Son Durak Psikolojisi ve Sınav Kaygısı
Sınavı, kişilerin herhangi bir konudaki bilgi ve uygulama becerisini ölçen yöntemler bütünü olarak tanımlayabiliriz. Edinilen bilgi ve uygulama becerisi çeşitli yöntemler aracılığıyla ortaya konmaktadır. Bazen yazılı bir sınavla bazen uygulamaya dönük bir yöntemle uygulansa da tüm sınavlar için kişilerin bir performans sergisi hali diyebiliriz. Kişiler mevcut sınavda edindiği bilgiyi ve beceriyi ölçme yöntemine göre sergilemek durumunda kalmaktadır. Sınavın hem bir performans hem de bir ölçülme problemi olması kaygı oluşturan iki noktadır. Sınav kaygısı olarak isimlendirebileceğimiz bu iki nokta haricinde sınavın bir kaygı alanı haline gelmesine neden olabilecek birçok faktör sayılabilir. Bu faktör bazen ebeveynlerimizin yaptığı bir kıyaslama olurken bazen sınava biçtiğimiz anlam da olabilir. Sınav kaygısından bahsetmişken bu yazıda temel olarak sınav kaygısı sürecinde yaşadığımız ama bazı başka performansa dayalı kaygı süreçlerinde de ortaya çıkan Son Durak Psikolojisinden bahsetmek istiyorum.
Bir otobüste olduğumuzu ve inmek için durağın gelmesini beklediğimizi düşünelim. Bu sırada yarın için arkadaşımızla yapmış olduğumuz planı hayal ettiğimizi düşünelim. Ne giyeceğiz, nereye gideceğiz, ne yapacağız gibi birçok sorunun zihnimizden geçtiğini ve cevaplamak için biraz terlediğimizi hayal edelim. Ve bu sırada hayalden gerçeğe doğru irkildiğimizi ve inmek için beklediğimiz durağın yanından yavaş yavaş otobüsün hareket ettiğini. Bizim dışımızda kimsenin de ne yazık ki inmek için otobüsü durdurmadığı bu durakta, olduğumuz yerden bir hışım ile kapıya yöneldiğimizi düşünelim. Duraktan binen de olmadığı için artık hızlanmaya başlayan şoföre “İnecek var” diye seslendiğimizi ve şoförün de “Butona basmalıydın, artık duramam” diyip devam ettiğini düşünelim. Ve daha da kötüsü bu durak, durağın olmadığı bir uzun otoban yolunun son durağı olsun. Sonrası ile ilgili de aklımızdan “ Nasıl geri döneceğim, kayboldum” gibi düşüncelerin geçtiğini varsayalım. Nasıl hissederdiniz? Kaygılanır mıydınız yoksa öfkelenir miydiniz? Ama büyük ihtimal bacaklarınızdan aşağı doğru kaynar sular döküldüğünü hissederdiniz. Çünkü bu hengame ortasında Sempatik Sinir Sisteminiz bu beklenmedik uyaran karşısında çalışmaya başlayacak ve kalp ritminin artması, daha çok oksijene ihtiyaç hali, terleme ve bunalma gibi birbirine eşlik eden birçok belirtinin aynı anda görülmesine sebep olacaktı. İşte Son Durak Psikolojisi tam da bu hali, bizim için kaygı oluşturan konuyla ilgili yüzleşmelerde yaşama durumumuzdur. Sınav Kaygısı da Son Durak Psikolojisini yaşadığımız yegane konulardan biridir.
Son Durak Psikolojisini oluşturan ve etkileyen birçok faktör olmasına karşın bu yazıda literatürde Bilişsel Çarpıtmalar olarak anılan çarpıtmaların nasıl bu hali etkilediğini anlatmaya çalışacağım.
İlk sıraya Büyültme ve Küçültme bilişsel çarpıtmasını yazabiliriz. Özellikle Büyültme çarpıtması karşımıza çıkmaktadır. Büyültme, olayların olumsuz yanlarını görme ve bu yönlerini abartma halidir. Büyültme mekanizmasını anlamak için şöyle bir örnek verebiliriz: Sözgelimi her yükün bir kütlesi vardır. Pazardan aldığımız domatesin bir kilo gelmesi mesela. Psikolojik olarak bizi etkileme potansiyeli olan her uyaranın da kişiye göre değişebilen bir duygusal yükü vardır. Büyültme mekanizması işte bu noktada 1 kilogramlık yükü 2 kilogram taşıma halidir. Büyültme bilişsel çarpıtmasının neden olduğu yükü atmak oysa elimizdedir. Sınav kaygısı yaşayan biri olduğumuzu düşünelim ve gireceğimiz sınavla ilgili A konusunu öğrenemezsem sınavım gitti diye düşündüğümüzü varsayalım. Evet A konusunu öğrenememenin getirdiği bir yük vardır ama bu yük tüm sınavın olumsuz sonuçlanması gibi bir yük değildir. Bu nedenle karşılaştığımız uyaranlarla ilgili yaptığımız Büyültme bilişsel çarpıtmasını fark edip onu değiştirmeye çalışmamız mevcut kaygımızın azalmasında anahtar rol alacaktır. Ayrıca tespit ettiğimiz, kaygımıza neden olan örnekteki A konusuyla ilgili mesele gibi örnekler de buluyorsak bununla ilgili çözümler de üretmemiz gerekir. Sözgelimi A konusuyla ilgili çalışma saati ayarlamak gibi.
