Üniversite Öğrencilerinde Duygusal Zeka ve Stresle Başa Çıkma Stilleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi
ÜNİVERSİTE ÖĞRENCİLERİNDE DUYGUSAL ZEKA VE STRESLE BAŞA
ÇIKMA STİLLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ
GİRİŞ
Zeka; öğrenme, anlama ve alışılmamış durumlarla baş edebilme yeteneği olarak tanımlanabilir. Başka bir tanıma göre zeka, basit bilgiyi elde edip, onu yeni durumlarda kullanma yeteneği olarak tarif edilmektedir (Gürbüz ve Yüksel, 2008).
Psikolojide insan zekası yoğun bir araştırma alanı olmuştur. Zeka, çevreyi seçme, onu biçimlendirme ve ona uyum için gerekli olan zihinsel yeteneklerdir. Bu nedenle 'zekice' diye nitelenen bir davranış, bir çevresel bağlamdan diğerine değişebilmesine rağmen, bu davranışın altında yatan zihinsel süreçler değişmez. Fakat bununla birlikte, bu süreçlere başvurmada bireyin yeteneği, bulunulan bağlamdan bağlama değişiklik gösterebilir. Buna göre zeka çevreye tam olarak bir tepki değil, aynı zamanda onu biçimlendirme etkinliğidir (Köksal ve İşmen Gazioğlu, 2007).
Zeka ile ilgili araştırmalar, çalışma hayatı ve kişisel yaşamdaki başarının sadece IQ ile ilgili olmadığını, aynı zamanda diğer kişisel faktörlerle ilişkili olduğunu ortaya koymuştur. Hayatta başarılı olmayı etkileyecek kişisel faktörlerin neler olabileceği araştırılırken, karşımıza çıkan en önemli kavramlardan biri "duygusal zeka" (DZ)'dır (İşmen, 2001).
Duygusal zeka konusundaki çalismalar, zeka düzeyleri en üst seviyelerde olan bireylerin gerek iş, gerekse özel yasamlarinda neden her zaman en iyi olmadiklarini arastirmakla baslamistir (Acar, 2002).Duygular her insanda vardır, ancak sadece duygulara sahip olmak yeterli değildir. Duygusal zeka; kendimizin ve başkalarının duygularını tanıma ve değerlendirmenin yanı sıra duygulara ilişkin bilgileri ve duyguların enerjisini günlük yaşamımıza ve işimize etkin bir biçimde yansıtarak onlara uygun tepkiler vermemizi sağlar.Bir bireye duygusal açıdan zeki denebilmesi, bu bireyin hayatının iş, eğitim, özel yaşam gibi birçok alanında istediği sonuçlara ulaşabilmek için duygularını istediği şekilde kullanabilmesiyle ilişkilidir (Yeşilyaprak, 2001).
Günümüzde duygusal zeka, bir özellik olarak duygusal zeka ve bilgi-işlem süreci olarak duygusal zeka olmak üzere iki farklı şekilde ele alınmaktadır. Bilgi-işlem süreci olarak duygusal zeka duyguları tanıma, ifade etme, etiketleme gibi yetenekler üzerinde dururken özellik olarak duygusal zeka farklı ortamlarda tutarlı olan davranışlar (iyimserlik, güvenli girişkenlik, empati gibi belirli davranış ya da özelliklerde kendini gösteren) üzerinde durmaktadır. Özellik olarak duygusal zeka, kişilik kavramı içerisine yerleştirilmiştir ve belirli davranışları ölçen geçerli kendini değerlendirme envanterleriyle değerlendirilir. Bu yaklaşımda duygusal zekanın temel elementleri üzerinde durmaktan çok ağırlıklı olarak bazı kişilik değişkenleri üzerinde durulur (İsmen, 2001).
Duygusal zeka, kişinin görünen bütün davranışlarını yönlendiren ihtiyaç, dürtü ve gerçek değerlerini temsil etmekte ve insanlarla olan ilişkilerin ve iş yaşamındaki başarının belirleyicisi olmaktadır (Güllüce ve İşcan, 2010).
Duygusal zekası gelişmiş bir kişi “bir şeyi yapabilme inancı” geliştirebilir ve
aynı zamanda duygularını kontrol etme yetisini kullanarak kaygı, endişe gibi olumsuz duygularını en aza indirgeyip yüksek kalitede bir yaşam sürdürebilir (Dutoğlu ve Tuncel, 2008).
Duygularını iyi bilen, onları kontrol edebilen, başkalarının duygularını anlayan ve bunları ustalıkla idare edebilenlerin, diğer bir deyişle, duygusal zekası yüksek olanların hayatlarının gerek özel gerekse mesleki alanlarında daha avantajlı, hayatta daha mutlu ve üretken oldukları belirtilmektedir. Buna karşın duygularını kontrol edemeyen kişilerin ise net düşünebilme ve işlerine konsantre olabilme yeteneklerini engelleyen içsel bir mücadeleye girdikleri bildirilmiştir. Duygusal zekası yüksek olan kişilerin, kendilerinin ve diğerlerinin duygusal durumlarını anlayarak ve bu duygusal verileri kullanarak zorlu durumlara daha iyi uyum sağlayabildikleri ve problemleri daha iyi çözebildikleri ileri sürülmüştür (Yılmaz Karabulutlu, Yılmaz, Yurttaş, 2011).
