Ruhsal Travmaya Uğramış Çocukların Anne–babaları Kendilerine Yardımcı Olmak İçin Neler Yapabilirler?
Anne ve babaların çocuklarıyla yeterince ilgilenebilmeleri için önce kendi duygusal ihtiyaçlarını göz önüne almaları ve güçlenmeleri gerekir. Bunun için de toplantılara katılan anne-babaları kendi ihtiyaçlarını da karşılama açısından uyarmak ve onların stresle başa çıkma yöntemlerini keşfetme ve uygulama yönünde destek olmak ön planda gelmelidir. Aşağıda anne-babaların izleyebilecekleri bazı yöntemler önerilmektedir (Öztan ve ark.,2003). Bunları toplantılarda tartışabilir, onların bulacakları yeni yöntemleri de bu listeye ekleyebilirsiniz:
Yaşanan travmatik olayı düşünmeye ara vermek Varsa yaşanan belirsizliği/karmaşayı kabullenmek Yeniden yapılandırma, yardım ve düzeltme etkinliklerine katılmak Başkalarına yardım etmek Gelecek hakkında düşünüp, plan yapmak Aktif olmak, aile ve arkadaşlarla yapılacak şeyleri planlamak Rahatlama yöntemleri bulmak ve uygulamak Sosyal destek almak, arkadaşlarla görüşmek
Espri ve şaka yapmak, eğlenmek ve dinlenmek (Öztan ve ark.2003)
Ailelere Öneriler:
• Çocuklarınıza yardımcı olabilmenizin ilk koşulu sizin, duruma hakim, sakin, güven verici, tutarlı bir tutum içinde olmanızdır.
• Çocuklarınızı yanınızdan uzaklaştırmayın, beslenme, barınma, ilgi gereksinimlerini doğrudan siz karşılayın.
• Çocuklarınızın sizin yakınlığınıza her zamankinden daha çok ihtiyacı olduğunu unutmayın (bedensel yakınlığı, elini tutmayı, sarılmayı ihmal etmeyin).
• Öte yandan bu yakınlığınızı aşırı bir koruyuculuğa dönüştürmeden sürdürmelisiniz. Çocuklarınıza yaşlarına uygun ve yapabilecekleri işler, sorumluluklar vermenizin onların yararına olduğunu akılda tutun.
• Travma sırasında ve sonrasında yaşadıklarını anlatması yönünde ona destek verin, anlatmaya yüreklendirin, ama anlatmak istemezse zorlamayın.
• Korku, kızgınlık gibi duygularını ifade etmelerine izin verin hatta yüreklendirin, ağlamalarını önlemeyin, tekrarlayan sorularına yanıt verin.
• Yaşadıklarının son derece doğal olduğunu, bir hastalık olmadığını anlatın.
• Çocuklarınızı rahatlatmak için "Geçti." ya da "Bir şey olmaz" demek yerine olası olumsuz durumlarda yapması gerekenler konusunda bilgi verin.
• Çocuklarınızın yanında travma ile ilgili konuları konuşmaktan kaçınmayın. Çocukları travmadan ya da sıkıntıdan korumak için olanları gizlemek doğru değildir. Çocukların da neler olduğunu bilme ve anlamaya gereksinimleri vardır. Anlatırken onların anlama düzeylerine uygun bir ifade kullanmanızda yarar vardır.
• Çok fazla etkilenen, davranış değişiklikleri azalmayıp süren ya da gittikçe artan çocuklarınızı en yakın ruh sağlığı uzmanına( klinik psikolog veya psikiyatrist) mümkünse çocuk ruh sağlığı uzmanına götürün.
• Çocuk ve ergene olup bitenleri açıkça ve anlayabileceği biçimde anlatmak yakınlarının görevidir. Çocuğun hayatında ilk kez gördüğü ve tanımadığı bir profesyonel, bu işi için çok uygun değildir. Ama siz hazır hissetmiyorsanız bir başkası anlatabilir. Olayın ne olduğu kısa, ama doğru bir şekilde iletilmelidir. Çocuğa, bu konu ile ilgili yalan söylemek ya da geçici öyküler anlatmak yerine, gerçek olanın anlatılması çok önemlidir.
