Ergenlik Döneminde Stres ve Etkileri
MAKALE #22315 © Yazan Uzm.Psk.Dnş.Büşra EMÜL | Yayın Mayıs 2021 | 1,034 Okuyucu
Hızlı bir şekilde değişen ve gelişen bir dünyada yaşamaktayız. Bu değişme ve gelişmelerle birlikte yaşamımızda da çeşitli değişiklikler olmaktadır. İnsanlar doğası gereği, hayatta kalmak için bu gelişmelere uyum sağlama çabası içerisine girmektedirler. Günümüzde bireyler, değişen ekonomik, toplumsal ve eğitim koşullarına uyum sağlayabilmek için kendi sınırlarını zorlayarak yaşamını sürdürmek zorunda kalmaktadır. (Horoz, 2012).
Teknolojik ve toplumsal gelişmeler, toplum içindeki farklılıklar, günlük yaşamda karşılaşılan zorluklar, değişen yaşam tarzı, alışkanlıklar vb. gibi etkenler sonucunda, insanlar hızlı kararlar vermek zorunda bırakılmakta ve hızlıca verilen bu kararların doğruluğu ya da yanlışlığı sorgulanamamaktadır.
Bu nedenle bireyler yaşanan gelişme ve değişmelere ayak uydurmakta zorlanmaktadır. Bununla birlikte bu değişiklikler bireyler üzerinde değişik derecelerde engellenmeye ve strese yol açmaktadır. Stres bireyleri fiziksel ve ruhsal anlamda etkileyebilmektedir (Kök, 2016) . Tüm bunlar nedeniyle stres kavramı artık günlük yaşantımızda bizimle iç içe yaşayan bir kavram ve günlük yaşamın bir parçası haline gelmiştir.
Günümüzde bireyler farkına varmasa bile yoğun bir stres yükü altındadırlar. Nerde yaşarsak yaşayalım, iyi ya da kötü ne olursa olsun yaşamımızdaki değişikler stresli durumlardır (Yılmaz, 2015). Bu sebeple birey stresi tanımalı, bu durumların farkında olmalı ve buna uygun tepkiler verebilmelidir. Stres kötü yönetildiğinde yıkıcı etkilere veya kötü sonuçlara neden olabilmektedir. Hâlbuki stres, iyi yönetildiğinde bireyin daha verimli çalışma ya da etkili bir gelişim sağlaması için olumlu etkiler yaratabilmektedir (Hargreaves’ten akt. Horoz, 2012).
Ergenlik dönemi fiziksel olarak değişimin çok olduğu bir dönem olmaktadır. Bu dönem içerisinde kişinin duygusal olarak da çok büyük çöküntüler yaşar. Merakı artacağından okul hayatında derslerinde düşük not alması görülebilir. Ailenin koymuş olduğu kuralları ezmek ve çiğnemek gibi tutumları olabilir. Arkadaş çevresinde farklı arkadaşlıklar kurmak isteyebilir. Genellikle özgüven problemleri yaşarlar. Sürekli olarak takdir edilmek ve hizmet görmek isterler. Bedeninde yaşadığı değişiklikler nedeniyle, utanma ve çekingenlik olacağından içe kapanıklık görülebilir. Her şeye meraklı olduğundan düşünmeden hareket ederler. Bütün bunlar ergenlik dönemindeki bir öğrenci için stres durumu niteliği taşıyabilir.
