Ana Baba Tutumları ve Benlik Gelişimi
İnsan ilişkileri içinde en uzun ömürlü ve en önemli etkileri olanı hiç kuşkusuz ana-baba ile çocuklar arasında olan ilişkilerdir. Aslında bir çocuğun yetişmesinden, başarı ya da başarısızlıklarından yalnızca veya yüzde yüz ana-babayı sorumlu tutmak doğru değildir. Çünkü çocuk, yalnızca ana-babasının, aile eğitiminin etkisi altında kalmış olsaydı, bir ailedeki tüm çocukların, birçok özellikleri yönünden birbirlerinin aynı olmaları gerekirdi. Her çocuk ailenin bir parçasıdır, fakat onun yetişmesi ve gelişmesinde okulun ve en geniş anlamda toplumunda sorumlulukları, katkıları vardır. Aile de, çocukların yetişmesi sırasında onlara rehberlik ve yardımda bulunan kurumlardan birisidir. Fakat en önemlisidir. Bununla birlikte ana-babaları tarafından gerçekten seçilip sayıldıklarına inanan çocuklar, davranışlarında daha bağımsız ve kendilerine daha çok güvenen insanlar durumuna gelmektedirler.
Anne-baba tutumlarının çocuğun benlik saygısı üzerinde de etkisi vardır.
Benlik, sosyalleşme ve olgunlaşma yoluyla edinilen, sembolik iletişim kurma ve benlik farkındalığında bulunma gibi nitelikleri olan sosyal bir varlıktır. (Onur, 1997)
Sembol kullanma ve benlik farkındalığı ile ilgili bilişsel süreçler kendi davranışlarımızı düzenleme ve başkalarının davranışlarına ilişkin beklentiler geliştirmede kullandığımız planlı ve eşgüdümlü etkinlikler için gereklidir. (Cüceloğlu,1994)
Ana-baba tutumları açısından bakıldığında, genel olarak otoriter ebeveyne sahip olan çocukların daima mutsuz, yaşıtlarıyla olan ilişkisinde kaygılı ve güvensiz oldukları bulunmuştur. Ayrıca bu çocukların günlük faaliyetlerinde çekingen, isteksiz, kendini iyi ifade edemeyen saldırganlık eğilimlerinin yüksek, benlik saygısının ise düşük olduğu görülmüştür. Otoriter ve izin verici anne-baba tutumları birbirinden farklı görünmesine rağmen, her iki aileden gelen çocukların benlik kontrolü diğer gruplardan gelenlere oranla daha düşüktür.
Anne-babaların tutum ve davranışlarını oluşturan nedenler incelendiğinde tüm tavır alışlarda olduğu gibi ana-babaların çocuklarına karşı takındıkları tavrın da bir öğrenme ürünü olduğu görülür.
Anne-babaların çocuklarına karşı tavırlarını etkileyen başlıca faktörler şöyle sıralanabilir.
1.Anne-babaların zihinlerinde,bir çocuk istedikleri konusunda, daha çocuk doğmadan önce hayali bir çocuk kavramı oluşur. Dünyaya gelen çocuk, anne-babasının beklentilerine uygun olmadığı takdirde oluşan kırıklık sonucu, anne ve babada reddetme tavrı oluşur.
2.Toplumun kültürel değerleri çocuklarını yetiştirme konusunda anne ve babaların tutumlarını etkiler.
3.Üstlendikleri ebeveyn rolünden haz duyan ve görevini gereğince yaptıklarına inanan anne ve babaların, çocuklarına karşı takındığı tavırlar, çocuklarını nasıl yetiştireceklerini bilemeyen güvensiz ve kendini yetersiz hisseden anne babaya oranla daha başarılı ve olumludur.
4.Çocukların sayı, cinsiyet ve kişilik özelliklerinden memnun olan anne-babalar memnun olmayanlara oranla daha uygun tavırlara sahiptirler. ( Yavuzer, 1984)
Bütün bunların dışında anne ve babanın kendi çocukluk yıllarındaki deneyimleri, şimdiki tutumlarında etkili olabilir. Çocukluk yıllarında kendi ana babasıyla sağlıklı bir iletişim kuramayan, yeterli saygı göstermeyen ve gösterilmeyen bir baba ya da genç kızlık yıllarında aşırı baskı altında büyümüş bir annenin tutumları, bu kötü deneyimler nedeniyle olumsuz olabilir. (Yavuzer, 1984).
Bununla birlikte çocuk keskin bir gözlemcidir. Ana babasının kendisiyle, birbirleriyle kardeşleriyle ilişkisini sürekli gözler ve değerlendirir. Sonuçlar çıkarır ve tepki gösterir. Bu nedenle aile içindeki ilişkilerin temelini, ana babanın birbirine karşı tutumunu oluşturur. Onların sevgi ve anlayışla sürdürdükleri karı koca ilişkisi, evin genel havasını belirler. Uyumlu ve sıcak ilişkiler, ana babadan çocuklara doğru yayılır.