Duygusal zekâsı yüksek olanların, kendilerinin ve diğerlerinin duygusal durumlarını daha iyi anlayarak ve bu duygusal verileri kullanarak, içinde bulundukları zorlu durumlara daha iyi uyum sağlayabildikleri ve sorunlarının üstesinden daha kolayca gelebildikleri ileri sürülmektedir. Bu nedenle duygusal zekâları yüksek bireylerin özellikle sosyal kaynaklı stres verici durumlarla karşılaştıklarında daha az stres yaşadıkları düşünülmektedir (Hisli Şahin, Güler, Basım, 2009).
Stres, birçok insanın günlük hayatta çok sık kullandığı bir kavramdır. Çeşitli sebeplerden dolayı insanlar kendilerini baskı altında hissederler ve çoğu kez bu baskı altında ezilirler. Başarılı olmak ya da gereksinimlerini karşılamak için çabalarken çeşitli nedenlerden dolayı engellenirler. Bu nedenler, kendileri ile ilgili kişisel problemler olabileceği gibi çevreden gelen problemler de olabilir (Gümüşbaş, 2008).
Üniversite yaşamı stres yaratan bir ortam özelliği taşımaktadır. Ailevi, sosyo-ekonomik sorunlar, arkadaş grubu, üniversitenin imkanları, meslek seçimi, ergenlik sorunları, ev aileden uzak kalma, yalnızlık ve uyum sorunları,kimlik ve kişilik bulma,ulusal ve evrensel değerler , olgunlaşma vb. birçok etmen , üniversitede okuyan öğretmen adaylarının karşısına önemli birer stres kaynağı olarak çıkmaktadır. Stres altındaki öğrenciler ; arkadaş ve aileden uzaklaşma, dikkat dağınıklığı , değersizlik,suçluluk , başarıda azalma, arkadaş ilişkilerinde sorunlar, özgüven kaybı , madde kullanımına eğilim, sevdiklerinin başına yeni bir şey gelecek kaygısı,içe çekilme, olaylara karşı aşırı uyarılma,çabuk sinirlenme , alınganlık, öfke patlamaları, vb. davranışlar sergilemeye başlamaktadır (Önen, 2012).
Stresin temelinde insan algılamasının ve deneyimlerinin değerlendirmesinin yattığını, deneyimlerine anlam verişi, değerlendirişi ve yönlendirişinin stresi azaltma ya da çoğaltmada temel etken olduğunu söyleyebiliriz (Cüceloğlu, 1996). Bu bağlamda bireyin koruyucu sağlık davranışı kazanmasının stresle başaçıkma becerilerini geliştirmesiyle ilişkili olduğunu öngörebiliriz (Kaya, Genç, Kaya, Pehlivan, 2007).
Stres tepkisi, ortamda ne olduğuna bağlı olarak değil, bireyin olan duruma nasıl tepki verdiğine bağlı olarak ortaya çıkar. Bireyler stresler karşısında psikolojik ve sosyal bütünlüğünü korumak amacındadır. Bu amaçla stresle başa çıkmada iki tür başa çıkma mekanizması tercih edilebilmektedir. Bunlar problem odaklı başa çıkma ve duygu odaklı başa çıkmadır. Problem odaklı başa çıkma, bireyin aktif bir şekilde stres yaratan durumu ortadan kaldırmaya yönelik bilgiyi ve mantıksal analizi kullanmasını içermektedir. Duygu odaklı başa çıkmada ise önemli olan bireyin stres yaratan durumla ilgili duygusunu ortadan kaldıracak kaçınma, inkâr gibi teknikleri kullanması söz konusudur. Bu geçici bir çözümdür, ama bireyin üzülmesini ve sıkıntı yaşamasını önler (Arslan, 2010).
Bireylerin büyük veya küçük, yaşamsal olan ve olmayan herhangi bir güçlükle karşılaşmaları, bir başa çıkma sürecinin başlamasına ortam yaratabilmektedir. Bu süreçte, kişi durumla ilgili bir değerlendirmeye girişmekte, daha sonra kişilik özelliklerinin yönlendiriciliği ile dağarcığında var olan becerileri harekete geçirmekte ve eyleme geçmektedir. Kişinin sergilediği davranışlar, bu davranışlarla bağlantılı olarak ortaya çıkan sonuçlar ve bunlarla ilgili yorum ları, onun yeni bir durumu değerlendirmesini ve tepkilerini etkilemektedir. Bu süreç, yeni uyancılarla karşılaşıldığında yeniden ivme kazanmaktadır (Türküm, 2010).
Stresle başa çıkma; bireylerin stresli dturumlarla karşılaştıklarında kendi kendilerince ürettikleri ve çevrelerinden gelen taleplerin üstesinden gelebilmek için geliştirdikleri bilişsel ve davranışsal çabalar olarak tanımlanmaktadır (Türküm, 2011).
