2007'den Bugüne 92,260 Tavsiye, 28,210 Uzman ve 19,973 Bilimsel Makale
Site İçi Arama
Yeni Tavsiye Ekleyin!



Çekingen Kişilik Bozukluğu
MAKALE #22799 © Yazan Uzm.Psk.Burcu BÜGE | Yayın Temmuz 2022 | 1,105 Okuyucu
Çekingen kişilik bozukluğu DSM-5’te (American Psychiatric Association, 2013), kaygılı ve korkulu göstergelere sahip kişilik bozuklukları ile kümelenmiştir. Bu kümede obsesif kompülsif, çekingen ve bağımlı kişilik bozuklukları yer almaktadır.

Çekingen kişilik bozukluğu olan bireyler, yaşam boyu sınırlı sosyal ilişki kalıplarına ve sosyal etkileşimlere girme isteksizliğine yol açan aşırı sosyal çekiniklik ve içe dönüklük gösterirler. Eleştiri ve onaylanmamaya karşı aşırı duyarlılıkları ve korkuları nedeniyle başka insanları aramazlar, yine de sevgi isterler ve çoğu zaman yalnız ve sıkkındırlar (Butcher ve ark., 2017). Şizoid kişiliklerin aksine, çekingen kişilik bozukluğu olan kişiler yalnızlıklarından hoşlanmazlar. Çekingen bireyler diğer insanlarla iletişim kurmak isterler, fakat diğer insanlarla rahat bir şekilde ilişki kuramamaları, akut kaygıya neden olur (Butcher ve ark., 2017). Sosyal ortamlarda acı verici bir şekilde öz-bilinçlidirler ve kendilerini oldukça eleştirirler. Şaşırtıcı olmayan bir şekilde, kaçınan kişilik bozukluğu genellikle depresyonla ilişkilidir (Grant ve ark., 2004).

Beceriksiz ve sosyal olarak yetersiz hissetmek, kaçınan kişilik bozukluğunun en yaygın ve istikrarlı iki özelliğidir (McGlashan ve ark., 2005). Buna ek olarak, araştırmacılar, bu bozukluğa sahip bireylerin aynı zamanda daha genel bir çekingenlik ve birçok yeni durum ve duygudan (olumlu duygular dahil) kaçınma gösterdiklerini ve aynı zamanda zevk alma yeteneklerinde de eksiklikler gösterdiklerini ortaya koymuşlardır (Taylor ve ark., 2004).

Çekingen kişilik bozukluğunun DSM-5 kriterleri aşağıdakiler gibidir (American Psychiatric Association, 2013):

Erken yetişkinlik döneminde başlayan ve çeşitli bağlamlarda ortaya çıkan ve yaygın bir şekilde görülen sosyal olarak çekinik olma, yetersizlik hisleri ve olumsuz değerlendirilmeye yönelik aşırı hassasiyet örüntüler, aşağıdakilerden dördü (ya da daha fazlası) ile karşılanmıştır:

Eleştirilme, onaylanmama ve reddedilme korkusu nedeniyle, önemli ölçüde kişilerarası etkileşim içeren mesleki aktivitelerden kaçınma,
Sevileceğinden emin olmadıkça insanlarla etkileşimden kaçınma,
Ayıplanma ve alay edilme korkusu nedeniyle samimi ilişkiler içerisinde kendini sınırlama,
Sosyal durumlarda eleştirilme ya da reddedilme konusunda kaygılı olma,
Yetersizlik hisleri nedeniyle yeni kişilerarası durumlarda çekinik olma,
Kendini sosyal olarak yetersiz, kişilik olarak hoş olmayan ya da başkalarından daha aşağıda olarak görme,
Utanç verici olabileceği nedeniyle kişisel riskler almak ya da yeni aktivitelerle ilgilenmek konusunda alışılmadık bir şekilde isteksiz olma.

