2007'den Bugüne 92,262 Tavsiye, 28,210 Uzman ve 19,973 Bilimsel Makale
Site İçi Arama
Yeni Tavsiye Ekleyin!



Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu
MAKALE #7521 © Yazan Psk.Dnş.Eylem Metin ÖZKURAL | Yayın Ekim 2011 | 6,296 Okuyucu
DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU

Anne baba ve öğretmenler hiperaktif çocuları tipik olarak şu cümlelerle tanımlarlar .
“Çok hareketli, uzun süre bir yerde oturamaz. Sınıfta çevresiyle fazla ilgili , dersi dinlemiyor, sık sık yerinden kalkıyor, izin almadan konuşuyor. Düşünmeden hareket ediyor, yaptıktan sonra üzülüyor özür diliyor.” Bu tanımlama sadece buzdağının tepesini anlatmaktadır. Gerçekte bu belirtilere eşlik eden pek çok şey vardır.

Daha geniş bir çerçeveden bakıldığında bu tanımlama değişir: “ Tükenme noktasındayız. Eve gelince ödev yapması problem bizim yönlendirmemiz ve yardımımız olmadan tamamlayamıyor. Yardım ederken de tartışma çıkıyor. Uyguladığımız hiçbir şey, ödüller ve cezalar işe yaramadı. Yaptıklarının sonuçlarını asla düşünmüyor. Çevresiyle ilişkileri iyi değil. İstediği bir şey olmadığında çok fazla öfkeleniyor, hemen tepki veriyor. Ben de ona sık sık bağırmaya hatta vurmaya başladım. İlişkimiz giderek bozuluyor.”
DEHB’ye sadece dikkat dağınıklığı, hareketlilik ve dürtüselliğin olduğu bir sorun olarak bakmak, bunların neden olduğu ikincil sonuçları ve eşlik eden diğer bozuklukların gözden kaçmasına ndeen olur. Buzdağının tamamını tanımak bireyin aile, öğretmenler ve uzmanlar tarafından daha iyi anlaşılmasını sağlar, daha geniş kapsamlı tedavinin planlanması mümkün olur.

TEMEL BELİRTİLER


· Hareketlilik
· Dikkat Eksikliği
· Dürtüsellik

EŞLİK EDEN BELİRTİLER


· Zamanı iyi kullanamama
· Dağınıklık , düzensizlik
· Hırçınlık
· Sosyal beceri sorunları
· Kendine güvenememe
· Uyku sorunları
· Geçmişten ders alamam
· Geleceği öngörememe
· Ödül ve cezadan etkilenmeme

EŞLİK EDEBİLECEK RUHSAL BOZUKLUKLAR ( 2/3’ÜNDE VARDIR)


· Özel öğrenme güçlüğü
· Karşı gelme bozukluğu
· Davranım bozukluğu
· Depresyon kaygı bozukluğu
· Tik, tourette bozukluğu

ÇEVRESEL ETKENLER


· Ailede benzer belirtiler
· Aile içi stres

DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞUNDA TEMEL SORUN NEDİR?


Bir yılanın üzerine basarsanız sizi sokar. Yılan bunu yapmadan önce düşünmez. Yani aklına “sokayım mı sokmayayım mı, daha önce biri benim üzerime bastığında ne yapmıştım, sonucu ne olmuştu, bu kişiyi sokarsam sonucu ne olur?” gibi düşünceler geçmez. Herhangi bir kontrol yoktur. Ancak insan beyninde bir şey yapmadan önce durup düşünmeyi sağlayan bir sistem vardır. Bu sistem geçmiş deneyimleri kullanarak, geleceği de öngörerek, davranışları planlamayı ve bunun içinde yanıtı bir süre durdurabilmeyi sağlar.

Aklımız gelen bir şeyi yapmadan önce bunu uygun olup olmadığına karar verebilmek için öncelikle yanıtımızı belirli bir süre boyunca durdurmamız gerekir. Bu süreç bazen birkaç saniye bazen günler sürebilir ve pasif değil aktif bir süreçtir. Bu sistemin iyi çalışması birden fazla merkezin uyumlu çalışması ile mümkündür. DEHB olan bireylerde bu sistemde sorun vardır. Bir şey yapmadan önce düşünmeleri için gerekli süre boyunca durmalarını sağlayan sistem iyi çalışmaz. Bu nedenle de akıllarına gelen şeyi hemen yaparlar, ancak yaptıktan sonra uygun olup olmadığını görebilirler.