• Çocuğa, konu ile ilgili soru sorması için fırsat verilmeli, sorduğu sorulara da elden geldiğince doğru cevaplar verilmelidir. Eğer cevabı bilmiyorsanız bunu da belirtmelisiniz. Çocuk, sık sık kendi ölümüyle ve sizin ölümünüzle ilgili sorular sorabilir. Bu sorulara da doğru yanıtlar vermek önemlidir. Çocuklara herkesin bir gün öleceği, ama şu anda bunu düşündürecek bir neden olmadığı anlatılmalıdır. Güven içinde olduğu ve yalnız olmadığına dair çocuğu rahatlatmalıdır.
• Çocuk ve ergenin duygularını ifade etmesine izin vermelidir (çocuklar duygularını sözcükler kadar, davranışlar, oyun ve resim gibi yollarla da anlatabilirler), Çocuklarının anlattıklarını dinlemeli, duygularını anladığını belirtmelidir. Anne baba ya da çevredeki büyükler kendi duygularını, korkularını, kaygılarını anlattıklarında çocuklar da kendi korku ve kaygısının normal olduğunu düşünerek rahatlayabilecektir.
• Çocuklar konuşma gereksinimlerini çeşitli biçimlerde (ör. sorularıyla, oyunlarıyla, davranışları ve imalarıyla) belli ederler. Yaşananları konuşmak için çocuğu zorlamamak, uygun zaman ve zemin kollamak gerekebilir.
• Çocuğun, olay yerinden uzaklaştırılması, çocuğun daha sonra uyum sağlamasını güçleştirir. Çocuğun, mümkünse alışık olduğu yerde kalması, ancak yaşam koşullarının bir an önce normale döndürülmesi çok önemlidir.
• Çocuk, özellikle 10 – 12 yaşından büyükse, cenaze törenine katılabilir. Eğer çocuk katılmaya karar verirse, tören ile ilgili ayrıntılar da kendisine anlatılmalıdır.
• Aile zor günlerle baş etmek için yaptığı planları çocuğuyla paylaşmalı, ve eğer yaşı büyükse çocuğun da fikrini almalıdır.
• Becerebileceği işlerde çocukların da yardımı istenmelidir. Bu onun kendine güvenini arttıracak ve çaresizlik hissini aşmasına yardımcı olacaktır.
• Yaşanan zorlukların aşılacağına dair umut aşılamak, geçmişteki güzel anıları konuşmak ve tekrar güzel günler yaşanacağını hatırlatmak yararlıdır.
• Çocuğu olası tehlikelere karşı korumak ve kendini nasıl koruyacağını anlatmak gerekir. Bunu yaparken çocuğun kaygılarını arttırıp, aileye yapışmasını destekleyici biçimde davranmamaya dikkat edilmelidir. Alınması gereken önlemlerin çocukla birlikte planlanması uygun olacaktır. Örneğin: okula gittiğinde deprem olursa nasıl davranmalıdır, ailesi kendisine en kısa sürede nasıl ulaşacaktır, onları nerede beklemelidir, bu sırada kimlerden yardım isteyebilir gibi konuları çocukla açıkça konuşmakta yarar vardır. Yine benzeri biçimde yabancılara karşı nasıl davranması gerektiği, kendisini nasıl koruyacağı, bir problem olduğunda ailesinden yardım istemesinin önemi çocuğa anlatılmalıdır.