Başaçıkma ise, bireylerin stresli durumlarla karşılaştıklarında kendi kendilerine ürettikleri ve çevrelerinden gelen taleplerin üstesinden gelebilmek için geliştirdikleri bilişsel ve davranışsal çabalar olarak tanımlanmaktadır. Değerlendirmeyi etkileyen değişimlerin pek çoğu, işlevi problemli kişi-çevre ilişkisini değiştirmek ya da istendik biri ile sürdürmek olan başaçıkma süreçlerinin sonucudur. Başaçıkma, kişinin kaynaklarını tüketici ya da aşıcı olarak değerlendirilen spesifik dışsal ya da içsel talepler ve onlar arasındaki çatışmaları yönetmek için bilişsel ve davranışsal çabalardan oluşur (Erözkan, 2004).
Gençlik döneminde yeterli ve uygun başaçıkma tarzlarının kullanılması; sağlıklı bir benlik gelişimine, davranış sorunlarının daha az sıklıkta ortaya çıkmasına, yüksek benlik saygısı kazanılmasına, depresif belirti sıklığının azalmasına ve uyumun olumlu bir şekilde sağlanmasına yol açmaktadır. Uygun başaçıkma tarzları, gencin uyum sorunlarının çözümünde büyük katkılar sağlamaktadır (Kaya, Genç, Kaya, Pehlivan, 2007).
Hirokawa, Yagi ve Miyata (2002) yaptıkları araştırmada, 14 hafta süren stresle başa çıkma programının sosyal hizmetler bölümünde eğitim gören Japon üniversite öğrencilerinin stresle başa çıkma beceri düzeyleri üzerindeki etkisini araştırmışlardır. Uygulanan program, progresif gevşemeyi, bilişsel davranışçı beceri eğitimini ve atılganlık eğitimini içermiştir. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular, uygulanan programın öğrencilerin stresle başa çıkma becerilerini artırdığını ortaya koymuştur.
Görüş (1999) yaptığı araştırmada, bir grup lise öğrencisinin atılganlık düzeyi ile stresle başa çıkma yolları arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma sonucunda, lise öğrencilerinin farklı yaşlarda olmaları ile stres yaşantılarında kullandıkları problem çözme, sosyal destek arama, kendini suçlama, hayal etme ve kaçınma gibi başa çıkma stratejileri arasında önemli düzeyde bir ilişki olmadığı ortaya çıkmıştır. Sosyo-ekonomik düzeyi düşük, orta ve yüksek olan öğrenciler birbirleriyle karşılaştırıldıklarında bu öğrencilerin probleme çözme, kendini suçlama, hayal etme ve kaçınma yönünden önemli düzeyde farklılıklar gösterdiği saptanmıştır. Ayrıca, öğrencilerin atılgan ve çekingen davranış özellikleri göstermesinin, stresle başa çıkma stratejileri yönünden önemli farklılıklar gösterdiği araştırmanın sonuçları arasındadır.
Korkut (2003) tarafından yapılan araştırmada, saldırganlık düzeyleri farklı lise öğrencilerinin üç farklı stresle başa çıkma yolunu kullanma açısından bazı değişkenlere göre farklı olup olmadığı incelenmiştir. Araştırma sonucunda, saldırganlık düzeyleri farklı olan gençlerin kişisel özelliklerini stres kaynağı olarak görüp görmemelerinin stres yaşarken problem çözme yolunu kullanmalarında farka yol açtığı tespit edilmiştir.
Bu çalışmanın amacı üniversite ögrencilerinin duygusal zeka yetenekleri ile stresle başa çıkma stilleri arasındaki ilişkiyi incelenmesidir.
YÖNTEM
Araştırma Modeli
Tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeli ; tarama deseni, geçmişte ya da halen varolan durumu varolduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır.
Evren ve Örneklem
Araştırma genel tarama modelindedir. Araştırmanın veri toplama grubu, 2017-2018 eğitim öğretim yılında Giresun Üniversitesi’nin farklı fakültelerinde öğrenim görmekte olan öğrenciler arasından tesadüfi küme örnekleme yoluyla seçilen ögrencilerden oluşmaktadır.
Veri Toplama Araçları
Araştırmada öğrencilerin duygusal zeka yetenekleri, Acar (2001) tarafindan Türkçe 'ye uyarlama çalışmaları yapılan Bar-On EQ Anketi kullanılarak belirlenmiştir. Bar-On EQ Anketi 133 sorudan oluşmaktadır. Bu uyarlama çalışmaları sonucunda anket 88 maddeye indirilmiştir. 88 madde ve 5 temel boyuttan oluşan anketin güvenilirlik çalışmaları sonucunda, Cronbach Alpha katsayıları, anketin toplam boyutları için 92,12; kişisel yetenekler boyutunda 83,73; kişiler arası yetenekler boyutunda 77,87; uyumluluk boyutunda 65,42; stresle başa çıkma boyutunda 73,14 ve genel ruh durumu boyutunda ise Alpha katsayısı 75,06 olarak hesaplanmıştır (Acar, 2002).
Stresle başa çıkma stilleri ise, Türküm (2002) tarafından geliştirilen Stresle Başa Çıkma Ölçeği ile belirlenmiştir. Likert tipi (tamamen uygun=5, hiç uygun degil= 1) 23 maddeden oluşan ölçek stresle başa çıkma stillerini ölçmektedir. Ölçeğin uyum geçerliği; Folkman ve Lazarus'un Başa Çıkma Tarzları Ölçeği, Beck Umutsuzluk Ölçeği ve Heppner ve Petersen'in Problem Çözme Envanteri kullanılarak incelenmiştir. Stresle Başa Çıkma Ölçeğinden alınan puanlarla, söz konusu araçlardan alınan puanlar arasında sırasıyla .43, -.32 ve .31 ilişki olduğu belirlenmiştir (Türküm, 2002).
