Meslek Seçiminde Zekânın Rolü
Mesleğimizi doğru ve yeterli bir şekilde icra etmemizi etkileyen birçok faktör vardır. Bazı psikolojik süreçler de bu faktörler arasındadır ve iş performansımızı ve iş doyumumuzu büyük ölçüde etkilerler. Dolayısıyla bu psikolojik süreçler meslek seçimi sürcinde de önem teşkil ederler. Biz burada bu faktörlerden birini gözden geçireceğiz: Zeka.
Zeka kavramının psikoloji literatüründe tek bir tanımı yoktur. Farklı kuramcılar zekayı farklı şekillerde ele almışlardır. Bu kuramları psikometrik kuramlar, bilgi işleme kuramları ve Gardner´in çoklu zeka kuramı olarak özetlemek mümkündür. Buradaki konumuz zekanın tanımlanması olmadığı için zekanın tüm zihinsel yetilerin birleşimi ve bunların gerçekleşme ve adaptasyon hızı olduğu kabulü ile yazımıza devam edelim.
Tanımı henüz netleşmese de zeka kavramı üzerindeki uzlaşmalardan biri zekanın meslek yaşantısında belirleyici ve önemli bir yer tuttuğudur.
Zeka, meslek gelişimi hususunda birkaç türlü etki yapmaktadır. Örneğin, Yrd. Doç. Dr. Ali Temel’e göre başarı ile sıkı sıkıya ilişkisi olan zeka, bir kimsenin ne kadar öğrenim yapabileceğini tayin eden önemli bir etkendir. Farklı meslekler farklı düzeylerde eğitim gerektirir. Bazı meslekler lise ya da üniversite mezunu olmayı gerektirirken bazıları sadece belirli birtakım becerileri gerektirebilir ya da bazı meslekler vardır ki ancak üniversite sonrası yüksek lisans eğitimi ile kazanılan uzmanlık unvanıyla icra edilebilir. Bu durumda, kişinin bunlardan hangisini karşılayabilecek kapasitede olduğunu ya da kendisini ne kadar geliştirmesi gerektiğini bilmek için o kişinin zekâsı hakkında fikir sahibi olmamız aydınlatıcı olacaktır.
Genel zekâ düzeyi kişinin hedeflerini belirlemede de yardımcı faktörlerden biridir. Örneğin, sınır zekâya sahip bir çocuğun sınıf birincisi olmasını hedeflemek, çocuğu zorlayıp mutsuzluğa neden olabileceğinden uygun değildir. Her ne kadar bu, kişinin kendini örselemesi ve sınırlaması olarak görülse de kişi ancak gerçekçi hedeflere koşarak hedeflerini yükseltebilir. Yani bunu aşamalı bir süreç olarak kabul etmek ve bir hedefe ulaştıktan sonra yeni ve daha yüksek bir hedefe yol almak daha doğrudur. Dolayısıyla örneğimizdeki gibi bir çocuğun öncelikle zayıf olduğu derslerini bir miktar düzeltmesi, sonra tüm derslerini belirli bir ortalamaya çekmesi ve belki daha sonra sınıf birinciliği mertebesi için yarışması psikolojik sağlığı açısından daha uygun olacaktır.
Meslek yönlendirme alanında da çocuk ve gençleri doğru bir şekilde tanımak, zekâ dâhil diğer tüm vasıflarını objektif bir şekilde değerlendirmek önemlidir çünkü meslekler genel zekâ, sayısal, sözel, soyut, mekanik ve görsel algılama (uzay ilişkileri) yetenekleri açısından üst, orta ve alt düzeyde farklılık gösterirler. Önemli olan, bireyin bu farklı yeteneklerden hangisinde üst, orta ve alt düzeyde olduğunun farkına varması; bir başka deyişle kendini tanımasıdır.
