ERGENLER VE ÜREME SAĞLIĞI

Türkiye’de nüfusun % 50’si 20 yaş ve altında
Bebeklik: “Ben bana verilenim”
Çocukluk: “Ben oluşturduğum şeyim”
Ergenlik: “Ben özgürce seçim yapabilen bağımsız bir şeyim”
Genç erişkinlik: “Biz sevdiklerimizin tümüyüz”
Erişkinlik: “Ben ürettiğim her şeyim”
Yaşlılık: “Ben geride bıraktıklarımım

ÜREME SAĞLIĞI

Dünya Sağlık Örgütü üreme sağlığını şöyle tanımlamaktadır;
Yalnızca üreme sistemi işlevleri ve süreci ile ilgili hastalık ve sakatlığın olmaması değil, üremenin fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir iyilik hali içinde tamamlanmasıdır.

ERGENLİK

Adolesan dönemi, bireyin fiziksel, cinsel, bilişsel ve psikososyal olarak çocukluktan erişkinliğe geçiş sürecidir. Bu dönemde görülen fiziksel ve cinsel gelişim ergenlik olarak adlandırılır. Temel fiziksel ve cinsel değişiklikler; birincil cinsel özelliklerin olgunlaşması, ikincil cinsel özelliklerin ortaya çıkması (seksüel kıllanma, kızlarda meme gelişimi, erkeklerde ses kalınlaşması), vücut yağ dağılımının değişmesi, iskelet gelişimi ve boy uzaması ile kızlarda menstruasyonun, erkeklerde sperm üretiminin başlamasıdır
Ergenlikte Kızlarda
Önce göğüsler büyür,
Sonra tüylenme artar,
En son adet kanaması oluşur.
İlk adet görme 9 ile 16 arasında herhangi bir yaşta olabilir.
Genellikle memelerin büyümeye başlamasından bir yıl sonra başlar.
İlk adetler henüz yumurta hücreleri tam olgunlaşmadan ve yumurtlama olmadan başlar.
İlk adetten sonra 1-2 sene düzensizlik olabilir ve hatta hiç adet görülmeyebilir.
Kızlarda ergenliğe girmeden önce fizyolojik akıntıda artma olacaktır.Enfeksiyon bulgusu yoksa vajen kültürü almak gereksizdir.İlk adet kanamaları birkaç yıl boyunca gecikmeli veya erken,fazla uzun ve düzensiz gelebilir.Adet kanamaları sancılı değildir. Düzenli yumurtlama henuz başlamamıştır. Birkaç yıl sonra adet kanamaları ve yumurtlamalar düzene girecek,adetlerde hafif bir sancı ader öncesi göğüste gerginlik ve diğer premenstruel sendrom dediğimiz bulgular karşımıza çıkabilecektir.
İki adet arası süre 21 ile 35 gün arası değişen günlerde olur.
2-7 gün arası farklı miktarda kanama olması normaldir*.
Kızlar ergenlik dönemine erkeklerden yaklaşık iki yıl daha önce girerler.
Ergenlikte vücut üreme yeteneği kazanır. Buna bağlı olarak vücutta başlayan değişiklikler 10 yaştan erken başlarsa bir hastalık olasılığını akla getirmelidir.
16 yaşını tamamladığı halde adet görmeyen genç kızlar,
19 yaşına kadar hiçbir ergenlik belirtisi göstermeyen erkek çocuklar da hastalık olasılığı nedeni ile uzmana sevk edilmelidir
Ergenlik dönemi çok fazla psikososyal değişimin yaşandığı bir süreçtir. Bu süreç dönemlere ayrılabilir.
Erken Ergenlik Dönemi (12-14 yaşlar): Gençler bedenleri ile uğraşırlar, aynı cinsle kuvvetli arkadaş ilişkileri kurarlar, soyut kavramları düşünebilirler, gelecekle ilgili kaygılar duyarlar ve bu nedenle duygusal dalgalanmalar gösterirler. Ailelerin, öğretmenin ergene tutarlı biçimde sınır koyucu tutumları gençlerin endişelerini azaltacaktır.
Orta Ergenlik Dönemi (15-18 yaşlar) : Pubertal değişiklikler ve bilişsel gelişme tamamlanmıştır. Ergen genellemeler yapabilir, soyut düşünebilir, deneyimleri ile birleştirebileceği bir iç görü geliştirebilir. Karşı cinse ilgi duyar, arkadaşlıklar kurup tanımaya çalışır. Aileden ayrışma ve bağımsızlık kazanma çabaları yaşar, arkadaş gruplarına daha fazla önem verirler. Spor ve çeşitli sosyal etkinlikler, bu dönemde artmış olarak süren dürtüsel yoğunluğu yönlendirebilmeleri, dürtülerle baş etmede uygun yollar bulabilmeleri için ergenlere çok yardımcı olur.
Geç Ergenlik Dönemi (18 yaşın üstü) : Ne kadar süreceği kişiden kişiye değişir. Ergenin kim olduğu ve ne olacağı sorularına güven duyarak, aynılık ve süreklilik gösteren bir yanıt verebilmesi ile sonlanır. Ergen yakın ilişkiler kurabilme, kendine iş ve eş seçebilme yetisini kazanmıştır. Toplumda erişkin rolünü üstlenecek sorumluluğa sahip olmuştur.
BEN ONDÖRT YAŞIMDAYKEN BABAM O KADAR CAHİLDİ Kİ , YAKINIMDA OLMASINA DAYANAMAZDIM . AMA YİRMİBİRİME GELDİĞİMDE ÖYLE ÇOK ŞEY BİLİYORDU Kİ , YEDİ YILDA NASIL ÖĞRENDİĞİNE ŞAŞTIM . MARK TWAIN
Adolesan öncesi dönemde cinsel kimlik, erkeklik ve kadınlık algısı gelişmiştir. Cinsellik hakkında arkadaşlardan, okuldan ve aileden alınan bilgiler ve mitler vardır. Erken adolesan dönemde kendisinin ve akranlarının vücutlarına merak, cinsel fanteziler ve masturbasyon başlar. Cinsel aktiviteler genellikle nonfizikseldir. Orta adolesan dönemde flört etme yaygındır. Koitusun eşlik ettiği veya etmediği ilişkiler yaşanabilir. Geç adolesan dönemde fiziksel, sosyal ve yasal olgunlaşma tamamlanır. Cinsel davranışlar bireysel olmaktan çıkıp daha anlamlı ve paylaşılan ilişkiler haline dönüşebilir

