Belirsizlik
BELİRSİZLİK
Yakın ya da uzun dönemde ne olacağı hakkında fikrinizin olmadığı olay ya da durumlar belirsizliğin konusudur. Bazen beklenen bir sonuç bezen mevcut düzenin ani değişimiyle gelen sis perdesi bazen de ulaşmayı istediğiniz bir hedefe gidiş yolunu bilememeniz…
Belirsizlik günlük yaşamınızda size uzak olmayan bir durumdur. Hemen hemen her durum belli bir ölçüde bilinmeyen kısımlar içerir. Aslına bakarsanız her şeyi bilmeniz pek mümkün değil. Yine de bilinmeyen ve net olmayan zaman zaman sizi rahatsız edebilir. Bu yazıda belirsizliğin psikolojik karşılığı ve belirsizlik karşısında tutumlardan bahsedilmektedir.
Belirsizlik Psikolojisi
Belirsizlikle karşılaşmanız kaçınılmaz olsa da beyniniz bilinmeyenle ilgili tahminler yapmaya, boşlukları doldurmaya ve öngörülerde bulunmaya devam etmektedir. Benzer olayların alıştığınız şekilde yürümesi ve tanıdık sonuçlar elde etmeniz sizi güvende hissettirmektedir. Bilimi ele alırsanız bilmenin ne kadar önemli bir motivasyon kaynağı olduğunu görebilirsiniz. Doğa olayları, hastalıklar, uzay, çağlar öncesi dünya netleştirilmeye, tanımlanmaya, öngörülmeye ve kontrol edilmeye çalışılmaktadır. Şüphesiz bilgi güçtür ve belirli olan belirsiz olana göre avantajlıdır. Meteoroloji size güneşli, yağışlı ya da fırtınalı günleri söyleyebilir; sigorta şirketleri belirli özellikleriniz ve yaşam koşullarınıza göre sizi muhtemel risklerden korumaya yönelik sigorta paketleri sunabilir; çeşitli risk ve olasılık hesaplarıyla yatırım analizleri yapılabilir; anne karnında bebeklerin olası hastalıkları tespit edilebilir. Tüm teşebbüsler daha bilinir ve yönetilebilir bir düzene katkı sağlamaya çalışmaktadır.
Kişisel yaşamınızda ise sizin özel beklentileriniz ile netlik arayışınız sürmektedir. Kapsamlı kâr-zarar analizleriniz ya da erken tahmin teknolojiniz olmasa da önceki tecrübeleriniz, muhakemeniz, sezgileriniz, karar verme beceriniz, risk alma cesaretiniz ve problem çözme stratejileriniz size belirsizi görece belirleme konusunda yardım etmektedir.
Peki; daha önce deneyimlemediğiniz, mevcut bilginizle anlamlandıramadığınız ve nasıl ele alacağınızı kestiremediğiniz durumlarda ne olur? Elbette kişisel farklarınız, belirsizliğe ve belirsizliğin yarattığı duygusal gerilime tahammül seviyeniz ve baş etme stratejileriniz buna karar verecektir. Aynı zamanda yaşanılan çevre/toplum şartlarının öngörülüp öngörülemediği de sizi etkilemektedir. Örneğin; bireysel yaşadığınız belirsizlikler yanında tüm dünya pandemiyi deneyimlemektedir. Şimdilerde bir yıl geriye bırakıldığı için bazı noktalar netleşmeye başlasa da pandeminin ilk zamanları neler yaşamıştınız? Konuyla ilgili bilgisi olan ya da olmayan herkes bir şeyler söylüyor, kimileri yanlış bilgiler ile korku iklimine destek oluyordu. Olayları gerçekçi değerlendirmeyi engelleyen korku, bilgi kirliliği ve belirsizlik bir aradaydı. Üstelik okul sistemi ve çalışma düzeni de bir anda değişmişti. Hem belirsizliği karşılamak hem de bilmediğiniz bir süreye kadar uyum sağlamanız gerekiyordu.
Belirsizlik Karşısında Tutumlar
Daha kişisel ölçekte bakıldığında günlük yaşam durumlarında belirsizliklere verdiğiniz bilişsel, duygusal ve davranışsal tepkileri tanımlamak için “belirsizlik toleransı” kavramı kullanılmaktadır (Freeston ve ark., 1994). Göze çarpan, önemli veya yeterli bilgi yokluğunun tetiklediği duruma dayanmada yaşanan yetersizlik hali ile “belirsizliğe katlanamama” tanımlanmaktadır. Belirsizliğe katlanamamaya olumsuz olayların olabileceği ve bunu öngörmenin mümkün olmadığı zamanlarda daha çok rastlanmaktadır. Belirsizliğin tehdit edici olarak algılanması ve kişilerin problem çözme ile harekete geçme becerilerinin olumsuz etkilenmesi belirsizliğe katlanamamanın özelliklerindendir. Net olmayan bir durumla karşılaştığınızda bunu gidermek için gerekli stratejileri araştırırsınız ama belirsizliğe katlanamıyorsanız gelecekte sizi neyin beklediğini ısrarla bilme isteği duyabilir ve belirsizlik durumunda kilitlenme yaşayabilirsiniz (Hong ve Cheung, 2015). Burada hem belirsizliğin tehdit olarak algılandığı hem de algılanan belirsizliğin harekete geçmeyi engellediği görülmektedir.