Gün içerisinde de yaptığımız her türlü iş için birtakım bilişsel fonksiyonları belirli bir hızda yerine getirerek bilgi işlememiz, sentezlememiz, bazı şeyleri hatırlamamız, bazı şeyleri zihnimizde canlandırmamız, geleceği hayal etmemiz, problem çözmemiz gerekir. Tüm bu fonksiyonlardan mesleğimizi icra ederken de faydalanırız.
Zeka kuramları arasında son zamanlarda en kabul göreni olan Çoklu Zeka Kuramına göre ise zeka birbirinden farklı çeşitli becerilerle tanımlanır ve kuramın ana hatları da kişilerin yetenekli oldukları alanlara yönlendirilmesi gerektiği gerçeğinde yatar. Yani Çoklu Zeka kuramı insanların yoğun olarak kullandıkları zeka alanlarında aynı zamanda yetenekli olduklarını da ileri sürer. Bu da bize mesleki yönlendirmede zekânın önemini bir kez daha gösterir. Gardner’ın oluşturduğu bu kuramda insanların güçlü ve zayıf yönlerinin ortaya çıkarılmasının özellikle eğitim hayatındaki başarıları üzerinde belirleyici olduğu vurgulanır (Seber, 2001).
Çoklu zekâ kuramının mesleki yönlendirmede önem arz ettiği ülkemizde de kabul edilmektedir. Milli Egitim Bakanlıgı’nın ilkögretim 8. sınıftaki mesleki yönlendirme faaliyetlerine ilişkin benimsemiş olduğu politika çoklu zekâ kuramına dayanmaktadır (Yıldız, 2005).
Zeka ve İş Performansı
Psikolojik testler yoluyla iş performansını tahmin etme I. Dünya Savaşı sıralarında Binet Zeka testleriyle başlamıştır. Bazı araştırmacıların eleştirilerine rağmen hala birçok araştırmacı, zekânın (g) iş performansını yordamada önemli bir değişken olduğunu belirtirler. En azından çoğunluğun kabulüne göre zekâ iş performansını orta derecede yordayan değişkenlerden biridir.
Araştırmalar aynı zamanda zekanın iş ne kadar zor olursa olsun staj başarısını da tüm meslekler için güvenilir bir şekilde yordadığını göstermektedir (Ree ve Earles, 1992).
Zeka ve İş Doyumu
Ganzach’a (1998) göre zeka ile iş doyumu arasında pozitif bir ilişki vardır. Ancak literatürdeki araştırmalar iş doyumu ile zekâ arasındaki ilişkinin basit bir ilişki olmadığını ve bu ilişkide ılımlaştırıcı bazı ara (moderator) değişkenlerin olduğunu göstermektedir (Ganzach, 1998). İşin karmaşıklığı bu ara değişkenlere örnek verilebilir. Yani zeka seviyesi arttıkça işin karmaşık olmasına dair bireyin ihtiyacı da artıyor ve iş daha komplike olduğu zaman birey daha fazla doyum sağlıyor. Dolayısıyla bireyin zekâsı hakkında bilgi sahibi olmak, onu ne derece karmaşık görevleri olan bir mesleğe yönlendireceğimizi belirlemek açısından da önemlidir.
Fulya KAYA
Psikolog
Yararlanılan Kaynaklar
Ganzach, Y. (1998). Intelligence and Job Satisfaction. The Academy of Management Journal,Vol. 41, No. 5 , pp. 526-539
Ree, M. J. & Earles, J. A. (1992). Intelligence Is the Best Predictor of Job Performance.
Current Directions in Psychological Science. 1 (3), pp.86-89
Ganzach, Y. (2003). Intelligence, Education, and Facets of Job Satisfaction. Work andWork and Occupations.30; 97.
Seber, G. (2001). Çoklu Zeka Alanlarında Kendini Degerlendirme Ölçeginin Gelistirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Egitim Bilimleri Bölümü, Ankara, 16
Schmidt, F. L. & Hunter, J. H (1993).Tacit Knowledge, Practical Intelligence, General Mental Ability, and Job Knowledge. American Psychological Society.