• Kaybı yaşayan kişilerin duygularını göstermeleri gerekir. Sürekli mantıklı olmak ve hiçbir şey olmamış gibi davranmak, çocuğun kendi içinde bir çok duygusunu bastırmasına neden olur ve iç huzursuzluğuna yol açar. Duyguların ifade edilebileceğini görmek çocuğu rahatlatır. Ama bunu yaparken de abartmamak, çocuğun önünde sürekli haykırarak ağlamamak ya da düşüp bayılmamak gerekir. Bu gibi davranışlarda çocuk kendisini güçsüz hissedeceğinden yetişkinin onu koruyamayacağını, kendine bile bakmaktan aciz olduğunu hatta kendisinin ona bakması gerektiğini düşünebilir.
• Çocuğa yaşanan olayla ilgili olarak, yaşına uygun olmak kaydıyla, elden geldiğince ayrıntılı bilgi verilmelidir.
• Çocuğun durumu tam olarak algılamayacağı ya da etkilenmeyeceği düşünülmemeli, ona zaman ayrılmalıdır.
• Çocuğun olayla ilgili duygu ve düşüncelerini ifade etmesine izin verilmelidir, “Sakın üzülme, kuvvetli olmamız gerekiyor” şeklinde bir konuşma yerine, “Evet, üzülüyorsun, anlıyorum” şeklinde bir konuşma, çocuğu daha çok rahatlatacaktır.
• Çocuğunuzun olay sonucu geliştirdiği duygu ve düşüncelerin “normal” olduğunu kendisine anlatın.
• Çocuğunuzla fiziksel temasta bulunmak çok önemlidir.
• Çocuğa oyun oynama ve resim yapma fırsatı verilmeli, onun yaşadıklarını dışa vurması sağlanmalıdır.
• Çocuğun, yaşanan durum ile ilgili sorularına mutlaka bir yanıt bulunmalıdır. Bu yanıt “Bilmiyorum, öğrendiğim zaman seninle paylaşırım” da olabilir, duymamazlıktan gelmek çocuk açısından en rahatsız edici durumdur.
• Çocuğunuza onu sevdiğinizi ve desteklediğinizi sıklıkla söyleyin. Bu günlerin geçici olduğunu ve işleri en kısa zamanda yoluna sokmak için çalıştığınızı vurgulayın.
• Çocuğunuzu en kısa sürede günlük hayatın içine katın, ona belli sorumluluklar verin. Çocuğunuzun birlikte olduğu, diğer yetişkinlere, örneğin öğretmenine de durumu anlatın ve onun da desteğini isteyin.
Yaşanan travmatik olayı düşünmeye ara vermek Varsa yaşanan belirsizliği/karmaşayı kabullenmek Yeniden yapılandırma, yardım ve düzeltme etkinliklerine katılmak Başkalarına yardım etmek Gelecek hakkında düşünüp, plan yapmak Aktif olmak, aile ve arkadaşlarla yapılacak şeyleri planlamak Rahatlama yöntemleri bulmak ve uygulamak Sosyal destek almak, arkadaşlarla görüşmek
Espri ve şaka yapmak, eğlenmek ve dinlenmek (Öztan ve ark.2003)
Ailelere Öneriler:
• Çocuklarınıza yardımcı olabilmenizin ilk koşulu sizin, duruma hakim, sakin, güven verici, tutarlı bir tutum içinde olmanızdır.
• Çocuklarınızı yanınızdan uzaklaştırmayın, beslenme, barınma, ilgi gereksinimlerini doğrudan siz karşılayın.
• Çocuklarınızın sizin yakınlığınıza her zamankinden daha çok ihtiyacı olduğunu unutmayın (bedensel yakınlığı, elini tutmayı, sarılmayı ihmal etmeyin).
• Öte yandan bu yakınlığınızı aşırı bir koruyuculuğa dönüştürmeden sürdürmelisiniz. Çocuklarınıza yaşlarına uygun ve yapabilecekleri işler, sorumluluklar vermenizin onların yararına olduğunu akılda tutun.
• Travma sırasında ve sonrasında yaşadıklarını anlatması yönünde ona destek verin, anlatmaya yüreklendirin, ama anlatmak istemezse zorlamayın.