Ana Baba Tutumu Araştırmaları:
Ebeveynler, çocuklarına kültürel değerleri ve kuralları öğreten temel kaynaklardır. Bu ebeveynin çocuğunun nasıl hareket etmesi gerektiği, veya nasıl olması gerektiği konusundaki tutumu, genellikle diğer bir ebeveyninkinden farklıdır.
Ana-baba tutumlarına ilişkin Baumrind’in sınıflaması bu alanda yapılan çalışmalara kurumsal bir temel oluşturarak öncülük etmiştir.
Baumrind okul öncesi dönemdeki çocuklarda ev ortamında yaptığı gözlemlerinde ve labaratuar çalışmalarında ebeveyn ile çocuk arasındaki etkileşimi incelemiş, ana-baba stili (ana-baba tutumu) ile ilişkili 4 boyut belirlemiştir. Bunlar 1- Ebeveyn kontrolü, 2- Ebeveyn-çocuk iletişiminde açıklık, 3- Olgunluk beklentisi, 4- Bakım-destek boyutlarıdır.
Ebeveyn kontrolü boyutu: Ebeveynler tarafından konulan kurallara çocuklara ne oranda uymak zorunda olduklarını gösterir.
Ebeveyn-çocuk iletişiminde açıklık boyutu: Anne ve babaların verilecek kararlarda çocuklarının fikirlerine ve düşüncelerine ne derece saygı gösterdiklerini, bu konuda çocuklarını ne derece teşvik ettiklerini ve çocuklarının davranışlarına sınırlar getiriliyorsa, bunun nedenlerini ne oranda açıkladıklarını gösterir.
Olgunluk beklentisi boyutu: anne ve babaların çocukların zihinsel, sosyal ve duygusal alanda başarılı olmaları için ne derece teşvik ettiklerini gösterir. Örneğin, yüksek olgunluk beklentisine sahip olan anne-babalar çocuklarına “kendi yetenek ve çabalarınla yaşamayı öğrenmelisin” mesajını verirler.
Bakım-destek boyutu: Anne-babaların çocuklarına bakarken ve onlarla ilişki kurarken ne derece yakın, sevecen ve sıcak davrandıklarını gösterir.
Baumrind anılan dört boyutun kombinasyonlarına bağlı olarak 3 temel ana-babalık stili (anne-babalık tutumu) ortaya atmıştır. Bunlar; otoriter, demokratik ve izin verici ana-babalık stilidir.
Bu sınıflamaya göre kontrol ve olgunluk beklentisi boyutlarında yüksek, açık iletişim ve bakım boyutlarında düşük olan ebeveynler otorite olarak adlandırılmaktadır. Bütün boyutlarda anılan özellikler yüksek derecede ana-babalar demokratik olarak adlandırılmaktadır. Kontrol ve olgunluk beklentisi boyutlarında düşük, açık iletişim ve bakım boyutlarında yüksek anne-babalar ise izin verici olarak adlandırılmaktadır. Baumrind’e göre ebeveynlerin çoğu, çocuklarıyla olan iletişimlerinde bu davranışlardan birini daha fazla olarak benimser ve uygularlar.
Otoriter ebeveynler koydukları kurallara çocuklarının koşulsuz uymasını ve itaat etmesini beklerler. Bu tür ailelerde çocuklar kurallara uymadığında ceza uygulanır ve ebeveynler çocuklarıyla çok fazla görüş alışverişinde bulunmazlar. Demokratik ebeveynler, çocuklarından olgun davranış beklerler ve aynı zamanda gerekli olduğunda kurallara uymalarını isterler. Özellikle sıcak ve ilgilidirler, sabırlı ve duyarlı bir şekilde birbirlerini dinlerler. Aile içinde verilecek kararlarda çocuklarının görüşlerini alırlar. Bu tür ailelerde çocuk yetiştirmede akılcı ve demokratik bir yaklaşım izlenir. Hem ebeveynin hem de çocuğun hakları dikkate alınır. İzin verici ebeveynler çocuklarına çok fazla özgürlük verirler, çocuklarını hiçbir şekilde kontrol etmezler ve bazen de ihmale varan hoşgörüyle davranırlar. Aynı zamanda çocuklarına sıcak ve sevecendirler ve çocuklarının bütün karalarını kendilerinin vermesini beklerler. Bu tür ebeveynlerin çocukları istedikleri zaman yemek yerler, yatarlar, televizyon seyrederler ve sokağa oynamaya çıkabilirler. (Yılmaz, 1999)
Baumrind ana-baba stilleri ile ilgili olarak demokratik tutumu benimseyen ana-babaların çocuklarının bağımsız, kendini iyi ifade edebilen, hem sosyal hem de akademik yönden başarılı çocuklar olduğunu belirtmiştir. Ayrıca Baumrind’in sınıflamasını temel alarak yapılan çalışmalar da bu görüşleri destekler şekilde demokratik ailelerde yetişen çocukların izin verici ya da otoriter ailelerde yetişen çocuklardan akademik başarı, sosyal gelişim, benlik saygısı ve ruh sağlığı gibi ölçümlerde daha yüksek puan aldıkları görülmüştür.
