarının düşürülmesi akademik başarıyı ve performans gerektiren durumlardaki başarılarını olumlu yönde artırmaktadır (11). Yapılan bir araştırmada ÖSYM 1. Basamak sınavında öğrencilerin kaygı düzeylerinin ciddi düzeyde yükseldiği, başarılı öğrencilerin, başarısız öğrencilere oranla gerek durumluk gerekse sürekli kaygı düzeylerinin daha az kaygı yaşadığı tespit edilmiştir (12). Anne babanın çocukla olan iletişimi ve yakın ilgisi ergenlerin akademik başarısı üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir (13). Yine bu alanda yapılan bir diğer çalışma ise öğrencilerin ailelerinden algıladıkları psikolojik destek başarıyı pozitif yönde, yalnız ve aileleri ile uygun ilişkiler geliştirememeleri ise sınav kaygısını negatif yönde etkilemektedir (14). Daha önceki yaşantılarda edinilen öğretiler sınavın bazı koşullu uyarıcıları olduğu düşünülmektedir. Uyarıcılar olumlu, olumsuz yada nötr olabilirler. Yüksek düzeyde sınav kaygısına sahip kişiler, sınavı kendileri için ciddi bir tehdit olarak yorumlamalarına neden olan uyarıcılara çok duyarlıdırlar (15). Wine ve Sarason tarafından ortaya atılan “bilişsel dikkat modeli”, kişinin yaşamış olduğu sınav kaygısını sınav esnasında hissedilen kuruntuların fazlalığına, bireyin bilişsel dikkatine müdahale sonucu olarak bireyin sınav performansının düşmesine bağlamıştır. Bu model iki farklı grup değişkeninin varlığından söz eder. İlk grupta yer alan değişkenlerin aşırı derecede yetersizlik duygunun varlığından ve kendileriyle ilgili olumsuz düşüncelerinden dolayı sınav kaygısı yaşadıkları savunulmaktadır. Diğer grupta ise kaygı, stres, gerginlik gibi olumsuz değişkenler vardır ve bu değişkenler sınav esnasında bireyin sınava odaklanmasını engelleyerek başarısızlığa yol açmaktadır (15).
b) Genetik faktörler;
Sınav kaygısını inceleyen bir diğer model “öğrenme bozukluğu modelidir”. Bu modele göre dikkat eksikliği problemi olan ergenler doğru ve etkili bir ders çalışma stiline sahip olamama ve yeterli ders çalışma becerilerine sahip olamadıklarından kişilerin sınav kaygısını yaşamalarını sağlamaktadır. Bu modele göre dikkat eksikliği için tedavi almayan bireyler doğru ve etkili ders çalışma yöntemlerini uygulayamadıklarından için sınav kaygısı yaşarlar (16).
c) Çevresel faktörler;
Sosyal öğrenme modeli ise sınav kaygısını kişideki özgüven, benlik algısı ve genel beklentilerinin sınav kaygısına yol açtığını vurgulamaktadır. Bu model ergenlerin benlik kavramları ve ders motivasyonu arasında ilişki olduğunu ileri sürmektedir (17) .
d) Cinsiyet
Literatürde ergenlerde cinsiyete göre sınav kaygısının nedenleri değişmekte olup, hormonel farklılıklardan dolayı bile kadınların sınav kaygısı düzeylerinin erkeklere göre daha yüksek olduğu sonucuna varılmıştır. Yani ergenlik döneminde kadın olmak sınav kaygısı için bir risk faktörüdür (18, 19, 20, 21). Bunun yanında literatürde yer alan ‘Beck Anksiyete Ölçeği’ sonuçları incelendiğinde kadın bireylerin kaygı düzeyi erkek bireylere oranla daha yüksek olduğu saptandı (22).