• Korku, kızgınlık gibi duygularını ifade etmelerine izin verin hatta yüreklendirin, ağlamalarını önlemeyin, tekrarlayan sorularına yanıt verin.
• Yaşadıklarının son derece doğal olduğunu, bir hastalık olmadığını anlatın.
• Çocuklarınızı rahatlatmak için "Geçti." ya da "Bir şey olmaz" demek yerine olası olumsuz durumlarda yapması gerekenler konusunda bilgi verin.
• Çocuklarınızın yanında travma ile ilgili konuları konuşmaktan kaçınmayın. Çocukları travmadan ya da sıkıntıdan korumak için olanları gizlemek doğru değildir. Çocukların da neler olduğunu bilme ve anlamaya gereksinimleri vardır. Anlatırken onların anlama düzeylerine uygun bir ifade kullanmanızda yarar vardır.
• Çok fazla etkilenen, davranış değişiklikleri azalmayıp süren ya da gittikçe artan çocuklarınızı en yakın ruh sağlığı uzmanına( klinik psikolog veya psikiyatrist) mümkünse çocuk ruh sağlığı uzmanına götürün.
• Çocuk ve ergene olup bitenleri açıkça ve anlayabileceği biçimde anlatmak yakınlarının görevidir. Çocuğun hayatında ilk kez gördüğü ve tanımadığı bir profesyonel, bu işi için çok uygun değildir. Ama siz hazır hissetmiyorsanız bir başkası anlatabilir. Olayın ne olduğu kısa, ama doğru bir şekilde iletilmelidir. Çocuğa, bu konu ile ilgili yalan söylemek ya da geçici öyküler anlatmak yerine, gerçek olanın anlatılması çok önemlidir.
• Çocuğa, konu ile ilgili soru sorması için fırsat verilmeli, sorduğu sorulara da elden geldiğince doğru cevaplar verilmelidir. Eğer cevabı bilmiyorsanız bunu da belirtmelisiniz. Çocuk, sık sık kendi ölümüyle ve sizin ölümünüzle ilgili sorular sorabilir. Bu sorulara da doğru yanıtlar vermek önemlidir. Çocuklara herkesin bir gün öleceği, ama şu anda bunu düşündürecek bir neden olmadığı anlatılmalıdır. Güven içinde olduğu ve yalnız olmadığına dair çocuğu rahatlatmalıdır.
• Çocuk ve ergenin duygularını ifade etmesine izin vermelidir (çocuklar duygularını sözcükler kadar, davranışlar, oyun ve resim gibi yollarla da anlatabilirler), Çocuklarının anlattıklarını dinlemeli, duygularını anladığını belirtmelidir. Anne baba ya da çevredeki büyükler kendi duygularını, korkularını, kaygılarını anlattıklarında çocuklar da kendi korku ve kaygısının normal olduğunu düşünerek rahatlayabilecektir.
• Çocuklar konuşma gereksinimlerini çeşitli biçimlerde (ör. sorularıyla, oyunlarıyla, davranışları ve imalarıyla) belli ederler. Yaşananları konuşmak için çocuğu zorlamamak, uygun zaman ve zemin kollamak gerekebilir.
• Çocuğun, olay yerinden uzaklaştırılması, çocuğun daha sonra uyum sağlamasını güçleştirir. Çocuğun, mümkünse alışık olduğu yerde kalması, ancak yaşam koşullarının bir an önce normale döndürülmesi çok önemlidir.
• Çocuk, özellikle 10 – 12 yaşından büyükse, cenaze törenine katılabilir. Eğer çocuk katılmaya karar verirse, tören ile ilgili ayrıntılar da kendisine anlatılmalıdır.
• Aile zor günlerle baş etmek için yaptığı planları çocuğuyla paylaşmalı, ve eğer yaşı büyükse çocuğun da fikrini almalıdır.
• Becerebileceği işlerde çocukların da yardımı istenmelidir. Bu onun kendine güvenini arttıracak ve çaresizlik hissini aşmasına yardımcı olacaktır.