Anne-baba tutumlarının çocuğun benlik saygısı üzerinde de etkisi vardır.
Benlik, sosyalleşme ve olgunlaşma yoluyla edinilen, sembolik iletişim kurma ve benlik farkındalığında bulunma gibi nitelikleri olan sosyal bir varlıktır. (Onur, 1997)
Sembol kullanma ve benlik farkındalığı ile ilgili bilişsel süreçler kendi davranışlarımızı düzenleme ve başkalarının davranışlarına ilişkin beklentiler geliştirmede kullandığımız planlı ve eşgüdümlü etkinlikler için gereklidir. (Cüceloğlu,1994)
Ana-baba tutumları açısından bakıldığında, genel olarak otoriter ebeveyne sahip olan çocukların daima mutsuz, yaşıtlarıyla olan ilişkisinde kaygılı ve güvensiz oldukları bulunmuştur. Ayrıca bu çocukların günlük faaliyetlerinde çekingen, isteksiz, kendini iyi ifade edemeyen saldırganlık eğilimlerinin yüksek, benlik saygısının ise düşük olduğu görülmüştür. Otoriter ve izin verici anne-baba tutumları birbirinden farklı görünmesine rağmen, her iki aileden gelen çocukların benlik kontrolü diğer gruplardan gelenlere oranla daha düşüktür.
Anne-babaların tutum ve davranışlarını oluşturan nedenler incelendiğinde tüm tavır alışlarda olduğu gibi ana-babaların çocuklarına karşı takındıkları tavrın da bir öğrenme ürünü olduğu görülür.
Anne-babaların çocuklarına karşı tavırlarını etkileyen başlıca faktörler şöyle sıralanabilir.
1.Anne-babaların zihinlerinde,bir çocuk istedikleri konusunda, daha çocuk doğmadan önce hayali bir çocuk kavramı oluşur. Dünyaya gelen çocuk, anne-babasının beklentilerine uygun olmadığı takdirde oluşan kırıklık sonucu, anne ve babada reddetme tavrı oluşur.
2.Toplumun kültürel değerleri çocuklarını yetiştirme konusunda anne ve babaların tutumlarını etkiler.
3.Üstlendikleri ebeveyn rolünden haz duyan ve görevini gereğince yaptıklarına inanan anne ve babaların, çocuklarına karşı takındığı tavırlar, çocuklarını nasıl yetiştireceklerini bilemeyen güvensiz ve kendini yetersiz hisseden anne babaya oranla daha başarılı ve olumludur.
4.Çocukların sayı, cinsiyet ve kişilik özelliklerinden memnun olan anne-babalar memnun olmayanlara oranla daha uygun tavırlara sahiptirler. ( Yavuzer, 1984)
Bütün bunların dışında anne ve babanın kendi çocukluk yıllarındaki deneyimleri, şimdiki tutumlarında etkili olabilir. Çocukluk yıllarında kendi ana babasıyla sağlıklı bir iletişim kuramayan, yeterli saygı göstermeyen ve gösterilmeyen bir baba ya da genç kızlık yıllarında aşırı baskı altında büyümüş bir annenin tutumları, bu kötü deneyimler nedeniyle olumsuz olabilir. (Yavuzer, 1984).
Bununla birlikte çocuk keskin bir gözlemcidir. Ana babasının kendisiyle, birbirleriyle kardeşleriyle ilişkisini sürekli gözler ve değerlendirir. Sonuçlar çıkarır ve tepki gösterir. Bu nedenle aile içindeki ilişkilerin temelini, ana babanın birbirine karşı tutumunu oluşturur. Onların sevgi ve anlayışla sürdürdükleri karı koca ilişkisi, evin genel havasını belirler. Uyumlu ve sıcak ilişkiler, ana babadan çocuklara doğru yayılır.
Ana Baba Tutumu Araştırmaları:
Ebeveynler, çocuklarına kültürel değerleri ve kuralları öğreten temel kaynaklardır. Bu ebeveynin çocuğunun nasıl hareket etmesi gerektiği, veya nasıl olması gerektiği konusundaki tutumu, genellikle diğer bir ebeveyninkinden farklıdır.
Ana-baba tutumlarına ilişkin Baumrind’in sınıflaması bu alanda yapılan çalışmalara kurumsal bir temel oluşturarak öncülük etmiştir.