MASTÜRBASYON

Bireyin cinsel doyumunu kendi kendine sağlamasıdır
Mastürbasyon, yaşamın her döneminde normal bir eylemdir.
Bedensel ya da ruhsal bir hastalığa ya da alışkanlığa yol açtığı doğru değildir*.
Çocukluk ile erişkinlik arasında bocalayan adolesanlar ve onların ebeveynleri normal ile anormali ayırt etme anksiyetesi yaşarlar

Adolesanın gelişimsel süreci, aileye bağımlı durumdan bağımsız kişilik oluşumuna dönüşü içerir. Adolesanın bağımsız kimlik oluşturma çabaları, cinsiyet rollerindeki olası değişiklikler ve ebeveynlerin çözümlenmemiş ebeveyn-çocuk çatışmaları, bu dönemde anne ve babaların stresini arttırır. Adolesan cinselliği, kendisi ile ilgili çözülmemiş sorunları olan erişkinler için çok daha fazla tehdit edici olabilir. Artan stres, ebeveynin özgüveni azaltarak onların daha düşüncesiz, tepkisel, aşırı kontrolcü ve katı olmalarına yol açabilir. Yüksek anksiyete düzeyi, iletişimin kesilmesine neden olabilir. Ebeveynin hiçbir kuralının ve disiplininin olmaması, disiplinin çok sıkı olduğu durumlara benzer şekilde adolesanın cinsel aktif olması durumu ile sonuçlanabilir. Çocuğunun randevularını denetleyebilen, makul sokağa çıkma saatleri belirleyebilen, kendi içinde tutarlı ebeveynlerin adolesanları daha nadir sorumsuz cinsel davranışlar gösterirler. Çoğu anne-baba, çocukları ile cinsellik konusunu konuşmada rahat olmadıkları için, hekimleri konunun açılmasını ve konuşulmasını sağlamalıdırlar

Adolesanların büyük bir çoğunluğu hayatlarının bu döneminde riskli davranışlarının yaratacağı tehlikelerle karşı karşıya kalırlarAncak adolesan sağlığını tehdit edebilecek bu konularda uygun danışmanlık ve hizmetin verilebilmesi için öncelikle güven duygusunun sağlanması gerektiği unutulmamalıdır.