Ergenlik dönemi de fırtınalı ve stresli bir dönem olarak bilinir. Bu dönemde birey kendi kimliğini oluşturma çabası içindedir. Bu süreç çocukluktan yetişkinliğe bir adım atma sürecidir ve bu süreçte yaşanılan stres durumlarının, daha kaliteli bir hayat ve bilinçli bir birey olabilmek için farkında olunması aynı zamanda da etkili bir şekilde çözüme ulaştırılması gerekmektedir. Çünkü ergenlik döneminde yaşanılan değişimlere karşı uyum sağlamak diğer dönemlere göre daha zorludur (Oral, 2004)
Tüm bunlar göz önüne alındığında stresle baş edilebilen bir yaşam daha mutlu, huzurlu ve kaygısız olacaktır. Bireyin stresle başa çıkma yolları eğitimi kazanması, onun yaşamında önemli başarılar elde etmesini sağlaması ve yaşam doyumunu yükseltmesi bakımından önemlidir. Stresle başa çıkmanın amacı, bireyin yaşamını ve verimliliğini olumsuz yönde etkileyen stres miktarını azaltmaktır. Kısaca stresle başa çıkma, stres faktörlerinin oluşturduğu duygusal gerilimi azaltmak, yok etmek ya da bu gerilime dayanmak amacıyla gösterilen davranış ve duygusal tepkileri güçlendirmektir (Demirci, Engin, Bakay, Yakut. 2013).
3.1.Stres Kavramı ve Tanımı
Stres kavramı oldukça farklı kişilerce ve farklı şekilde açıklanmaya çalışılmıştır. Bu nedenle stresin çok farklı tanımları vardır ve tek bir tanımını yapmak zordur. Fakat genel anlamıyla stres; organizmanın bedensel ve ruhsal sınırlarının zorlanması ve tehdit edilmesiyle ortaya çıkan bir durumdur (Baltaş ve Baltaş, 1984). Başka bir şekilde ifade edecek olursak stres; organizmanın kendisi yaşantısını ve çevreye uyumunu bozan, bir uyarıcıya ya da tehdide karşı vermiş olduğu tepkidir. Organizmanın dengesini bozacak her türlü etkeni stres olarak da adlandırabiliriz. Tüm bunlardan anlaşılacağı gibi stres; kişi ve çevre etkileşiminin bir sonucudur ve bireyin ve çevrenin birbiriyle olan uyumsuzluğundan kaynaklanır. (Özü, 2010)
Organizma öncelikle bir stres uyarıcısını algılar. Daha sonra bunu kendi inanç, düşünce, yaşantı vb. kalıplarına göre algılar. Strese neden olan uyarıcı algılandıktan sonra organizma tarafından yorumlanır ve bu yorumlanmaya bağlı olarak, pozitif veya negatif bir duygu ortaya çıkar. Eğer bu duygu pozitifse motivasyon dediğimiz duygu ortaya çıkar ve bu duygu organizmayı güdüleyici bir etkiye sahiptir. Eğer negatif bir duygu ortaya çıktıysa bu duygu da stres duygusunun oluşmasına neden olur. Organizma bu negatif duygu karşısında tehdit altında hisseder ve kendini korumak için tepki olarak stres duygusunun oluşturur. Yani stres organizmanın tehlike altında kendisini korumaya, bireyin hayatını kurtarmaya ve canlıyı yeniden denge durumuna döndürmeye yöneliktir (Gümüşbaş, 2008).
Stresin ana kaynağı algıdaki yanılgılar olabilir. Bu nedenle stres her bireyde aynı şekilde algılanmaz. Bireylerin stres kaynakları karşısındaki algıları, yorumları, düşünce ve inanç kalıpları farklıdır. Bireylerin stresi nasıl algıladıkları önemli olduğu gibi bu durum stresin derecesini etkiler. Stres, çalışan insana göre aşırı çalışma, iş adamına göre işlerin kötüye gitmesi, yöneticiye göre çalışanların tembelliği, işçiye göre patronun baskısı, öğrenciye göre sınav, ev kadınına göre evin derlenip toplanması, sporcuya göre aşırı idmandır (Yılmaz, 2015).
