Bilişsel Davranışçı Terapi ve Sokratik Sorgulama
Bilişsel davranışçı terapinin altında yatan teorik modele göre, bir kişinin bir uyarana ya da olaya yönelik değerlendirmesi olumsuz duygular ya da bu değerlendirmeyle ve duyguyla ilişkili davranışsal, fiziksel ve bilişsel tepkiler ortaya çıkarabilir (Harvey ve ark., 2004). Clark ve Egan (2015), süreğen bir rahatsızlığa sahip kişilerde, bu stratejilerin sonucu olarak sürdürülmüş veya artmış bir rahatsızlık ortaya çıkmış olabileceğini belirtmiştir. Yazarlar, bilişsel davranışçı terapinin en önemli amacının danışanlara bu rahatsızlık veren bilişleri değiştirmeye ve yeniden değerlendirmeye yönelik becerileri edindirmek olduğunu söylemişlerdir.
Sokratik metot, bilişsel davranışçı terapi müdahalelerinin en önemli yapı taşlarından birisi olarak kabul görmektedir ve terapistler tarafından oldukça çok kullanılmaktadır (Clark ve Egan, 2015). Sokratik metot ayrıca Sokratik sorgulama ya da Sokratik diyalog olarak da adlandırılmaktadır (Clark ve Egan, 2018). Sokratik metodu uygulayan bilişsel davranışçı terapist, danışanlarının kendi zorluklarının farkına varmasına ve bu zorluklarının varlığına sebep olan süreçleri değiştirmesine, bakış açısında ya da duygularında değişim yaşamasına ve fikir ve bilgilerini tekrar değerlendirmeyi öğrenmesine yardımcı olur (Padesky ve Beck 2003). Sokratik sorgulamada, kişi onu rahatsız eden düşüncelerinin geçerliliğine yönelik değerlendirmeler yapar ve sonuca kendi kendine ulaşmış olur (Overholser, 1993). Bilişlerin geçerliliğinin araştırılması sırasında kişi bu bilişlere yönelik bir bakış açısı kazanır ve bu bilişlerin aslında, ya da zorunlu olarak, gerçeği yansıtmadığını fark eder. Kişi, davranışlarının işlevini ve sonuçlarını da bu yöntemle değerlendirebilir. Kişi bu problemlerin ilk değerlendirilmesi sırasında, duygularından yola çıkarak sonuca vardığı stratejileri geride bırakır ve bunun yerine gerçekler ve kanıtlara yoğunlaşan değerlendirmeler yapmayı öğrenir (Overholser, 1993). Sokratik sorgulama, terapistin aktif bir rol üstlenmesinden ziyade, danışana yansıtmalar yaparak daha çok sorduğu sorularla danışana yardımcı olduğu bir tekniktir.
Overholser (1993), Sokratik sorgulamanın temel ögelerini açıklamıştır ve bunlar sistematik sorgulama, tümevarımsal düşünme ve tanımlamadır. Yazar, Sokratik sorgulama esnasında kişiye tekrarlı olarak soru sormanın, kişinin gururunu ya da inançlarını bir kenara bırakarak mantığın kullanılmasını ve bu şekilde geçerli bir düşünceye varmasını sağlayacağını belirtmiştir. Overholser (1993)’a göre, günümüzde Sokratik sorgulama, işbirlikçi bir keşif olarak görülebilir ve böylelikle terapist ve danışan bu sorgulama esnasında birlikte çalışır. Bu şekilde danışanlar cevaplarını bilmedikleri ama öğrenmek istedikleri alanları keşfederler. Bu sorgulama, danışanları, problemlerine nasıl yanıt bulabileceklerini keşfetmeleri için motive eder ve danışanlara bağımsız düşünmeyi öğretir.
Overholser (1993), Sokratik sorgulamada kullanılan soruların formatları yedi tip başlığa ayırmıştır: hafıza, çeviri, yorumlama, uygulama, analiz, sentez, değerlendirme. Terapist farklı formatları içeren sorularla danışanı farklı düşünme şekillerine yönlendirir. Sorulan sorular birden fazla formatı içerebilir.