e) Aile Tutumları
Ergenlik dönemi oldukça karmaşık olduğundan dolayı ailenin rolü ergenin başarısında büyük önem taşır. Literatürde ki çalışmalar incelendiğinde çocuklukta güvenli bağlanan ergenler, kaygılı bağlanan ergenlere göre daha düşük seviyede sınav kaygısı yaşamaktadır (23, 24). Literatür taramasında olumsuz tutum ve davranışlarda bulunan ailelerin, 13–16 yaş çocuklarının kaygı düzeylerinin yüksek olduğunu belirlemişlerdir (25). Aynı zamanda demokratik, otoriter ve ilgisiz ana-baba tutumlarının, bireyin kendini gerçekleştirme düzeyine etkisini araştırdığı çalışmasını üniversite öğrencileri arasında yapmıştır. Araştırma sonucunda demokratik anne-baba tutumlarının, bireyin kendini gerçekleştirmesi için en uygun ortamı yarattığını ve otoriter anne-baba tutumunun bireyin kendini gerçekleştirme düzeyini olumsuz yönde etkilediğini bulmuştur. Otoriter ailelerin kaygıya neden olduğu bu araştırmada puan ortalaması diğer tutumlara göre daha yüksektir (26). Üniversite öğrencileri üzerinde çeşitli değişkenler açısından depresyon ve kaygı düzeylerini incelediği araştırmasında anne-baba tutumu değişkeninin kaygı düzeyleri üzerinde etkili olduğunu söylemiştir (27). Farklı bir araştırmada, sosyo-ekonomik düzeyi düşük olan semt okullarında otoriter tutum hakimken; sürekli kaygı düzeyi yüksek ve akademik başarıları düşük olduğunu; sosyoekonomik düzeyi yükseldikçe ana-baba tutumlarında demokratik tutumların arttığını, sürekli kaygı düzeylerinin azaldığını ve akademik başarı düzeylerinin arttığını bulmuştur (28). Yapılan bir çalışmada da öğrenci tarafından sınava verilen önem aile tarafından verilen önemle ilişkili bulunmuş ve sınava verilen önem arttıkça sınav kaygısının da arttığı tespit edilmiştir. Ergenler de aile tutumlarının okul başarısını etkilediği ve beraberinde kaygı düzeyini etkilediğini söyleyebiliriz (29).
KAYNAKLAR
1. Yavuzer, H. (1993). Çocuk Psikolojisi. 9. Basım İstanbul: Remzi Kitabevi A.Ş.
2. Dacey J.S.& Travers, J.F. (1996). Human development. Third edition. Chicago: Benchmark Publishers.
3. Kulaksızoğlu, A. (1998). Ergenlik psikolojisi. İstanbul: Remzi Yayınevi.
4. Özbay, H ve Öztürk, E. (1992). Gençlik. İstanbul: İletişim Yayıncılık A.Ş.
5. Kaygı Kavramı. Manav, Faruk. 9, 2011, Toplum Dergisi, Cilt 5.
6. Kaygı ve Stres. İnanç, B. 16, 1997, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 2, s. 9- 14.
7. Psikiyatri. Çifter, A. 1985, 1. Gata Eğitim Yayınları.
8. Ortaöğretim 10,11. ve 12. Sınıf Öğrencilerinin Cinsiyete Göre Sınav Kaygı Düzeylerinin Belirlenmesi. Habacı, İbrahim. 4, 2013, Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 2, s. 1-13.
9. Özgüven, İbrahim Ethem. Psikolojik Testler. Ankara : Nobel Akademik Yayıncılık , 2014.
10. Öner, Necla. Sınav Kaygısı Envanteri El Kitabı. s.l. : YÖRET VAKFI, 1990.
11. Reducing Test Anxiety and Improving Self-Esteem in High Schooland College Students with Learning Disabilities. Donald W., Katz R.G. 3, 1999, Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, Cilt 30, s. 191-198.
12. Lise 3. Sınıf Öğrencilerinin ÖSYM 1.Basamak Sınavı Öncesi ve Sonrası Kaygı Düzeylerinin Bazı Faktörler Yönünden Kararlaştırılması. Cengiz, H.F. 1988, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi.