Daha önce bahsedildiği gibi neyle karşılaşacağınızı bilmek sizi güvende hissettirmektedir. Bunun tersi olduğunda duygusal bocalama yaşanabilir. Aslında belirsizliğe tolerans seviyesi herkes için farklıdır ama belirsizliğe katlanamama daha spesifik bir durumdur. Belirsizliğe katlanamayanlar net olmayanı bilmeyi aşırı istemekte ve belirsizlik karşısında bir çeşit donma tepkisi göstermektedir. Belirsizliğin asla olmamasını dilemek ve belirsizlikle karşılaşıldığında yaşanan duygusal gerilimi inkâr etmek belirsizliğe katlanamamakla ilgilidir. Belirsizliğe katlanamayanlar bilişsel bir filtre ile bilinmeyeni olumsuz ve kabul edilemez olarak algılama eğilimindedir (Buhr ve Dugas, 2002). Belirsizliğe katlanmayı güçleştiren durumlardan biri belirsizliğin kendi içinde üzücü, adaletsiz ve kaçınılması gereken bir şey olduğuna inanmaktır (Dugas, Marchand ve Ladouceur, 2005). Genel olarak belirsizliğe katlanamama belirsizlik ve etkileri hakkında bir dizi olumsuz inancı ve korkuyu temsil etmektedir (Carleton, 2016).
Toparlamak gerekirse; belirsizliği nasıl algıladığınız belirsizlik karşısında nasıl davranacağınızı önemli ölçüde etkilemektedir. Ayrıca değişen toplumsal ve hatta küresel şartlar da belirsizlik toleransınıza etki etmektedir. Belirsizliğe katlanamama çeşitli duygusal güçlüklere eşlik etmektedir. Özellikle kaygı problemlerinde belirsizliğin tehdit olarak algılanması ve bu tehditle başa çıkmak için kaygı, takıntılı şüphe, zorlantı, kaçınma ve bedensel tepkiler gibi işlevsel olmayan stratejilerden yararlanılmaktadır.
Bilinen ve net olan size belir bir ölçüde konfor sağlasa da mevcuda aşırı koruyuculukla sahip çıktığınızda sizi geliştirecek stresleri değerlendiremeyebilirsiniz. Her karşılaştığınız problem ya da değişiklik aynı zamanda sizler için birer öğrenme fırsatıdır. Eğer her şeyi bilmeye ya da belirsizliğin verebileceği sıkıntıyı hiç duymamaya odaklanırsanız, alıştığınız düzen değişmek zorunda kaldığında bocalayabilirsiniz. Aslında genelde herkes biraz bocalar ama yeni bir plan hazırlayıp harekete geçemediğinizde hayat kaliteniz olumsuz etkilenebilir.
Kaynaklar
Buhr, K. ve Dugas, M. J. (2002). The Intolerance of Uncertainty Scale: Psychometric properties of the English version. Behaviour Research Therapy, 40, 931-945. doi:10.1016/S0005-7967(01)00092-4
Carleton, R. N. (2016). Into the unknown: A review and synthesis of contemporary models involving uncertainty. Journal of Anxiety Disorders, 39, 30-43. doi:10.1016/j.janxdis.2016.02.007
Dugas, M. J., Marchand, A. ve Ladouceur, R. (2005). Further validation of a cognitivebehavioral model of generalized anxiety disorder: Diagnostic and symptom specificity. Journal of Anxiety Disorders, 19, 329-343. doi:10.1016/j.janxdis.2004.02.002
Hong, R. Y. ve Cheung, M. W. L. (2015). The structure of cognitive vulnerabilities to depression and anxiety. Clinical Psychological Science,3, 892-912. doi:10.1177/2167702614553789
Freeston, M. H., Rhéaume, J., Letarte, H., Dugas, M. J. ve Ladouceur, R. (1994). Why do people worry? Personality and Individual Differences, 17, 791-802. doi:10.1016/0191-8869(94)90048-5
Yakın ya da uzun dönemde ne olacağı hakkında fikrinizin olmadığı olay ya da durumlar belirsizliğin konusudur. Bazen beklenen bir sonuç bezen mevcut düzenin ani değişimiyle gelen sis perdesi bazen de ulaşmayı istediğiniz bir hedefe gidiş yolunu bilememeniz…
Belirsizlik günlük yaşamınızda size uzak olmayan bir durumdur. Hemen hemen her durum belli bir ölçüde bilinmeyen kısımlar içerir. Aslına bakarsanız her şeyi bilmeniz pek mümkün değil. Yine de bilinmeyen ve net olmayan zaman zaman sizi rahatsız edebilir. Bu yazıda belirsizliğin psikolojik karşılığı ve belirsizlik karşısında tutumlardan bahsedilmektedir.