Hafıza soruları danışanın sorulan soruyu cevaplandırmak için gereken belirli bilgi, detay ve gerçekleri hatırlamasını gerektirir. Örnek olarak, ‘‘Bu problem ne zaman başladı?’’ ve ‘‘Bu problem en son ne zaman oldu?’’ gibi sorular sorulabilir. Hafıza soruları, üzerine devam edilecek bilgileri toplamayı sağlar.
Çeviri soruları, danışanın fikirlerini ya da bilgilerini daha farklı kelimelerle, aynı doğrultudaki bir şekle dönüştürmesini sağlar. Örneğin, ‘‘Bu senin için ne anlama gelir?’’ ve ‘‘Bundan ne anlam çıkartabiliriz?’’ gibi sorular yöneltilebilir. Bu sorular, danışanın anlamlandırmasındaki eksiklikleri ortaya çıkarmayı sağlar.
Yorumlama soruları danışanın gerçekler, genellemeler, tanımlar, değerler ve beceriler arasındaki ilişkiyi keşfetmesini sağlar. Danışanın bu ilişkiyi kendisinin tespit etmesi, başkasının bunu ona anlatmasından daha etkilidir. Bu sorulara örnek olarak, ‘‘Evlilikteki problemleriniz iş yerindeki problemlerinize herhangi bir açıdan benziyor mu?’’ ve ‘‘Bu iki durum hangi açılardan benzerdir, hangi açılardan farklıdır?’’ gibi sorular kullanılabilir. Bu sorular iki olay arasındaki ilişkinin danışan tarafından fark edilmesini sağlar.
Uygulama soruları, danışandan bir bilgiyi ya da beceriyi belli bir probleme uygulamasını ister. Bu da gerekli becerinin tanımlanması, seçilmesi ve ortaya konulması anlamına gelir. Örneğin, ‘‘Bu problemi çözmek için ne yapmayı denedin?’’, ‘‘Bu problemi çözmek için başka ne yapabilirdin?’’ gibi sorular sorulabilir. Bu sorularda danışana direktif verilmez ve danışanın kendisinin gerekli adımları keşfetmesi sağlanır. Bu sorular danışanın önceden ortaya çıkarttığı becerileri ve halihazırdaki bilgilerini de kullanarak bunları bir duruma uyarlamasını sağlar.
Analiz soruları danışana, problemi parçalara ayırarak çözmesi için yöneltilen sorulardır. Analiz soruları, mantıklı bir sonuca ulaşılması için düşünce süreçleri hakkında bilinçli farkındalık oluşturulmasa yöneliktir. Sorular, danışanın nedenden sonuca giden bir mantık kullanmasını öğretir ve böylelikle, ulaşılan sonucun bir kanıta dayalı olmasının önemini gösterir. Danışan bu zamana kadarki inançlarının yetersiz kanıtlara ve mantıksal tutarsızlıklara dayandığını fark eder. Örnek olarak, ‘‘Bu probleme sence ne sebep oluyor?’’, ‘‘Bunun için kanıtın nedir?’’ gibi sorular sorulabilir.
Sentez soruları danışanın problemlerini yaratıcı düşünce yoluyla çözmesi için teşvik eder. Beklenen tek bir cevap yoktur, tam tersine, olası farklı çözümler sağlayacak sorular sorulmalıdır. Örneğin ‘‘Bu duruma başka ne açılardan bakabilirsin?’’ gibi bir soru birçok farklı cevap içerebilir. Burada danışanın birden çok kaynaktan gelen bilgileri birleştirip bir bütün içinde görmesine yardımcı olur. Sentez soruları tanımlamaların kullanılmasını da sağlar. Örneğin, kariyer tercihi konusunda kararsız olan bir tıp öğrencisine söyle bir soru sorulabilir: ‘‘Doktor olmak senin için ne anlama gelir?’’
