Kıskançlık duygusu bütün insanlarda görülebilen, doğal bir duygudur. Hz. Adem’in oğulları Habil ve Kabil arasındaki rekabetten dolayı ölümle sonuçlanan olayı hemen hemen herkes bilir. Bu durum kıskançlık duygusunun insanlık tarihi kadar eski olduğunu göstermektedir. Kıskançlık, sevdiği sahip olduğu bir şeyi başkasıyla paylaşamaması ya da sevdiği insanların gözünde statüsünü kaybetme kaygısı yaşamasıdır. Çocuklarda görülen kardeş kıskançlığı ise yeni bir kardeş geleceği haberini aldıktan sonra kendisini göstermeye başlar ve temelinde özelikle anne sevgisini kaybetme korkusu ve sevgiyi, ilgiyi başka biriyle paylaşmak istememe vardır. Çocuk için en değerli varlık annedir. Onu başkasıyla paylaşmak istemezler.

Doğduğu ilk günden itibaren bütün ailenin ilgi odağı olan çocuğun, aileye yeni bir bireyin katılmasıyla bütün bu ilgiyi, sevgiyi kaybetme korkusu, statüsünü kaybetme endişesi yaşamaya başlar. Bütün dünyanın kendi etrafında döndüğünü zanneden ben merkezcil olan çocuk yani kral iken tahtını kaybetme endişesi yaşar. Zaten kendisi varken ikinci bir çocuğa neden gerek duyulduğunu anlamlandıramaz. Kardeş olgusunu hemen kabul edemez ve kıskançlık belirtileri göstermeye başlar.

Çocuklar Kardeşlerini Kıskandıklarında Nasıl Davranırlar?

Her çocuk kardeşini kıskanır, çocuklarda görülen bu davranışlar kardeşine zarar verme amacını gütmez kendi içinde yaşadıkları kıskançlık duygusuyla baş etme çabasıdır.

• Kardeşini kıskanan çocukta geriye dönüşler görülebilir. Bebeksi davranışlar yapmaya başlayabilir, altını ıslatma, altına kaka yapma, anne memesinden süt içmeye çalışma, parmak emme en çok görülen davranışlardır.

• Kardeşini altını bağlarken gören çocuk annesinden altını bağlaması için tutturabilir, kardeşi annesinden süt emerken oda annesinin üstüne atlayıp süt emme ye çalışabilir, yemeğini annesinin yedirmesini isteyebilir.

• Çevresinde insanlar varken kardeşine aşırı ilgi, sevgi gösterirken, çok korumacı davranırken, kimse yokken onun canını acıtıcı davranışlar sergileyebilir; aniden vurma, ısırma vb...

• Çevresindeki nesnelere,hayvanlara zarar vermeye başlayabilir.

• Aşırı öfkeli, huysuz, inatçı, hırçın olabilirler, çevresindeki insanlara saldırgan davranışlarda bulunabilirler.

• Kardeşiyle hiç ilgilenmeyip o yokmuş gibi davranabilirler.

• Anne ve babasına "Bu nezaman gidecek, gitsin artık." gibi sözlerle kardeşlerine öfkelerini belli etmeye çalışabilirler.

• Anne-baba bebekle ilgilenirken ilgiyi engelleme, dikkati çekmek için çeşitli davranışlar yapabilirler.

• Anne-babaya "beni sevmiyorsunuz, benimle ilgilenmiyorsunuz" gibi cümleler sarfedebilirler.

• İçe kapanıp, sessizleşebilirler.

• Uykuya yatmakta zorluk çıkarabilir, anne-babalarının yanında yatmak için çeşitli bahaneler uydurabilirler.

• Fiziksel rahatsızlıkları olmadığı halde ilgi çekmek için karnım ağrıyor, başım ağrıyor, midem bulanıyor gibi şikayetlerde bulunabilirler.

• Kardeşi büyüdükçe, ona iftira atma, yalan başvurma, oynamak istememe, kavga çıkarma gibi davranışlarda bulunabilirler.

Anne-Baba Olarak Neler Yapabilirsiniz?

Günümüz koşullarında tek çocuk bile yetiştirirken bu kadar zorlanıyorsak, birden fazla çocuk yetiştirmenin ne kadar zor olabileceğin farkındasınızdır. Birden fazla çocuk sahibi olmak harcayacağınız emeğin birden fazla çocuğa dağıtmaktadır. Böyle bir durumda bütün emeği kendine isteyen çocukta diğer kardeşler arasında kıskançlık olması çok doğal bir süreçtir. Kardeşini kıskandığını gözlemleyen aileler nasıl davranacakları konusunda endişeye düşerler. Aslında amaç kıskançlığı ortadan kaldırmak yerine o duyguyu yatıştırmaya çalışmak olduğunda o kadar endişelenmemeleri gerektiğini anlarlar.

• Öncelikle çocuk hamilelik döneminde bir kardeşi olacağına psikolojik olarak hazırlanmalıdır. Son ana kadar beklemeden ona bir aileye yeni bir üyenin geleceği bir kardeşi olacağı anlatılmalı, evde bu yüzden bazı değişikliklerin olabileceği söylenmelidir.

• Bebeğin yaşına uygun oluşumundan, doğumundan bahsedilmelidir.

• Hamilelik döneminde aile üyelerinden başka biri çocuğun bakımını yavaş yavaş üstüne alarak çocuğun anne yokken ihmal edilmişlik duygusu önlenmelidir.

