Doğal Süreç : Menopoz - Menopozda Ruhsal Durum ve Menopozla Başa Çıkmak
DOĞAL SÜREÇ : MENOPOZ
Menopoz; kadınlarda yumurtlamanın bitmesi ile regl kanamalarının sona ermesi durumudur. Menopoz bir hastalık değildir, yaşamın doğal süreçlerinden biridir.45-55 yaşları arasında görülmesine karşın çoğunlukla 50 yaşlarında en hızlı döneme girer. Kadınlar, menopoza ilişkin değişimleri 35 yaş itibariyle yaşamaya başlarlar. Başlangıcından itibaren süresi ortalama 4-5 yıl sürer.
1950’den önce gelişim dönemleri doğum, ergenlik ve yetişkinlik olarak sıralanıyordu. Yaşam süresi kısa olduğu için menopoz dönemi ölümden hemen önceki döneme denk geliyordu. Bu sebepten menopoz dönemi, ölüm hazırlığı gibi algılanıyordu. 1950’den sonra yaşam süresi uzadığı için bu durum değişmiş olmasına rağmen halen, oluşmuş toplumsal yargılar olumsuz çağrışımlar yapmaktadır. Ayrıca yine önceki yıllarda menopoz dönemi, depresyon gelişimi için risk faktörü olarak görülmüş ve DSM Tanı Kitapçığında bu depresyon türüne “involusyonel melankoli” denilmiştir. Menopoz depresyonu denilen bu depresyon çeşidinde tipik depresif özellikler görülmekle birlikte tek fark görüldüğü dönemin menopoza denk gelmiş olmasıdır. Günümüzde menopoza bağlı depresyon durumu kabul görmediği ve yapılan araştırmalarda bu yönde anlamlı sonuçlar çıkmadığı için bu tanım kabul görmemektedir. Yeni düzenlenen DSM’de ise bu depresyon tanımı yer bulamamıştır.
ÖSTROJEN HORMONU EKSİKLİĞİ
Menopozun en belirgin fizyolojik sonucu hormonlardaki değişimlerdir. Östrojen hormonunun azalması beyni direkt olarak etkiler ve uyku düzeninde bozulmalara yol açar. Ayrıca vazomotor belirtiler olan ateş basması ve gece terlemeleri de bu tabloya dahil olduğunda uykuya dalmakta güçlük çekilmesi, gece sıklıkla uyanma, sabah yorgun kalkma görülmeye başlar. İlerlemiş durumlarda insomnia (uyuyamama) görülebilir. Uykunun sık sık bölünmesi sebebiyle REM denilen derin uyku aşamasına geçilemez. REM dönemi, rüyanın görüldüğü dönemdir. Rüya görememek kişide gündüz düşlerine sebep olabilir. Ayrıca sinirlilik, gerginlik, yorgunluk, halsizlik, unutkanlık, yorgun uyanma ve konsantrasyon bozuklukları oluşur. Bu gibi durumlarda östrojen hormonu takviyesi yapılarak bu uyku bozuklukları tedavi edilebilir.
MENOPOZDA RUHSAL DURUM
Menopoz dönemine ait psikiyatrik bir tablo yoktur. Yapılan çalışmalarda OKB (saplantı-zorlantı bozukluğu) ve depresyon semptomlarının menopoz dönemindeki değişimleri araştırıldığında premenstrüel dönem (menopoz öncesi) ile menopoz dönemi arasında fark bulunamamıştır.
Menopoz dönemine en sık eşlik eden rahatsızlıklar somatoform bozukluklar ve depresif bozukluklardır. Çoğunlukla sıcak basması, uykuda bozulmalar, sinirlilik, öfkeye hakim olamama, duygudurumda neşe ile hüzün arasında çalkantı ve hızlı değişimler, yüz kızarması, kilo alımı ve buna bağlı görünümünden hoşnutsuzluk, cinsel istekte azalma, fenalık-bayılma hissi ve çarpıntı görülen rahatsızlıklardır.Daha önceden geçirilmiş depresyon, duygudurum bozukluğu öyküsü, sosyal desteğin zayıf olması, menopoz hakkındaki olumsuz bakış açısı, psikososyal stresörlerin varlığı, sigara kullanımı ve egzersiz yapılmaması gibi etkenler duygudurum azlığı ile ilişkilidir.