• Yaşanan zorlukların aşılacağına dair umut aşılamak, geçmişteki güzel anıları konuşmak ve tekrar güzel günler yaşanacağını hatırlatmak yararlıdır.
• Çocuğu olası tehlikelere karşı korumak ve kendini nasıl koruyacağını anlatmak gerekir. Bunu yaparken çocuğun kaygılarını arttırıp, aileye yapışmasını destekleyici biçimde davranmamaya dikkat edilmelidir. Alınması gereken önlemlerin çocukla birlikte planlanması uygun olacaktır. Örneğin: okula gittiğinde deprem olursa nasıl davranmalıdır, ailesi kendisine en kısa sürede nasıl ulaşacaktır, onları nerede beklemelidir, bu sırada kimlerden yardım isteyebilir gibi konuları çocukla açıkça konuşmakta yarar vardır. Yine benzeri biçimde yabancılara karşı nasıl davranması gerektiği, kendisini nasıl koruyacağı, bir problem olduğunda ailesinden yardım istemesinin önemi çocuğa anlatılmalıdır.
• Kaybı yaşayan kişilerin duygularını göstermeleri gerekir. Sürekli mantıklı olmak ve hiçbir şey olmamış gibi davranmak, çocuğun kendi içinde bir çok duygusunu bastırmasına neden olur ve iç huzursuzluğuna yol açar. Duyguların ifade edilebileceğini görmek çocuğu rahatlatır. Ama bunu yaparken de abartmamak, çocuğun önünde sürekli haykırarak ağlamamak ya da düşüp bayılmamak gerekir. Bu gibi davranışlarda çocuk kendisini güçsüz hissedeceğinden yetişkinin onu koruyamayacağını, kendine bile bakmaktan aciz olduğunu hatta kendisinin ona bakması gerektiğini düşünebilir.
• Çocuğa yaşanan olayla ilgili olarak, yaşına uygun olmak kaydıyla, elden geldiğince ayrıntılı bilgi verilmelidir.
• Çocuğun durumu tam olarak algılamayacağı ya da etkilenmeyeceği düşünülmemeli, ona zaman ayrılmalıdır.
• Çocuğun olayla ilgili duygu ve düşüncelerini ifade etmesine izin verilmelidir, “Sakın üzülme, kuvvetli olmamız gerekiyor” şeklinde bir konuşma yerine, “Evet, üzülüyorsun, anlıyorum” şeklinde bir konuşma, çocuğu daha çok rahatlatacaktır.
• Çocuğunuzun olay sonucu geliştirdiği duygu ve düşüncelerin “normal” olduğunu kendisine anlatın.
• Çocuğunuzla fiziksel temasta bulunmak çok önemlidir.
• Çocuğa oyun oynama ve resim yapma fırsatı verilmeli, onun yaşadıklarını dışa vurması sağlanmalıdır.
• Çocuğun, yaşanan durum ile ilgili sorularına mutlaka bir yanıt bulunmalıdır. Bu yanıt “Bilmiyorum, öğrendiğim zaman seninle paylaşırım” da olabilir, duymamazlıktan gelmek çocuk açısından en rahatsız edici durumdur.
• Çocuğunuza onu sevdiğinizi ve desteklediğinizi sıklıkla söyleyin. Bu günlerin geçici olduğunu ve işleri en kısa zamanda yoluna sokmak için çalıştığınızı vurgulayın.
• Çocuğunuzu en kısa sürede günlük hayatın içine katın, ona belli sorumluluklar verin. Çocuğunuzun birlikte olduğu, diğer yetişkinlere, örneğin öğretmenine de durumu anlatın ve onun da desteğini isteyin.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Ruhsal Travmaya Uğramış Çocukların Anne–babaları Kendilerine Yardımcı Olmak İçin Neler Yapabilirler?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Fuat BALSAK'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Fuat BALSAK'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