Yıldız, T. T. (2005.) Web Destekli Çoklu Zeka Kuramına Dayalı Meslek Yönlendirme,Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara
Zeka kavramının psikoloji literatüründe tek bir tanımı yoktur. Farklı kuramcılar zekayı farklı şekillerde ele almışlardır. Bu kuramları psikometrik kuramlar, bilgi işleme kuramları ve Gardner´in çoklu zeka kuramı olarak özetlemek mümkündür. Buradaki konumuz zekanın tanımlanması olmadığı için zekanın tüm zihinsel yetilerin birleşimi ve bunların gerçekleşme ve adaptasyon hızı olduğu kabulü ile yazımıza devam edelim.
Tanımı henüz netleşmese de zeka kavramı üzerindeki uzlaşmalardan biri zekanın meslek yaşantısında belirleyici ve önemli bir yer tuttuğudur.
Zeka, meslek gelişimi hususunda birkaç türlü etki yapmaktadır. Örneğin, Yrd. Doç. Dr. Ali Temel’e göre başarı ile sıkı sıkıya ilişkisi olan zeka, bir kimsenin ne kadar öğrenim yapabileceğini tayin eden önemli bir etkendir. Farklı meslekler farklı düzeylerde eğitim gerektirir. Bazı meslekler lise ya da üniversite mezunu olmayı gerektirirken bazıları sadece belirli birtakım becerileri gerektirebilir ya da bazı meslekler vardır ki ancak üniversite sonrası yüksek lisans eğitimi ile kazanılan uzmanlık unvanıyla icra edilebilir. Bu durumda, kişinin bunlardan hangisini karşılayabilecek kapasitede olduğunu ya da kendisini ne kadar geliştirmesi gerektiğini bilmek için o kişinin zekâsı hakkında fikir sahibi olmamız aydınlatıcı olacaktır.
Genel zekâ düzeyi kişinin hedeflerini belirlemede de yardımcı faktörlerden biridir. Örneğin, sınır zekâya sahip bir çocuğun sınıf birincisi olmasını hedeflemek, çocuğu zorlayıp mutsuzluğa neden olabileceğinden uygun değildir. Her ne kadar bu, kişinin kendini örselemesi ve sınırlaması olarak görülse de kişi ancak gerçekçi hedeflere koşarak hedeflerini yükseltebilir. Yani bunu aşamalı bir süreç olarak kabul etmek ve bir hedefe ulaştıktan sonra yeni ve daha yüksek bir hedefe yol almak daha doğrudur. Dolayısıyla örneğimizdeki gibi bir çocuğun öncelikle zayıf olduğu derslerini bir miktar düzeltmesi, sonra tüm derslerini belirli bir ortalamaya çekmesi ve belki daha sonra sınıf birinciliği mertebesi için yarışması psikolojik sağlığı açısından daha uygun olacaktır.
Meslek yönlendirme alanında da çocuk ve gençleri doğru bir şekilde tanımak, zekâ dâhil diğer tüm vasıflarını objektif bir şekilde değerlendirmek önemlidir çünkü meslekler genel zekâ, sayısal, sözel, soyut, mekanik ve görsel algılama (uzay ilişkileri) yetenekleri açısından üst, orta ve alt düzeyde farklılık gösterirler. Önemli olan, bireyin bu farklı yeteneklerden hangisinde üst, orta ve alt düzeyde olduğunun farkına varması; bir başka deyişle kendini tanımasıdır.
Gün içerisinde de yaptığımız her türlü iş için birtakım bilişsel fonksiyonları belirli bir hızda yerine getirerek bilgi işlememiz, sentezlememiz, bazı şeyleri hatırlamamız, bazı şeyleri zihnimizde canlandırmamız, geleceği hayal etmemiz, problem çözmemiz gerekir. Tüm bu fonksiyonlardan mesleğimizi icra ederken de faydalanırız.