Çoğu toplumda menopoz, yaşlanmanın başlangıcı olarak görülür. Bu nedenle de olumlu algılanmaz. Ayrıca aynı dönemde önemli bazı sosyal değişimler de ortaya çıkar. Emeklilik, çocukların evden ayrılması (boş yuva sendromu), evliliğin bitmesi, eşin vefatı, ebeveynlerin ölümü veya bakımı ile ilgili sorumluluklar gibi… Çocukların büyüyüp evden ayrılması ikinci kayıp gibi algılanır. Erkeğin evden uzaklaşması (iletişim bozukluğu ve cinsel isteksizlik nedeniyle) kişide intihar riskini artırabilir. Menopoz döneminin algılanma şeklinin negatif veya pozitif olması kişisel ve toplumsal yargılara göre değişir. Menopoz öncesinde kişide toplumsal ve mesleki doyum varsa, hobileri varsa, özgüveni yüksekse sorun çıkmaz. Ama zaten kolay yıkılabilen özgüvene sahipse, çevresiyle ve eşiyle ilişkileri kötüyse menopozla birlikte değersizlik ve ümitsizlik düşünceleri yoğunlaşır. Ciltteki ve vücuttaki değişimler sonucu kişi kendini çirkin bulmaya ve gereksiz olduğu hissine kapılmaya başlayabilir. Bu işe yaramazlık duygusu ruhsal çöküntüye uygun ortamı hazırlar. Oysa ki kaybedilen doğurganlık ve besleyicilik özellikleri, yüceltme ve yer değiştirme mekanizmaları kullanılarak sanatsal, sosyal ve mesleki alanda varlığını sürdürebilir.
Gençlik, güzellik ve üretkenliğe çok önem verilen toplumlarda yaşlanma ve menopoz kadınlar tarafından kayıp gibi algılanırken, yaşlılığın saygınlığı, söz hakkını ve özgürlüğü getirdiği toplumlarda ise sorunsuz bir şekilde uyum sağlanır. Geleneksel toplumlarda yaş ile birlikte kadının statüsü artar, olgunluk kadına güç verir. Batı toplumlarında ise tam tersine doğurganlık, gençlik ve güzelliğe verilen önem menopoz dönemini daha zor bir hale getirir. Menopozun hastalık veya tıbbi bir durum olarak algılandığı koşullarda en olumsuz beklentiler oluşmaktadır. Yaş ilerledikçe ve eğitim düzeyi arttıkça menopoza ilişkin tutumlar daha olumlu hale geliyor. Eğitim düzeyi arttıkça psikolojik belirtilerle başa çıkma becerisi de artar. Görülüyor ki; menopoz evrensel bir yaşantı olduğu halde, kültürel ve bireysel bağlamda yorumlanıyor.
Bazı kadınlarda ise menopoz daha iyi hissedilen bir dönemdir. Bunun nedeni; sorumlulukların azalması, çocukların yetişmiş olmasının getirdiği özgürlük, kendine daha fazla zaman ayırabilme, evlilik kalitesinin artması, hedeflerine ulaşmış olmak, doğum kontrolü gereğinin ortadan kalkması, her ay tekrarlanan menstrüel kanamaların sona ermiş olması gibi olumlu yaşantılar olabilir. Bu tamamen bireyin menopoza yüklediği anlamlarla ilişkilidir. ABD’de 1998’de yapılan bir araştırmaya göre postmenopoz (menopoz sonrası) dönemindeki kadınların yarıdan fazlası yaşamlarının, gençlik dönemine göre daha doyurucu olduğunu ve cinsel hayatlarının değişmediğini belirtmişlerdir.
Menopoz konusundaki kişisel ve toplumsal algılar bu konuya verilen önemi oldukça etkiliyor. Örneğin Araplar daha fazla çocuk istemedikleri için menopoza olumlu bakarken, İran’da kırsal kesimde yaşayanlar için doğurganlığın bitişi olumsuz algılanır. Endonezya ve Guetamalalı kadınlar için menopoz, artık bebek bakım sorumluluğu almayacak olmasını, sosyal aktivitelere ve yönetime daha fazla katılımcı olmalarını sağlayacağı için hoşnutlukla karşılanır. Olumlu bakış açısının artışı, menopoz sırasında yaşanan fizyolojik belirtilerin daha az hissedilmesine de yarar sağlar.
MENOPOZDA CİNSELLİK
Perimenopoz ve postmenopoz döneminde görülen cinsel istek kaybı ve cinsel işlev bozuklukları da fizyolojik ve psikolojik etkenlerle ilgilidir. Fizyolojik boyutu; östrojen hormonunun azalmasının yarattığı vajinal kuruluk, vajen mukozasındaki incelmeye bağlı ağrılı birleşme, uyarılmada azalma şeklindedir. Ruhsal boyutu ise; uyku düzenindeki bozulma ve bilişsel fonksiyonlardaki farklılaşmanın irade kontrolünde zayıflamaya, içgörünün zayıflamasına, seksüel yanıt ve istekte azalmaya katkıda bulunabileceği şeklinde açıklanır.
