Çocuklarda Öfke Duygusu: Öfke Nedir, Nasıl Ortaya Çıkar ve Nasıl Yönetilir?
Öfke, genel olarak doyurulmamış istekler, istenmeyen sonuçlar, karşılanmayan beklentiler, engellenme, adaletsizlik ya da benliğe yönelik bir tehdit hissedildiğinde yaşanan duygudur; büyük küçük herkesin farklı doz ve sıklıkla hissettiği doğal, evrensel ve sağlıklı bir duygu.
Bu yüzden öfke açığa çıktığında onu inkar etmemek, bastırmamak, öncelikle kabul edip tanımak ve kontrollü bir biçimde ifade edebilmek çok önemli.
Öfke dediğimiz şey aslında kişiyi korumak için ortaya çıkar. Kendimizin veya bir başkasının haksızlığa uğradığını hissettiğimizde tepkimiz bir başkaldırı, haklı bir isyan olacaktır değil mi? Bu başkaldırı ile birlikte normalde sahip olmadığımız kadar büyük bir güçte hissederiz kendimizi. Düşünsenize bir şeyden korktuğunuzda, kızdığınızda ya da üzüldüğünüzde buna tepki olarak bir köşeye sinmek mi sizi daha iyi hissettirir yoksa öfkeyle kükremek mi?
Tam bu noktada değinmek gereken bir diğer nokta, öfke zannettiğimiz duygunun aslında bazen korku, bazen üzüntü, bazen utanç gibi taşımanın daha ağır olduğu, kişiyi dibe çekebilecek bir duyguyu maskelemek için ortaya çıktığı… Tıpkı bir buzdağı gibi, suyun altında, yani temelinde yüzeyde görünen kısmı besleyen çok daha büyük ve derin bir kaynak var.
Sanılanın aksine, çocuğun öfkesinden kurtulmak, onu yok etmek gerekmiyor. Eğer çocuğun haklı öfkesini elinden alır, bunu bastırması gerektiğini öğretirsek kendini koruyabileceği ne kalır elinde? Farz edelim bir tacize uğradı; sesini çıkarmamayı öğrendiği için karşısındakine tekme atamayacak, avazı çıktığı kadar bağıramayacak, yani kendini koruyamayacak… Yapmamız gereken, çocuktaki öfkenin sebeplerini keşfedebilmek, işlevsel mi yoksa değil mi o an hissedilen öfke bunu ayırt edebilmek ve onunla birlikte açığa çıkan gücü doğru yerde kullanmayı öğretmek.
Öfkeyi ucu kopuk etrafa tehlike saçan bir elektrik kablosu gibi düşünün, kontrolsüz olduğu zaman kime nasıl bir zarar vereceğini bilemeyiz, oysa o kablo bir bilgisayara ya da bir televizyona bağlandığı zaman işe yarar bir şeye dönüşüverir. İşte öfke de böyle, doğru yerde doğru şekilde kullanıldığında kişiyi ileri götüren bir güce dönüşüyor.
Yaş dönemlerine göre çocuklarda açığa çıkan öfkenin sebepleri değişkenlik gösterir:
· Bebekler (0-18 Ay)
Açlık, yüksek ses ya da altının kirlenmesi gibi onları rahatsız eden bir durum olduğunda sinirlenirler.
Bu duygularını ancak ağlayarak gösterebilirler.
· 18-36 Ay
Dünyanın merkezi olma hali,
Güçlü bir sahiplenme duygusu ile birlikte paylaşmak zorlayıcıdır.
Konuşmada yetkin olmama, derdini yeterince ifade edememek.
Duygularını tek başlarına kontrol edemezler yani duygusal regülasyonu henüz tam manasıyla öğrenememişlerdir. Bakım vereninin duygusal tepkilerini kopya edip kullanır. Çocukların kendini sakinleştirebilme sistemlerinin gelişmesi için öncelikle ebeveynin ‘sakinleşebilen ve sakinleştirebilen’ olması gerekir.
Sonuç olarak öfke nöbetleriyle dertlerini anlatmayı denerler.
· Okul Öncesi (3-5 Yaş)
Duygusal regülasyon hala zayıftır,
Kendilerini ifade etmede güçlük çekerler,
Paylaşmayı öğrenme aşaması,
Diğerlerinin farklı düşünceleri olabileceğini anlamada zorlanırlar,
Tüm bunlara karşı kızgınlıklarını öfke nöbetleri ile gösterirler.
“Her şeyi istiyor!”
“Her şeyi kendi başına yapmak istiyor.”
“Kurallara uymuyor.” “Beni delirtiyor!”
