Pozitif Psikoloji Nedir? Genel Bir Bakış
POZİTİF PSİKOLOJİ
Pozitif psikoloji, insan psikolojisinin olumsuz yönlerinden ziyade olumlu yönleri ile ilgilenir ve insanın yaşam kalitesini geliştirmeyi ve anlamsız olduğu düşüncesinin ortaya çıkardığı problemleri önleyebilmeyi vaat eden bir bilimdir (Akgül, 2019).
Pozitif psikoloji, bireylerin, kurumların ve grupların potansiyellerini, güçlü ve olumlu yönlerinin etkin ve verimli bir şekilde ortaya koymasını sağlayan ve olumlu yönde gelişimlerini destekleyen durumların neler olduğunu inceleyen psikoloji disiplinidir (Malkoç, 2011).
Bireyin güçlü yanlarını ve olumlu özelliklerini keşfetmesini ve geliştirmesini sağlamak, yetenekli olduğu alanlara ilişkin farkındalık kazandırmak, sahip oldukları olumlu özelliklerini geliştireceği ve kullanacağı ortam yaratmak ve potansiyelini kendini geliştirmeye yönelik en iyi şekilde kullanmasını sağlamak pozitif psikolojinin amaçlarındandır. Kısaca, olumsuz olandan ziyade, olumlu olana odaklanarak bireylerin ruh sağlığı yerinde, mutlu ve nitelikli bir hayat sürmelerini sağlamaktır (Malkoç, 2011).
Temel Felsefesi ve İnsan Doğasına Bakışı
Pozitif psikolojinin izlerine, insancıl (hümanistik) psikolojide rastlanmaktadır. Hatta bazı söylemleri benzerlik göstermektedir. Bu söylemler;
Tümüyle işlev gösteren birey,
Kendini gerçekleştirme,
Bireylerin sağlıklı yönleriyle çalışmak’tan oluşmaktadır.
Pozitif psikoloji, Aristoteles’in insan doğasına ve gelişimine yönelik varsayımlardan yararlanmıştır. Aristoteles’in görüşlerine paralel olarak pozitif psikoloji, iyiliğin ve erdemin bireylere dışarıdan gelmediği, yani kültürel kaynaklardan veya toplumun ahlak kurallarından ziyade bireyin kendine has potansiyellerinden doğduğuna inanmaktadır. Bireylerin; adalet, cesaret, dürüstlük gibi ahlaki değerler ile dünyaya geldiğini düşünmektedir. Böylelikle, pozitif psikolojide “iyi karakter” kavramı temel çalışma odağı olarak ön plana çıkmıştır (Çapri, 2020).
Seligman’a göre…
“İnsanın kendine has bir “doğası” bulunmaktadır.”
“Bireyin eylemleri karakter yönelimlidir.”
“Karakter, temel olarak eşit dengede, kötü, iyi ve erdemli özelliklerden oluşmaktadır.”
Temel Kavramlar
Pozitif Psikoloji’de öznel ve psikolojik iyi oluş, iyimserlik, umut, minnettarlık, sosyal destek, mizah, yaratıcılık, affetme, kendine güven, duygusal zeka, psikolojik dayanıklılık öz-duyarlılık gibi kavramlar görülmektedir.
1. İyi Oluş (Well Being): Literatür incelendiğinde bu kavrama yönelik iki temel bakış açısı görülmektedir. Bunlar; hazcı (hedonic) ve psikolojik işlevsellik (eudaimonic) yaklaşımdır. Bu iki kavram sırasıyla “öznel iyi oluş” ve “psikolojik iyi oluş” yerine de kullanılmaktadır.
Hazcı (Hedonic) Yaklaşım-Öznel iyi oluş: Mutluluk, hoşa giden deneyimleri artırma, acı veren deneyimleri azaltma ve haz alınan anların toplamı olarak tanımlanır. Yaşamdan alınan haz, olumlu ve olumsuz duygular öznel iyi oluşun bileşenleridir. Bireyin kendi yaşatışına ilişkin hem bilişsel hem de duygusal değerlendirmesini içeren çok yönlü bir yapıdır. Öznel iyi oluşun bilişsel ve duygusal bileşenleri birbirinden bağımsızdır fakat birbiri ile etkileşim halindedir (Çapri, 2020).