CERRAHİ MENOPOZ
Cerrahi menopoz; henüz menopoza girmemiş ve yumurtlaması devam eden bir kadının kist, kanser vb. hastalıklar sebebiyle yumurtalıklarının veya rahminin alınması sonucunda doğal olmayan yolla menopoza girmesi durumudur. Hasta operasyona karar aşamasında söz sahibi olursa ve psikolojik olarak hazırlanma fırsatı bulursa daha kolay atlatabilir. Fakat acil yapılan ameliyatlar sonrası erken kayıp duygusu gelişebilir. Hasta, beklenmedik bir zamanda işlev kaybı yaşadığı için uyumda güçlük çeker. Cerrahi menopoza bağlı gelişen depresyon vakalarında asıl belirleyici etken operasyon öncesi dönemdeki ruhsal sorunlardır. Yapılan araştırmalarda cerrahi menopoz ile doğal menopoz arasında depresyon açısından anlamlı bir farklılık gözlemlenmemiştir.
MENOPOZLA BAŞA ÇIKMAK İÇİN YAPILABİLECEKLER
· Kadın ve aileye eğitim durumuna uygun şekilde gerekli bilgilerin verilmesi
· Menopozla ilgili bakış açılarının tartışılması, kötümser fikirlerin gözden geçirilmesi (bilişsel terapi)
· Stresle başa çıkma yöntemlerinin öğretilmesi
· Öfke kontrolünün öğretilmesi
· Grup terapileri
· Diyet, egzersiz ve sigara gibi konularda öneriler
· Osteoporoz ve genel sağlık konularında bilgi verilmesi
· Düzenli egzersiz programları, duygudurumu yükseltme ve psikosomatik şikayetlerin azalmasında yararlı olur.
Psikolog
Ceren AKBOYAR
Menopoz; kadınlarda yumurtlamanın bitmesi ile regl kanamalarının sona ermesi durumudur. Menopoz bir hastalık değildir, yaşamın doğal süreçlerinden biridir.45-55 yaşları arasında görülmesine karşın çoğunlukla 50 yaşlarında en hızlı döneme girer. Kadınlar, menopoza ilişkin değişimleri 35 yaş itibariyle yaşamaya başlarlar. Başlangıcından itibaren süresi ortalama 4-5 yıl sürer.
1950’den önce gelişim dönemleri doğum, ergenlik ve yetişkinlik olarak sıralanıyordu. Yaşam süresi kısa olduğu için menopoz dönemi ölümden hemen önceki döneme denk geliyordu. Bu sebepten menopoz dönemi, ölüm hazırlığı gibi algılanıyordu. 1950’den sonra yaşam süresi uzadığı için bu durum değişmiş olmasına rağmen halen, oluşmuş toplumsal yargılar olumsuz çağrışımlar yapmaktadır. Ayrıca yine önceki yıllarda menopoz dönemi, depresyon gelişimi için risk faktörü olarak görülmüş ve DSM Tanı Kitapçığında bu depresyon türüne “involusyonel melankoli” denilmiştir. Menopoz depresyonu denilen bu depresyon çeşidinde tipik depresif özellikler görülmekle birlikte tek fark görüldüğü dönemin menopoza denk gelmiş olmasıdır. Günümüzde menopoza bağlı depresyon durumu kabul görmediği ve yapılan araştırmalarda bu yönde anlamlı sonuçlar çıkmadığı için bu tanım kabul görmemektedir. Yeni düzenlenen DSM’de ise bu depresyon tanımı yer bulamamıştır.
ÖSTROJEN HORMONU EKSİKLİĞİ
Menopozun en belirgin fizyolojik sonucu hormonlardaki değişimlerdir. Östrojen hormonunun azalması beyni direkt olarak etkiler ve uyku düzeninde bozulmalara yol açar. Ayrıca vazomotor belirtiler olan ateş basması ve gece terlemeleri de bu tabloya dahil olduğunda uykuya dalmakta güçlük çekilmesi, gece sıklıkla uyanma, sabah yorgun kalkma görülmeye başlar. İlerlemiş durumlarda insomnia (uyuyamama) görülebilir. Uykunun sık sık bölünmesi sebebiyle REM denilen derin uyku aşamasına geçilemez. REM dönemi, rüyanın görüldüğü dönemdir. Rüya görememek kişide gündüz düşlerine sebep olabilir. Ayrıca sinirlilik, gerginlik, yorgunluk, halsizlik, unutkanlık, yorgun uyanma ve konsantrasyon bozuklukları oluşur. Bu gibi durumlarda östrojen hormonu takviyesi yapılarak bu uyku bozuklukları tedavi edilebilir.
