Meslek Seçiminin Önemi ve Yeteneklerin Meslek Seçimindeki Rolü
MESLEK SEÇİMİ
(MESLEK SEÇİMİNİN ÖNEMİ ve YETENEKLERİN MESLEK SEÇİMİNDEKİ ROLÜ)
İnsanoğlu yüzyıllardır var olmak ve yaşamını sürdürebilmek için pek faaliyetle uğraşmışdır. Önceleri yalnızca fizyolojik ihtiyaçların karşılanması amacıyla yapılan uğraşlar zaman ilerledikçe fizyolojik gereksinimleri karşılamanın yanı sıra bireysel doyum, mutluluk ve kazanç elde etmek amacıyla yapılan faaliyetlere dönüşmüştür. Her insanın kendi istek ve beklentileriyle yaptığı işler çeşitlendikçe iş bölümleri oluşmuş ve iş çeşitliliği artmaya başlamıştır. İşte meslek kavramı bu şekilde ortaya çıkmış ve meslekler çeşitlenmeye başlamıştır. Peki, bu bilgiler ışığında meslek nasıl tanımlanabilir?
Meslek, bireylerin kişisel doyum, kazanç elde etme ve toplum yararı için yaptıkları faaliyetler olarak tanımlanabilir. Mesleği başkalarının da yararı için yapılan faaliyetler olarak tanımladığımızda mesleki faaliyetlerin hobi olarak isimlendirilen özel uğraşlardan ayrıldığı görülür. Ayrıca bazı kaynaklarda meslek kazanç elde edilen faaliyetler olarak tanımlansa bile bazen insanlar mesleği kişisel doyum elde etmek ve mutlu olmak için yapmaktadırlar. Meslek kişinin kimliğini tanımlayan kişinin bulunduğu toplumda bir yer edinmesini sağlayan bir uğraştır aynı zamanda. Bazı insanlar kendilerini geçindirebilecek oranda bir maddi kaynağa sahip olsalar bile çalışıp toplum hayatına katılabilirler. Hatta zaman zaman insanlar daha çok kazanç sağlayabilecek bir mesleği daha az gelir sağlayan mesleğe tercih etmektedirler.
Meslekler görülen eğitimin düzeyi ve yapılan işlerin niteliğine göre Uzman Meslekler ve Beceriye Dayalı Meslekler olarak gruplandırılabilir. Uzman meslekler daha çok akademik eğitim ağırlıklı bir eğitimi gerektirirken, beceriye dayalı meslekler daha çok mesleki eğitimi ve beceri eğitimini gerektirmektedir.
Meslek kavramının içerisinde mesleğin icrası sırasında yapılan işlerde yer almaktadır. Shartle’ a göre iş bir iş yerinde yapılan benzer etkinlikler grubudur. İş mesleki bilgi ve becerinin uygulanma kısmıdır. Herkesin bir işi olabilir ve işi olan herkesin bir mesleği vardır. Ancak herkesin bir mesleği olmayabilir.
Meslek çeşitli işlerin birleşiminden oluştuğuna göre mesleğin gerektirdiği işleri yapabilecek bilgi ve beceride insanların yetiştirilmesi de önemlidir. İşe uygun insanın yetiştirilmesi için insanların meslek seçme bilincine sahip olması gerekir.
Meslek Seçimi Neden Önemlidir?
Meslek insanın yaşamının pek çok yönünü etkilemektedir. Yaptığımız iş bizim nasıl bir hayat süreceğimizin, genel alışkanlıklarımızın, iletişim kuracağımız insan grubunun, evleneceğimiz insanın belirleyicisi konumundadır. Bu nedenle uzmanlar çoğunlukla meslek seçmek yaşam biçimini seçmektir demektedirler. Yani bir mesleği seçtiğiniz zaman aslında bütün bunları da seçmiş olmaktasınız.
Meslek seçimi ile ilgili verilecek kararlar eskiye oranla günümüzde daha karmaşıktır. Çünkü eskiye oranla meslekler çeşitlenmiş hemen hemen her meslek kendi içinde bölümlere ayrılarak yeni meslekler ortaya çıkmaya başlamıştır. Meslek seçim kararı verecek olan kişilerin hakkında bilgi edinmesi gereken meslek sayısı daha sınırlıydı. Oysa günümüzde meslekler ve mesleklerin gerektirdiği nitelikler daha farklı ve karmaşıktır. Bu nedenle meslek seçim kararı verecek bireyleri daha zorlu bir süreç beklemektedir.
Her meslekte yapılacak işler ve bu işlerin gerektirdiği beceri ve yetenek düzeyleri farklı farklıdır. Bu nedenle meslek seçimi yapacak olan kişilerin mesleklerin özelliklerini ve kendi özelliklerini doğru ve gerçekçi bir şekilde tanıyarak seçim yapmaları önemlidir. Bazen insanlar çeşitli meslekleri idealize ederek kendilerine uygun olduğunu düşünebilirler. Ancak gerçekçi bir inceleme yaptıklarında hayalindeki mesleğin beklide kendilerine uygun olmadığını fark edeceklerdir.