Verilerin Analizi
Üniversite öğrencilerinin duygusal zeka yetenekleri ile stresle başa çıkma stilleri arasındaki ilişkinin analizi Pearson Momentler Çarpım Korelasyon Katsayısı tekniği ile yapılmıştır.
Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı, kısaca Pearson r’si, aralık ya da oran ölçeğinde ölçülen iki sürekli değişken arasındaki doğrusal ilişkiyi açıklamak üzere kullanılır. Böyle bir analiz ile, her bir Y değerinin her bir X değeri ile doğrusal bir biçimde ne kadar tutarlı bir eşleşme gösterdiği açıklanmaya çalışılır(Arney, 1990; Baykul, 1999; Borg ve Gall, 1989; Knoke ve Bohrnstedt, 1991). Bunun yanısıra değişkenlerin ikili olarak normal dağılım gösterdiği de varsayılır(Green, Salkind ve Akey,1997;Howell,1987;Knoke ve Bohrnstedt,1991).
KAYNAKÇA
Acar, F. (2002). Duygusal zeka ve liderlik. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 53-68.
Arslan, C. (2010). Öfke ve öfkeyi ifade etme biçimlerinin, stresle başa çıkma ve kişiler arası problem çözme açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(1), 7-43.
Delikoyun, D. (2008). Üniversite öğrencilerinde duygusal zeka ve benlik saygısı arasındaki ilişki (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
Dutoğlu, G. ve Tuncel, M. (2008). Aday öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilimleri ile duygusal zeka düzeyleri arasındaki ilişki. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 11-32.
Erözkan, A. (2004). Üniversite öğrencilerinin sınav kaygısı ve başaçıkma davranışları. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 13-38.
Güllüce, A.Ç. ve İşcan Ö.F. (2010). Mesleki tükenmişlik ve duygusal zeka arasındaki ilişki. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İBFF Dergisi, 5(2), 7-29.
Gümüşbaş, B. (2008). Stresle başa çıkma yolları eğitim programının ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin stresle başa çıkma yöntemleri ve yaşam doyumu üzerinde etkisinin incelenmesi (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Güngör, S. (2008). Üniversite öğrencilerinde duygusal zekanın psikolojik sıkıntı belirtileri üzerindeki etkisi (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Gürbüz, S. ve Yüksel, M. (2008). Çalışma ortamında duygusal zeka: iş performansı, iş tatmini, örgütsel vatandaşlık davranışı ve bazı demografik özelliklerle ilişkisi. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 9(2), 174-190.
Hisli Şahin, N., Güler, M. ve Basım, H.N. (2009). A tipi kişilik örüntüsünde bilişsel ve duygusal zekanın stresle başa çıkma ve stres belirtileri ile ilişkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 20(3), 243-254.
Işıklı, S. (1998). Üniversite öğrencilerinde stres, sosyal destek ve girişkenlik ile ilgili boylamsal bir çalışma (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi).
İsmen, A.E. (2001). Duygusal zeka ve aile işlevleri arasındaki ilişki. İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 55-75.
İsmen, A.E. (2001). Duygusal zeka ve problem çözme. M. Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, 111-124.
Kaya, M., Genç, M., Kaya, B. ve Pehlivan, E. (2007). Tıp fakültesi ve sağlık yüksekokulu öğrencilerinde depresif belirti yaygınlığı,stresle başaçıkma tarzları ve etkileyen faktörler. Türk Psikiyatri Dergisi, 18(2), 137-146.
Köksal, A. ve İşmen Gazioğlu, A.E. (2007). Ergenlerde duygusal zeka ile karar verme stratejileri arasındaki ilişki. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 133-146.
Önen, A.S. (2012). Öğretmen adaylarının kişilik özellikleri ve duygusal zeka düzeylerinin stresle başa çıkmalarına etkileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42, 310-320.
Topal, M. (2011). Üniversite öğrencilerinin stresle başa çıkma stilleri ile pozitif ve negatif duygu arasındaki ilişki (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Türküm, S. (2010). Stresle başaçıkma biçimi,iyimserlik,bilişsel çarpıtma düzeyleri ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutumlar arasındaki ilişkiler: üniversite öğrencileri üzerinde bir araştırma. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1-15.
Türküm, A.S. (2011). Stresle başa çıkma ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik güvenirlik çalışmaları. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 18, 25-34.
Yeşilyaprak, B. (2001). Duygusal zeka ve eğitim açısından doğurguları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi , 25, 139-146.
Yılmaz Karabulutlu, E., Yılmaz, S. ve Yurttaş, A. (2011). Öğrencilerin duygusal zeka düzeyleri ile problem çözme becerileri arasındaki ilişki. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 2(2), 75-79.