6-8 Yaş
• Adil olmadığını düşündükleri bir şey olduğunda, reddedildiklerinde, cezalandırıldıklarında, yanlış anlaşıldıklarında, ayrımcılık yapıldığında
Diğerlerini tehdit ederek, fiziksel şiddet uygulayarak veya karşısındakini incitecek sözler söyleyerek sinirlendiklerini gösterirler.
Öfke ve Şiddetin Nedenleri
Çocuğun psikolojik ve fizyolojik ihtiyaçlarının yerine getirilmemesi,
Yetiştiği aile, arkadaş ve okul çevresinde yaşadığı travmatik olaylar,
Ailenin oyun sırasında zarar gören çocuğuna “senin elin armut mu topluyor sende vursaydın.”, “iyi yapmışsın.” yaklaşımıyla olumsuz davranışı pekiştirmesi,
Saldırganlığın bir erkek özelliği olarak hoş görülmesi, desteklenmesi,
Otorite figürü olarak babanın fiziksel ceza yaklaşımı, çaresizlik ve kısa süreli sonuç alma amaçlı annenin fiziksel ceza yaklaşımı veya aile içi şiddet uygulanması,
Anne ya da babanın sorunlarını çözme yöntemini öfke ve saldırgan davranışlarla göstererek çocuğa model olması,
Okulda akranları tarafından istismar edilmek (aşağılanma, küçük düşürme, fiziksel taciz, dışlanmak, alay edilmek)
Öğretmen tarafından aşağılanma, küçük düşürme, sözlü ya da fiziksel cezalandırmalar,
Maruz kalınan tutarsız disiplin,
Düşük sosyal ilişkiler,
Televizyon, sinema ve bilgisayar oyunlarındaki öfke ve şiddet unsurlarının kısa ve uzun sürede duygu, düşünce, tutum ve davranışlar üzerinde tetikleyici, hızlandırıcı ve özendirici etki,
Beyin zarı iltihabı, beyin zedelenmesi gibi fizyolojik sorunlar
Öfke/şiddet kendini nasıl gösterir?
Bağırmak, Ağlamak, Aşağılamak, küçük düşürmek, Küfür etmek, hakaret etmek
Konuşmayı reddetmek
Dövmek, saç çekmek, ısırmak, itmek, Bir eşyayı fırlatıp atmak, tekmelemek
Rahatsız edici şakalar yapmak, İsim takmak
Sözlü tehdit etmek
İntihar
Çocuklarda Saldırgan Davranışların Önlenmesi İçin Aileye Öneriler
• Çocuklara tutarlı ve sürekli ilgi göstermek,
• Çocukların bağımsız ve yeterli olmalarına, kendi becerilerini göstermelerine fırsat vermek ve desteklemek,
• Olumsuz duygu, davranış ile tepki vermemek. Vurmamak, küfür, hakaret, tehdit ile yaklaşmamak.
• Çocuk, öfke nöbeti geçirmeye başladığında özel ilgi göstermemek. Öncesinde neyle meşgulsek o işe devam etmek
• Çocuğa net bir şekilde öfkeli davranışlarına son vermesi gerektiğini söylemek.
• Öfkeli durumu daha da artmadan dikkatini dağıtmaya veya başka bir alana yönlendirmeye çalışmak.
• Çocuğa öfkelenmenin doğal bir duygu olduğunu ve buna hakkı olduğunu söylemek. Ama bu yüzden konu ile ilgili fikrinin değişmeyeceğini ve öfkesi sona erdiğinde onun yanında olunacağını söylemek ve bu konuda kararlı durmak.
• Sorunlarını birlikte tartışmak. Şiddete başvurma ve başvurmama durumlarının sonuçlarını tartışmak
• Eleştiri, Yargılama, Öğüt ve öneri de bulunmamak
• Televizyon, film ve bilgisayar oyunlarını sınırlamak
Biliyor muydunuz?
• Araştırmalara göre, çocuk televizyon kanallarında yayınlanan program ve çizgi filmler saatte ortalama 20 şiddet eylemi içeriyor.
• Günde 2 saatten fazla televizyon seyreden çocukların, evde, okulda, sınıfta ve sosyal ortamda daha fazla saldırgan tutum ve davranışlar sergilendiği saptanmıştır.
• Tv izleme süreleri arttıkça, gece kabusları, korku, kaygı ve gerginliklerinin de doğru orantılı artmaktadır.
Kaynakça
Milli Eğitim Bakanlığı Aile Eğitim Programı
Hülya ŞAHİN, Öfke Denetimi Eğitiminin Çocuklarda Gözlenen Saldırgan Davranışlar Üzerindeki Etkisi, Yıl 2006, Cilt 3 , Sayı 26, Sayfalar 47 – 61
Davranış Bilimleri Enstitüsü, Çocuklarda ve Gençlerde Öfke
Bu yüzden öfke açığa çıktığında onu inkar etmemek, bastırmamak, öncelikle kabul edip tanımak ve kontrollü bir biçimde ifade edebilmek çok önemli.