13. 9. Lise Son Sınıf Öğrencilerinin Akademik Başarıların Yordayıcısı Olarak Sınav Kaygısı, Boyun Eğici Davranışlar ve Sosyal Destek. Tuncay Ergene, İbrahim Yıldırım. 2003, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 25, s. 224-234.
14. Akademik Başarının Yordayıcısı Olarak Yalnızlık, Sınav Kaygısı ve Sosyal Destek. Yıldırım, İbrahim. 18, Ankara : Anı Yayıncılık, 2000, Hacettepe Ünv. Eğitim Fakültesi Dergisi, s. 167-176.
15. Sarason G. Irwing, Sarason Barbara R. Handbook of Social and Evaulative Anxiety. New York : Plenium Press, 1990.
16. Test Anxiety and Its Effect on the Peronality of Students with Learning Disabilities. Cohen, Aria, Lufi, Dubi ve Okasha, Susan. s.l. : Sage Publications, 2004, Learning Disability Quarterly.
17. Test Anxiety and Academic Competence: Acomparison of Alternative Models. Smith, R.J., Arnkoff D.B. ve Wright, T.L. 1990, Journal of Counseling Psychology, Cilt 37, s. 313-322.
18. Üniversite Sınavına Girecek Olan Öğrencilerde Sınav Kaygısı Düzeyi, Sosyal Etkinlikler ve Rehberlik Hizmetlerini Kullanma Durumu. Pemra C. Ünalan, Serap Çiftçili, Demet Dinç, Mehmet Akman, Volkan Topcuoğlu. 1, 2017, Mobel Medicus, Cilt 13, s. 61-69. 19. The Relationship between Learning Style, Test Anxiety and Academic Achievement. Yazıcı, Kubilay. 1, 2017, Universal Journal of Educational Researc, Cilt 5, s. 61-71.
20. Bir Grup Üniversite Öğrencisnin Depresyon ve Kaygı Düzeyleri ile Çeşitli Değişkenler Arasındaki İlişkileri. Bozkurt, Nergiz. 33, 2004, Education and Science , Cilt 29, s. 52-59.
21. İzmir ili Bornova İlçesi Lise Son Sınıf Öğrencilerinde Üniversiteye Giriş Sınavı Kaygı. Hatice Şahin, Türkan Günay, Hilal Batı. 6, 2006, STED, Cilt 15, s. 107-113.
22. Yurtta ve Aile Yanında Kalan Ortaöğretim Öğrencilerinin Kaygı Düzeylerinin Karşılaştırılması . Azra Özyürek, Kemal Demiray. 2, 2010, Doğuş Üniversitesi Dergisi, Cilt 11.
23. Bowlby, John. Bağlanma. s.l. : Pinhan Yayınevi, 2013.
24. Seviye Belirleme Sınavına Girecek Olan İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinde Sınav Kaygısı, Mükemmeliyetçilik ve Anne-Baba Tutumu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi’. İnanç, Egemen Hanımoğlu & Banu Yazgan. 1, 2011, Cilt 20, s. 351-366.
25. Ök, M.(1990). 13-15 yaş gurubu orta öğretim öğrencilerinde kaygıdüzeyi,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi,Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
26. Kuzgun, Y.(1972). Ana baba tutumlarının kendini gerçekleştirme düzeyine etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi.
27. Bozkurt, N.(1998). Lise öğrencilerinin okul başarısızlıklarının altında yatan, depresyonla ilişkili otomatik düşünme kalıpları. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir.
28. Gökçedağ, S. (2001).Lise Öğrencilerinin okul başarısı ve kaygı düzeyiüzerinde anne- baba tutumlarının etkilerinin belirlenip karşılaştırılması.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,Dokuz Eylül Üniversitesi SosyalBilimler Enstitüsü Eğitimde Psikolojik Hizmetler Bilim Dalı.