Psikolojik İşlevsellik (Eudamonic) Yaklaşım-Psikolojik iyi oluş: Bireyin kendini gerçekleştirmesi, kendini anlaması, içgörü kazanması ve tümüyle işlevde bulunması olarak tanımlanabilir. Psikolojik işlevsellik yaklaşımını temel alan bu kavram çerçevesinde Ryff, kişilik ve gelişim kuramları ile birlikte olumlu ruh sağlığına ilişkin bütünleştirici bir psikolojik iyi oluş modeli ortaya koymuştur. Bu modelde kendini kabul, bireysel gelişim, yaşam amacı, olumlu ilişkiler, çevresel hakimiyet ve özerklik kavramları bulunmaktadır (Çapri, 2020).
PERMA Modeli - Martin SELIGMAN
Seligman’ın PERMA İyi Oluş Modeli hem hedonik hem de eudenomik iyi oluş yaklaşımlarının birleşimini içerir.
o Positive Emotions: Olumlu Duygular
o Engangement: Bağlılık/Akış
o Relations: Olumlu İlişkiler
o Meaning: Anlam
o Accomplishment: Başarı
Olumlu duygular; yaşamdan doyum alma, mutluluk, haz, neşe, rahatlık gibi duyguları içerir. Bağlanma; belirli bir faaliyetle, organizasyonla ya da amaçla derinden bir psikolojik bağlantılılık hali içinde olma durumudur. Bu kavram literatürde “akış” kavramı ile ifade edilmektedir. Olumlu ilişkiler; bireylerin içinde bulundukları toplumla bütünleşme duygularını ifade etmektedir. Anlam; bireyin yaşamının değerli olduğuna inanması ve bir amaç uğruna hizmet etme arzusu duymasıdır. Başarı; hedeflere ulaşmaya çalışmak ve başarılı olduğu duygusuna sahip olmayı içermektedir (Çapri, 2020).
İyi Oluş ve Kişilik:
Beş Faktör Kişilik Modeli: Dışadönüklük, Nevrotizm, Sorumluluk, Uyumluluk, Deneyime Açıklık
Bu beş kişilik boyutu, pozitif psikolojik karakteristikleri de kapsayan özelliklerin ve davranışların temel yordayıcılarındadır (Çapri, 2020).
2. İyimserlik: Bu kavramın tanımlanmasında iki yaklaşım ön plana çıkmaktadır. Bu yaklaşımlardan birisi, iyimserliği bireyin deneyimlediği olayların nedenlerine yönelik getirdiği açıklama biçimidir. Bu yaklaşıma göre iyimserler, karşılaştıkları olaylardaki sorunların nedenlerini kötümserlere göre değiştirilebilir olarak görmektedir. Bir diğer yaklaşımda iyimserliğin ve kötümserliğin geleceğe yönelik beklentilerle ilgili olduğu belirtilmektedir. Bu da Beklenti-Değer Kuramı’na dayanmaktadır (Çapri, 2020).
3. Umut: Umut bireylerin kendilerini, arzu edilen hedeflere giden yolları üretme, bu yolları harekete geçirme ve sürekli kullanma yeteneğine sahip olarak gördükleri hedefe yönelik bir düşünce türü olarak ifade edilmektedir. İki ilişkili ama farklı bilişsel yapıdan oluşmaktadır. Bunlar; alternatif yolları düşüncesi (amaçlara ulaşmak için plan yapma) ve eyleyici düşünce (amaç yönelimli eylemler) yapılarıdır (Çapri, 2020).
4. Psikolojik Sağlamlık: Kişinin gelişimine yönelik tehditler karşısındaki başarılı uyum yeteneğini ve yüksek düzeyde işlerlik göstermesini ifade etmektedir. Bireyin gelişiminde karşılaştığı önemli seviyede tehdit durumunda psikolojik sağlamlığı; olumlu sonuçlar (bireyin başarı deneyimleri), bireyin kişiliğinde doğuştan mevcut bulunan kaynaklar (bireyin sahip oldukları) ve süreç (bireyin çevresiyle etkileşimde bulundukça gelişen kapasitesi) gibi faktörlerden etkilenebilmektedir (Çapri, 2020).
5. Affetme: Hata yapan kişiye karşı öç alma ve kızgınlık duygularını bırakıp ilişkileri yeniden düzenleme ve içsel duygusal yaraların iyileşme süreci olarak tanımlanır (Çapri, 2020).