Çekingen kişilik bozukluğunun yukarıdaki kriterlerini daha geniş bir çerçevede açıklamak gerekirse şunlardan bahsedilebilir (American Psychiatric Association, 2013):

Çekingen kişilik bozukluğunun ana özelliği erken gençlik döneminde ortaya çıkmış olan ve çeşitli bağlamlarda yaygın bir şekilde görülen sosyal olarak çekinik olma, yetersizlik hisleri ve olumsuz değerlendirilmeye yönelik aşırı hassasiyet örüntüleridir. Çekingene kişilik bozukluğuna sahip kişiler, Kriter 1’de de belirtildiği üzere, eleştirilme, onaylanmama ve reddedilme korkusu nedeniyle mesleki aktivitelerden kaçınma davranışları gösterirler. Bu kişiler, yeni sorumlulukların iş arkadaşlarından eleştirilere yol açabileceğinden, iş terfi teklifleri reddedilebilir ya da bu bozukluğa sahip bir kişi, bir iş görüşmesini uygun giyinmediği nedeniyle küçük düşmekten korktuğu için reddedebilir.

Çekingen kişilik bozukluğuna sahip bireyler sevilip kabul edileceklerinden emin olmadıkları sürece yeni arkadaşlar edinmekten kaçınırlar. Yeni kişiler, eleştirel ve onaylamayan olmadıklarını gösteren bir dizi testten geçmedikleri sürece böyle oldukları düşünülür. Bu bozukluğa sahip bireyler, tekrarlayıcı ve cömert teklifler olmadığı sürece grupça yapılan etkinliklere katılmazlar. Bu kişilerde, kimi bedensel tepkiler ya da başka problemler yeni aktivitelere katılmalarını engelleyebilir.

Bu bozukluğa sahip kişiler için yakın ilişkiler çoğunlukla zordur fakat yine de eleştirel olmayan ve kabullenici olan durumlarda yakın ilişkiler kurabilirler. Bu kişiler, alay edileceklerini ve ayıplanacaklarını düşündüklerinden dolayı kendi duygularını açmazlar ve kendileri hakkında konuşmak konusunda zorluk yaşarlar.

Bu bozukluğa sahip kişiler eleştirilmeye ve onaylanmamaya dair sürekli bir kaygı içerisinde olduklarından dolayı, bu tür davranışları en ufak belirtide fark ederler. Eğer bir kişi hafifçe onaylamayan ve eleştirel ise, bu durum çekingen kişilik bozukluğuna sahip bir kişinin fazlaca incinmesine yol açar. Bu bireyler utangaç, sessiz ve ‘‘görünmez’’ olmaya yatkındırlar çünkü dikkat çekmenin küçük düşürücü ve reddedici olduğuna dair korkuları vardır. Bu kişiler, ne söylerlerse söylesinler diğerlerinin bunu ‘‘yanlış’’ olarak göreceğini düşünürler ve bu nedenle hiçbir şey söylememeyi tercih edebilirler. Alay ve küçümsemeye benzer gizil işaretlere güçlü bir şekilde tepki gösterirler.

Çekingen kişilik bozukluğuna sahip bireyler yeni sosyal ilişkilerde çekingendirler çünkü kendilerini yetersiz hissederler ve öz güvenleri düşüktür. Sosyal yeterlilik ve kişisel çekicilikleri konusundaki şüpheleri, özellikle yabancılarla iletişim kuracakları durumlarda kendisini gösterir.

Çekingen kişilik bozukluğuna sahip bireyler kendilerini sosyal olarak yetersiz, kişilik olarak hoş olmayan ya da başkalarından daha aşağıda olarak görebilirler. Bununla birlikte, utanç verici olabileceği nedeniyle kişisel riskler almak ya da yeni aktivitelerle ilgilenmek konusunda alışılmadık bir şekilde isteksiz olabilirler. Bu kişiler sıradan durumlardaki olası tehlikeleri abartmaya eğilimli olabilirler ve sınırlandırılmış bir yaşam şekline sahip olmaları kesinlik ve güvenlik ihtiyaçlarından dolayı olabilir.