29. Alyaprak, İ. (2006).Üniversite sınavına hazırlanan öğrencilerde sınav kaygısını etkileyen faktörlerin incelenmesi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
Ergen sözcüğünün karşılığı Batı literatüründe “adolescent” karşılığı olarak kullanılmıştır. Latincede büyümek, olgunlaşmak anlamına gelen “adolescere” fiilinin kökünden gelmekte olan bu sözcük, yapısı gereği bir durumu değil, bir süreci belirtmektedir (1). Platon, ergenliği ruhsal sarhoşluk olarak tanımlamış, Aristo ise, gençlerin değişkenliğinden söz edip ve gençleri mantıksız, dürtüsel, tutkularına yenilen, eleştiri kabul etmeyen yaratıklar olarak tanımlamıştır (2).
Ergenlik; insanda bedence büyümenin, hormonal, cinsel, sosyal, duygusal, kişisel ve zihinsel değişme ve gelişmelerin olduğu, buluğla başlayan ve bedence büyümenin sona ermesiyle sonlandığı düşünülen özel bir evredir (3). Gençlik dönemi olarak da ifade edilebilen ergenlik, bireyin biyolojik ve duygusal süreçlerindeki değişikliklerle başlar, cinsel ve biyolojik olgunluğa doğru erişmesi ile sürer. Bireyin bağımsızlığını ve sosyal üretkenliğini kazandığı belirlenmemiş bir zamanda tamamlanır. Kronolojik şekilde süren ergenlik, normal bir gelişim ve değişim dönemidir (4).
Lewin’e göre davranış, kişinin çevresi ile etkileşimi sonucu ortaya çıkar. Yaş, cinsiyet, zeka, özel yetenek gibi bir dizi kişisel, aile, arkadaşlar, yaşanılan çevre gibi çevresel faktörler davranışa etki eder. Yaşam alanı bu faktörlerden oluşur. Bireyin yaşamındaki, kişisel ve çevresel faktörler sürekli değişmektedir. Lewin ergenlik dönemini değişimin çok hızlı oluştuğu zamanlarda birey yoğun stresli bir dönem geçirirmesine benzetir. Ergenlikte birey birdenbire hem bir takım fiziksel değişimle başa çıkmak zorunda kalır, hem de yeni bazı beklenti ve isteklerle karşılaşır; en önemlisi de gelecekle ilgili bazı hedefler belirlemesinin zamanı gelmiştir (3). Meslek sahibi olma hedefi doğrultusunda ilerlemek isteyen ergenler genel olarak bazı ülkeler de sınav performansına göre değerlendirilirken bazı ülkelerde daha farklı süreçlerle değerlendirilmektedir. Sınav performansına göre değerlendirilen ülkelerde sınav kaygısı ile daha çok karşılaşılmaktadır. “Genel anlamıyla kaygı, herhangi bir tehlikenin korkusunun yansıması olarak insanda ortaya çıkan tedirginlik ya da akıl dışı korku durumu olarak tanımlanabilir. Kaygı nesnesi olmaması nedeniyle korkudan farklıdır, korkunun insan ya da bir olay olarak nesnesi belli iken kaygının nesnesi belirsizdir” (5). Endişe, panik, ürkme ve kendini güvende hissetmeme, korku, şaşkınlık, tedirginlik, net bir biçimde ağız kuruluğu, baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, çarpıntı, güç kaybı, enerjisizlik, iştah azalması, kan basıncının düşmesi ya da yükselmesi, kas gerginliği, mide ve bağırsak yakınmaları, solunumun bozulması, terleme, titreme, uykuya dalamamak gibi ruhsal veya fiziksel belirtiler meydana gelebilir. Ayrıca kaygı kişiden kişiye farklılık gösteren davranışsal veya duygusal belirtiler de gösterebilir (5). Kaygı duygusu anne-babanın, öğretmenlerinin ve arkadaşlarının davranışlarına göre modellenerek artar veya azalır. Kişi kendisini bir alarm halinde ve sanki bir şey olacakmış gibi bir beklenti duygu içinde hisseder küçük yaşlarda başlayan kaygı yaratan durumlara karşı verilen tepkiler ileriki yaşlarda meydana gelmesi beklenen ruhsal gelişmelerin temelini oluşturur (6).