Öfke dediğimiz şey aslında kişiyi korumak için ortaya çıkar. Kendimizin veya bir başkasının haksızlığa uğradığını hissettiğimizde tepkimiz bir başkaldırı, haklı bir isyan olacaktır değil mi? Bu başkaldırı ile birlikte normalde sahip olmadığımız kadar büyük bir güçte hissederiz kendimizi. Düşünsenize bir şeyden korktuğunuzda, kızdığınızda ya da üzüldüğünüzde buna tepki olarak bir köşeye sinmek mi sizi daha iyi hissettirir yoksa öfkeyle kükremek mi?
Tam bu noktada değinmek gereken bir diğer nokta, öfke zannettiğimiz duygunun aslında bazen korku, bazen üzüntü, bazen utanç gibi taşımanın daha ağır olduğu, kişiyi dibe çekebilecek bir duyguyu maskelemek için ortaya çıktığı… Tıpkı bir buzdağı gibi, suyun altında, yani temelinde yüzeyde görünen kısmı besleyen çok daha büyük ve derin bir kaynak var.
Sanılanın aksine, çocuğun öfkesinden kurtulmak, onu yok etmek gerekmiyor. Eğer çocuğun haklı öfkesini elinden alır, bunu bastırması gerektiğini öğretirsek kendini koruyabileceği ne kalır elinde? Farz edelim bir tacize uğradı; sesini çıkarmamayı öğrendiği için karşısındakine tekme atamayacak, avazı çıktığı kadar bağıramayacak, yani kendini koruyamayacak… Yapmamız gereken, çocuktaki öfkenin sebeplerini keşfedebilmek, işlevsel mi yoksa değil mi o an hissedilen öfke bunu ayırt edebilmek ve onunla birlikte açığa çıkan gücü doğru yerde kullanmayı öğretmek.
Öfkeyi ucu kopuk etrafa tehlike saçan bir elektrik kablosu gibi düşünün, kontrolsüz olduğu zaman kime nasıl bir zarar vereceğini bilemeyiz, oysa o kablo bir bilgisayara ya da bir televizyona bağlandığı zaman işe yarar bir şeye dönüşüverir. İşte öfke de böyle, doğru yerde doğru şekilde kullanıldığında kişiyi ileri götüren bir güce dönüşüyor.
Yaş dönemlerine göre çocuklarda açığa çıkan öfkenin sebepleri değişkenlik gösterir:
· Bebekler (0-18 Ay)
Açlık, yüksek ses ya da altının kirlenmesi gibi onları rahatsız eden bir durum olduğunda sinirlenirler.
Bu duygularını ancak ağlayarak gösterebilirler.
· 18-36 Ay
Dünyanın merkezi olma hali,
Güçlü bir sahiplenme duygusu ile birlikte paylaşmak zorlayıcıdır.
Konuşmada yetkin olmama, derdini yeterince ifade edememek.
Duygularını tek başlarına kontrol edemezler yani duygusal regülasyonu henüz tam manasıyla öğrenememişlerdir. Bakım vereninin duygusal tepkilerini kopya edip kullanır. Çocukların kendini sakinleştirebilme sistemlerinin gelişmesi için öncelikle ebeveynin ‘sakinleşebilen ve sakinleştirebilen’ olması gerekir.
Sonuç olarak öfke nöbetleriyle dertlerini anlatmayı denerler.
· Okul Öncesi (3-5 Yaş)
Duygusal regülasyon hala zayıftır,
Kendilerini ifade etmede güçlük çekerler,
Paylaşmayı öğrenme aşaması,
Diğerlerinin farklı düşünceleri olabileceğini anlamada zorlanırlar,
Tüm bunlara karşı kızgınlıklarını öfke nöbetleri ile gösterirler.
“Her şeyi istiyor!”
“Her şeyi kendi başına yapmak istiyor.”
“Kurallara uymuyor.” “Beni delirtiyor!”
6-8 Yaş
• Adil olmadığını düşündükleri bir şey olduğunda, reddedildiklerinde, cezalandırıldıklarında, yanlış anlaşıldıklarında, ayrımcılık yapıldığında
Diğerlerini tehdit ederek, fiziksel şiddet uygulayarak veya karşısındakini incitecek sözler söyleyerek sinirlendiklerini gösterirler.