Değerlendirme soruları, belirli standartlar çerçevesinde bir değer sorgulaması yapması için danışana yöneltilir. Bu karar verme süreci ilk olarak uygun bir standardı tanımlama ve daha sonrasında bir fikrin ya da davranışın bu standarda ne kadar yakın olduğunu belirlemeyi içerir. Standard belirleme soruları şöyle olabilir: ‘‘Bir evlilikte ne ararsın?’’, ‘‘Başarılı olmanın senin için anlamı nedir?’’. Değerlendirme soruları ayrıca, danışanın standartlarıyla gerçek performansını karşılaştırmayı da içerebilir: ‘‘Evliliğini nasıl derecelendirirdin?’’. Değerlendirme soruları, Sokratik sorgulamanın en önemli amaçlarından olan, danışanın duygu ve düşüncelerini bütünleştirmesine ve açıklığa kavuşturmasına yardımcı olur.
Bilişsel davranışçı terapide Sokratik sorgulamanın kullanılmasının en önemli nedeni şu olarak düşünülür: Sokratik sorgulamanın kullanılması, bunun kullanılmadığı terapi süreçleriyle karşılaştırıldığında daha iyi terapötik sonuçlar ortaya çıkaracaktır (Clark ve Egan, 2015). Böylelikle, danışanın belli bir konu üzerinde kendisinin bir iç görüye ulaşması ve sonuca varması, terapistin onu sonuca yönlendirmesinden daha işlevsel olacağı düşünülmüştür.
Sokratik sorgulamanın yararlarına bakıldığında şunlardan bahsedilebilir (Padesky ve Beck 2003; Overholser, 1993):
• Faydasız bilişlerle ilişkili rahatsızlıkları azaltma,
• Danışanlara Sokratik sorgulamayı benimsetme ve faydasız bilişlere yönelik eleştirel düşünme becerilerini geliştirme,
• Daha akılda kalıcı ve ikna edici iç görüler ve sonuçlara ulaşma,
• Sürece dahil olarak terapiye katılımı ve yönetimi artırma,
• Nüksetme olasılığını azaltma ve bilişsel davranışçı terapinin etkinliğini artırma.
Sokratik sorgulamanın bilişsel davranışçı terapideki etkinliğinin ampirik olarak araştırıldığı çalışmalar sınırlıdır. Yine de Sokratik sorgulamanın bilişsel davranışçı terapideki rolünün önemini gösteren kimi çalışmalar şunları ortaya koymuştur: Terapistin depresyon müdahalesi sırasında Sokratik sorgulamayı kullanması, seanslar arası belirti değişiklinin sağlanması ile sonuçlanmıştır (Braun ve ark., 2015). Bir başka çalışmada, Sokratik sorgulama kullanan ve kullanmayan terapistler karşılaştırıldığında, Sokratik sorgulamayı kullanan terapistin daha yardımsever ve özerklik sağlayan biri olarak algılandığı ve bu terapistin diğerine göre daha çok tercih edildiği görülmüştür (Clark ve Egan, 2018; Heiniger ve ark., 2018).
Kaynakça
Braun, J. D., Strunk, D. R., Sasso, K. E. ve Cooper, A. A. (2015). Therapist use of Socratic questioning predicts session-to-session symptom change in cognitive therapy for depression. Behaviour Research and Therapy, 70, 32–37. https://doi.org/10.1016/j.brat.2015.05.004
Clark, G. I. ve Egan, S. J. (2018). Clarifying the role of the Socratic method in cbt: a survey of expert opinion. J Cogn Ther, 11, 184–199. https://doi.org/10.1007/s41811-018-0016-y
Clark, G. I. ve Egan, S. J. (2015). The Socratic method in cognitive behavioural therapy: a narrative review. Cognitive Therapy and Research, 39(6), 863–879. https://doi.org/10.1007/s10608-015-9707-3
Harvey, A., Watkins, E., Mansell, W. ve Shafran, R. (2004). Cognitive behavioural processes across psychological disorders: A transdiagnostic approach to research and treatment. Oxford University Press.
Heiniger, L. E., Clark, G. I. ve Egan, S. J. (2018). Perceptions of Socratic and non-Socratic presentation of information in cognitive behaviour therapy. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 58, 106–113. https://doi.org/10.1016/j.jbtep.2017.09.004.