Bireyde çekingen kişilik bozukluğunun değerlendirilmesi sırasında, kriterlere ek olarak destekleyici diğer özelliklere bakıldığında şunlardan bahsedilebilir (American Psychiatric Association, 2013):

Çekingen kişilik bozukluğuna sahip bireyler çoğunlukla, iletişim halinde oldukların kişilerin hareketleri ve ifadelerine karşı tetiktedirler. Bu kişilerin korkulu ve gergin halleri, karşılarındakiler için alay konusu haline gelebilir ki bu durum çekingen kişilerin kendilerine duydukları şüpheyi doğrular.

Çekingen kişilik bozukluğuna sahip bireyler, bir eleştiri karşısında kızaracakları ve ağlayacakları olasılığına karşı oldukça kaygılıdırlar. Çoğunlukla başkaları tarafından utangaç, ürkek, yalnız ve izole olarak tanımlanırlar.

Bu bozuklukla ilişkili olan en büyük problem sosyal ve mesleki işlevsellikle ilgilidir. Düşük özgüven ve reddedilmeye yönelik aşırı duyarlılık bu kişilerin sınırlı sosyal ilişkiler kurmasıyla ilintilidir. Çekingen kişilik bozukluğuna sahip bireyler nispeten izole olabilirler ve genellikle kriz durumlarında kendilerine yardım edebilecek geniş bir sosyal destek ağına sahip değillerdir. Bu kişiler şefkat ve kabullenmeyi arzularlar ve başkalarıyla ideal ilişkiler kurmayı hayal edebilirler.

Çekingen kişilik bozukluğu ile birlikte görülen diğer bozukluklar, depresif ve bipolar bozukluk, kaygı bozukluğu, özellikle sosyal kaygı bozukluğu olabilir. Çekingen kişilik bozukluğuna sahip bireylerde bağımlı kişilik bozukluğu da görülebilir çünkü bu kişiler arkadaş oldukları diğer insanlara oldukça bağlı ve bağımlı olabilirler.

Çekingen kişilik bozukluğunun nedensel faktörlerine bakıldığında, erken çocukluk döneminde ebeveynlerle olan ilişkinin bu bozukluğun en önemli faktörü olduğu söylenebilir (Butcher ve ark., 2017). Çalışma verileri, çekingen kişilik bozukluğuna sahip bireylerin ebeveynlerini şefkati az, reddediciliği yüksek, suçlayıcı ve başarı karşısında daha az cesaretlendirici olarak algıladıklarını göstermiştir (Stravynski ve ark., 1989). Çekingen kişilik bozukluğu ihmal, istismar, aşırı koruyuculuk ve az bakım gibi olaylarla ilişkilendirilmiştir (Joyce ve ark., 2003; Westermeyer ve ark., 2015).

Çekingen kişilik bozukluğuna sahip bireylerin bağlanma stillerinin gelişimine bakıldığında, kaygılı-kaçıngan (korkulu) bağlanmanın bu bozuklukla ilişkili olduğu görülmüştür. Bu bağlanma stilinin kişinin olumsuz kendilik algısı ve yakın ilişkiler kurmaktan korkma durumları ile bağlantılı olduğu söylenmiştir (Brennan ve Shaver, 1998). Bartholomew ve Horowitz’in (1991) bağlanma modeline göre, korkulu bağlanmaya sahip kişiler kendilerine ve başkalarına karşı olumsuz şemalar oluşturmuştur. Bununla birlikte, çekingen kişilik bozukluğunda ağırlıklı olarak görülen olumsuz değerlendirilmeden korkma davranışının orta düzeyde kalıtsal olabileceği (Stein ve ark., 2002) ve yine kalıtsal olan içe dönüklük ve duygusal dengesizlik kişilik özelliklerinin de bu bozuklukta yüksek olacağı belirtilmiştir (Butcher ve ark., 2017).