DAVRANIŞLARIMIZI NASIL KONTROL EDERİZ?


Davranışlarımızı kontrol etmenin ilk basamağı o hareketi yapmadan önce durmaktır. Yani frene basmaktır. Frene bastığımız süre boyunca belirli aşamalardan geçerek karar veririz. Bu aşamalar ve DEHB olan bireylerde bu aşamaların nasıl işlediği aşağıda açıklanacaktır:

1.
Kendi kendine konuşma
Bir şey yaparken bunun uygun olup olmadığı gözden geçirirken kendi kendimize konuşuruz. Bunu otomatik olarak ve içimizden yaparız. Hatta yaptığımızın farkına bile varmayız . Kişinin kendisi ile konuşması okul öncesinde (3-5 yaşlarında) başlar. Bu dönemde çocuklar bunu yüksek sesle yaparlar. İlkokulda sessiz bir şekilde yapılır, daha sonrada otomatikleşir. Davranışların kontrolünü, belli kurallara uyabilmeyi sağlayan en önemli basamaklardan birisi de budur. Birisi bizden bir şey yapmamızı istediğinde önce bunu kendimize sorar, sonra yaparız. DEHB olan bireyler bir şey yapmadan önce duramadıkları için bu beceri yeterince gelişmez yada yaşıtlarına göre daha geç gelişir. Yani bir şey yapmadan önce kendi kendilerine “acaba yapsam mı” sorusunu sormayı alışkanlık haline getirmemişlerdir.

“Arkadaşlarının yap dediği şeyleri doğru olup olmadığını düşünmeden hemen yapıyor. O sırada birisi ona yaptığının uygun olup olmadığını sorsa doğru cevabı bilebilir ama bu soruyu kendisine hiç sormuyor.”


2.
Geçmişi dikkate alma

Bir davranışın uygun olup olmadığına karar verirken gerekli olan basamaklardan birisi de geçmişi hatırlama, göz önünde bulundurma becerisidir. Yapılan hatalardan ders alma yada geçmişteki başarıları örnek alma denilen şey budur. 3-5 yaş arasındaki gelişmeye başlar ve giderek olgunlaşır. DEHB olan bireylerin belleklerinde hiçbir sorun yoktur, yani yaşadıkları olayların çoğunu hatırlarlar. Ancak bu deneyimlerini kullanmak için gerekli zamanları olmadığından bu becerileri gelişmez yada geç gelişir.

Defalarca ceza aldı ama aynı davranışı yine yapıyor, üstelik bu davranışının doğru olmadığını da biliyor, hatta özür diliyor ama aynı hatayı yine yapıyor. Bu da beni çıldırtıyor”

3.
Geleceği öngörebilme ve planlayabilme (öngörü)

Davranışların sonucunu önceden tahmin edebilmek insanlara özgü en gelişmiş yetilerden birisidir. Bu beceri 3-5 yaşları arasında gelişmeye başlar. Bu beceriye sahip olan birey yapacağı şeyin sonucunda olumsuz bir şey olacağını, örneğin bir ceza alacağını düşünebilir ve o şeyi yapmaktan vazgeçebilir. DEHB olan bireylerin akıllarına bir şey yapmak geldiğinde geleceği öngörecek zamanları olmadığından, yapacağı şeyin sonucu olumsuz bile olsa duramazlar. Dolayısıyla davranışların sonucunu öngörebilme becerileri yeterince gelimez.



Freni olmayan bir araçta uçuruma gittiğinizi görseniz bile duramazsınız”

Geçmiş yada gelecek onların radar sistemlerine girmez hatta bakış açıları içinde yer almaz. Bu onların geleceği umursamadıkları anlamına gelmez. Ancak bir şeyi yaparken geleceği göz önünde bulunduracak süreleri yoktur. Sadece o anda yaptıkları şeye odaklanmışlardır.