Sınav kaygısı ilk olarak ilk olarak 1960 lı yıllarda Richard Alpert tarafından incelenmeye başlanmıştır. Alpert girdiği sınavlarda yeterince çalışmış olmasına rağmen yaşadığı yoğun kaygı sonucu bilgisini sınava yeterince yansıtamadığını, aynı zamanda meslektaşı Ralph Haber‟in sınavlardan önce hissettiği kaygının sınav performansını olumlu yönde etkilediğini fark etmiştir. Bunun üzerine Alpert ve Haber iki tip kaygılı öğrenci olduğunu bunlardan bazılarının kaygısı olumlu bir sınav performansına yol açarken diğer gruptaki sınav kaygısı yaşayanların ders başarılarının olumsuz yönde etkilendiği ortaya atılmıştır. Yaptıkları çalışmalarda sınav kaygısına sahip fakat bu kaygıyı makul ölçüde yaşayan öğrencilerin sınav performansı, aşırı düzeyde sınav kaygısı yaşayan öğrencilerden daha fazla olduğu ortaya atılmıştır (7). Sınav kaygısı, bir sınav durumu veya herhangi performans gerektiren bir durumda bireylerin yaşadığı fizyolojik, bilişsel ve davranışsal boyutlara sahip hoşa gitmeyen bir duygusal ya da heyecansal durumdur (8).
“Sınav kaygısı yüksek olan bireyler herhangi bir sınav/değerlendirme durumunda “özvarlığın” tehdit edildiği korkusuna kapılırlar. Yalnızca sınavda değil, grup içinde konuşma, soru sorma, sorulara cevap verme, tartışmalara katılma, yüksek sesle okuma, vb. etkinliklerde de korkulu, sinirli, gergin ve heyecanlı olurlar. Bu bireylerin kendilerine dönük olumsuz düşünceleri dikkatlerinin kolayca dağılmasına neden olur. Sınav sorularını okuma ve doğru cevaplama; konuşurken düşüncelerini organize etme, doğru sözcükleri seçme ve düzgün ifade etme gibi davranışlarında başarısız olurlar” (9)
Ergenlerde Sınav Kaygısının Nedenleri
a) Bilişsel faktörler;
Sınav kaygısı duyuşsallık ve kuruntu olarak iki farklı boyuttan oluşmaktadır. Kuruntu, sınav kaygısının bilişsel yönüdür. Bireyin genel olarak kendisiyle ilgili olumsuz değerlendirmeleri, başarısız ve yetersiz olduğuna dair inançları ve iç konuşmaları sınav kaygısının kuruntu boyutunu oluşturmaktadır. Örneğin, “daldım”, “kendimi veremiyorum”, “okuduklarımı anlayamıyorum”, “başaramazsam”, gibi çarpıtılmış inançlar kuruntunun kişideki varlığına işarettir. Bu gibi olumsuz inanışlar, öğrencilerin dikkatlerinin dağılmasını ve yeteri kadar odaklanamamalarını sağlamaktadır. Duyuşsallık ise sınav öncesinde ya da performans gerektiren durum süresince somatik ( el titremesi, terleme ve solunumun hızlanması gibi) şikâyetlerin varlığıdır. Duyuşsallıkla ilgili semptomlar sınavın ilerleyen zamanlarında kaybolabilirken, kuruntu boyutundaki kaygının varlığı durumunda, sınav süresince herhangi bir azalma görülmeyebilir (10). Sınavların öğrencilerin akademik hayatını belirlemedeki rolü, kişinin sınavlara karşı hissettiği performans kaygısını artırmaktadır. Ergenlerin sınav kaygılarının düşürülmesi akademik başarıyı ve performans gerektiren durumlardaki başarılarını olumlu yönde artırmaktadır (11). Yapılan