Overholser, J. C. (1993). Elements of the Socratic method: i. systematic questioning. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 30(1), 67–74. https://doi.org/10.1037/0033-3204.30.1.67
Padesky, C. A. ve Beck, A. T. (2003). Science and philosophy: comparison of cognitive therapy and rational emotive behavior therapy. Journal of Cognitive Psychotherapy, 17(3), 211–224. https://doi.org/10.1891/jcop.17.3.211.52536
Sokratik metot, bilişsel davranışçı terapi müdahalelerinin en önemli yapı taşlarından birisi olarak kabul görmektedir ve terapistler tarafından oldukça çok kullanılmaktadır (Clark ve Egan, 2015). Sokratik metot ayrıca Sokratik sorgulama ya da Sokratik diyalog olarak da adlandırılmaktadır (Clark ve Egan, 2018). Sokratik metodu uygulayan bilişsel davranışçı terapist, danışanlarının kendi zorluklarının farkına varmasına ve bu zorluklarının varlığına sebep olan süreçleri değiştirmesine, bakış açısında ya da duygularında değişim yaşamasına ve fikir ve bilgilerini tekrar değerlendirmeyi öğrenmesine yardımcı olur (Padesky ve Beck 2003). Sokratik sorgulamada, kişi onu rahatsız eden düşüncelerinin geçerliliğine yönelik değerlendirmeler yapar ve sonuca kendi kendine ulaşmış olur (Overholser, 1993). Bilişlerin geçerliliğinin araştırılması sırasında kişi bu bilişlere yönelik bir bakış açısı kazanır ve bu bilişlerin aslında, ya da zorunlu olarak, gerçeği yansıtmadığını fark eder. Kişi, davranışlarının işlevini ve sonuçlarını da bu yöntemle değerlendirebilir. Kişi bu problemlerin ilk değerlendirilmesi sırasında, duygularından yola çıkarak sonuca vardığı stratejileri geride bırakır ve bunun yerine gerçekler ve kanıtlara yoğunlaşan değerlendirmeler yapmayı öğrenir (Overholser, 1993). Sokratik sorgulama, terapistin aktif bir rol üstlenmesinden ziyade, danışana yansıtmalar yaparak daha çok sorduğu sorularla danışana yardımcı olduğu bir tekniktir.
Overholser (1993), Sokratik sorgulamanın temel ögelerini açıklamıştır ve bunlar sistematik sorgulama, tümevarımsal düşünme ve tanımlamadır. Yazar, Sokratik sorgulama esnasında kişiye tekrarlı olarak soru sormanın, kişinin gururunu ya da inançlarını bir kenara bırakarak mantığın kullanılmasını ve bu şekilde geçerli bir düşünceye varmasını sağlayacağını belirtmiştir. Overholser (1993)’a göre, günümüzde Sokratik sorgulama, işbirlikçi bir keşif olarak görülebilir ve böylelikle terapist ve danışan bu sorgulama esnasında birlikte çalışır. Bu şekilde danışanlar cevaplarını bilmedikleri ama öğrenmek istedikleri alanları keşfederler. Bu sorgulama, danışanları, problemlerine nasıl yanıt bulabileceklerini keşfetmeleri için motive eder ve danışanlara bağımsız düşünmeyi öğretir.
Overholser (1993), Sokratik sorgulamada kullanılan soruların formatları yedi tip başlığa ayırmıştır: hafıza, çeviri, yorumlama, uygulama, analiz, sentez, değerlendirme. Terapist farklı formatları içeren sorularla danışanı farklı düşünme şekillerine yönlendirir. Sorulan sorular birden fazla formatı içerebilir.
Hafıza soruları danışanın sorulan soruyu cevaplandırmak için gereken belirli bilgi, detay ve gerçekleri hatırlamasını gerektirir. Örnek olarak, ‘‘Bu problem ne zaman başladı?’’ ve ‘‘Bu problem en son ne zaman oldu?’’ gibi sorular sorulabilir. Hafıza soruları, üzerine devam edilecek bilgileri toplamayı sağlar.
