Coronavirüs Günlerinde Psikolojik Esneklik
Yaşadığımız bu koronavirüs günlerinde beni en çok arayan kişiler kaygı sorunları yaşayan kişiler olmaya başladı. “Sıkışmış gibi hissediyorum”, “Ne yaparsam yapayım virüsün kapıdan içeri gireceğini hissediyorum.”, “Hiç bir şeyin düzelmeyeceğini düşünüyorum.”, “Sevdiklerime bir şey olacağını düşünüyorum.”, “Ellerim yıkamaktan yara oldu.”,”Sürekli gerginim, uyuyamıyorum.” Bu ruh sağlığı uzmanları olarak aramızda konuştuğumuz ve hepimizin beklediği bir tabloydu.
Özellikle daha önce kaygı bozukluğu tanısı almış olanlar (panik atak, okb, yaygın anksiyete bozukluğu gibi) ya da tanı almamış olsa bile kaygılı bir yapıya sahip olan kişilerde kaygı ataklarının daha yoğun yaşandığını söyleyebiliriz. Hepimiz belirsizlikten olabildiğince kaçmak ister ve hayatımızın kontrolünü elimizde tutabilmek, tuttuğumuza inanmak isteriz. Son zamanlarda kontrolümüzün dışında gelişen olaylar ve hayatımızda kontrolümüz altında olduğunu düşündüğümüz rutinlerimizin bozulması bizi baş etmesi zor duygudurumlar ile baş başa bırakabilir. Daha kırılgan, daha güçsüz, daha çaresiz hissedebiliriz. Özellikle günlük rutinin bozulması, her gün gidip geldiğimiz iş yerimize artık gitmemek, çocuklarımızın okula gitmemesi, sosyal hayatımızın sınırlanması, en yakınlarımızla/aile üyeleri/akrabalarımızla bile görüşememek, haftasonu aktivitelerimizin yok olması, çok sevdiğimiz restorana/kafeye gidememek, sinema/tiyatro/konser/maç sanatsal ve sporsal aktivitelerin durması, fiziksel temasımızın en aza inme zorunluluğu, mesai saatlerinin kalkması ya da belirsizleşmesi, hayatımızdaki o ana kadar süregelen rol dengelerimizin değişmesi (çalışan kadın/erkek,anne-baba,eş), sabah uyanma ve gece yatma saatlerimizin değişmesi, en ufak alışverişin büyümesi, maskelerin, dezenfektanların, mesafelerin hayatımıza girmesi ve tüm bunlara ayak uydurmaya çalışan zihnimiz, ruhumuz ve bedenimiz…Son 1-1.5 aydaki değişimleri yazmaya kalkarsak tabi ki bu listeyi oldukça detaylandırabiliriz.
Şu ana kadar kontrolü altında olduğunu düşündüğü şeylerin artık kontrolü altında olmadığını görmek bazı kişilerde büyük kaygıya ve çaresizliğe yol açabilir. Bazı kişilerin ise hızlıca duruma adapte olduklarını görebilmek mümkündür. Bu farklılığın sebebi olarak kişilerin baş etme becerileri, duygularını regülasyon becerileri, sorun çözme becerileri, psikolojik dayanıklılıkları, geçmiş deneyimleri, güçlü kaynakları gibi bir çok alandan söz edebiliriz. Bu zor süreçte önemli olan kendi hızımızda sürece adapte olabilmektir. Adaptasyon, kişinin kendi hızında olmak ile beraber kişi için bir amaçtır. Terapide yaptığımız şey de kişinin bu alanlarını çalışarak hayat kalitesini arttırmak ve adaptasyon sürecine uyumlandırmaktır.
Psikolojide yas çalışan uzmanlar olarak çok iyi bildiğimiz yas evreleri vardır. Aslında şuanda kontrolü kaybettiğini düşünen kişiler, kaybettikleri rutinlerinin yasını tutuyorlar diyebiliriz. Öncelikle bu evrelere bir bakalım:
1. İnkâr
2. Kızgınlık/öfke
3. Pazarlık
4. Depresyon
5. Kabullenme
Ilk evre olan inkar evresi aslında hemen hepimizin geçirdiği bir aşama. “Çin’de bir virus varmış korona diye. Yok canım buraya kadar gelmez.” dediğimiz, Türkiye’de ilk vaka görüldüğünde telaşlanmadığımız “1-2 tane çıkar biter.” diye düşündüğümüz evre. Kişi psikolojik sağlığına tehdit oluşturacak durumu inkar ederek kendi sağlığını korumaya çalışır. 2.evremiz “Kızgınlık/öfke” evresi. Kişi var olan durumu yavaş yavaş fark etmeye, ve tepki vermeye başlamıştır. Bunun başına gelmesinden dolayı sinirlenir. Virüsün yayılmasına öfke, virüsün çıktığı ülkeye öfke, insanlara öfke, işyerine öfke gibi yansımalarını görebiliriz. 3. evremiz pazarlık evresi, “Tamam birkaç gün dışarı çıkmazsak biter.” “Maske, dezenfektan kullanırsam bana bulaşmaz.” evreleri. Geldik son 2 evreye. Aslında şuanda insanların çoğu bu iki evrede yığılmış vaziyette. 4.evremiz depresyon. Depresyon evresinde yeni düzene adapte olamama, eski düzene özlem, çaresizlik, öfke, umutsuzluk, bir şey yapmak istememe, boşluğa düşme, evde sıkılma, kapana kısılmış hissetme, olumsuz duygulara odaklanma gibi durumları gözlemleriz. 5. Evremiz ise kabullenme yani kişilerin olayın kendisini kabullendiği, “adaptasyonun” gerçekleştiği evredir.