Doğru ve gerçekçi bir araştırma yapmadan verilen bir meslek kararı mesleğe hazırlanma ve mesleğin emeklilik süresini de içeren hayatın ortalama 40–45 yılını almaktadır. Çevre etkisi, mesleki popülerlik ölçütü ve aile ve arkadaşlık etkisiyle seçilen bir mesleğin yetenek, ilgi ve mesleki değer açısından kişiye uygunluğu tartışmalı olabilmektedir.
Hayatın tesadüflere bırakılması, en önemli kararları bizim adımıza başkalarının almasına izin vermek vb tutumlar yaşamımızı riske atmaktan başka bir anlam taşımayacaktır. Unutulmaması gereken önemli şey meslek seçiminin yaşam biçimi seçimini seçmek olduğudur. Bütün hayatımızı biçimlendirecek bir kararda tesadüflere ya da başka kişilerin inisiyatifine bırakılmamalıdır. Özellikle bir mesleğe yönelik eğitim öğretim gören kişiler ve üniversite sınavına hazırlanan gençlerin daha mantıklı ve gerçekçi adımlar atması gerekmektedir. Öncelikle gençler çok çeşitli özellikler açısından kendilerini tanımalı,seçmeyi düşündükleri meslek yada mesleklerin özeliklerini detaylıca araştırmalı ve kendi özelliklerine en uygun olduğunu düşündükleri meslek ya da meslek gruplarına karar vermelidirler.Bu biraz zaman alıcı bir süreç olsa da doğru meslek seçiminin bu şekilde yapılabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.
Meslek Seçimini Etkileyen Faktörler
Meslek seçimi karmaşık bir davranıştır. Meslek seçiminin karmaşıklığı bu süreci etkileyen faktörlerin çokluğundan da kaynaklanmaktadır. Bu nedenle bireyin hangi faktörleri dikkate alarak kararını vereceği çoğu zaman tartışma konusu olmaktadır. Meslek seçimimizi etkileyen faktörler şöyle sıralanabilir.
ü Yetenekler
ü İlgiler
ü Değerler
ü Kişilik özellikleri
ü Cinsiyet
ü Aile
ü Psikolojik ihtiyaçlar
ü Mesleklerin gerektirdiği nitelikler ve özellikleri(istihdam durumu, kazanç durumu, çalışma koşulları vb gibi
Bu yazıda özellikle meslek seçimini etkileyen en önemli unsurlardan birisi olan yetenekler ve yeteneklerin meslek seçimi üzerindeki rolü üstünde durulacaktır.
Yeteneklerimiz Ve Seçimlerimiz
Yetenek herhangi bir davranışın öğrenilebilmesi için doğuştan sahip olunan gizil gücün çevre ile etkileşim sonucunda geliştirilmiş ve yeni öğrenmeler için hazır hale getirilmiş kısmını ifade eden bir kavramdır.
Yetenekler konusunda 1800 lü yıllardan bu yana pek çok araştırma yapılmış bir kısım deneysel psikologlar yetenek ve zekâ kavramın aynı olarak algılamış bir kısmı ise birbirini etkileyen faklı kavramlar olarak ele almıştır. Araştırmalar sonucunda yetenek türleri ve yeteneklerin nasıl ele alınabileceğiyle ilgili sonuçlarda çıkmıştır. bu bağlamda genel yetenek ve özel yetenek kavramları ortaya çıkmıştır.
Genel yetenek her konuda öğrenme için gereken öğrenme gücünü ifade ederken özel yetenek ise bir zihinsel etkinliğe ait özel bir gizil güç olarak ifade edilmiştir. Örneğin kişinin matematik öğrenmek için genel bir yeteneğe ihtiyacı varken bir ensturuman çalmak için daha özel bir yeteneğe ihtiyacı vardır. Yetenekler bu ayrışmadan sonra daha özele inilerek sayısal yetenek, sözel yetenek ve şekil-uzay yeteneği olarak üç gruba ayrılmıştır.
Meslekleri yaparken mesleğin özelliğine göre çeşitli işlerle uğraşmak gerekmektedir. Yapılması gereken işler çeşitli yetenekler gerektirmektedir. Bu yetenek düzeyleri her meslek için faklı olabilmektedir. Bazı meslekler daha üst düzeyde bir yetenek gerektirirken bazıları daha alt düzeyde bir yetenek gerektirebilir. Aynı yetenek türünde fakat farklı düzeyde yetenekler isteyen meslekler vardır. Bu durum bize mesleklerin farklı yeteneklerin yanı sıra farklı düzeyde yeteneklerde gerektirebileceğini göstermektedir. Mesleklerin çoğu aynı yetenek türü ve yetenek düzeyinde bir potansiyel isteyebilir. O halde aynı yetenek düzeyinde pek çok insan için farklı pek çok meslek vardır.