ÇIKMA STİLLERİ ARASINDAKİ İLİŞKİNİN İNCELENMESİ
GİRİŞ
Zeka; öğrenme, anlama ve alışılmamış durumlarla baş edebilme yeteneği olarak tanımlanabilir. Başka bir tanıma göre zeka, basit bilgiyi elde edip, onu yeni durumlarda kullanma yeteneği olarak tarif edilmektedir (Gürbüz ve Yüksel, 2008).
Psikolojide insan zekası yoğun bir araştırma alanı olmuştur. Zeka, çevreyi seçme, onu biçimlendirme ve ona uyum için gerekli olan zihinsel yeteneklerdir. Bu nedenle 'zekice' diye nitelenen bir davranış, bir çevresel bağlamdan diğerine değişebilmesine rağmen, bu davranışın altında yatan zihinsel süreçler değişmez. Fakat bununla birlikte, bu süreçlere başvurmada bireyin yeteneği, bulunulan bağlamdan bağlama değişiklik gösterebilir. Buna göre zeka çevreye tam olarak bir tepki değil, aynı zamanda onu biçimlendirme etkinliğidir (Köksal ve İşmen Gazioğlu, 2007).
Zeka ile ilgili araştırmalar, çalışma hayatı ve kişisel yaşamdaki başarının sadece IQ ile ilgili olmadığını, aynı zamanda diğer kişisel faktörlerle ilişkili olduğunu ortaya koymuştur. Hayatta başarılı olmayı etkileyecek kişisel faktörlerin neler olabileceği araştırılırken, karşımıza çıkan en önemli kavramlardan biri "duygusal zeka" (DZ)'dır (İşmen, 2001).
Duygusal zeka konusundaki çalismalar, zeka düzeyleri en üst seviyelerde olan bireylerin gerek iş, gerekse özel yasamlarinda neden her zaman en iyi olmadiklarini arastirmakla baslamistir (Acar, 2002).Duygular her insanda vardır, ancak sadece duygulara sahip olmak yeterli değildir. Duygusal zeka; kendimizin ve başkalarının duygularını tanıma ve değerlendirmenin yanı sıra duygulara ilişkin bilgileri ve duyguların enerjisini günlük yaşamımıza ve işimize etkin bir biçimde yansıtarak onlara uygun tepkiler vermemizi sağlar.Bir bireye duygusal açıdan zeki denebilmesi, bu bireyin hayatının iş, eğitim, özel yaşam gibi birçok alanında istediği sonuçlara ulaşabilmek için duygularını istediği şekilde kullanabilmesiyle ilişkilidir (Yeşilyaprak, 2001).
Günümüzde duygusal zeka, bir özellik olarak duygusal zeka ve bilgi-işlem süreci olarak duygusal zeka olmak üzere iki farklı şekilde ele alınmaktadır. Bilgi-işlem süreci olarak duygusal zeka duyguları tanıma, ifade etme, etiketleme gibi yetenekler üzerinde dururken özellik olarak duygusal zeka farklı ortamlarda tutarlı olan davranışlar (iyimserlik, güvenli girişkenlik, empati gibi belirli davranış ya da özelliklerde kendini gösteren) üzerinde durmaktadır. Özellik olarak duygusal zeka, kişilik kavramı içerisine yerleştirilmiştir ve belirli davranışları ölçen geçerli kendini değerlendirme envanterleriyle değerlendirilir. Bu yaklaşımda duygusal zekanın temel elementleri üzerinde durmaktan çok ağırlıklı olarak bazı kişilik değişkenleri üzerinde durulur (İsmen, 2001).
Duygusal zeka, kişinin görünen bütün davranışlarını yönlendiren ihtiyaç, dürtü ve gerçek değerlerini temsil etmekte ve insanlarla olan ilişkilerin ve iş yaşamındaki başarının belirleyicisi olmaktadır (Güllüce ve İşcan, 2010).
Duygusal zekası gelişmiş bir kişi “bir şeyi yapabilme inancı” geliştirebilir ve
aynı zamanda duygularını kontrol etme yetisini kullanarak kaygı, endişe gibi olumsuz duygularını en aza indirgeyip yüksek kalitede bir yaşam sürdürebilir (Dutoğlu ve Tuncel, 2008).
Duygularını iyi bilen, onları kontrol edebilen, başkalarının duygularını anlayan ve bunları ustalıkla idare edebilenlerin, diğer bir deyişle, duygusal zekası yüksek olanların hayatlarının gerek özel gerekse mesleki alanlarında daha avantajlı, hayatta daha mutlu ve üretken oldukları belirtilmektedir. Buna karşın duygularını kontrol edemeyen kişilerin ise net düşünebilme ve işlerine konsantre olabilme yeteneklerini engelleyen içsel bir mücadeleye girdikleri bildirilmiştir. Duygusal zekası yüksek olan kişilerin, kendilerinin ve diğerlerinin duygusal durumlarını anlayarak ve bu duygusal verileri kullanarak zorlu durumlara daha iyi uyum sağlayabildikleri ve problemleri daha iyi çözebildikleri ileri sürülmüştür (Yılmaz Karabulutlu, Yılmaz, Yurttaş, 2011).