bir araştırmada ÖSYM 1. Basamak sınavında öğrencilerin kaygı düzeylerinin ciddi düzeyde yükseldiği, başarılı öğrencilerin, başarısız öğrencilere oranla gerek durumluk gerekse sürekli kaygı düzeylerinin daha az kaygı yaşadığı tespit edilmiştir (12). Anne babanın çocukla olan iletişimi ve yakın ilgisi ergenlerin akademik başarısı üzerinde olumlu bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir (13). Yine bu alanda yapılan bir diğer çalışma ise öğrencilerin ailelerinden algıladıkları psikolojik destek başarıyı pozitif yönde, yalnız ve aileleri ile uygun ilişkiler geliştirememeleri ise sınav kaygısını negatif yönde etkilemektedir (14). Daha önceki yaşantılarda edinilen öğretiler sınavın bazı koşullu uyarıcıları olduğu düşünülmektedir. Uyarıcılar olumlu, olumsuz yada nötr olabilirler. Yüksek düzeyde sınav kaygısına sahip kişiler, sınavı kendileri için ciddi bir tehdit olarak yorumlamalarına neden olan uyarıcılara çok duyarlıdırlar (15). Wine ve Sarason tarafından ortaya atılan “bilişsel dikkat modeli”, kişinin yaşamış olduğu sınav kaygısını sınav esnasında hissedilen kuruntuların fazlalığına, bireyin bilişsel dikkatine müdahale sonucu olarak bireyin sınav performansının düşmesine bağlamıştır. Bu model iki farklı grup değişkeninin varlığından söz eder. İlk grupta yer alan değişkenlerin aşırı derecede yetersizlik duygunun varlığından ve kendileriyle ilgili olumsuz düşüncelerinden dolayı sınav kaygısı yaşadıkları savunulmaktadır. Diğer grupta ise kaygı, stres, gerginlik gibi olumsuz değişkenler vardır ve bu değişkenler sınav esnasında bireyin sınava odaklanmasını engelleyerek başarısızlığa yol açmaktadır (15).
b) Genetik faktörler;
Sınav kaygısını inceleyen bir diğer model “öğrenme bozukluğu modelidir”. Bu modele göre dikkat eksikliği problemi olan ergenler doğru ve etkili bir ders çalışma stiline sahip olamama ve yeterli ders çalışma becerilerine sahip olamadıklarından kişilerin sınav kaygısını yaşamalarını sağlamaktadır. Bu modele göre dikkat eksikliği için tedavi almayan bireyler doğru ve etkili ders çalışma yöntemlerini uygulayamadıklarından için sınav kaygısı yaşarlar (16).
c) Çevresel faktörler;
Sosyal öğrenme modeli ise sınav kaygısını kişideki özgüven, benlik algısı ve genel beklentilerinin sınav kaygısına yol açtığını vurgulamaktadır. Bu model ergenlerin benlik kavramları ve ders motivasyonu arasında ilişki olduğunu ileri sürmektedir (17) .
d) Cinsiyet
Literatürde ergenlerde cinsiyete göre sınav kaygısının nedenleri değişmekte olup, hormonel farklılıklardan dolayı bile kadınların sınav kaygısı düzeylerinin erkeklere göre daha yüksek olduğu sonucuna varılmıştır. Yani ergenlik döneminde kadın olmak sınav kaygısı için bir risk faktörüdür (18, 19, 20, 21). Bunun yanında literatürde yer alan ‘Beck Anksiyete Ölçeği’ sonuçları incelendiğinde kadın bireylerin kaygı düzeyi erkek bireylere oranla daha yüksek olduğu saptandı (22).