Belirsizlik Psikolojisi
Belirsizlikle karşılaşmanız kaçınılmaz olsa da beyniniz bilinmeyenle ilgili tahminler yapmaya, boşlukları doldurmaya ve öngörülerde bulunmaya devam etmektedir. Benzer olayların alıştığınız şekilde yürümesi ve tanıdık sonuçlar elde etmeniz sizi güvende hissettirmektedir. Bilimi ele alırsanız bilmenin ne kadar önemli bir motivasyon kaynağı olduğunu görebilirsiniz. Doğa olayları, hastalıklar, uzay, çağlar öncesi dünya netleştirilmeye, tanımlanmaya, öngörülmeye ve kontrol edilmeye çalışılmaktadır. Şüphesiz bilgi güçtür ve belirli olan belirsiz olana göre avantajlıdır. Meteoroloji size güneşli, yağışlı ya da fırtınalı günleri söyleyebilir; sigorta şirketleri belirli özellikleriniz ve yaşam koşullarınıza göre sizi muhtemel risklerden korumaya yönelik sigorta paketleri sunabilir; çeşitli risk ve olasılık hesaplarıyla yatırım analizleri yapılabilir; anne karnında bebeklerin olası hastalıkları tespit edilebilir. Tüm teşebbüsler daha bilinir ve yönetilebilir bir düzene katkı sağlamaya çalışmaktadır.
Kişisel yaşamınızda ise sizin özel beklentileriniz ile netlik arayışınız sürmektedir. Kapsamlı kâr-zarar analizleriniz ya da erken tahmin teknolojiniz olmasa da önceki tecrübeleriniz, muhakemeniz, sezgileriniz, karar verme beceriniz, risk alma cesaretiniz ve problem çözme stratejileriniz size belirsizi görece belirleme konusunda yardım etmektedir.
Peki; daha önce deneyimlemediğiniz, mevcut bilginizle anlamlandıramadığınız ve nasıl ele alacağınızı kestiremediğiniz durumlarda ne olur? Elbette kişisel farklarınız, belirsizliğe ve belirsizliğin yarattığı duygusal gerilime tahammül seviyeniz ve baş etme stratejileriniz buna karar verecektir. Aynı zamanda yaşanılan çevre/toplum şartlarının öngörülüp öngörülemediği de sizi etkilemektedir. Örneğin; bireysel yaşadığınız belirsizlikler yanında tüm dünya pandemiyi deneyimlemektedir. Şimdilerde bir yıl geriye bırakıldığı için bazı noktalar netleşmeye başlasa da pandeminin ilk zamanları neler yaşamıştınız? Konuyla ilgili bilgisi olan ya da olmayan herkes bir şeyler söylüyor, kimileri yanlış bilgiler ile korku iklimine destek oluyordu. Olayları gerçekçi değerlendirmeyi engelleyen korku, bilgi kirliliği ve belirsizlik bir aradaydı. Üstelik okul sistemi ve çalışma düzeni de bir anda değişmişti. Hem belirsizliği karşılamak hem de bilmediğiniz bir süreye kadar uyum sağlamanız gerekiyordu.
Belirsizlik Karşısında Tutumlar
Daha kişisel ölçekte bakıldığında günlük yaşam durumlarında belirsizliklere verdiğiniz bilişsel, duygusal ve davranışsal tepkileri tanımlamak için “belirsizlik toleransı” kavramı kullanılmaktadır (Freeston ve ark., 1994). Göze çarpan, önemli veya yeterli bilgi yokluğunun tetiklediği duruma dayanmada yaşanan yetersizlik hali ile “belirsizliğe katlanamama” tanımlanmaktadır. Belirsizliğe katlanamamaya olumsuz olayların olabileceği ve bunu öngörmenin mümkün olmadığı zamanlarda daha çok rastlanmaktadır. Belirsizliğin tehdit edici olarak algılanması ve kişilerin problem çözme ile harekete geçme becerilerinin olumsuz etkilenmesi belirsizliğe katlanamamanın özelliklerindendir. Net olmayan bir durumla karşılaştığınızda bunu gidermek için gerekli stratejileri araştırırsınız ama belirsizliğe katlanamıyorsanız gelecekte sizi neyin beklediğini ısrarla bilme isteği duyabilir ve belirsizlik durumunda kilitlenme yaşayabilirsiniz (Hong ve Cheung, 2015). Burada hem belirsizliğin tehdit olarak algılandığı hem de algılanan belirsizliğin harekete geçmeyi engellediği görülmektedir.