Hep ya da hiç biçiminde düşünme Son Durak Psikolojisini etkileyen ikinci temel bilişsel çarpıtmadır. Mevcut bilişsel çarpıtmada gri alanlarımız yoktur. Hayatı siyah ya da beyaz şeklinde görürüz. Sınav kaygısıyla ilgili “Sınavda başarısız olursam hayatım biter” şeklinde düşünen birini ele alalım. Diyelim ki gerçekten sınavda istediğini elde edemedi. Bu durum sadece sınavda istediğini elde edemediğini gösterir. Sonrasında hazırlanacağı sınavı, kazanacağı okulu ya da yapacağı mesleği göstermez. Hiç biçiminde düşünmemize sebep olan olumsuz tecrübeleri bir geri bildirim ve tecrübe olarak görmek de elimizdedir.
Son Durak Psikolojisini sınav sürecinde tetikleyen diğer bir çarpıtma ise kehanetçiliktir. Kehanetçilik, geleceğe yönelik tahminlerde bulunma halidir ve bu tahminler çoğunlukla olumsuz tahminlerdir. Biraz önce bahsettiğimiz duygusal yük meselesini doğrudan arttıran bir durum bu. Oysa kendimize geleceği bilmemizin mümkün olmadığını hatırlatıp anda kalmaya çalışmak en işe yarar yöntemdir. Özellikle Kehanetçilikle birlikte ele alınması gerektiğini düşündüğüm bir diğer bilişsel çarpıtma da Duygusal Çıkarsamadır. Duygusal çıkarsama bilişsel çarpıtmasında aklımıza gelen düşünce ile ilgili yegane kanıtımız o konuyla ilgili öyle hissetmemizdir. Sözgelimi “Sınavım başarısız geçecek” diyen bir öğrencinin “Çünkü, öyle hissediyorum” demesi örnek verilebilir. Bu noktada yapmamız gereken hislerimizin önemli birer veri olduğunu kabul edip ama her zaman haklı olmadıklarını da kendimize hatırlatmak olmalı. Düşüncelerimizin duygularımızı etkilediğini de hatırladığımızda acaba hissettiğimiz için mi öyle düşünüyoruz yoksa düşüncelerimiz olumsuz hislerimize mi neden oluyor. Cevap aslında ikinci söylediğim maddede. Olumsuz düşünüyorsak olumsuz duygular hissetmemiz olası ve duygusal çıkarsama mekanizmasını kullanıyorsak hissimiz düşüncemiz için bir kanıt haline gelecektir. Böylece içinden çıkılması zor bir döngü içine girmiş olacağız.
En son bahsedeceğim ve belki de en önemli bilişsel çarpıtma ise –meli, -malı düşünceleri dediğimiz Gereklilik Tipi Düşüncelerdir. Gereklilik tipi düşünce halinde konuyla ilgili kendimize ve ya başkasına belirlediğimiz esnek olmayan kalıplar vardır. Ve bu kalıpların olmaması halinde de sonuca dair abartı bir olumsuz senaryomuz vardır. Son Durak Psikolojisinde olan kişiler “Sınavda başarılı olmalıyım yoksa…” diye başlayan gereklilik tipi düşüncelere sahip olurlar ve bu durum kaygılarını daha da arttırır. Yapılması gereken kendimize daha esnek cümleler kurmak olmalı. Sınav kaygısı dahil birçok konuda kendimize “Elimden gelenin en iyisini yapmaya çalışacağım. Ama performans gerektiren konular ben ve ben dışı birçok faktöre bağlıdır. Bunları yönetmek için de elimden geleni yapacağım. Ama sonuç istediğim gibi olmazsa bunu bir tecrübe ve gelecek adına nasıl adım atmam gerektiği konusunda bir geri bildirim olarak görüp devam edebilirim. “ diyebiliriz. Özellikle Son Durak Psikolojisinden çıkmamız için anahtar rol oynayan cümle “Devam edebilirim.”dir. Eğer kendimize “Yaşam tecrübemiz içerisinde olumlu ve olumsuz tecrübeler var ve zaman zaman bunlarla karşılaşacağız. Karşılaşma sırasında ve sonrasında ise yapabileceklerim var. Bu bir Son Durak değil. Kendime yeni yollar ve duraklar oluşturmak benim elimde” diyorsak Son Durak Psikolojisi ve Sınav Kaygısı artık bizi etkilemeyecektir.