6. Minnettarlık: Yapılan bir iyilik karşılığında bireyin hissettiği duygular olarak ifade edilmektedir (Çapri, 2020).
7. Öz-Duyarlılık: Bireyin kendi acısına karşı açık olması ve ondan duygusal olarak etkilenmesi, ondan kaçmaması ve ondan bağını koparmaması anlamına gelmektedir. Bireyin kendi acısını yatıştırması ve kendisini şefkatle iyileştirmesi olarak tanımlanmaktadır. Üç boyutu bulunmaktadır. Bunlar; öz-sevecenlik, insanlığın ortak deneyimleri ve bilinçliliktir (Çapri, 2020).
«Bir insanın elinden her şeyi alınabilir. Fakat insanın elindeki son özgürlük bir durum karşısında göstereceği tutumdur.» Victor Frankl
8. Bilinçli Farkındalık: Kişinin dikkatini şu anda meydana gelen içsel ve çevresel deneyimlere yargılamadan ve kabullenici bir şekilde odaklaması olarak tanımlanmaktadır (Çapri, 2020).
9. Akış: Mihaly Csikszentmihaly tarafından geliştirilen bu kavram farkındalığın kaybolması, yüksek konsantrasyon, yaratıcılık, iç görü ve beceri geliştirmeyi karşılamaktadır.
«İyi bir yaşam süreçtir, bir varlık hali değildir.» Carl Rogers
KAYNAKÇA
Akgül, A. (2019). Değer bilinçlendirme yaklaşımına dayalı pozitif psikoloji uygulaması (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul.
Çapri, B. (2020). Geçmişten günümüze kişilik kuramları. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Demir, R. ve Türk, F. (2o19). Pozitif Psikoloji: Tarihçe, temel kavramlar, terapötik süreç, eleştiriler ve katkılar. Journal of International Psychological Counseling and Guidance Researches, 2(2).
Eryılmaz, A. (2017). Pozitif psikoterapiler. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 9(3).
Eryılmaz, A. (2016). Herkes için mutluluğun başucu kitabı: teoriden uygulamaya pozitif psikoloji . Ankara: Pegem Akademi.
Kurt, D. ve Yıldız, E. (2017). Kişilik Kuramları. Ankara: Pegem Yayıncılık.
Malkoç, A. (2011). Öznel iyi oluş müdahale programının üniversite öğrencilerinin öznel iyi oluş düzeylerine etkisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Pozitif psikoloji, insan psikolojisinin olumsuz yönlerinden ziyade olumlu yönleri ile ilgilenir ve insanın yaşam kalitesini geliştirmeyi ve anlamsız olduğu düşüncesinin ortaya çıkardığı problemleri önleyebilmeyi vaat eden bir bilimdir (Akgül, 2019).
Pozitif psikoloji, bireylerin, kurumların ve grupların potansiyellerini, güçlü ve olumlu yönlerinin etkin ve verimli bir şekilde ortaya koymasını sağlayan ve olumlu yönde gelişimlerini destekleyen durumların neler olduğunu inceleyen psikoloji disiplinidir (Malkoç, 2011).
Bireyin güçlü yanlarını ve olumlu özelliklerini keşfetmesini ve geliştirmesini sağlamak, yetenekli olduğu alanlara ilişkin farkındalık kazandırmak, sahip oldukları olumlu özelliklerini geliştireceği ve kullanacağı ortam yaratmak ve potansiyelini kendini geliştirmeye yönelik en iyi şekilde kullanmasını sağlamak pozitif psikolojinin amaçlarındandır. Kısaca, olumsuz olandan ziyade, olumlu olana odaklanarak bireylerin ruh sağlığı yerinde, mutlu ve nitelikli bir hayat sürmelerini sağlamaktır (Malkoç, 2011).
Temel Felsefesi ve İnsan Doğasına Bakışı
Pozitif psikolojinin izlerine, insancıl (hümanistik) psikolojide rastlanmaktadır. Hatta bazı söylemleri benzerlik göstermektedir. Bu söylemler;
Tümüyle işlev gösteren birey,
Kendini gerçekleştirme,
Bireylerin sağlıklı yönleriyle çalışmak’tan oluşmaktadır.
Pozitif psikoloji, Aristoteles’in insan doğasına ve gelişimine yönelik varsayımlardan yararlanmıştır. Aristoteles’in görüşlerine paralel olarak pozitif psikoloji, iyiliğin ve erdemin bireylere dışarıdan gelmediği, yani kültürel kaynaklardan veya toplumun ahlak kurallarından ziyade bireyin kendine has potansiyellerinden doğduğuna inanmaktadır. Bireylerin; adalet, cesaret, dürüstlük gibi ahlaki değerler ile dünyaya geldiğini düşünmektedir. Böylelikle, pozitif psikolojide “iyi karakter” kavramı temel çalışma odağı olarak ön plana çıkmıştır (Çapri, 2020).