4.
Gerçekle hissedileni birbirinden ayırabilmek

Yaşanılan olayların bir gerçek boyutu bizim o olaya ilişkin ilk duygusal tepkimiz vardır. Bu duygusal tepkiyi hemen göstermeden önce durup olayı daha gerçekçi bir şekilde gözden geçirmek gerekir. Örneğin işe giderken trafik sıkışabilir , işe geç kalabiliriz. Bunu kendimize yapılmış bir haksızlık algılamadan, sakince bekleyebiliyor muyuz yoksa bizim talihsizliğimiz gibi görüp öfkeden köpürüyor muyuz? Bir olayı hissettirdiği ilk duyguya göre hareket etmeyerek gerçekçi bakış açısıyla davranışlarımız ı yönlendirmek için zamana ihtiyacımız vardır. Normalde 2-4 yaşlar arasında gelişmeye başlayan bu beceri , DEHB olan bireylerde bu süre olmadığı için gelişmez yada geç gelişir. DEHB olan bireyler kaç yaşında olursa olsunlar olaylar karşısında ilk duygusal tepkilerini gösterirler. Bu nedenle çok duygusal ve yaşıtlarına göre olgunlaşmamış olan bireyler olarak tanımlanırlar. Örneğin 8 yaşında bir çocuk yemek yemden önce çikolata yememsine izin verilmediği için öfke nöbetine kapılabilir, oysa böyle bir tepki ancak 3-4 yaşlarındaki çocuklarda normal karşılanır.


Sonuç olarak, DEHB olan bireylerde davranışların kontrolünü sağlayanbu becerilerin yeterince gelişmemiş olmasının temel nedeni bu işlevleri yerine getirecek zamanı sağlayan sistemin
çalışmaması yani frenlerinin olmamasıdır.

Her zaman akılda tutulması gereken şey her çocuğun kendine özgü olduğudur. Tanısı, eşlik eden diğer sorunları ,aile ve çevrenin özellikleri ,bulunduğu okulun özelliklerini bir bütün olarak göz önünde bulundurarak çocuğa özel bir tedavi programı hazırlanmalıdır.


DEHB OLAN BİREYLERDE GÖRÜLEN TEMEL BELİRTİLER


Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu , bireyin yaşına uygun olmayan dikkat sorunları, aşırı hareketlilik ve istekleri erteleyememe (dürtüsellik) ile kendinin gösteren bir pskiyatrik bozukluktur. Bu bozukluğun üç temel belirtisi vardır:


1. Dikkat eksikliği
2. Aşırı hareketlilik
3. Dürtüsellik
Bir kişide dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunun varlığından söz edilebilmesi için belirtilerin 7 yaşından önce başlamış olması, , birden fazla ortamda görülmesi ( hem okulda hem evde) , sürekli olması yani en az 6 aydır devam ediyor olması ve kişinin günlük hayatını etkileyecek boyutta olması gerekir.

1.
Dikkat Eksikliği

Dikkat eksikliği , dikkat süresinin ve yoğunluğunun kişinin yaşına göre olması gerekenden az olmasıdır. Dikkatin belirli bir noktaya toplanamaması ve kolayca dağılması, dağınıklık, unutkanlık, eşyaları kaybetme, dikkatsizce hatalar yapma gibi belirtilerle kendini gösterir.

Dikkat eksikliğinde temel sorun kişinin belirli bir şeyle uğraşırken o sırada içinden gelen başka bir şey yapma isteğine engel olamamasıdır.

Böylece o anda konsantre olduğu işi bırakır ve diğer şeye yönelir, bu da dışarıdandikkatin dağılması olarak değerlendirilir. Genellikle yarım bırakılan şey kişinin ilgisini çekmeyen, sıkıcı gelen bir iştir. Aslında sıkıcı bir iş ile uğraşan herkes yarım bırakıp daha ilgi çekici olana yönelmek ister. Davranış kontrolü yeterli olan kişiler bu isteklerine engel olabilirken DEHB olan bireyler engel olamazlar. Bunun tam tersi durumlarda fazlaca ilgilerini çeken bir şeylerle uğraşırken DEHB olan bireyler dikkatlerini oldukça uzun süre devam ettirebilirler, çünkü o sırada başka bir şey yapma isteği duymazlar.