Bir otobüste olduğumuzu ve inmek için durağın gelmesini beklediğimizi düşünelim. Bu sırada yarın için arkadaşımızla yapmış olduğumuz planı hayal ettiğimizi düşünelim. Ne giyeceğiz, nereye gideceğiz, ne yapacağız gibi birçok sorunun zihnimizden geçtiğini ve cevaplamak için biraz terlediğimizi hayal edelim. Ve bu sırada hayalden gerçeğe doğru irkildiğimizi ve inmek için beklediğimiz durağın yanından yavaş yavaş otobüsün hareket ettiğini. Bizim dışımızda kimsenin de ne yazık ki inmek için otobüsü durdurmadığı bu durakta, olduğumuz yerden bir hışım ile kapıya yöneldiğimizi düşünelim. Duraktan binen de olmadığı için artık hızlanmaya başlayan şoföre “İnecek var” diye seslendiğimizi ve şoförün de “Butona basmalıydın, artık duramam” diyip devam ettiğini düşünelim. Ve daha da kötüsü bu durak, durağın olmadığı bir uzun otoban yolunun son durağı olsun. Sonrası ile ilgili de aklımızdan “ Nasıl geri döneceğim, kayboldum” gibi düşüncelerin geçtiğini varsayalım. Nasıl hissederdiniz? Kaygılanır mıydınız yoksa öfkelenir miydiniz? Ama büyük ihtimal bacaklarınızdan aşağı doğru kaynar sular döküldüğünü hissederdiniz. Çünkü bu hengame ortasında Sempatik Sinir Sisteminiz bu beklenmedik uyaran karşısında çalışmaya başlayacak ve kalp ritminin artması, daha çok oksijene ihtiyaç hali, terleme ve bunalma gibi birbirine eşlik eden birçok belirtinin aynı anda görülmesine sebep olacaktı. İşte Son Durak Psikolojisi tam da bu hali, bizim için kaygı oluşturan konuyla ilgili yüzleşmelerde yaşama durumumuzdur. Sınav Kaygısı da Son Durak Psikolojisini yaşadığımız yegane konulardan biridir.
Son Durak Psikolojisini oluşturan ve etkileyen birçok faktör olmasına karşın bu yazıda literatürde Bilişsel Çarpıtmalar olarak anılan çarpıtmaların nasıl bu hali etkilediğini anlatmaya çalışacağım.
İlk sıraya Büyültme ve Küçültme bilişsel çarpıtmasını yazabiliriz. Özellikle Büyültme çarpıtması karşımıza çıkmaktadır. Büyültme, olayların olumsuz yanlarını görme ve bu yönlerini abartma halidir. Büyültme mekanizmasını anlamak için şöyle bir örnek verebiliriz: Sözgelimi her yükün bir kütlesi vardır. Pazardan aldığımız domatesin bir kilo gelmesi mesela. Psikolojik olarak bizi etkileme potansiyeli olan her uyaranın da kişiye göre değişebilen bir duygusal yükü vardır. Büyültme mekanizması işte bu noktada 1 kilogramlık yükü 2 kilogram taşıma halidir. Büyültme bilişsel çarpıtmasının neden olduğu yükü atmak oysa elimizdedir. Sınav kaygısı yaşayan biri olduğumuzu düşünelim ve gireceğimiz sınavla ilgili A konusunu öğrenemezsem sınavım gitti diye düşündüğümüzü varsayalım. Evet A konusunu öğrenememenin getirdiği bir yük vardır ama bu yük tüm sınavın olumsuz sonuçlanması gibi bir yük değildir. Bu nedenle karşılaştığımız uyaranlarla ilgili yaptığımız Büyültme bilişsel çarpıtmasını fark edip onu değiştirmeye çalışmamız mevcut kaygımızın azalmasında anahtar rol alacaktır. Ayrıca tespit ettiğimiz, kaygımıza neden olan örnekteki A konusuyla ilgili mesele gibi örnekler de buluyorsak bununla ilgili çözümler de üretmemiz gerekir. Sözgelimi A konusuyla ilgili çalışma saati ayarlamak gibi.