Öfke ve Şiddetin Nedenleri
Çocuğun psikolojik ve fizyolojik ihtiyaçlarının yerine getirilmemesi,
Yetiştiği aile, arkadaş ve okul çevresinde yaşadığı travmatik olaylar,
Ailenin oyun sırasında zarar gören çocuğuna “senin elin armut mu topluyor sende vursaydın.”, “iyi yapmışsın.” yaklaşımıyla olumsuz davranışı pekiştirmesi,
Saldırganlığın bir erkek özelliği olarak hoş görülmesi, desteklenmesi,
Otorite figürü olarak babanın fiziksel ceza yaklaşımı, çaresizlik ve kısa süreli sonuç alma amaçlı annenin fiziksel ceza yaklaşımı veya aile içi şiddet uygulanması,
Anne ya da babanın sorunlarını çözme yöntemini öfke ve saldırgan davranışlarla göstererek çocuğa model olması,
Okulda akranları tarafından istismar edilmek (aşağılanma, küçük düşürme, fiziksel taciz, dışlanmak, alay edilmek)
Öğretmen tarafından aşağılanma, küçük düşürme, sözlü ya da fiziksel cezalandırmalar,
Maruz kalınan tutarsız disiplin,
Düşük sosyal ilişkiler,
Televizyon, sinema ve bilgisayar oyunlarındaki öfke ve şiddet unsurlarının kısa ve uzun sürede duygu, düşünce, tutum ve davranışlar üzerinde tetikleyici, hızlandırıcı ve özendirici etki,
Beyin zarı iltihabı, beyin zedelenmesi gibi fizyolojik sorunlar
Öfke/şiddet kendini nasıl gösterir?
Bağırmak, Ağlamak, Aşağılamak, küçük düşürmek, Küfür etmek, hakaret etmek
Konuşmayı reddetmek
Dövmek, saç çekmek, ısırmak, itmek, Bir eşyayı fırlatıp atmak, tekmelemek
Rahatsız edici şakalar yapmak, İsim takmak
Sözlü tehdit etmek
İntihar
Çocuklarda Saldırgan Davranışların Önlenmesi İçin Aileye Öneriler
• Çocuklara tutarlı ve sürekli ilgi göstermek,
• Çocukların bağımsız ve yeterli olmalarına, kendi becerilerini göstermelerine fırsat vermek ve desteklemek,
• Olumsuz duygu, davranış ile tepki vermemek. Vurmamak, küfür, hakaret, tehdit ile yaklaşmamak.
• Çocuk, öfke nöbeti geçirmeye başladığında özel ilgi göstermemek. Öncesinde neyle meşgulsek o işe devam etmek
• Çocuğa net bir şekilde öfkeli davranışlarına son vermesi gerektiğini söylemek.
• Öfkeli durumu daha da artmadan dikkatini dağıtmaya veya başka bir alana yönlendirmeye çalışmak.
• Çocuğa öfkelenmenin doğal bir duygu olduğunu ve buna hakkı olduğunu söylemek. Ama bu yüzden konu ile ilgili fikrinin değişmeyeceğini ve öfkesi sona erdiğinde onun yanında olunacağını söylemek ve bu konuda kararlı durmak.
• Sorunlarını birlikte tartışmak. Şiddete başvurma ve başvurmama durumlarının sonuçlarını tartışmak
• Eleştiri, Yargılama, Öğüt ve öneri de bulunmamak
• Televizyon, film ve bilgisayar oyunlarını sınırlamak
Biliyor muydunuz?
• Araştırmalara göre, çocuk televizyon kanallarında yayınlanan program ve çizgi filmler saatte ortalama 20 şiddet eylemi içeriyor.
• Günde 2 saatten fazla televizyon seyreden çocukların, evde, okulda, sınıfta ve sosyal ortamda daha fazla saldırgan tutum ve davranışlar sergilendiği saptanmıştır.
• Tv izleme süreleri arttıkça, gece kabusları, korku, kaygı ve gerginliklerinin de doğru orantılı artmaktadır.
Kaynakça
Milli Eğitim Bakanlığı Aile Eğitim Programı
Hülya ŞAHİN, Öfke Denetimi Eğitiminin Çocuklarda Gözlenen Saldırgan Davranışlar Üzerindeki Etkisi, Yıl 2006, Cilt 3 , Sayı 26, Sayfalar 47 – 61
Davranış Bilimleri Enstitüsü, Çocuklarda ve Gençlerde Öfke
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Çocuklarda Öfke Duygusu: Öfke Nedir, Nasıl Ortaya Çıkar ve Nasıl Yönetilir?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Sühendan TOPTAŞ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Sühendan TOPTAŞ'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
6 Beğeni 
Yazan Uzman
|
çocuklarda öfke, öfke kontrolü, çocuklarda saldırganlık, gençlerde öfke, çocuklarda öfke kontrolü, çocuklarda öfke yönetimi
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