DEHB olan kişiler ilgilerini normal bireylere göre çok daha hızlı bir şekilde kaybeder, çabuk sıkılırlar ve hemen daha ilgi çekici bir şeyin arayışı içine girerler. Sizinle konuşurken bir yandan saçınızı, üstünüzdekileri ya da odanızı incelerler. Böylelikle başkalarının dikkatini çekmeyen ufak ayrıntıları daha hızlı fark edebilirler. Bu nedenle DEHB olan bireylerin yanlışlıkla “çok dikkatli” olarak nitelendirilmesine neden olabilir. Oysa o anda pek çok şeyle birden ilgilenme tek bir şeye konsantre olmayı güçleştiren bir şeydir. Sizin üstünüzdekileri incelerken konuşmanızın bir bölümünü kaçırmış olurlar.
“Sınıfta sürekli etrafıyla ilgili ,ya kalem açar arkadaşına yada duvardaki resimlere bakarken yakalıyorum”


Dikkat eksikliği olan birey için dikkatin bir noktaya odaklanması ve sürdürülmesi kalabalık, gürültülü ve uyaranın fazla olduğu ortamlarda daha da zor olur. Bununla birlikte birebir ilişkilerde, sakin ortalarda ve ilgi çeken bir konuda uzun süre odaklanabilir.
Dikkat süresi ve yoğunluğu her yaşta farklıdır. 5-6 yaşlarındaki çocuk için normal kabul edilecek dikkat süresi 12 yaşındaki bir çocuk için kısadır. Bu nedenle her birey kendi yaş dilimi içinde değerlendirilmelidir.

Anne Baba ve Öğretmenlerin Dikkat Eksikliği Olan Çocukları Tanımlamaları:

Anne babalar:

“Söylediklerim bir kulağından giriyor bir kulağından çıkıyor”
“Sanki aklı hep başka yerde, çok dalgın”
“Bilgisayar başında saatlerce oturabiliyor ama ödev başında en çok 10 dakika “
“Çok sık eşya kaybediyor”
Öğretmenler:

“Dersi dinleyemiyor, sürekli etrafı ile ilgili yada hayal kuruyor”
“Başladığı işi bitiremiyor”
“Sınavlarda dikkatsizce hatalar yapıyor”
“Soruları sonuna kadar okumadan yanıtlıyor”
“Ödev başında ok yavaş, 10 dakikalık işi 3-4 saatte bitiremiyor”

2.
Aşırı Hareketlilik

Aşırı hareketlilik ( hiperaktivite) bireyin yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayacak biçimde hareketli olmasıdır. Uzun süre yerinde oturamama, otururken elin ayağın kıpır kıpır olması, çoğu zaman hareket halinde olma, çok konuşma gibi belirtilerle kendini gösterir.

Anne Baba ve öğretmenlerin Aşırı Hareketliliği Tanımlamaları

Anne babalar:

“Daha karnımdayken kıpır kıpırdı.”
“Sürekli hareket halinde, yürümez koşar”
“Ya konuşurken ya sesler çıkarır.”
“Televizyon izlerken bile hareket eder.”

Öğretmenler
:
“Sınıfta nereye baksam onu görüyorum”
“Sırada otururken bile eli ayağı hareket ediyor”
Aşarı hareket alinde olan çocukların incelendiği çalışmalarda el kol sallama, bacak sallama, kıpırdanma, oda içinde dolanma gibi hareketlerin normal çocuklara göre 2-8 kat daha fazla olduğunu göstermiştir.
Çok konuşmak da sık karşılaşılan bir hiperaktivite belirtisidir. Konuşma biçimleri genellikle dağınık, konudan konuya atlar biçimde yada sürekli soru sorma şeklindedir. Çoğunlukla sordukları soruların yanıtını dinlemezler.

3.
Dürtüsellik

Dürtüsellik genel olarak bireyin davranışlarını kontrol edebilmesinde sorun olmasıdır. Acelecilik, istekleri erteleyememe, söz kesme, düşündüğünü hemen yapma, aklına geleni geldiği anda söyleme, sırasını beklemekte güçlük çekme gibi belirtilerle kendini gösterir.