Hans Selye’ye göre stres üç dönemlik bir süreç olarak değerlendirilmektedir. Bu dönemleri, alarm tepkisi dönemi, direnç dönemi ve tükenme dönemi olarak sıralayabiliriz. Stresin ilk dönemi yani ‘alarm tepkisi dönemi’ sırasında; otonom sinir sistemi aktif bir hale geçmekte ve bu durum karşısında organizma salgı bezlerini uyararak kana yüklü miktarda adrenalin sağlamaktadır. Organizmadaki bu değişikliğin devam etmesi halinde direnç dönemi yani ikinci dönem devreye girmektedir. Direnç döneminde ‘alarm tepkisi dönemi’ devre dışı bırakılmaktadır. Birey bu dönemde stresli bir koşula karşı bir tür uyum sağlar. Bununla birlikte bireylerin zaman içerisinde yorulduğu ve direncini kaybetmeye başladığı görülür. Son dönem olarak adlandırılan ‘tükenme dönemi’ başladığında ise, beden artık stresin vermiş olduğu baskıya dayanamayacak duruma gelir ve direncini bütünüyle kaybeder (Akt. Baltaş, 2006). Kısaca stres yaşamın bir parçasıdır. Birey yaşamında sürekli olarak stresle mücadele eder ve stresi yenmek için çeşitli baş etme yöntemleri geliştirir. Stresle baş etmek için stres kavramının bilinmesi ve kişinin kendi stres durumlarının farkına varması sağlanmalıdır.
3.2.Stres Kaynakları
Stres günlük yaşamda sıklıkla karşılaşılan durumlardan biridir. Genel olarak strese neden olabilecek olaylara ‘stresörler’ adı verilmektedir (Şahin’ den aktaran Özü, 2010). Stresi ortaya çıkaran bireysel ve çevresel etkenlere stres kaynağı denir. Denetlenebilirlik, yenilik, belirsizlik, tahmin edilebilirlik, kişinin sınırlarını zorlayıp zorlamaması ve yakınlık süresi bir olayın stres kaynağı olarak değerlendirilmesinde önemli faktörler olarak görülmektedir. Literatür, stresin her zaman dış etkenlerden kaynaklanmadığını, bireylerin kişisel özelliklerini de bağlı olduğunu ortaya koymaktadır (Kaya ve Kaya’ dan aktaran Özü, 2010). Özellikle, strese neden olan koşulların, tehlikeli ya da tehdit edici olarak algılanmasında kişilik özelliklerinin ve baş etme yeteneklerinin önemli olduğu ileri sürülmektedir (Yöndem’den aktaran Özü, 2010).
Teknolojik ve toplumsal gelişmeler, toplum içindeki farklılıklar, günlük yaşamda karşılaşılan zorluklar, değişen yaşam tarzı, alışkanlıklar vb. gibi etkenler sonucunda, insanlar hızlı kararlar vermek zorunda bırakılmakta ve hızlıca verilen bu kararların doğruluğu ya da yanlışlığı sorgulanamamaktadır.
Bu nedenle bireyler yaşanan gelişme ve değişmelere ayak uydurmakta zorlanmaktadır. Bununla birlikte bu değişiklikler bireyler üzerinde değişik derecelerde engellenmeye ve strese yol açmaktadır. Stres bireyleri fiziksel ve ruhsal anlamda etkileyebilmektedir (Kök, 2016) . Tüm bunlar nedeniyle stres kavramı artık günlük yaşantımızda bizimle iç içe yaşayan bir kavram ve günlük yaşamın bir parçası haline gelmiştir.
Günümüzde bireyler farkına varmasa bile yoğun bir stres yükü altındadırlar. Nerde yaşarsak yaşayalım, iyi ya da kötü ne olursa olsun yaşamımızdaki değişikler stresli durumlardır (Yılmaz, 2015). Bu sebeple birey stresi tanımalı, bu durumların farkında olmalı ve buna uygun tepkiler verebilmelidir. Stres kötü yönetildiğinde yıkıcı etkilere veya kötü sonuçlara neden olabilmektedir. Hâlbuki stres, iyi yönetildiğinde bireyin daha verimli çalışma ya da etkili bir gelişim sağlaması için olumlu etkiler yaratabilmektedir (Hargreaves’ten akt. Horoz, 2012).