MENOPOZDA RUHSAL DURUM
Menopoz dönemine ait psikiyatrik bir tablo yoktur. Yapılan çalışmalarda OKB (saplantı-zorlantı bozukluğu) ve depresyon semptomlarının menopoz dönemindeki değişimleri araştırıldığında premenstrüel dönem (menopoz öncesi) ile menopoz dönemi arasında fark bulunamamıştır.
Menopoz dönemine en sık eşlik eden rahatsızlıklar somatoform bozukluklar ve depresif bozukluklardır. Çoğunlukla sıcak basması, uykuda bozulmalar, sinirlilik, öfkeye hakim olamama, duygudurumda neşe ile hüzün arasında çalkantı ve hızlı değişimler, yüz kızarması, kilo alımı ve buna bağlı görünümünden hoşnutsuzluk, cinsel istekte azalma, fenalık-bayılma hissi ve çarpıntı görülen rahatsızlıklardır.Daha önceden geçirilmiş depresyon, duygudurum bozukluğu öyküsü, sosyal desteğin zayıf olması, menopoz hakkındaki olumsuz bakış açısı, psikososyal stresörlerin varlığı, sigara kullanımı ve egzersiz yapılmaması gibi etkenler duygudurum azlığı ile ilişkilidir.
Çoğu toplumda menopoz, yaşlanmanın başlangıcı olarak görülür. Bu nedenle de olumlu algılanmaz. Ayrıca aynı dönemde önemli bazı sosyal değişimler de ortaya çıkar. Emeklilik, çocukların evden ayrılması (boş yuva sendromu), evliliğin bitmesi, eşin vefatı, ebeveynlerin ölümü veya bakımı ile ilgili sorumluluklar gibi… Çocukların büyüyüp evden ayrılması ikinci kayıp gibi algılanır. Erkeğin evden uzaklaşması (iletişim bozukluğu ve cinsel isteksizlik nedeniyle) kişide intihar riskini artırabilir. Menopoz döneminin algılanma şeklinin negatif veya pozitif olması kişisel ve toplumsal yargılara göre değişir. Menopoz öncesinde kişide toplumsal ve mesleki doyum varsa, hobileri varsa, özgüveni yüksekse sorun çıkmaz. Ama zaten kolay yıkılabilen özgüvene sahipse, çevresiyle ve eşiyle ilişkileri kötüyse menopozla birlikte değersizlik ve ümitsizlik düşünceleri yoğunlaşır. Ciltteki ve vücuttaki değişimler sonucu kişi kendini çirkin bulmaya ve gereksiz olduğu hissine kapılmaya başlayabilir. Bu işe yaramazlık duygusu ruhsal çöküntüye uygun ortamı hazırlar. Oysa ki kaybedilen doğurganlık ve besleyicilik özellikleri, yüceltme ve yer değiştirme mekanizmaları kullanılarak sanatsal, sosyal ve mesleki alanda varlığını sürdürebilir.
Gençlik, güzellik ve üretkenliğe çok önem verilen toplumlarda yaşlanma ve menopoz kadınlar tarafından kayıp gibi algılanırken, yaşlılığın saygınlığı, söz hakkını ve özgürlüğü getirdiği toplumlarda ise sorunsuz bir şekilde uyum sağlanır. Geleneksel toplumlarda yaş ile birlikte kadının statüsü artar, olgunluk kadına güç verir. Batı toplumlarında ise tam tersine doğurganlık, gençlik ve güzelliğe verilen önem menopoz dönemini daha zor bir hale getirir. Menopozun hastalık veya tıbbi bir durum olarak algılandığı koşullarda en olumsuz beklentiler oluşmaktadır. Yaş ilerledikçe ve eğitim düzeyi arttıkça menopoza ilişkin tutumlar daha olumlu hale geliyor. Eğitim düzeyi arttıkça psikolojik belirtilerle başa çıkma becerisi de artar. Görülüyor ki; menopoz evrensel bir yaşantı olduğu halde, kültürel ve bireysel bağlamda yorumlanıyor.