Seligman’a göre…
“İnsanın kendine has bir “doğası” bulunmaktadır.”
“Bireyin eylemleri karakter yönelimlidir.”
“Karakter, temel olarak eşit dengede, kötü, iyi ve erdemli özelliklerden oluşmaktadır.”
Temel Kavramlar
Pozitif Psikoloji’de öznel ve psikolojik iyi oluş, iyimserlik, umut, minnettarlık, sosyal destek, mizah, yaratıcılık, affetme, kendine güven, duygusal zeka, psikolojik dayanıklılık öz-duyarlılık gibi kavramlar görülmektedir.
1. İyi Oluş (Well Being): Literatür incelendiğinde bu kavrama yönelik iki temel bakış açısı görülmektedir. Bunlar; hazcı (hedonic) ve psikolojik işlevsellik (eudaimonic) yaklaşımdır. Bu iki kavram sırasıyla “öznel iyi oluş” ve “psikolojik iyi oluş” yerine de kullanılmaktadır.
Hazcı (Hedonic) Yaklaşım-Öznel iyi oluş: Mutluluk, hoşa giden deneyimleri artırma, acı veren deneyimleri azaltma ve haz alınan anların toplamı olarak tanımlanır. Yaşamdan alınan haz, olumlu ve olumsuz duygular öznel iyi oluşun bileşenleridir. Bireyin kendi yaşatışına ilişkin hem bilişsel hem de duygusal değerlendirmesini içeren çok yönlü bir yapıdır. Öznel iyi oluşun bilişsel ve duygusal bileşenleri birbirinden bağımsızdır fakat birbiri ile etkileşim halindedir (Çapri, 2020).
Psikolojik İşlevsellik (Eudamonic) Yaklaşım-Psikolojik iyi oluş: Bireyin kendini gerçekleştirmesi, kendini anlaması, içgörü kazanması ve tümüyle işlevde bulunması olarak tanımlanabilir. Psikolojik işlevsellik yaklaşımını temel alan bu kavram çerçevesinde Ryff, kişilik ve gelişim kuramları ile birlikte olumlu ruh sağlığına ilişkin bütünleştirici bir psikolojik iyi oluş modeli ortaya koymuştur. Bu modelde kendini kabul, bireysel gelişim, yaşam amacı, olumlu ilişkiler, çevresel hakimiyet ve özerklik kavramları bulunmaktadır (Çapri, 2020).
PERMA Modeli - Martin SELIGMAN
Seligman’ın PERMA İyi Oluş Modeli hem hedonik hem de eudenomik iyi oluş yaklaşımlarının birleşimini içerir.
o Positive Emotions: Olumlu Duygular
o Engangement: Bağlılık/Akış
o Relations: Olumlu İlişkiler
o Meaning: Anlam
o Accomplishment: Başarı
Olumlu duygular; yaşamdan doyum alma, mutluluk, haz, neşe, rahatlık gibi duyguları içerir. Bağlanma; belirli bir faaliyetle, organizasyonla ya da amaçla derinden bir psikolojik bağlantılılık hali içinde olma durumudur. Bu kavram literatürde “akış” kavramı ile ifade edilmektedir. Olumlu ilişkiler; bireylerin içinde bulundukları toplumla bütünleşme duygularını ifade etmektedir. Anlam; bireyin yaşamının değerli olduğuna inanması ve bir amaç uğruna hizmet etme arzusu duymasıdır. Başarı; hedeflere ulaşmaya çalışmak ve başarılı olduğu duygusuna sahip olmayı içermektedir (Çapri, 2020).
İyi Oluş ve Kişilik:
Beş Faktör Kişilik Modeli: Dışadönüklük, Nevrotizm, Sorumluluk, Uyumluluk, Deneyime Açıklık
Bu beş kişilik boyutu, pozitif psikolojik karakteristikleri de kapsayan özelliklerin ve davranışların temel yordayıcılarındadır (Çapri, 2020).
2. İyimserlik: Bu kavramın tanımlanmasında iki yaklaşım ön plana çıkmaktadır. Bu yaklaşımlardan birisi, iyimserliği bireyin deneyimlediği olayların nedenlerine yönelik getirdiği açıklama biçimidir. Bu yaklaşıma göre iyimserler, karşılaştıkları olaylardaki sorunların nedenlerini kötümserlere göre değiştirilebilir olarak görmektedir. Bir diğer yaklaşımda iyimserliğin ve kötümserliğin geleceğe yönelik beklentilerle ilgili olduğu belirtilmektedir. Bu da Beklenti-Değer Kuramı’na dayanmaktadır (Çapri, 2020).