Zeka kuramları arasında son zamanlarda en kabul göreni olan Çoklu Zeka Kuramına göre ise zeka birbirinden farklı çeşitli becerilerle tanımlanır ve kuramın ana hatları da kişilerin yetenekli oldukları alanlara yönlendirilmesi gerektiği gerçeğinde yatar. Yani Çoklu Zeka kuramı insanların yoğun olarak kullandıkları zeka alanlarında aynı zamanda yetenekli olduklarını da ileri sürer. Bu da bize mesleki yönlendirmede zekânın önemini bir kez daha gösterir. Gardner’ın oluşturduğu bu kuramda insanların güçlü ve zayıf yönlerinin ortaya çıkarılmasının özellikle eğitim hayatındaki başarıları üzerinde belirleyici olduğu vurgulanır (Seber, 2001).
Çoklu zekâ kuramının mesleki yönlendirmede önem arz ettiği ülkemizde de kabul edilmektedir. Milli Egitim Bakanlıgı’nın ilkögretim 8. sınıftaki mesleki yönlendirme faaliyetlerine ilişkin benimsemiş olduğu politika çoklu zekâ kuramına dayanmaktadır (Yıldız, 2005).
Zeka ve İş Performansı
Psikolojik testler yoluyla iş performansını tahmin etme I. Dünya Savaşı sıralarında Binet Zeka testleriyle başlamıştır. Bazı araştırmacıların eleştirilerine rağmen hala birçok araştırmacı, zekânın (g) iş performansını yordamada önemli bir değişken olduğunu belirtirler. En azından çoğunluğun kabulüne göre zekâ iş performansını orta derecede yordayan değişkenlerden biridir.
Araştırmalar aynı zamanda zekanın iş ne kadar zor olursa olsun staj başarısını da tüm meslekler için güvenilir bir şekilde yordadığını göstermektedir (Ree ve Earles, 1992).
Zeka ve İş Doyumu
Ganzach’a (1998) göre zeka ile iş doyumu arasında pozitif bir ilişki vardır. Ancak literatürdeki araştırmalar iş doyumu ile zekâ arasındaki ilişkinin basit bir ilişki olmadığını ve bu ilişkide ılımlaştırıcı bazı ara (moderator) değişkenlerin olduğunu göstermektedir (Ganzach, 1998). İşin karmaşıklığı bu ara değişkenlere örnek verilebilir. Yani zeka seviyesi arttıkça işin karmaşık olmasına dair bireyin ihtiyacı da artıyor ve iş daha komplike olduğu zaman birey daha fazla doyum sağlıyor. Dolayısıyla bireyin zekâsı hakkında bilgi sahibi olmak, onu ne derece karmaşık görevleri olan bir mesleğe yönlendireceğimizi belirlemek açısından da önemlidir.
Fulya KAYA
Psikolog
Yararlanılan Kaynaklar
Ganzach, Y. (1998). Intelligence and Job Satisfaction. The Academy of Management Journal,Vol. 41, No. 5 , pp. 526-539
Ree, M. J. & Earles, J. A. (1992). Intelligence Is the Best Predictor of Job Performance.
Current Directions in Psychological Science. 1 (3), pp.86-89
Ganzach, Y. (2003). Intelligence, Education, and Facets of Job Satisfaction. Work andWork and Occupations.30; 97.
Seber, G. (2001). Çoklu Zeka Alanlarında Kendini Degerlendirme Ölçeginin Gelistirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Egitim Bilimleri Bölümü, Ankara, 16
Schmidt, F. L. & Hunter, J. H (1993).Tacit Knowledge, Practical Intelligence, General Mental Ability, and Job Knowledge. American Psychological Society.
Yıldız, T. T. (2005.) Web Destekli Çoklu Zeka Kuramına Dayalı Meslek Yönlendirme,Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Meslek Seçiminde Zekânın Rolü" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Fulya KAYA'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Fulya KAYA'nın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
meslek, meslek seçimi, hangi meslek, doğru meslek, uygun meslek, zeka ve meslek, mesleki zeka, işyerinde zeka, zeka, zekanın önemi, zeka iş doyumu, zeka ve iş doyumu, iş doyumu
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