Duygusal zekâsı yüksek olanların, kendilerinin ve diğerlerinin duygusal durumlarını daha iyi anlayarak ve bu duygusal verileri kullanarak, içinde bulundukları zorlu durumlara daha iyi uyum sağlayabildikleri ve sorunlarının üstesinden daha kolayca gelebildikleri ileri sürülmektedir. Bu nedenle duygusal zekâları yüksek bireylerin özellikle sosyal kaynaklı stres verici durumlarla karşılaştıklarında daha az stres yaşadıkları düşünülmektedir (Hisli Şahin, Güler, Basım, 2009).
Stres, birçok insanın günlük hayatta çok sık kullandığı bir kavramdır. Çeşitli sebeplerden dolayı insanlar kendilerini baskı altında hissederler ve çoğu kez bu baskı altında ezilirler. Başarılı olmak ya da gereksinimlerini karşılamak için çabalarken çeşitli nedenlerden dolayı engellenirler. Bu nedenler, kendileri ile ilgili kişisel problemler olabileceği gibi çevreden gelen problemler de olabilir (Gümüşbaş, 2008).
Üniversite yaşamı stres yaratan bir ortam özelliği taşımaktadır. Ailevi, sosyo-ekonomik sorunlar, arkadaş grubu, üniversitenin imkanları, meslek seçimi, ergenlik sorunları, ev aileden uzak kalma, yalnızlık ve uyum sorunları,kimlik ve kişilik bulma,ulusal ve evrensel değerler , olgunlaşma vb. birçok etmen , üniversitede okuyan öğretmen adaylarının karşısına önemli birer stres kaynağı olarak çıkmaktadır. Stres altındaki öğrenciler ; arkadaş ve aileden uzaklaşma, dikkat dağınıklığı , değersizlik,suçluluk , başarıda azalma, arkadaş ilişkilerinde sorunlar, özgüven kaybı , madde kullanımına eğilim, sevdiklerinin başına yeni bir şey gelecek kaygısı,içe çekilme, olaylara karşı aşırı uyarılma,çabuk sinirlenme , alınganlık, öfke patlamaları, vb. davranışlar sergilemeye başlamaktadır (Önen, 2012).
Stresin temelinde insan algılamasının ve deneyimlerinin değerlendirmesinin yattığını, deneyimlerine anlam verişi, değerlendirişi ve yönlendirişinin stresi azaltma ya da çoğaltmada temel etken olduğunu söyleyebiliriz (Cüceloğlu, 1996). Bu bağlamda bireyin koruyucu sağlık davranışı kazanmasının stresle başaçıkma becerilerini geliştirmesiyle ilişkili olduğunu öngörebiliriz (Kaya, Genç, Kaya, Pehlivan, 2007).
Stres tepkisi, ortamda ne olduğuna bağlı olarak değil, bireyin olan duruma nasıl tepki verdiğine bağlı olarak ortaya çıkar. Bireyler stresler karşısında psikolojik ve sosyal bütünlüğünü korumak amacındadır. Bu amaçla stresle başa çıkmada iki tür başa çıkma mekanizması tercih edilebilmektedir. Bunlar problem odaklı başa çıkma ve duygu odaklı başa çıkmadır. Problem odaklı başa çıkma, bireyin aktif bir şekilde stres yaratan durumu ortadan kaldırmaya yönelik bilgiyi ve mantıksal analizi kullanmasını içermektedir. Duygu odaklı başa çıkmada ise önemli olan bireyin stres yaratan durumla ilgili duygusunu ortadan kaldıracak kaçınma, inkâr gibi teknikleri kullanması söz konusudur. Bu geçici bir çözümdür, ama bireyin üzülmesini ve sıkıntı yaşamasını önler (Arslan, 2010).
Bireylerin büyük veya küçük, yaşamsal olan ve olmayan herhangi bir güçlükle karşılaşmaları, bir başa çıkma sürecinin başlamasına ortam yaratabilmektedir. Bu süreçte, kişi durumla ilgili bir değerlendirmeye girişmekte, daha sonra kişilik özelliklerinin yönlendiriciliği ile dağarcığında var olan becerileri harekete geçirmekte ve eyleme geçmektedir. Kişinin sergilediği davranışlar, bu davranışlarla bağlantılı olarak ortaya çıkan sonuçlar ve bunlarla ilgili yorum ları, onun yeni bir durumu değerlendirmesini ve tepkilerini etkilemektedir. Bu süreç, yeni uyancılarla karşılaşıldığında yeniden ivme kazanmaktadır (Türküm, 2010).
Stresle başa çıkma; bireylerin stresli dturumlarla karşılaştıklarında kendi kendilerince ürettikleri ve çevrelerinden gelen taleplerin üstesinden gelebilmek için geliştirdikleri bilişsel ve davranışsal çabalar olarak tanımlanmaktadır (Türküm, 2011).
Başaçıkma ise, bireylerin stresli durumlarla karşılaştıklarında kendi kendilerine ürettikleri ve çevrelerinden gelen taleplerin üstesinden gelebilmek için geliştirdikleri bilişsel ve davranışsal çabalar olarak tanımlanmaktadır. Değerlendirmeyi etkileyen değişimlerin pek çoğu, işlevi problemli kişi-çevre ilişkisini değiştirmek ya da istendik biri ile sürdürmek olan başaçıkma süreçlerinin sonucudur. Başaçıkma, kişinin kaynaklarını tüketici ya da aşıcı olarak değerlendirilen spesifik dışsal ya da içsel talepler ve onlar arasındaki çatışmaları yönetmek için bilişsel ve davranışsal çabalardan oluşur (Erözkan, 2004).