Adaptasyon kabul ile mümkündür. Kontrol edemeyeceğim şeyler olduğu gibi kontrol edebileceğim şeylerin de olduğunu fark etmek ile başlar. Bunu bir örnek ile anlatmak istiyorum: Güneşli bir gün olmasını beklerken ve hatta açık havada gerçekleştirmek için heyecanlandığım bir dolu plan yapmışken sabah kalktığımı ve gökyüzünün kapalı, fırtınalı ve sağanak yağışlı olduğunu görüyorum. Burada bir durup düşünelim. Tüm zamanımı yağmurun neden yağdığına, ne zaman duracağına, neden bu kadar çok yağdığına, sel basıp basmayacağına, daha ne kadar yağacağına, tüm planlarımı mahvettiğine kafa yorarak (ve cevap bulamayarak) ve yağmura öfkelenerek, çaresiz ve güçsüz hissederek geçirebilirim. Bu benim tercihim olur. Diğer bir seçeneğim ise yağmurun yağmasından dolayı yaşadığım hayalkırıklığı, üzüntü, öfke ya da bende her ne uyandırıyorsa bunu fark ederim, yaşarım ve sonrasında hızlıca duruma adapte olurum. Yağmurun yağmasını ve bunun benim kontrolümde olmadığını “kabul” ederek enerjimi asıl kontrol edebileceklerime harcarım. Yağmuru kontrol edemiyorsam neyi kontrol edebilirim? Evet, yağmur yağarken neler yapabileceğimi…Yağmurun yağmasını kontrol edemem/değiştiremem, ama yağmur yağarken neler yapabileceğimi kontrol edebilirim.
Burada demek istediğim şey polyannacılık yapmak değil. Yani yağmur yağdığı için üzülebilir ya da ne zaman duracağıyla ilgili kaygılanabilirim. Bu çok doğaldır. Ve bu duygumu dilediğim kadar yaşama özgürlüğüm var. Yağmurun yağdığını kabullenmiş olmam, üzülmediğim ya da hayalkırıklığına uğramadığım anlamına gelmez. Aynı zamanda yağmura karşı olumsuz duygular hissetmem, onu kabullenmediğim anlamına gelmez. Sadece zihnimde sürekli aynı düşüncenin döndüğünü ve aynı duyguda takılı kaldığımı hissedersem, bir adım geriden bakıp bu duyguda takılı kalmakla neyi amaçladığımı,bana nasıl bir yararı olduğunu sormam gerekiyor. Yağmur yağdığı için üzgün hissedebilirim ve yağmurun durmasını dileyebilirim, fakat bununla beraber yağmurun yağdığı sure boyunca yapabileceklerimi çeşitlendirerek bu zamanımı ve enerjimi kontrol edemeyeceğim şeylere yatırmaktansa “işe yarayacak” bir şeye harcayabilirim.
Adaptasyon ve kabul bir psikolojik esneklik becerisidir. Ve her beceri gibi kullanmaya devam ettikçe zaman ve tecrübe ile öğrenilebilir ve geliştirilebilir.
Bu süreçte en çok sıkıntı yaşanılan durumlar, eskisinden daha uzun vakit geçirildiği için aynı evde yaşayan kişiler arasındaki problemler, çözülmemiş meselelerin tekrar gündeme gelmesi ve huzursuzluk hissi, rahatsızlık veren tekrarlanan duygular ve düşünceler, gününü planlayama, organize olamama, dikkat dağınıklığı, gergin hissetme, öfke problemleri, uyku problemleri (hiç uyuyamama ya da çok uyuma), iştah problemleri (hiç yememe ya da çok yeme), takıntılar (sürekli ve tekrar tekrar el yıkama, giysileri sürekli tekrar yıkama, evi tekrar tekrar temizleme, tekrarlanan ve durmayan bana bir şey olacak, sevdiklerime bir şey olacak düşünceleri vb.) Eğer kendi başınıza çözemediğinizi düşündüğünüz ve profesyonel destek almak istediğiniz bu tarz problemleriniz var ise online terapi için mesaj atabilir ya da ofis numaramdan bana ulaşabilirsiniz.