Anne baba ve Öğretmenlerin Dürtüselliği Tanımlamaları


Anne Babalar:

“Bu çocuğun freni yok”
“ 10 yaşına geldi ama hala söz kesmeyi öğrenemedi”
“Düşünmeden hareket eder”
“Sabırsızdır, istekleri hemen olsun ister”

Öğretmenler:

“Asla sıra bekleyemez”
“Daha soruyu tamamlamadan cevabını vermeye kalkıyor”
“Bir çok kez ceza almasına rağmen aynı davranışları tekrar yapıyor”

Dürtüselliğin temel neden daha öncede açıklandığı gibi kişinin bir şey yapmadan önce düşünmesi gereken süre boyunca durmalarını sağlayan sistemin iyi çalışmamasıdır. Yani frenlerinin olmamasıdır. Bu nedenle de akıllarında eseni anında yaparlar. Ancak yaptıktan sonra uygun olup olmadığını görebilirler. Davranışlarını ortama ve sonuçlarına göre düzenlemekte zorluk çekerler. Aslında ne yapmaları ne yapmamaları gerektiğini bilirler ama bunları uygulayamazlar.

Psikyatrik Değerlendirmede Aranan Tanı Ölçütleri:


Dikkat eksikliği ölçütleri


1.
Belirli bir işe dikkatini vermekte zorlanır.
2.
Dikkati kolayca dağılır.
3.
Dikkatsizce hatalar yapar.
4.
Başladığı işi bitiremez.
5.
Kendisi ile konuşurken dinlemiyormuş gibi görünür.
6.
Görev ve etkinlikleri düzenlemekte zorlanır.
7.
Yoğun zihinsel dikkat gerektiren işleri yapmaktan kaçınır ( ev ödevi, okul etkinlikleri gibi)
8.
Etkinlikler için gereken eşyaları kaybeder.
9.
Günlük etkinlerde unutkandır

Bu dokuz belirtiden en az altısının, en az altı aydır, birden fazla ortamda görülüyor olması durumunda dikkat eksikliği düşünülür.


Hiperaktivite ölçütleri


1.
Eli ayağı kıpır kıpırdır.
2.
Oturduğu yerde duramaz.
3.
Gereksiz yere sağa sola koşturur.
4.
Sakince oynamakta zorlanır.
5.
Sürekli hareket eder yada sanki motor takılmış gibidir.
6.
Çok konuşur.

Dürütüsellik ölçütleri


7.
Sorulan soru tamamlanmadan yanıt verir.
8.
Sırasını beklemekte güçlük çeker.
9.
Başkalarının sözünü keser yada oyunlarında araya girer.
Hiperaktivite ve Dürtüsellik ölçütü olarak tanımlanan dokuz belirtiden en az altısının birden fazla ortamda görülüyor olması durumunda hiperaktivite düşünülür.


Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun Alt Tipleri


DEHB olan bireyler üç alt tipte değerlendirilir.

1.
Dikkat Eksikliği Önde Olan Tip

Dikkat eksikliği belirgin olarak vardır ama aşırı hareketlilik ve Dürtüsellik ya yoktur ya da tanı alacak kadar şiddetli değildir.

2.
Aşırı Hareketlilik Önde Olan Tip

Aşırı hareketlilik ve Dürtüsellik belirgin olarak vardır, dikkat eksikliği vardır ancak tanı alacak kadar şiddetli değildir.

3.
Bileşik Tip

Hem dikkat eksikliği hem aşırı hareketlilik ve Dürtüsellik vardır. En sık görülen tip bileşik tiptir.

Yazan
Bu makaleden alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir:
"Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Dnş.Eylem Metin ÖZKURAL'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Dnş.Eylem Metin ÖZKURAL'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.
     Beğenin    
Facebook'ta paylaş Twitter'da paylaş Linkin'de paylaş Pinterest'de paylaş Epostayla Paylaş
Yazan Uzman
Eylem Metin ÖZKURAL Fotoğraf
Psk.Dnş.Eylem Metin ÖZKURAL
İzmir (Online hizmet de veriyor)
Psikolojik Danışman
TavsiyeEdiyorum.com Üyesi41 kez tavsiye edildiİş Adresi Kayıtlı
Makale Kütüphanemizden
İlgili Makaleler Psk.Dnş.Eylem Metin ÖZKURAL'ın Yazıları
TavsiyeEdiyorum.com Bilimsel Makaleler Kütüphanemizdeki 19,973 uzman makalesi arasında 'Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu' başlığıyla benzeşen toplam 19 makaleden bu yazıyla en ilgili görülenleri yukarıda listelenmiştir.
► Disleksi Nedir Ağustos 2012
► Yetişkinlerde Görülen Disleksi Belirtileri ÇOK OKUNUYOR Eylül 2011
◊ Eşli Okuma Şubat 2017
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.


14:57
Top