Bazı kadınlarda ise menopoz daha iyi hissedilen bir dönemdir. Bunun nedeni; sorumlulukların azalması, çocukların yetişmiş olmasının getirdiği özgürlük, kendine daha fazla zaman ayırabilme, evlilik kalitesinin artması, hedeflerine ulaşmış olmak, doğum kontrolü gereğinin ortadan kalkması, her ay tekrarlanan menstrüel kanamaların sona ermiş olması gibi olumlu yaşantılar olabilir. Bu tamamen bireyin menopoza yüklediği anlamlarla ilişkilidir. ABD’de 1998’de yapılan bir araştırmaya göre postmenopoz (menopoz sonrası) dönemindeki kadınların yarıdan fazlası yaşamlarının, gençlik dönemine göre daha doyurucu olduğunu ve cinsel hayatlarının değişmediğini belirtmişlerdir.
Menopoz konusundaki kişisel ve toplumsal algılar bu konuya verilen önemi oldukça etkiliyor. Örneğin Araplar daha fazla çocuk istemedikleri için menopoza olumlu bakarken, İran’da kırsal kesimde yaşayanlar için doğurganlığın bitişi olumsuz algılanır. Endonezya ve Guetamalalı kadınlar için menopoz, artık bebek bakım sorumluluğu almayacak olmasını, sosyal aktivitelere ve yönetime daha fazla katılımcı olmalarını sağlayacağı için hoşnutlukla karşılanır. Olumlu bakış açısının artışı, menopoz sırasında yaşanan fizyolojik belirtilerin daha az hissedilmesine de yarar sağlar.
MENOPOZDA CİNSELLİK
Perimenopoz ve postmenopoz döneminde görülen cinsel istek kaybı ve cinsel işlev bozuklukları da fizyolojik ve psikolojik etkenlerle ilgilidir. Fizyolojik boyutu; östrojen hormonunun azalmasının yarattığı vajinal kuruluk, vajen mukozasındaki incelmeye bağlı ağrılı birleşme, uyarılmada azalma şeklindedir. Ruhsal boyutu ise; uyku düzenindeki bozulma ve bilişsel fonksiyonlardaki farklılaşmanın irade kontrolünde zayıflamaya, içgörünün zayıflamasına, seksüel yanıt ve istekte azalmaya katkıda bulunabileceği şeklinde açıklanır.
CERRAHİ MENOPOZ
Cerrahi menopoz; henüz menopoza girmemiş ve yumurtlaması devam eden bir kadının kist, kanser vb. hastalıklar sebebiyle yumurtalıklarının veya rahminin alınması sonucunda doğal olmayan yolla menopoza girmesi durumudur. Hasta operasyona karar aşamasında söz sahibi olursa ve psikolojik olarak hazırlanma fırsatı bulursa daha kolay atlatabilir. Fakat acil yapılan ameliyatlar sonrası erken kayıp duygusu gelişebilir. Hasta, beklenmedik bir zamanda işlev kaybı yaşadığı için uyumda güçlük çeker. Cerrahi menopoza bağlı gelişen depresyon vakalarında asıl belirleyici etken operasyon öncesi dönemdeki ruhsal sorunlardır. Yapılan araştırmalarda cerrahi menopoz ile doğal menopoz arasında depresyon açısından anlamlı bir farklılık gözlemlenmemiştir.
MENOPOZLA BAŞA ÇIKMAK İÇİN YAPILABİLECEKLER
· Kadın ve aileye eğitim durumuna uygun şekilde gerekli bilgilerin verilmesi
· Menopozla ilgili bakış açılarının tartışılması, kötümser fikirlerin gözden geçirilmesi (bilişsel terapi)
· Stresle başa çıkma yöntemlerinin öğretilmesi
· Öfke kontrolünün öğretilmesi
· Grup terapileri
· Diyet, egzersiz ve sigara gibi konularda öneriler
· Osteoporoz ve genel sağlık konularında bilgi verilmesi
· Düzenli egzersiz programları, duygudurumu yükseltme ve psikosomatik şikayetlerin azalmasında yararlı olur.
Psikolog
Ceren AKBOYAR
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Doğal Süreç : Menopoz - Menopozda Ruhsal Durum ve Menopozla Başa Çıkmak" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Ceren AKBOYAR'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Ceren AKBOYAR'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
menopoz, menopozda sıcak basması, menopozda terleme, menopozda gece terlemesi, menopozda sinirlilik, menopozda gerginlik, menopozda öfke patlaması, menopozda uykusuzluk, osteoporoz, cerrahi menopoz, menopozda cinsel isteksizlik, menopozda vajinal kuruluk, menopozda depresyon, menopozda psikolojisi, menopoz depresyonu
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