Çeviri soruları, danışanın fikirlerini ya da bilgilerini daha farklı kelimelerle, aynı doğrultudaki bir şekle dönüştürmesini sağlar. Örneğin, ‘‘Bu senin için ne anlama gelir?’’ ve ‘‘Bundan ne anlam çıkartabiliriz?’’ gibi sorular yöneltilebilir. Bu sorular, danışanın anlamlandırmasındaki eksiklikleri ortaya çıkarmayı sağlar.
Yorumlama soruları danışanın gerçekler, genellemeler, tanımlar, değerler ve beceriler arasındaki ilişkiyi keşfetmesini sağlar. Danışanın bu ilişkiyi kendisinin tespit etmesi, başkasının bunu ona anlatmasından daha etkilidir. Bu sorulara örnek olarak, ‘‘Evlilikteki problemleriniz iş yerindeki problemlerinize herhangi bir açıdan benziyor mu?’’ ve ‘‘Bu iki durum hangi açılardan benzerdir, hangi açılardan farklıdır?’’ gibi sorular kullanılabilir. Bu sorular iki olay arasındaki ilişkinin danışan tarafından fark edilmesini sağlar.
Uygulama soruları, danışandan bir bilgiyi ya da beceriyi belli bir probleme uygulamasını ister. Bu da gerekli becerinin tanımlanması, seçilmesi ve ortaya konulması anlamına gelir. Örneğin, ‘‘Bu problemi çözmek için ne yapmayı denedin?’’, ‘‘Bu problemi çözmek için başka ne yapabilirdin?’’ gibi sorular sorulabilir. Bu sorularda danışana direktif verilmez ve danışanın kendisinin gerekli adımları keşfetmesi sağlanır. Bu sorular danışanın önceden ortaya çıkarttığı becerileri ve halihazırdaki bilgilerini de kullanarak bunları bir duruma uyarlamasını sağlar.
Analiz soruları danışana, problemi parçalara ayırarak çözmesi için yöneltilen sorulardır. Analiz soruları, mantıklı bir sonuca ulaşılması için düşünce süreçleri hakkında bilinçli farkındalık oluşturulmasa yöneliktir. Sorular, danışanın nedenden sonuca giden bir mantık kullanmasını öğretir ve böylelikle, ulaşılan sonucun bir kanıta dayalı olmasının önemini gösterir. Danışan bu zamana kadarki inançlarının yetersiz kanıtlara ve mantıksal tutarsızlıklara dayandığını fark eder. Örnek olarak, ‘‘Bu probleme sence ne sebep oluyor?’’, ‘‘Bunun için kanıtın nedir?’’ gibi sorular sorulabilir.
Sentez soruları danışanın problemlerini yaratıcı düşünce yoluyla çözmesi için teşvik eder. Beklenen tek bir cevap yoktur, tam tersine, olası farklı çözümler sağlayacak sorular sorulmalıdır. Örneğin ‘‘Bu duruma başka ne açılardan bakabilirsin?’’ gibi bir soru birçok farklı cevap içerebilir. Burada danışanın birden çok kaynaktan gelen bilgileri birleştirip bir bütün içinde görmesine yardımcı olur. Sentez soruları tanımlamaların kullanılmasını da sağlar. Örneğin, kariyer tercihi konusunda kararsız olan bir tıp öğrencisine söyle bir soru sorulabilir: ‘‘Doktor olmak senin için ne anlama gelir?’’
Değerlendirme soruları, belirli standartlar çerçevesinde bir değer sorgulaması yapması için danışana yöneltilir. Bu karar verme süreci ilk olarak uygun bir standardı tanımlama ve daha sonrasında bir fikrin ya da davranışın bu standarda ne kadar yakın olduğunu belirlemeyi içerir. Standard belirleme soruları şöyle olabilir: ‘‘Bir evlilikte ne ararsın?’’, ‘‘Başarılı olmanın senin için anlamı nedir?’’. Değerlendirme soruları ayrıca, danışanın standartlarıyla gerçek performansını karşılaştırmayı da içerebilir: ‘‘Evliliğini nasıl derecelendirirdin?’’. Değerlendirme soruları, Sokratik sorgulamanın en önemli amaçlarından olan, danışanın duygu ve düşüncelerini bütünleştirmesine ve açıklığa kavuşturmasına yardımcı olur.