Gençlik döneminde yeterli ve uygun başaçıkma tarzlarının kullanılması; sağlıklı bir benlik gelişimine, davranış sorunlarının daha az sıklıkta ortaya çıkmasına, yüksek benlik saygısı kazanılmasına, depresif belirti sıklığının azalmasına ve uyumun olumlu bir şekilde sağlanmasına yol açmaktadır. Uygun başaçıkma tarzları, gencin uyum sorunlarının çözümünde büyük katkılar sağlamaktadır (Kaya, Genç, Kaya, Pehlivan, 2007).
Hirokawa, Yagi ve Miyata (2002) yaptıkları araştırmada, 14 hafta süren stresle başa çıkma programının sosyal hizmetler bölümünde eğitim gören Japon üniversite öğrencilerinin stresle başa çıkma beceri düzeyleri üzerindeki etkisini araştırmışlardır. Uygulanan program, progresif gevşemeyi, bilişsel davranışçı beceri eğitimini ve atılganlık eğitimini içermiştir. Araştırma sonucunda elde edilen bulgular, uygulanan programın öğrencilerin stresle başa çıkma becerilerini artırdığını ortaya koymuştur.
Görüş (1999) yaptığı araştırmada, bir grup lise öğrencisinin atılganlık düzeyi ile stresle başa çıkma yolları arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma sonucunda, lise öğrencilerinin farklı yaşlarda olmaları ile stres yaşantılarında kullandıkları problem çözme, sosyal destek arama, kendini suçlama, hayal etme ve kaçınma gibi başa çıkma stratejileri arasında önemli düzeyde bir ilişki olmadığı ortaya çıkmıştır. Sosyo-ekonomik düzeyi düşük, orta ve yüksek olan öğrenciler birbirleriyle karşılaştırıldıklarında bu öğrencilerin probleme çözme, kendini suçlama, hayal etme ve kaçınma yönünden önemli düzeyde farklılıklar gösterdiği saptanmıştır. Ayrıca, öğrencilerin atılgan ve çekingen davranış özellikleri göstermesinin, stresle başa çıkma stratejileri yönünden önemli farklılıklar gösterdiği araştırmanın sonuçları arasındadır.
Korkut (2003) tarafından yapılan araştırmada, saldırganlık düzeyleri farklı lise öğrencilerinin üç farklı stresle başa çıkma yolunu kullanma açısından bazı değişkenlere göre farklı olup olmadığı incelenmiştir. Araştırma sonucunda, saldırganlık düzeyleri farklı olan gençlerin kişisel özelliklerini stres kaynağı olarak görüp görmemelerinin stres yaşarken problem çözme yolunu kullanmalarında farka yol açtığı tespit edilmiştir.
Bu çalışmanın amacı üniversite ögrencilerinin duygusal zeka yetenekleri ile stresle başa çıkma stilleri arasındaki ilişkiyi incelenmesidir.
YÖNTEM
Araştırma Modeli
Tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modeli ; tarama deseni, geçmişte ya da halen varolan durumu varolduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımıdır.
Evren ve Örneklem
Araştırma genel tarama modelindedir. Araştırmanın veri toplama grubu, 2017-2018 eğitim öğretim yılında Giresun Üniversitesi’nin farklı fakültelerinde öğrenim görmekte olan öğrenciler arasından tesadüfi küme örnekleme yoluyla seçilen ögrencilerden oluşmaktadır.
Veri Toplama Araçları
Araştırmada öğrencilerin duygusal zeka yetenekleri, Acar (2001) tarafindan Türkçe 'ye uyarlama çalışmaları yapılan Bar-On EQ Anketi kullanılarak belirlenmiştir. Bar-On EQ Anketi 133 sorudan oluşmaktadır. Bu uyarlama çalışmaları sonucunda anket 88 maddeye indirilmiştir. 88 madde ve 5 temel boyuttan oluşan anketin güvenilirlik çalışmaları sonucunda, Cronbach Alpha katsayıları, anketin toplam boyutları için 92,12; kişisel yetenekler boyutunda 83,73; kişiler arası yetenekler boyutunda 77,87; uyumluluk boyutunda 65,42; stresle başa çıkma boyutunda 73,14 ve genel ruh durumu boyutunda ise Alpha katsayısı 75,06 olarak hesaplanmıştır (Acar, 2002).
Stresle başa çıkma stilleri ise, Türküm (2002) tarafından geliştirilen Stresle Başa Çıkma Ölçeği ile belirlenmiştir. Likert tipi (tamamen uygun=5, hiç uygun degil= 1) 23 maddeden oluşan ölçek stresle başa çıkma stillerini ölçmektedir. Ölçeğin uyum geçerliği; Folkman ve Lazarus'un Başa Çıkma Tarzları Ölçeği, Beck Umutsuzluk Ölçeği ve Heppner ve Petersen'in Problem Çözme Envanteri kullanılarak incelenmiştir. Stresle Başa Çıkma Ölçeğinden alınan puanlarla, söz konusu araçlardan alınan puanlar arasında sırasıyla .43, -.32 ve .31 ilişki olduğu belirlenmiştir (Türküm, 2002).