e) Aile Tutumları
Ergenlik dönemi oldukça karmaşık olduğundan dolayı ailenin rolü ergenin başarısında büyük önem taşır. Literatürde ki çalışmalar incelendiğinde çocuklukta güvenli bağlanan ergenler, kaygılı bağlanan ergenlere göre daha düşük seviyede sınav kaygısı yaşamaktadır (23, 24). Literatür taramasında olumsuz tutum ve davranışlarda bulunan ailelerin, 13–16 yaş çocuklarının kaygı düzeylerinin yüksek olduğunu belirlemişlerdir (25). Aynı zamanda demokratik, otoriter ve ilgisiz ana-baba tutumlarının, bireyin kendini gerçekleştirme düzeyine etkisini araştırdığı çalışmasını üniversite öğrencileri arasında yapmıştır. Araştırma sonucunda demokratik anne-baba tutumlarının, bireyin kendini gerçekleştirmesi için en uygun ortamı yarattığını ve otoriter anne-baba tutumunun bireyin kendini gerçekleştirme düzeyini olumsuz yönde etkilediğini bulmuştur. Otoriter ailelerin kaygıya neden olduğu bu araştırmada puan ortalaması diğer tutumlara göre daha yüksektir (26). Üniversite öğrencileri üzerinde çeşitli değişkenler açısından depresyon ve kaygı düzeylerini incelediği araştırmasında anne-baba tutumu değişkeninin kaygı düzeyleri üzerinde etkili olduğunu söylemiştir (27). Farklı bir araştırmada, sosyo-ekonomik düzeyi düşük olan semt okullarında otoriter tutum hakimken; sürekli kaygı düzeyi yüksek ve akademik başarıları düşük olduğunu; sosyoekonomik düzeyi yükseldikçe ana-baba tutumlarında demokratik tutumların arttığını, sürekli kaygı düzeylerinin azaldığını ve akademik başarı düzeylerinin arttığını bulmuştur (28). Yapılan bir çalışmada da öğrenci tarafından sınava verilen önem aile tarafından verilen önemle ilişkili bulunmuş ve sınava verilen önem arttıkça sınav kaygısının da arttığı tespit edilmiştir. Ergenler de aile tutumlarının okul başarısını etkilediği ve beraberinde kaygı düzeyini etkilediğini söyleyebiliriz (29).
KAYNAKLAR
1. Yavuzer, H. (1993). Çocuk Psikolojisi. 9. Basım İstanbul: Remzi Kitabevi A.Ş.
2. Dacey J.S.& Travers, J.F. (1996). Human development. Third edition. Chicago: Benchmark Publishers.
3. Kulaksızoğlu, A. (1998). Ergenlik psikolojisi. İstanbul: Remzi Yayınevi.
4. Özbay, H ve Öztürk, E. (1992). Gençlik. İstanbul: İletişim Yayıncılık A.Ş.
5. Kaygı Kavramı. Manav, Faruk. 9, 2011, Toplum Dergisi, Cilt 5.
6. Kaygı ve Stres. İnanç, B. 16, 1997, Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 2, s. 9- 14.
7. Psikiyatri. Çifter, A. 1985, 1. Gata Eğitim Yayınları.
8. Ortaöğretim 10,11. ve 12. Sınıf Öğrencilerinin Cinsiyete Göre Sınav Kaygı Düzeylerinin Belirlenmesi. Habacı, İbrahim. 4, 2013, Elektronik Eğitim Bilimleri Dergisi, Cilt 2, s. 1-13.
9. Özgüven, İbrahim Ethem. Psikolojik Testler. Ankara : Nobel Akademik Yayıncılık , 2014.
10. Öner, Necla. Sınav Kaygısı Envanteri El Kitabı. s.l. : YÖRET VAKFI, 1990.
11. Reducing Test Anxiety and Improving Self-Esteem in High Schooland College Students with Learning Disabilities. Donald W., Katz R.G. 3, 1999, Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, Cilt 30, s. 191-198.
12. Lise 3. Sınıf Öğrencilerinin ÖSYM 1.Basamak Sınavı Öncesi ve Sonrası Kaygı Düzeylerinin Bazı Faktörler Yönünden Kararlaştırılması. Cengiz, H.F. 1988, Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi.
13. 9. Lise Son Sınıf Öğrencilerinin Akademik Başarıların Yordayıcısı Olarak Sınav Kaygısı, Boyun Eğici Davranışlar ve Sosyal Destek. Tuncay Ergene, İbrahim Yıldırım. 2003, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 25, s. 224-234.