Bilişsel davranışçı terapide Sokratik sorgulamanın kullanılmasının en önemli nedeni şu olarak düşünülür: Sokratik sorgulamanın kullanılması, bunun kullanılmadığı terapi süreçleriyle karşılaştırıldığında daha iyi terapötik sonuçlar ortaya çıkaracaktır (Clark ve Egan, 2015). Böylelikle, danışanın belli bir konu üzerinde kendisinin bir iç görüye ulaşması ve sonuca varması, terapistin onu sonuca yönlendirmesinden daha işlevsel olacağı düşünülmüştür.
Sokratik sorgulamanın yararlarına bakıldığında şunlardan bahsedilebilir (Padesky ve Beck 2003; Overholser, 1993):
• Faydasız bilişlerle ilişkili rahatsızlıkları azaltma,
• Danışanlara Sokratik sorgulamayı benimsetme ve faydasız bilişlere yönelik eleştirel düşünme becerilerini geliştirme,
• Daha akılda kalıcı ve ikna edici iç görüler ve sonuçlara ulaşma,
• Sürece dahil olarak terapiye katılımı ve yönetimi artırma,
• Nüksetme olasılığını azaltma ve bilişsel davranışçı terapinin etkinliğini artırma.
Sokratik sorgulamanın bilişsel davranışçı terapideki etkinliğinin ampirik olarak araştırıldığı çalışmalar sınırlıdır. Yine de Sokratik sorgulamanın bilişsel davranışçı terapideki rolünün önemini gösteren kimi çalışmalar şunları ortaya koymuştur: Terapistin depresyon müdahalesi sırasında Sokratik sorgulamayı kullanması, seanslar arası belirti değişiklinin sağlanması ile sonuçlanmıştır (Braun ve ark., 2015). Bir başka çalışmada, Sokratik sorgulama kullanan ve kullanmayan terapistler karşılaştırıldığında, Sokratik sorgulamayı kullanan terapistin daha yardımsever ve özerklik sağlayan biri olarak algılandığı ve bu terapistin diğerine göre daha çok tercih edildiği görülmüştür (Clark ve Egan, 2018; Heiniger ve ark., 2018).
Kaynakça
Braun, J. D., Strunk, D. R., Sasso, K. E. ve Cooper, A. A. (2015). Therapist use of Socratic questioning predicts session-to-session symptom change in cognitive therapy for depression. Behaviour Research and Therapy, 70, 32–37. https://doi.org/10.1016/j.brat.2015.05.004
Clark, G. I. ve Egan, S. J. (2018). Clarifying the role of the Socratic method in cbt: a survey of expert opinion. J Cogn Ther, 11, 184–199. https://doi.org/10.1007/s41811-018-0016-y
Clark, G. I. ve Egan, S. J. (2015). The Socratic method in cognitive behavioural therapy: a narrative review. Cognitive Therapy and Research, 39(6), 863–879. https://doi.org/10.1007/s10608-015-9707-3
Harvey, A., Watkins, E., Mansell, W. ve Shafran, R. (2004). Cognitive behavioural processes across psychological disorders: A transdiagnostic approach to research and treatment. Oxford University Press.
Heiniger, L. E., Clark, G. I. ve Egan, S. J. (2018). Perceptions of Socratic and non-Socratic presentation of information in cognitive behaviour therapy. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 58, 106–113. https://doi.org/10.1016/j.jbtep.2017.09.004.
Overholser, J. C. (1993). Elements of the Socratic method: i. systematic questioning. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 30(1), 67–74. https://doi.org/10.1037/0033-3204.30.1.67
Padesky, C. A. ve Beck, A. T. (2003). Science and philosophy: comparison of cognitive therapy and rational emotive behavior therapy. Journal of Cognitive Psychotherapy, 17(3), 211–224. https://doi.org/10.1891/jcop.17.3.211.52536
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Bilişsel Davranışçı Terapi ve Sokratik Sorgulama" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Burcu BÜGE'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Burcu BÜGE'nin izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