3. Umut: Umut bireylerin kendilerini, arzu edilen hedeflere giden yolları üretme, bu yolları harekete geçirme ve sürekli kullanma yeteneğine sahip olarak gördükleri hedefe yönelik bir düşünce türü olarak ifade edilmektedir. İki ilişkili ama farklı bilişsel yapıdan oluşmaktadır. Bunlar; alternatif yolları düşüncesi (amaçlara ulaşmak için plan yapma) ve eyleyici düşünce (amaç yönelimli eylemler) yapılarıdır (Çapri, 2020).
4. Psikolojik Sağlamlık: Kişinin gelişimine yönelik tehditler karşısındaki başarılı uyum yeteneğini ve yüksek düzeyde işlerlik göstermesini ifade etmektedir. Bireyin gelişiminde karşılaştığı önemli seviyede tehdit durumunda psikolojik sağlamlığı; olumlu sonuçlar (bireyin başarı deneyimleri), bireyin kişiliğinde doğuştan mevcut bulunan kaynaklar (bireyin sahip oldukları) ve süreç (bireyin çevresiyle etkileşimde bulundukça gelişen kapasitesi) gibi faktörlerden etkilenebilmektedir (Çapri, 2020).
5. Affetme: Hata yapan kişiye karşı öç alma ve kızgınlık duygularını bırakıp ilişkileri yeniden düzenleme ve içsel duygusal yaraların iyileşme süreci olarak tanımlanır (Çapri, 2020).
6. Minnettarlık: Yapılan bir iyilik karşılığında bireyin hissettiği duygular olarak ifade edilmektedir (Çapri, 2020).
7. Öz-Duyarlılık: Bireyin kendi acısına karşı açık olması ve ondan duygusal olarak etkilenmesi, ondan kaçmaması ve ondan bağını koparmaması anlamına gelmektedir. Bireyin kendi acısını yatıştırması ve kendisini şefkatle iyileştirmesi olarak tanımlanmaktadır. Üç boyutu bulunmaktadır. Bunlar; öz-sevecenlik, insanlığın ortak deneyimleri ve bilinçliliktir (Çapri, 2020).
«Bir insanın elinden her şeyi alınabilir. Fakat insanın elindeki son özgürlük bir durum karşısında göstereceği tutumdur.» Victor Frankl
8. Bilinçli Farkındalık: Kişinin dikkatini şu anda meydana gelen içsel ve çevresel deneyimlere yargılamadan ve kabullenici bir şekilde odaklaması olarak tanımlanmaktadır (Çapri, 2020).
9. Akış: Mihaly Csikszentmihaly tarafından geliştirilen bu kavram farkındalığın kaybolması, yüksek konsantrasyon, yaratıcılık, iç görü ve beceri geliştirmeyi karşılamaktadır.
«İyi bir yaşam süreçtir, bir varlık hali değildir.» Carl Rogers
KAYNAKÇA
Akgül, A. (2019). Değer bilinçlendirme yaklaşımına dayalı pozitif psikoloji uygulaması (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Arel Üniversitesi, İstanbul.
Çapri, B. (2020). Geçmişten günümüze kişilik kuramları. Ankara: Nobel Yayıncılık.
Demir, R. ve Türk, F. (2o19). Pozitif Psikoloji: Tarihçe, temel kavramlar, terapötik süreç, eleştiriler ve katkılar. Journal of International Psychological Counseling and Guidance Researches, 2(2).
Eryılmaz, A. (2017). Pozitif psikoterapiler. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 9(3).
Eryılmaz, A. (2016). Herkes için mutluluğun başucu kitabı: teoriden uygulamaya pozitif psikoloji . Ankara: Pegem Akademi.
Kurt, D. ve Yıldız, E. (2017). Kişilik Kuramları. Ankara: Pegem Yayıncılık.
Malkoç, A. (2011). Öznel iyi oluş müdahale programının üniversite öğrencilerinin öznel iyi oluş düzeylerine etkisi (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi, İstanbul.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Pozitif Psikoloji Nedir? Genel Bir Bakış" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.Kübra DÖRTYOL'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.Kübra DÖRTYOL'un izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