14. Akademik Başarının Yordayıcısı Olarak Yalnızlık, Sınav Kaygısı ve Sosyal Destek. Yıldırım, İbrahim. 18, Ankara : Anı Yayıncılık, 2000, Hacettepe Ünv. Eğitim Fakültesi Dergisi, s. 167-176.
15. Sarason G. Irwing, Sarason Barbara R. Handbook of Social and Evaulative Anxiety. New York : Plenium Press, 1990.
16. Test Anxiety and Its Effect on the Peronality of Students with Learning Disabilities. Cohen, Aria, Lufi, Dubi ve Okasha, Susan. s.l. : Sage Publications, 2004, Learning Disability Quarterly.
17. Test Anxiety and Academic Competence: Acomparison of Alternative Models. Smith, R.J., Arnkoff D.B. ve Wright, T.L. 1990, Journal of Counseling Psychology, Cilt 37, s. 313-322.
18. Üniversite Sınavına Girecek Olan Öğrencilerde Sınav Kaygısı Düzeyi, Sosyal Etkinlikler ve Rehberlik Hizmetlerini Kullanma Durumu. Pemra C. Ünalan, Serap Çiftçili, Demet Dinç, Mehmet Akman, Volkan Topcuoğlu. 1, 2017, Mobel Medicus, Cilt 13, s. 61-69. 19. The Relationship between Learning Style, Test Anxiety and Academic Achievement. Yazıcı, Kubilay. 1, 2017, Universal Journal of Educational Researc, Cilt 5, s. 61-71.
20. Bir Grup Üniversite Öğrencisnin Depresyon ve Kaygı Düzeyleri ile Çeşitli Değişkenler Arasındaki İlişkileri. Bozkurt, Nergiz. 33, 2004, Education and Science , Cilt 29, s. 52-59.
21. İzmir ili Bornova İlçesi Lise Son Sınıf Öğrencilerinde Üniversiteye Giriş Sınavı Kaygı. Hatice Şahin, Türkan Günay, Hilal Batı. 6, 2006, STED, Cilt 15, s. 107-113.
22. Yurtta ve Aile Yanında Kalan Ortaöğretim Öğrencilerinin Kaygı Düzeylerinin Karşılaştırılması . Azra Özyürek, Kemal Demiray. 2, 2010, Doğuş Üniversitesi Dergisi, Cilt 11.
23. Bowlby, John. Bağlanma. s.l. : Pinhan Yayınevi, 2013.
24. Seviye Belirleme Sınavına Girecek Olan İlköğretim İkinci Kademe Öğrencilerinde Sınav Kaygısı, Mükemmeliyetçilik ve Anne-Baba Tutumu Arasındaki İlişkinin İncelenmesi’. İnanç, Egemen Hanımoğlu & Banu Yazgan. 1, 2011, Cilt 20, s. 351-366.
25. Ök, M.(1990). 13-15 yaş gurubu orta öğretim öğrencilerinde kaygıdüzeyi,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi,Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
26. Kuzgun, Y.(1972). Ana baba tutumlarının kendini gerçekleştirme düzeyine etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi.
27. Bozkurt, N.(1998). Lise öğrencilerinin okul başarısızlıklarının altında yatan, depresyonla ilişkili otomatik düşünme kalıpları. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, İzmir.
28. Gökçedağ, S. (2001).Lise Öğrencilerinin okul başarısı ve kaygı düzeyiüzerinde anne- baba tutumlarının etkilerinin belirlenip karşılaştırılması.Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi,Dokuz Eylül Üniversitesi SosyalBilimler Enstitüsü Eğitimde Psikolojik Hizmetler Bilim Dalı.
29. Alyaprak, İ. (2006).Üniversite sınavına hazırlanan öğrencilerde sınav kaygısını etkileyen faktörlerin incelenmesi. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Ergenlik Döneminde Sınav Kaygısının Nedenleri" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Aslıhan DEĞERLİ AYTOĞAN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Aslıhan DEĞERLİ AYTOĞAN'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