Özellikle daha önce kaygı bozukluğu tanısı almış olanlar (panik atak, okb, yaygın anksiyete bozukluğu gibi) ya da tanı almamış olsa bile kaygılı bir yapıya sahip olan kişilerde kaygı ataklarının daha yoğun yaşandığını söyleyebiliriz. Hepimiz belirsizlikten olabildiğince kaçmak ister ve hayatımızın kontrolünü elimizde tutabilmek, tuttuğumuza inanmak isteriz. Son zamanlarda kontrolümüzün dışında gelişen olaylar ve hayatımızda kontrolümüz altında olduğunu düşündüğümüz rutinlerimizin bozulması bizi baş etmesi zor duygudurumlar ile baş başa bırakabilir. Daha kırılgan, daha güçsüz, daha çaresiz hissedebiliriz. Özellikle günlük rutinin bozulması, her gün gidip geldiğimiz iş yerimize artık gitmemek, çocuklarımızın okula gitmemesi, sosyal hayatımızın sınırlanması, en yakınlarımızla/aile üyeleri/akrabalarımızla bile görüşememek, haftasonu aktivitelerimizin yok olması, çok sevdiğimiz restorana/kafeye gidememek, sinema/tiyatro/konser/maç sanatsal ve sporsal aktivitelerin durması, fiziksel temasımızın en aza inme zorunluluğu, mesai saatlerinin kalkması ya da belirsizleşmesi, hayatımızdaki o ana kadar süregelen rol dengelerimizin değişmesi (çalışan kadın/erkek,anne-baba,eş), sabah uyanma ve gece yatma saatlerimizin değişmesi, en ufak alışverişin büyümesi, maskelerin, dezenfektanların, mesafelerin hayatımıza girmesi ve tüm bunlara ayak uydurmaya çalışan zihnimiz, ruhumuz ve bedenimiz…Son 1-1.5 aydaki değişimleri yazmaya kalkarsak tabi ki bu listeyi oldukça detaylandırabiliriz.
Şu ana kadar kontrolü altında olduğunu düşündüğü şeylerin artık kontrolü altında olmadığını görmek bazı kişilerde büyük kaygıya ve çaresizliğe yol açabilir. Bazı kişilerin ise hızlıca duruma adapte olduklarını görebilmek mümkündür. Bu farklılığın sebebi olarak kişilerin baş etme becerileri, duygularını regülasyon becerileri, sorun çözme becerileri, psikolojik dayanıklılıkları, geçmiş deneyimleri, güçlü kaynakları gibi bir çok alandan söz edebiliriz. Bu zor süreçte önemli olan kendi hızımızda sürece adapte olabilmektir. Adaptasyon, kişinin kendi hızında olmak ile beraber kişi için bir amaçtır. Terapide yaptığımız şey de kişinin bu alanlarını çalışarak hayat kalitesini arttırmak ve adaptasyon sürecine uyumlandırmaktır.
Psikolojide yas çalışan uzmanlar olarak çok iyi bildiğimiz yas evreleri vardır. Aslında şuanda kontrolü kaybettiğini düşünen kişiler, kaybettikleri rutinlerinin yasını tutuyorlar diyebiliriz. Öncelikle bu evrelere bir bakalım:
1. İnkâr
2. Kızgınlık/öfke
3. Pazarlık
4. Depresyon
5. Kabullenme
Ilk evre olan inkar evresi aslında hemen hepimizin geçirdiği bir aşama. “Çin’de bir virus varmış korona diye. Yok canım buraya kadar gelmez.” dediğimiz, Türkiye’de ilk vaka görüldüğünde telaşlanmadığımız “1-2 tane çıkar biter.” diye düşündüğümüz evre. Kişi psikolojik sağlığına tehdit oluşturacak durumu inkar ederek kendi sağlığını korumaya çalışır. 2.evremiz “Kızgınlık/öfke” evresi. Kişi var olan durumu yavaş yavaş fark etmeye, ve tepki vermeye başlamıştır. Bunun başına gelmesinden dolayı sinirlenir. Virüsün yayılmasına öfke, virüsün çıktığı ülkeye öfke, insanlara öfke, işyerine öfke gibi yansımalarını görebiliriz. 3. evremiz pazarlık evresi, “Tamam birkaç gün dışarı çıkmazsak biter.” “Maske, dezenfektan kullanırsam bana bulaşmaz.” evreleri. Geldik son 2 evreye. Aslında şuanda insanların çoğu bu iki evrede yığılmış vaziyette. 4.evremiz depresyon. Depresyon evresinde yeni düzene adapte olamama, eski düzene özlem, çaresizlik, öfke, umutsuzluk, bir şey yapmak istememe, boşluğa düşme, evde sıkılma, kapana kısılmış hissetme, olumsuz duygulara odaklanma gibi durumları gözlemleriz. 5. Evremiz ise kabullenme yani kişilerin olayın kendisini kabullendiği, “adaptasyonun” gerçekleştiği evredir.