Ergenlik dönemi fiziksel olarak değişimin çok olduğu bir dönem olmaktadır. Bu dönem içerisinde kişinin duygusal olarak da çok büyük çöküntüler yaşar. Merakı artacağından okul hayatında derslerinde düşük not alması görülebilir. Ailenin koymuş olduğu kuralları ezmek ve çiğnemek gibi tutumları olabilir. Arkadaş çevresinde farklı arkadaşlıklar kurmak isteyebilir. Genellikle özgüven problemleri yaşarlar. Sürekli olarak takdir edilmek ve hizmet görmek isterler. Bedeninde yaşadığı değişiklikler nedeniyle, utanma ve çekingenlik olacağından içe kapanıklık görülebilir. Her şeye meraklı olduğundan düşünmeden hareket ederler. Bütün bunlar ergenlik dönemindeki bir öğrenci için stres durumu niteliği taşıyabilir.
Ergenlik dönemi de fırtınalı ve stresli bir dönem olarak bilinir. Bu dönemde birey kendi kimliğini oluşturma çabası içindedir. Bu süreç çocukluktan yetişkinliğe bir adım atma sürecidir ve bu süreçte yaşanılan stres durumlarının, daha kaliteli bir hayat ve bilinçli bir birey olabilmek için farkında olunması aynı zamanda da etkili bir şekilde çözüme ulaştırılması gerekmektedir. Çünkü ergenlik döneminde yaşanılan değişimlere karşı uyum sağlamak diğer dönemlere göre daha zorludur (Oral, 2004)
Tüm bunlar göz önüne alındığında stresle baş edilebilen bir yaşam daha mutlu, huzurlu ve kaygısız olacaktır. Bireyin stresle başa çıkma yolları eğitimi kazanması, onun yaşamında önemli başarılar elde etmesini sağlaması ve yaşam doyumunu yükseltmesi bakımından önemlidir. Stresle başa çıkmanın amacı, bireyin yaşamını ve verimliliğini olumsuz yönde etkileyen stres miktarını azaltmaktır. Kısaca stresle başa çıkma, stres faktörlerinin oluşturduğu duygusal gerilimi azaltmak, yok etmek ya da bu gerilime dayanmak amacıyla gösterilen davranış ve duygusal tepkileri güçlendirmektir (Demirci, Engin, Bakay, Yakut. 2013).
3.1.Stres Kavramı ve Tanımı
Stres kavramı oldukça farklı kişilerce ve farklı şekilde açıklanmaya çalışılmıştır. Bu nedenle stresin çok farklı tanımları vardır ve tek bir tanımını yapmak zordur. Fakat genel anlamıyla stres; organizmanın bedensel ve ruhsal sınırlarının zorlanması ve tehdit edilmesiyle ortaya çıkan bir durumdur (Baltaş ve Baltaş, 1984). Başka bir şekilde ifade edecek olursak stres; organizmanın kendisi yaşantısını ve çevreye uyumunu bozan, bir uyarıcıya ya da tehdide karşı vermiş olduğu tepkidir. Organizmanın dengesini bozacak her türlü etkeni stres olarak da adlandırabiliriz. Tüm bunlardan anlaşılacağı gibi stres; kişi ve çevre etkileşiminin bir sonucudur ve bireyin ve çevrenin birbiriyle olan uyumsuzluğundan kaynaklanır. (Özü, 2010)
Organizma öncelikle bir stres uyarıcısını algılar. Daha sonra bunu kendi inanç, düşünce, yaşantı vb. kalıplarına göre algılar. Strese neden olan uyarıcı algılandıktan sonra organizma tarafından yorumlanır ve bu yorumlanmaya bağlı olarak, pozitif veya negatif bir duygu ortaya çıkar. Eğer bu duygu pozitifse motivasyon dediğimiz duygu ortaya çıkar ve bu duygu organizmayı güdüleyici bir etkiye sahiptir. Eğer negatif bir duygu ortaya çıktıysa bu duygu da stres duygusunun oluşmasına neden olur. Organizma bu negatif duygu karşısında tehdit altında hisseder ve kendini korumak için tepki olarak stres duygusunun oluşturur. Yani stres organizmanın tehlike altında kendisini korumaya, bireyin hayatını kurtarmaya ve canlıyı yeniden denge durumuna döndürmeye yöneliktir (Gümüşbaş, 2008).