Daha önce bahsedildiği gibi neyle karşılaşacağınızı bilmek sizi güvende hissettirmektedir. Bunun tersi olduğunda duygusal bocalama yaşanabilir. Aslında belirsizliğe tolerans seviyesi herkes için farklıdır ama belirsizliğe katlanamama daha spesifik bir durumdur. Belirsizliğe katlanamayanlar net olmayanı bilmeyi aşırı istemekte ve belirsizlik karşısında bir çeşit donma tepkisi göstermektedir. Belirsizliğin asla olmamasını dilemek ve belirsizlikle karşılaşıldığında yaşanan duygusal gerilimi inkâr etmek belirsizliğe katlanamamakla ilgilidir. Belirsizliğe katlanamayanlar bilişsel bir filtre ile bilinmeyeni olumsuz ve kabul edilemez olarak algılama eğilimindedir (Buhr ve Dugas, 2002). Belirsizliğe katlanmayı güçleştiren durumlardan biri belirsizliğin kendi içinde üzücü, adaletsiz ve kaçınılması gereken bir şey olduğuna inanmaktır (Dugas, Marchand ve Ladouceur, 2005). Genel olarak belirsizliğe katlanamama belirsizlik ve etkileri hakkında bir dizi olumsuz inancı ve korkuyu temsil etmektedir (Carleton, 2016).
Toparlamak gerekirse; belirsizliği nasıl algıladığınız belirsizlik karşısında nasıl davranacağınızı önemli ölçüde etkilemektedir. Ayrıca değişen toplumsal ve hatta küresel şartlar da belirsizlik toleransınıza etki etmektedir. Belirsizliğe katlanamama çeşitli duygusal güçlüklere eşlik etmektedir. Özellikle kaygı problemlerinde belirsizliğin tehdit olarak algılanması ve bu tehditle başa çıkmak için kaygı, takıntılı şüphe, zorlantı, kaçınma ve bedensel tepkiler gibi işlevsel olmayan stratejilerden yararlanılmaktadır.
Bilinen ve net olan size belir bir ölçüde konfor sağlasa da mevcuda aşırı koruyuculukla sahip çıktığınızda sizi geliştirecek stresleri değerlendiremeyebilirsiniz. Her karşılaştığınız problem ya da değişiklik aynı zamanda sizler için birer öğrenme fırsatıdır. Eğer her şeyi bilmeye ya da belirsizliğin verebileceği sıkıntıyı hiç duymamaya odaklanırsanız, alıştığınız düzen değişmek zorunda kaldığında bocalayabilirsiniz. Aslında genelde herkes biraz bocalar ama yeni bir plan hazırlayıp harekete geçemediğinizde hayat kaliteniz olumsuz etkilenebilir.
Kaynaklar
Buhr, K. ve Dugas, M. J. (2002). The Intolerance of Uncertainty Scale: Psychometric properties of the English version. Behaviour Research Therapy, 40, 931-945. doi:10.1016/S0005-7967(01)00092-4
Carleton, R. N. (2016). Into the unknown: A review and synthesis of contemporary models involving uncertainty. Journal of Anxiety Disorders, 39, 30-43. doi:10.1016/j.janxdis.2016.02.007
Dugas, M. J., Marchand, A. ve Ladouceur, R. (2005). Further validation of a cognitivebehavioral model of generalized anxiety disorder: Diagnostic and symptom specificity. Journal of Anxiety Disorders, 19, 329-343. doi:10.1016/j.janxdis.2004.02.002
Hong, R. Y. ve Cheung, M. W. L. (2015). The structure of cognitive vulnerabilities to depression and anxiety. Clinical Psychological Science,3, 892-912. doi:10.1177/2167702614553789
Freeston, M. H., Rhéaume, J., Letarte, H., Dugas, M. J. ve Ladouceur, R. (1994). Why do people worry? Personality and Individual Differences, 17, 791-802. doi:10.1016/0191-8869(94)90048-5
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Belirsizlik" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.Esmanur BOLAT'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.Esmanur BOLAT'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
belirsizlik, belirsizlik toleransı, belirsizliğe katlanamama, belirsizlik psikolojisi, psikolojide belirsizlik, belirsizlik karşısında tutumlar
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