Verilerin Analizi
Üniversite öğrencilerinin duygusal zeka yetenekleri ile stresle başa çıkma stilleri arasındaki ilişkinin analizi Pearson Momentler Çarpım Korelasyon Katsayısı tekniği ile yapılmıştır.
Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı, kısaca Pearson r’si, aralık ya da oran ölçeğinde ölçülen iki sürekli değişken arasındaki doğrusal ilişkiyi açıklamak üzere kullanılır. Böyle bir analiz ile, her bir Y değerinin her bir X değeri ile doğrusal bir biçimde ne kadar tutarlı bir eşleşme gösterdiği açıklanmaya çalışılır(Arney, 1990; Baykul, 1999; Borg ve Gall, 1989; Knoke ve Bohrnstedt, 1991). Bunun yanısıra değişkenlerin ikili olarak normal dağılım gösterdiği de varsayılır(Green, Salkind ve Akey,1997;Howell,1987;Knoke ve Bohrnstedt,1991).
KAYNAKÇA
Acar, F. (2002). Duygusal zeka ve liderlik. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 53-68.
Arslan, C. (2010). Öfke ve öfkeyi ifade etme biçimlerinin, stresle başa çıkma ve kişiler arası problem çözme açısından incelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 10(1), 7-43.
Delikoyun, D. (2008). Üniversite öğrencilerinde duygusal zeka ve benlik saygısı arasındaki ilişki (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gaziantep.
Dutoğlu, G. ve Tuncel, M. (2008). Aday öğretmenlerin eleştirel düşünme eğilimleri ile duygusal zeka düzeyleri arasındaki ilişki. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 11-32.
Erözkan, A. (2004). Üniversite öğrencilerinin sınav kaygısı ve başaçıkma davranışları. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12, 13-38.
Güllüce, A.Ç. ve İşcan Ö.F. (2010). Mesleki tükenmişlik ve duygusal zeka arasındaki ilişki. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İBFF Dergisi, 5(2), 7-29.
Gümüşbaş, B. (2008). Stresle başa çıkma yolları eğitim programının ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin stresle başa çıkma yöntemleri ve yaşam doyumu üzerinde etkisinin incelenmesi (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Güngör, S. (2008). Üniversite öğrencilerinde duygusal zekanın psikolojik sıkıntı belirtileri üzerindeki etkisi (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Gürbüz, S. ve Yüksel, M. (2008). Çalışma ortamında duygusal zeka: iş performansı, iş tatmini, örgütsel vatandaşlık davranışı ve bazı demografik özelliklerle ilişkisi. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 9(2), 174-190.
Hisli Şahin, N., Güler, M. ve Basım, H.N. (2009). A tipi kişilik örüntüsünde bilişsel ve duygusal zekanın stresle başa çıkma ve stres belirtileri ile ilişkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 20(3), 243-254.
Işıklı, S. (1998). Üniversite öğrencilerinde stres, sosyal destek ve girişkenlik ile ilgili boylamsal bir çalışma (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi).
İsmen, A.E. (2001). Duygusal zeka ve aile işlevleri arasındaki ilişki. İstanbul Üniversitesi Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 55-75.
İsmen, A.E. (2001). Duygusal zeka ve problem çözme. M. Ü. Atatürk Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, 111-124.
Kaya, M., Genç, M., Kaya, B. ve Pehlivan, E. (2007). Tıp fakültesi ve sağlık yüksekokulu öğrencilerinde depresif belirti yaygınlığı,stresle başaçıkma tarzları ve etkileyen faktörler. Türk Psikiyatri Dergisi, 18(2), 137-146.
Köksal, A. ve İşmen Gazioğlu, A.E. (2007). Ergenlerde duygusal zeka ile karar verme stratejileri arasındaki ilişki. Hasan Ali Yücel Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 133-146.
Önen, A.S. (2012). Öğretmen adaylarının kişilik özellikleri ve duygusal zeka düzeylerinin stresle başa çıkmalarına etkileri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 42, 310-320.
Topal, M. (2011). Üniversite öğrencilerinin stresle başa çıkma stilleri ile pozitif ve negatif duygu arasındaki ilişki (Yayınlanmış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Türküm, S. (2010). Stresle başaçıkma biçimi,iyimserlik,bilişsel çarpıtma düzeyleri ve psikolojik yardım almaya ilişkin tutumlar arasındaki ilişkiler: üniversite öğrencileri üzerinde bir araştırma. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1-15.
Türküm, A.S. (2011). Stresle başa çıkma ölçeğinin geliştirilmesi: Geçerlik güvenirlik çalışmaları. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 18, 25-34.
Yeşilyaprak, B. (2001). Duygusal zeka ve eğitim açısından doğurguları. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi , 25, 139-146.
Yılmaz Karabulutlu, E., Yılmaz, S. ve Yurttaş, A. (2011). Öğrencilerin duygusal zeka düzeyleri ile problem çözme becerileri arasındaki ilişki. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 2(2), 75-79.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Üniversite Öğrencilerinde Duygusal Zeka ve Stresle Başa Çıkma Stilleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.Merve ÜNAL'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.Merve ÜNAL'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