Adolesanın psikoljik gelişim sürecinde görülen aksamalar ruh sağlığı sorunları yaşanmasına yol açar. Gençlerde sık görülen ruh sağlığı sorunları (Alkol ve ilaç bağımlılığı,anorexia nervosa,anksiyete,hiperaktivite,bipolarhastalık,bulimianervosa,davranı şbozukluğu,depresyon,
öğrenme güçlükleri, obsesif-kompülsif bozukluk, fiziksel ve seksüel kötüye kullanımpost travmatik stres bozukluğu,psikoz, şizofreni,intihar)

Boy ve kilo artışında erkeklerle kızlar arasında fark vardır.
Tüm ergenlik dönemi boyunca kızlar 18-23 cm. erkekler ise 25-30 cm. uzar.
Adolesan dönemde görülen yapısal-ailevi boy kısalığı, uzunluğu patolojik olanlardan (İskelet displazileri, Turner Sendromu, hipotiroidi ve büyüme hormonu eksikliği, Çölyak Hastalığı) ayırt edilmelidir
Ergenlikte beslenme sorunları ile oldukça sık karşılaşılır.
Zayıflık, şişmanlık, boy kısalığı, anemi, diğer vitamin ve mineral eksiklikleri bunlar arasında sayılabilir. Obesite son yıllarda gençlerde %10 nun üzerinde görülmeye başlamıştır. Yeme alışkanlıklarının değişimi ve adolesan dönemde hızlı kilo alma yaklaşık 2-3 yılda erişkin kilosunun %50 sini kazanma ve cinsiyete göre vücut şeklinin değişimi kızlarda erkeklere göre bir buçuk kat yağlanma fazlalığı, erkeklerde ise kızlara göre iki kat adele dokusunun artışı bu konu üzerinde durmayı gerektirmektedir. . Gençlerin diyetle, egzersizle ve psikolojik olarak desteklenmesi tedavide yapılması,gereken,basamaklardır.
Anoreksiya Nervosa ve Bulimya Nervosa sıklığı her geçen gün artmaktadır. Yeme bozuklukları Adolesan döneme ait bozukluklardır ve gençlerdeki kilo oynamaları, halsizlik, adet düzensizlikleri ve çeşitli psikolojik yakınma beraberliğinde düşünülmelidir. Oburluk, akşam yeme sendromu ve nonspesifik yeme bozuklukları tanı olarak düşünülmesi gereken diğer durumlardır.Şişmanlık, zayıflıkta ruhsal sorunlar ve yeme bozuklukları da akla gelmelidir.

ERGENLİKTE KİŞİSEL HİJYEN, DERİ, SAÇ, EL, AYAK, AĞIZ VE DİŞ BAKIMI VE GENİTAL TEMİZLİK ÖNEMLİDİR.

Akne ve cilt enfeksiyonları,Genital yol enfeksiyonları,Diş çürükleri,Hepatit B ergenlikte sık karşılaşılan sağlık sorunlarıdır
İç çamaşırlar sık değiştirilmeli ve pamuklu iç çamaşır tercih edilmelidir.
Üreme organları kuru ve temiz tutulmalıdır
Tuvalet temizliği önden arkaya yapılmalıdır
Akne:Gençlerin görüntüsü kendileri açısından bu dönemde en önemli konudur. Akne sağlık kuruluşlarına başvuruda en sık karşılaşılan şikayetlerden biridir.Erken safhada tedavi edilmezse iz kalma olasılığı vardır.
Kız adolesanlarda kıllanma fazlalıklarının sebebi mutlaka ortaya konulmalıdır. Sadece genetik ve çevresel faktörler buna neden olabildiği gibi yumurtalık veya böbreküstü bezi nedenli problemlerde olabilmektedir
Meme problemleri :Kızlarda en sık karşılaşılan meme problemleri fibroadenomlar ile fibrokistlerdir. Adolesan dönem meme kanserinin rastlanılması için uzak bir dönemdir. Adolesan dönemde kızlerı en fazla meşgul eden problemler meme asimetrisi, meme küçüklüğü, meme büyüklüğü, meme başının ve dokusunun fazlalığı veya yokluğu, memede ağrı, memede kitle ve meme başı akıntılarıdır.

Erkek adolesanlarde ise en sık karşılaşılan meme problemi meme dokusunun büyüklüğü olam jinekomastidir. Üreme hormonlarının etkisi ile geçici olan meme büyüklüğü %10 kadar gençte erişkin hayatta da devam edecek şekilde kalıcı olabilmektedir. Jinekomastinin kullanılan ilaç veya geçirilen hastalıklara bağlı olarak gelişip gelişmediği ve kalıcı olmasının önlenmesi için tedavi gerekebilmektedir.

Ergenlere verilecek sağlık eğitiminde
1-Ergende fiziksel ve psikolojik döneme özgü değişiklikler
2-Üreme sağlığı, cinsel yolla bulaşan hastalıklar,gebelikten korunma yöntemleri
3-Akraba evlilikleri, genetik danışma
4-Sigaranın, alkolün ve uyuşturucu maddelerin zararları
5-Boş zamanları değerlendirme, spor ve sosyal etkinlikler
6-Beslenme konular arasında olmalıdır.