Adaptasyon kabul ile mümkündür. Kontrol edemeyeceğim şeyler olduğu gibi kontrol edebileceğim şeylerin de olduğunu fark etmek ile başlar. Bunu bir örnek ile anlatmak istiyorum: Güneşli bir gün olmasını beklerken ve hatta açık havada gerçekleştirmek için heyecanlandığım bir dolu plan yapmışken sabah kalktığımı ve gökyüzünün kapalı, fırtınalı ve sağanak yağışlı olduğunu görüyorum. Burada bir durup düşünelim. Tüm zamanımı yağmurun neden yağdığına, ne zaman duracağına, neden bu kadar çok yağdığına, sel basıp basmayacağına, daha ne kadar yağacağına, tüm planlarımı mahvettiğine kafa yorarak (ve cevap bulamayarak) ve yağmura öfkelenerek, çaresiz ve güçsüz hissederek geçirebilirim. Bu benim tercihim olur. Diğer bir seçeneğim ise yağmurun yağmasından dolayı yaşadığım hayalkırıklığı, üzüntü, öfke ya da bende her ne uyandırıyorsa bunu fark ederim, yaşarım ve sonrasında hızlıca duruma adapte olurum. Yağmurun yağmasını ve bunun benim kontrolümde olmadığını “kabul” ederek enerjimi asıl kontrol edebileceklerime harcarım. Yağmuru kontrol edemiyorsam neyi kontrol edebilirim? Evet, yağmur yağarken neler yapabileceğimi…Yağmurun yağmasını kontrol edemem/değiştiremem, ama yağmur yağarken neler yapabileceğimi kontrol edebilirim.
Burada demek istediğim şey polyannacılık yapmak değil. Yani yağmur yağdığı için üzülebilir ya da ne zaman duracağıyla ilgili kaygılanabilirim. Bu çok doğaldır. Ve bu duygumu dilediğim kadar yaşama özgürlüğüm var. Yağmurun yağdığını kabullenmiş olmam, üzülmediğim ya da hayalkırıklığına uğramadığım anlamına gelmez. Aynı zamanda yağmura karşı olumsuz duygular hissetmem, onu kabullenmediğim anlamına gelmez. Sadece zihnimde sürekli aynı düşüncenin döndüğünü ve aynı duyguda takılı kaldığımı hissedersem, bir adım geriden bakıp bu duyguda takılı kalmakla neyi amaçladığımı,bana nasıl bir yararı olduğunu sormam gerekiyor. Yağmur yağdığı için üzgün hissedebilirim ve yağmurun durmasını dileyebilirim, fakat bununla beraber yağmurun yağdığı sure boyunca yapabileceklerimi çeşitlendirerek bu zamanımı ve enerjimi kontrol edemeyeceğim şeylere yatırmaktansa “işe yarayacak” bir şeye harcayabilirim.
Adaptasyon ve kabul bir psikolojik esneklik becerisidir. Ve her beceri gibi kullanmaya devam ettikçe zaman ve tecrübe ile öğrenilebilir ve geliştirilebilir.
Bu süreçte en çok sıkıntı yaşanılan durumlar, eskisinden daha uzun vakit geçirildiği için aynı evde yaşayan kişiler arasındaki problemler, çözülmemiş meselelerin tekrar gündeme gelmesi ve huzursuzluk hissi, rahatsızlık veren tekrarlanan duygular ve düşünceler, gününü planlayama, organize olamama, dikkat dağınıklığı, gergin hissetme, öfke problemleri, uyku problemleri (hiç uyuyamama ya da çok uyuma), iştah problemleri (hiç yememe ya da çok yeme), takıntılar (sürekli ve tekrar tekrar el yıkama, giysileri sürekli tekrar yıkama, evi tekrar tekrar temizleme, tekrarlanan ve durmayan bana bir şey olacak, sevdiklerime bir şey olacak düşünceleri vb.) Eğer kendi başınıza çözemediğinizi düşündüğünüz ve profesyonel destek almak istediğiniz bu tarz problemleriniz var ise online terapi için mesaj atabilir ya da ofis numaramdan bana ulaşabilirsiniz.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Coronavirüs Günlerinde Psikolojik Esneklik" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Sevda SOYDAN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Sevda SOYDAN'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
coronavirüs, koronada kaygı, koronada anksiyete, koronada depresyon, koronada panik atak, psikolojik esneklik, salgında psikolojik esneklik, izolasyonda psikolojik esneklik, koronada psikolojik esneklik, korona
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