Stresin ana kaynağı algıdaki yanılgılar olabilir. Bu nedenle stres her bireyde aynı şekilde algılanmaz. Bireylerin stres kaynakları karşısındaki algıları, yorumları, düşünce ve inanç kalıpları farklıdır. Bireylerin stresi nasıl algıladıkları önemli olduğu gibi bu durum stresin derecesini etkiler. Stres, çalışan insana göre aşırı çalışma, iş adamına göre işlerin kötüye gitmesi, yöneticiye göre çalışanların tembelliği, işçiye göre patronun baskısı, öğrenciye göre sınav, ev kadınına göre evin derlenip toplanması, sporcuya göre aşırı idmandır (Yılmaz, 2015).
Hans Selye’ye göre stres üç dönemlik bir süreç olarak değerlendirilmektedir. Bu dönemleri, alarm tepkisi dönemi, direnç dönemi ve tükenme dönemi olarak sıralayabiliriz. Stresin ilk dönemi yani ‘alarm tepkisi dönemi’ sırasında; otonom sinir sistemi aktif bir hale geçmekte ve bu durum karşısında organizma salgı bezlerini uyararak kana yüklü miktarda adrenalin sağlamaktadır. Organizmadaki bu değişikliğin devam etmesi halinde direnç dönemi yani ikinci dönem devreye girmektedir. Direnç döneminde ‘alarm tepkisi dönemi’ devre dışı bırakılmaktadır. Birey bu dönemde stresli bir koşula karşı bir tür uyum sağlar. Bununla birlikte bireylerin zaman içerisinde yorulduğu ve direncini kaybetmeye başladığı görülür. Son dönem olarak adlandırılan ‘tükenme dönemi’ başladığında ise, beden artık stresin vermiş olduğu baskıya dayanamayacak duruma gelir ve direncini bütünüyle kaybeder (Akt. Baltaş, 2006). Kısaca stres yaşamın bir parçasıdır. Birey yaşamında sürekli olarak stresle mücadele eder ve stresi yenmek için çeşitli baş etme yöntemleri geliştirir. Stresle baş etmek için stres kavramının bilinmesi ve kişinin kendi stres durumlarının farkına varması sağlanmalıdır.
3.2.Stres Kaynakları
Stres günlük yaşamda sıklıkla karşılaşılan durumlardan biridir. Genel olarak strese neden olabilecek olaylara ‘stresörler’ adı verilmektedir (Şahin’ den aktaran Özü, 2010). Stresi ortaya çıkaran bireysel ve çevresel etkenlere stres kaynağı denir. Denetlenebilirlik, yenilik, belirsizlik, tahmin edilebilirlik, kişinin sınırlarını zorlayıp zorlamaması ve yakınlık süresi bir olayın stres kaynağı olarak değerlendirilmesinde önemli faktörler olarak görülmektedir. Literatür, stresin her zaman dış etkenlerden kaynaklanmadığını, bireylerin kişisel özelliklerini de bağlı olduğunu ortaya koymaktadır (Kaya ve Kaya’ dan aktaran Özü, 2010). Özellikle, strese neden olan koşulların, tehlikeli ya da tehdit edici olarak algılanmasında kişilik özelliklerinin ve baş etme yeteneklerinin önemli olduğu ileri sürülmektedir (Yöndem’den aktaran Özü, 2010).
Beğenin 
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