• Anne baba arasında çocuklara gösterilecek ilgi konusunda iş bölümü yapılmalı.

• Anne baba çocuğa bebeğin doğmasıyla sevgi ve ilginin değişmeyeceği sözlerle birlikte davranışlarla da gösterilemeli. Onunla yapılan eski aktivitelerde çok falz değişiklik olmamalı.

• Yeni doğan bebeğe gerek aile üyelerinden gerekse misafirlerden aşırı sevgi ve ilgi gösterisinde bulunulmamalı. Gerekirse bu konuda misafirler uyarılmalı.

• Kıskanmasın diye çocuğa aşırı hoşgörü göstermemeli.

• Bebeğe zarar vermesine izin verilmeyeceği kesin bir dille anlatılmalıdır.

• Kardeşini sevmek zorunda olduğu söylenmemeli.

• Bebeğin gelişiyle birlikte 4-5 yaşlarındaki çocuğu ana okuluna
göndermek doğru değildir. Bu durum kardeş kıskançlığını körüklediği gibi çocukta okul sendromunun gelişmesine ve çocuğun içine kapanık ya da saldırgan olmasına yol açabilir.

• Bebek için bir oda hazırlayacaksanız bunu onunla paylaşımalı ve birlikte karar vermelidir.

• Eğer bebeğe onun giysilerini verecekseniz, bunu ona danışmalısınız.

• Kardeşinin isim seçiminde onun da fikrini sormalısınız.

• Doğacak bebeğe yapılan hazırlıklara onu da katmalı, bebeğin eşyalarını birlikte hazırlayın. Doğacak bebeğe eşyalar alırken ona da hediyeler almalı.

• Bir bebeğin ihtiyaçlarının neler olacağı hakkında onu bilgilenmalisiniz.

• Bebeğin bakımında onun yardımını isteyin. Ona eğlenceli ufak sorumluluklar verin. Onun yardımından haz aldığınızı söyleyin, onu övün.

• Bebeklerin özellikle, ilk aylarda ihtiyaçlarının daha çok fiziksel olduğunu hatırlatarak, bu ihtiyaçlar karşılandıktan sonra mutlaka büyük çocuğa zaman ayırmalsınız.

• Bebeksi davranışlara geri dönüldüğü gözlemlendiğinde onu ayıplamalı, kızmamalı, eleştirmemeli yada cezalandırmamalı, onunla bu durumu konuşarak halletmeye çalışmalısınız.

• Onun duygusunu kabul etmeli, anlayışlı olmalı, anladığınızı ona ifade etmelisiniz.

• Kardeşler arasında hakem görevine girilmemeli, kim haklı kim haksız diye ayırmak yerine soruna çözümcü yaklaşımlar sergilemesiniz.

• Kardeşler arasında olumlu ya da olumsuz özellikleri kıyaslamamalısınız.

• Her iki kardeşe de ayrı ve kaliteli zaman ayırmalısınız.

• Çocuklarınızdan birini gözbebeği olarak seçmeyin. Siz bunu hissettirmemeye çalışsanız da, diğer çocuğunuz durumu anlayacaktır.

• Her çocuğunuzun aynı olmayacağını bilin. Bu nedenle çocuklarınızın kişilik ve isteklerine uygun davranmaya çalışın.

Ne zaman bir uzman başvurmalı?

Hamilelik döneminden itibaren başlayan kıskançlık duygusu, eğer uygun yöntemlerle baş edilmezse ileri yıllarda başka kişi ve durumlara yansıtılarak gelişir. Böylelikle bu duyguyla baş edemeyen ve bireyde kalıcı hale gelen bu duygu yaşamı boyunca başkalarıyla rekabet etme, başkalarını geçme eğiliminde olur. Eğer bu duygu çocukta zaman inde giderilmezse kalıcı kişilik bozukluklarına neden olabilir.

Çocuğunuzda görülen kardeş kıskançlığının, kardeşlere ruhsal ve fiziksel açıdan zarar verdiğini düşünüyorsanız, büyük kardeşin tepkisi çok fazla uzun sürmüşse, kardeş doğumu ile beraber çocuğunuzda davranış değişiklikleri başlamış, çeşitli sorunlar (alt ıslatma, kekemelik vb.) ortaya çıkmaya başlamışsa, kardeşlerden birinde önemli bir hastalık nedeniyle daha fazla ilgi gösteriliyorsa, eşinizle arasında çok fazla çatışma yaşanıyorsanız, boşanma sürecine girilmişse, kıskançlık kardeşlerden birinin aşırı bağımlı olmasından kaynaklanıyor ise anne bir uzmandan yardım almanız en sağlıklı yol olacaktır.

Kardeş kıskançlığı tedavisinde, aile görüşmesi sonucu çocuğun kardeş kıskançlığına sebep olan anne baba tutumları değerlendirilir ve bu konuda anne babaya eğitim verilir, ortaya çıkan iletişim bozukluğu giderilemeye çalışılır, kardeş kıskançlığı sonucu çocukta meydana gelmiş ruhsal bir problem varsa giderilemeye çalışılır.

Psikolog Eylem Ayrancı

Kaynaklar:
Yörükoğlu A. Çocuk Ruh Sağlığı. Özgür Yayınları. 2003
Yavuzer H. Çocuk Eğitimi El Kitabı, Remzi Kitapevi, İstanbul, 1997.