Mesleklerin gerektirdiği yetenek türleri ve düzeylerini ortaya çıkarmaya çalışan sistemli araştırmalar ülkemizde yapılmamış olmasına karşın özellikle profesyonellik gerektiren mesleklere yönelme için yapılan ÖSYS ile öğrencilerin genel akademik yeteneklerini ölçülmeye çalışılmakta çeşitli yüksek öğretim programlarına yerleşen adayları yüzdelik düzeyi ve başarı sıraları yeteneklerinin düzeyi hakkında bize bilgi vermektedir. Özel yeteneklerin meslekler üzerindeki etkisi mesleğin özel beceri gerektirip gerektirmeme koşuluyla ilişkilidir. Özel bir beceri ve uygumla gerektiren mesleklerde özel yeteneğin etkisi kaçınılmazdır.
Yetenekler meslek seçiminde önemli etkiye sahip olmasına karşın yetenekle mesleki başarı arasında çok yüksek bir ilişki yoktur. İlişki orta düzeyde olarak kabul edilmiştir. Çünkü başarının hem belli bir ölçütü yoktur hem de başarı çok sübjektif göreceli bir kavramdır. Fakat kişinin işteki doyumunun mesleğin gerektirdiği yeteneklere sahip olup olmamasıyla yakın bir ilişkisi vardır. Bir işte yetenekli olan kişi yaptığı çalışmalarla daha çok model olur, yeni ve yaratıcı fikirler ortaya atabilir. Becerebildiği işleri yapmaktan dolayı kendini geliştirebilir kolay motive olur. Bunların sonucunda takdir edilme, desteklenme, onaylanma ve kazanç elde etme artacaktır. Şüphesiz ki bütün bunların mesleki doyum üzerindeki etkisi çok büyüktür.
Yetenekler ve meslek seçimi arasında bir ilişki vardır. Bir kimse bir mesleği yürütebilmek için o mesleğin gerektirdiği en alt düzeyde yeteneğe sahip değilse başarılı olması mümkün olmayacaktır. Yapılan araştırmalar meslek seçimi ile yetenekler arasında orta derecede bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Bu araştırmalar göre düşük yetenekteki bireyler daha çok yüksek yetenek gerektiren işleri tercih etmekte, üst düzey yetenekli kişilerde ise daha alt yetenek gerektiren mesleklere yönelme eğilimi bulunmamaktadır. Bireylerin yaşı ilerledikçe seçimlerinde yeteneklerini daha çok dikkate almaktadırlar. Ülkemizde yapılan araştırmalara göre lise öğrencilerin mesleki tercihlerini belirlerken yeteneklerini dikkate almadıkları tespit edilmiştir. Bu öğrencilerin yetenekler yönünden kendilerini yeterince tanımamasından kaynaklanabilir. Yapılan çalışmalar yetenek düzeyi yüksek olan öğrencilerin üniversite tercih formunda daha az sayıda ve kendi yeteneklerine daha uygun programları tercih ettiğini göstermiştir. Buna göre üstün yeteneğe sahip olan bireylerin yetenekler yönünden kendilerini daha iyi tanıdıklarını söyleyebiliriz.
Özetle şu söylenebilir meslek seçimi kararı hayati boyutları olan ve etkileri tüm yaşama yansıyan bir karardır. Mesleğe karar verirken geçici olabilecek ilgiler veya değerlerden önce daha kalıcı ve bize özgü olan yeteneklerin dikkate alınması çok önemlidir. Yeteneklerimiz bizim parmak izlerimiz gibidir, değişmezler. Sağlıklı bir seçim değişmez özelliklerimizi de sürecin içine katmakla verilebilir.
Çiğdem SESLİ
Psikolojik Danışman
KAYNAKLAR
2. KUZGUN, Yıldız (1997). Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık. ÖSYM Yayınları-Ankara
3. CAN, Gürhan-Editör (2002) .Psikolojik Danışma ve Rehberlik .Pegem Yayıncılık-Ankara
4. ÖZGÜVEN, İbrahim Ethem (1998).Bireyi Tanıma Teknikleri. PDREM Yayınları-Ankara
5. ÖZGÜVEN, İbrahim Ethem (2001).Çağdaş Eğitimde Psikolojik Danışma ve Rehberlik. PDREM Yayınları-Ankara
6. YEŞİLYAPRAK, Binnur (2001) .Eğitimde Rehberlik Hizmetleri.Nobel Yayınları –Ankara.
7. www.osym.gov.tr
8. www.iskur.gov.tr
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Meslek Seçiminin Önemi ve Yeteneklerin Meslek Seçimindeki Rolü" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.Çiğdem SESLİ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.Çiğdem SESLİ'nin izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
3 Beğeni 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
meslek seçimi, meslek seçiminin önemi, doğru meslek seçimi, doğru mesleği seçmek, meslek seçiminde yetenek
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