Kaynakça

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5. Bs.). American Psychiatric Publishing. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596
Bartholomew, K. ve Horowitz, L. M. (1991). Attachment styles among young adults: A test of a four-category model. Journal of Personality and Social Psychology, 61(2), 226–244. https://doi.org/10.1037/0022-3514.61.2.226
Brennan, K. A. ve Shaver, P. R. (1998). Attachment styles and personality disorders: Their connections to each other and to parental divorce, parental death, and perceptions of parental caregiving. Journal of Personality, 66(5), 835–878. https://doi.org/10.1111/1467-6494.00034
Butcher, J. N., Hooley, J. M., Nock, M.K. ve Mineka, S. (2017). Abnormal psychology. (17 Bs.) Pearson.
Grant, B. F., Hasin, D. S., Stinson, F. S., Dawson, D. A., Chou, S. P., Ruan, W. J. ve Pickering, R. P. (2004). Prevalence, correlates, and disability of personality disorders in the us: results from the national epidemiologic survey on alcohol and related conditions. Journal of Clinical Psychiatry, 65(7), 948–958. https://doi.org/10.4088/jcp.v65n0711.
Hageman, T. K., Francis, A. J. P., Field, A. M. ve Carr, S. N. (2015). Links between childhood experiences and avoidant personality disorder symptomatology. International Journal of Psychology & Psychological Therapy, 15(1), 101–116.
Joyce, P. R., Mckenzie, J. M., Luty, S. E., Mulder, R. T., Carter, J. D., Sullivan, P. F. ve Robert C. C. (2003). Temperament, childhood environment and psychopathology as risk factors for avoidant and borderline personality disorders. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry, 37(6), 756–764. https://doi.org/10.1080/j.1440-1614.2003.01263.x
McGlashan, T. H., Grilo, C. M., Sanislow, C. A., Ralevski, E., Morey, L. C., Gunderson, J. G., Skodol, A. E., Shea, M. T., Zanarini, M. C., Bender, D., Stout, R. L., Yen, S. ve Pagano, M. (2005). Two-year prevalence and stability of individual DSM-IV criteria for schizotypal, borderline, avoidant, and obsessive-compulsive personality disorders: toward a hybrid model of axis II disorders. The American Journal of Psychiatry, 162(5), 883–889. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.162.5.883
Stein, M. B., Jang, K. L. ve Livesley, W. J. (2002). Heritability of social anxiety-related concerns and personality characteristics: A twin study. Journal of Nervous and Mental Disease, 190(4), 219–224. https://doi.org/10.1097/00005053-200204000-00002
Stravynski, A., Elie, R. ve Franche, R.-L. (1989). Perception of early parenting by patients diagnosed avoidant personality disorder: A test of the overprotection hypothesis. Acta Psychiatrica Scandinavica, 80(5), 415–420. https://doi.org/10.1111/j.1600-0447.1989.tb02999.x
Taylor, C., Laposa, J. ve Alden, L. (2004). Is avoidant personality disorder more than just social avoidance? Journal of Personality Disorders, 18(6), 571–594. https://doi.org/10.1521/pedi.18.6.571.54792
Yazan
Bu makaleden alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir:
"Çekingen Kişilik Bozukluğu" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Burcu BÜGE'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Burcu BÜGE'nin izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
     Beğenin    
Facebook'ta paylaş Twitter'da paylaş Linkin'de paylaş Pinterest'de paylaş Epostayla Paylaş
Yazan Uzman
Burcu BÜGE Fotoğraf
Uzm.Psk.Burcu BÜGE
İstanbul (Online hizmet de veriyor)
Uzman Klinik Psikolog
TavsiyeEdiyorum.com Üyesi87 kez tavsiye edildiİş Adresi KayıtlıTavsiyeEdiyorum.com'u sıkça ziyaret ediyor.
Özgeçmiş - Çalışma Alanları - Makaleler (67) - Videolar - İletişim Bilgileri
Makale Kütüphanemizden
İlgili Makaleler Uzm.Psk.Burcu BÜGE'nin Makaleleri
TavsiyeEdiyorum.com Bilimsel Makaleler Kütüphanemizdeki 19,973 uzman makalesi arasında 'Çekingen Kişilik Bozukluğu' başlığıyla benzeşen toplam 26 makaleden bu yazıyla en ilgili görülenleri yukarıda listelenmiştir.
► YENİDavranım Bozukluğu Mart 2024
► YENİKariyer ve Gelecek Kaygısı Mart 2024
► Sınav Kaygısı Şubat 2024
► Çocuklarda Öfke Yönetimi ÇOK OKUNUYOR Kasım 2023
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.


20:17
Top