Baumrind okul öncesi dönemdeki çocuklarda ev ortamında yaptığı gözlemlerinde ve labaratuar çalışmalarında ebeveyn ile çocuk arasındaki etkileşimi incelemiş, ana-baba stili (ana-baba tutumu) ile ilişkili 4 boyut belirlemiştir. Bunlar 1- Ebeveyn kontrolü, 2- Ebeveyn-çocuk iletişiminde açıklık, 3- Olgunluk beklentisi, 4- Bakım-destek boyutlarıdır.
Ebeveyn kontrolü boyutu: Ebeveynler tarafından konulan kurallara çocuklara ne oranda uymak zorunda olduklarını gösterir.
Ebeveyn-çocuk iletişiminde açıklık boyutu: Anne ve babaların verilecek kararlarda çocuklarının fikirlerine ve düşüncelerine ne derece saygı gösterdiklerini, bu konuda çocuklarını ne derece teşvik ettiklerini ve çocuklarının davranışlarına sınırlar getiriliyorsa, bunun nedenlerini ne oranda açıkladıklarını gösterir.
Olgunluk beklentisi boyutu: anne ve babaların çocukların zihinsel, sosyal ve duygusal alanda başarılı olmaları için ne derece teşvik ettiklerini gösterir. Örneğin, yüksek olgunluk beklentisine sahip olan anne-babalar çocuklarına “kendi yetenek ve çabalarınla yaşamayı öğrenmelisin” mesajını verirler.
Bakım-destek boyutu: Anne-babaların çocuklarına bakarken ve onlarla ilişki kurarken ne derece yakın, sevecen ve sıcak davrandıklarını gösterir.
Baumrind anılan dört boyutun kombinasyonlarına bağlı olarak 3 temel ana-babalık stili (anne-babalık tutumu) ortaya atmıştır. Bunlar; otoriter, demokratik ve izin verici ana-babalık stilidir.
Bu sınıflamaya göre kontrol ve olgunluk beklentisi boyutlarında yüksek, açık iletişim ve bakım boyutlarında düşük olan ebeveynler otorite olarak adlandırılmaktadır. Bütün boyutlarda anılan özellikler yüksek derecede ana-babalar demokratik olarak adlandırılmaktadır. Kontrol ve olgunluk beklentisi boyutlarında düşük, açık iletişim ve bakım boyutlarında yüksek anne-babalar ise izin verici olarak adlandırılmaktadır. Baumrind’e göre ebeveynlerin çoğu, çocuklarıyla olan iletişimlerinde bu davranışlardan birini daha fazla olarak benimser ve uygularlar.
Otoriter ebeveynler koydukları kurallara çocuklarının koşulsuz uymasını ve itaat etmesini beklerler. Bu tür ailelerde çocuklar kurallara uymadığında ceza uygulanır ve ebeveynler çocuklarıyla çok fazla görüş alışverişinde bulunmazlar. Demokratik ebeveynler, çocuklarından olgun davranış beklerler ve aynı zamanda gerekli olduğunda kurallara uymalarını isterler. Özellikle sıcak ve ilgilidirler, sabırlı ve duyarlı bir şekilde birbirlerini dinlerler. Aile içinde verilecek kararlarda çocuklarının görüşlerini alırlar. Bu tür ailelerde çocuk yetiştirmede akılcı ve demokratik bir yaklaşım izlenir. Hem ebeveynin hem de çocuğun hakları dikkate alınır. İzin verici ebeveynler çocuklarına çok fazla özgürlük verirler, çocuklarını hiçbir şekilde kontrol etmezler ve bazen de ihmale varan hoşgörüyle davranırlar. Aynı zamanda çocuklarına sıcak ve sevecendirler ve çocuklarının bütün karalarını kendilerinin vermesini beklerler. Bu tür ebeveynlerin çocukları istedikleri zaman yemek yerler, yatarlar, televizyon seyrederler ve sokağa oynamaya çıkabilirler. (Yılmaz, 1999)
Baumrind ana-baba stilleri ile ilgili olarak demokratik tutumu benimseyen ana-babaların çocuklarının bağımsız, kendini iyi ifade edebilen, hem sosyal hem de akademik yönden başarılı çocuklar olduğunu belirtmiştir. Ayrıca Baumrind’in sınıflamasını temel alarak yapılan çalışmalar da bu görüşleri destekler şekilde demokratik ailelerde yetişen çocukların izin verici ya da otoriter ailelerde yetişen çocuklardan akademik başarı, sosyal gelişim, benlik saygısı ve ruh sağlığı gibi ölçümlerde daha yüksek puan aldıkları görülmüştür.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Ana Baba Tutumları ve Benlik Gelişimi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Şahin UÇAR'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Şahin UÇAR'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
1 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden |
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