Hep ya da hiç biçiminde düşünme Son Durak Psikolojisini etkileyen ikinci temel bilişsel çarpıtmadır. Mevcut bilişsel çarpıtmada gri alanlarımız yoktur. Hayatı siyah ya da beyaz şeklinde görürüz. Sınav kaygısıyla ilgili “Sınavda başarısız olursam hayatım biter” şeklinde düşünen birini ele alalım. Diyelim ki gerçekten sınavda istediğini elde edemedi. Bu durum sadece sınavda istediğini elde edemediğini gösterir. Sonrasında hazırlanacağı sınavı, kazanacağı okulu ya da yapacağı mesleği göstermez. Hiç biçiminde düşünmemize sebep olan olumsuz tecrübeleri bir geri bildirim ve tecrübe olarak görmek de elimizdedir.
Son Durak Psikolojisini sınav sürecinde tetikleyen diğer bir çarpıtma ise kehanetçiliktir. Kehanetçilik, geleceğe yönelik tahminlerde bulunma halidir ve bu tahminler çoğunlukla olumsuz tahminlerdir. Biraz önce bahsettiğimiz duygusal yük meselesini doğrudan arttıran bir durum bu. Oysa kendimize geleceği bilmemizin mümkün olmadığını hatırlatıp anda kalmaya çalışmak en işe yarar yöntemdir. Özellikle Kehanetçilikle birlikte ele alınması gerektiğini düşündüğüm bir diğer bilişsel çarpıtma da Duygusal Çıkarsamadır. Duygusal çıkarsama bilişsel çarpıtmasında aklımıza gelen düşünce ile ilgili yegane kanıtımız o konuyla ilgili öyle hissetmemizdir. Sözgelimi “Sınavım başarısız geçecek” diyen bir öğrencinin “Çünkü, öyle hissediyorum” demesi örnek verilebilir. Bu noktada yapmamız gereken hislerimizin önemli birer veri olduğunu kabul edip ama her zaman haklı olmadıklarını da kendimize hatırlatmak olmalı. Düşüncelerimizin duygularımızı etkilediğini de hatırladığımızda acaba hissettiğimiz için mi öyle düşünüyoruz yoksa düşüncelerimiz olumsuz hislerimize mi neden oluyor. Cevap aslında ikinci söylediğim maddede. Olumsuz düşünüyorsak olumsuz duygular hissetmemiz olası ve duygusal çıkarsama mekanizmasını kullanıyorsak hissimiz düşüncemiz için bir kanıt haline gelecektir. Böylece içinden çıkılması zor bir döngü içine girmiş olacağız.
En son bahsedeceğim ve belki de en önemli bilişsel çarpıtma ise –meli, -malı düşünceleri dediğimiz Gereklilik Tipi Düşüncelerdir. Gereklilik tipi düşünce halinde konuyla ilgili kendimize ve ya başkasına belirlediğimiz esnek olmayan kalıplar vardır. Ve bu kalıpların olmaması halinde de sonuca dair abartı bir olumsuz senaryomuz vardır. Son Durak Psikolojisinde olan kişiler “Sınavda başarılı olmalıyım yoksa…” diye başlayan gereklilik tipi düşüncelere sahip olurlar ve bu durum kaygılarını daha da arttırır. Yapılması gereken kendimize daha esnek cümleler kurmak olmalı. Sınav kaygısı dahil birçok konuda kendimize “Elimden gelenin en iyisini yapmaya çalışacağım. Ama performans gerektiren konular ben ve ben dışı birçok faktöre bağlıdır. Bunları yönetmek için de elimden geleni yapacağım. Ama sonuç istediğim gibi olmazsa bunu bir tecrübe ve gelecek adına nasıl adım atmam gerektiği konusunda bir geri bildirim olarak görüp devam edebilirim. “ diyebiliriz. Özellikle Son Durak Psikolojisinden çıkmamız için anahtar rol oynayan cümle “Devam edebilirim.”dir. Eğer kendimize “Yaşam tecrübemiz içerisinde olumlu ve olumsuz tecrübeler var ve zaman zaman bunlarla karşılaşacağız. Karşılaşma sırasında ve sonrasında ise yapabileceklerim var. Bu bir Son Durak değil. Kendime yeni yollar ve duraklar oluşturmak benim elimde” diyorsak Son Durak Psikolojisi ve Sınav Kaygısı artık bizi etkilemeyecektir.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Son Durak Psikolojisi ve Sınav Kaygısı" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Emre ŞENGÜR'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Emre ŞENGÜR'ün izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
24 Beğeni 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
