Doğumdan Üniversiteye Okuma Yetilerinin Gelişimi
Okuma gelişimi, bebeklik ve çocukluk dönemlerinde fikirlerin ve kavramların bütünleşmesiyle başlar. Çocuğun dikkatini kelimelerin sesbirimlerine ve harflerine odaklamak için oynanan oyunlar, okuma gelişimini hızlandıran en temel faktörler arasındadır. Oyun dışında anne babaların çocuklarına okudukları hikaye kitapları, onların yeni kelimeler öğrenmelerini, harflerle sesbirimler arasında bağlantı kurmalarını ve yazılı kelimelerin hikayeleri oluşturduğunu kavramaya yarar.
Genel olarak 0-6 yaş döneminde çocukların okuma gelişimlerini artırmaya yönelik tüm etkinlikler, bu çocukların ilköğretim, lise ve üniversite yıllarında, yetişkin bireyler olarak hayata atıldıklarında, ekonomik ve profesyonel başarılarını olumlu yönde etkileyecektir.
Okuma yetilerinin gelişimi; biyolojik, sosyal, bilişsel ve zihinsel gelişimle bağlantılı olarak, çocuğun ilköğretime başlamasından çok daha önce başlar. Hatta L. Ehri okuma yetilerinin gelişim evresinin doğumla başladığını iddia eder. Bazı araştırmacılar okuma gelişimi için sağlıklı her çocuğu kapsayan genel evreler tanımlamış olsalar da bireysel farklardan dolayı, çocuğun okuması büyük ölçüde gelişimsel zamanlamasına bağlıdır. Örneğin bazı çocukların alıcı dili iyi olduğu halde ifade edici dili yetersiz olabilmesi gibi. Ayrıca, her çocuğun duyu organları ve bedensel yapısı arasındaki bütünlük aynı düzeyde değildir. Olgunlaşma ve deneyimin etkileşimi sonucunda, çocuklar fiziksel yeterlilikleri başarmakta, nesneler arasında sınıflandırma ve ilişki kurma becerilerini geliştirmekte, zamanla gerçek durumları ve olayları hatırlamakta, hayal kurma oyunlarıyla meşgul olmakta ve sosyal ilişkiler kurmaktadır. Şimdi okuma yetilerinin gelişimiyle ilgili L. Ehri ve J. Lerner okuma yetileri gelişim evrelerini inceleyelim.
L. Ehri okuma yetilerinin gelişimini 4 evrede inceler.
Evre 0:
L. Ehri’ye göre bu dönem, okul öncesi yani çocuğun okumayı öğreneceği yaşa kadar olan dönemdir.
Çocuklar bu dönemde alıcı dil ve ifade edici dilleri ile birlikte dil becerilerini geliştirirler.
Okuma-yazma kavramlarıyla ilgili fikirler edinirler.
Yazıların neye benzediğini, nerelerde bulunduğunu, bazı isimlerin yazılışlarını öğrenirler. Kendi ve ailesindeki kişilerin isimlerini yazmak için çaba harcarlar. Harfleri benzettikçe büyük keyif alırlar ve ellerine kağıt kalem geçtiğinde yazabildikleri her şeyi çevresindeki kişilere göstererek onlardan onaylanma beklerler.
Alfabede ki harflerin yazılışlarını öğrenirler.
Harf ve sayı sembolleri arasındaki farkı kavrarlar.
Televizyonda sık sık rastladıkları kanal isimlerinde ve belli markalara ait logolarda kullanılan harfleri tanımaya (logografik tanıma) başlarlar.
Evre 1:
L. Ehri 1. Evreyi okumaya başlangıç evresi olarak kabul eder.
Çocuk bu evrede harf sembolleri arasındaki şifreleri çözümlemeye başlar.
Çocuk, konuştuğu dildeki kelimeleri hecelere ve seslere bölmeye başlar.
Harflerin kelimelerdeki seslere karşılık geldiğini fark ederler.
Kelimeleri seslere ayırma yetilerini geliştirdikçe, yazılı kelimelerin sesli okunuşlarını telaffuz etmeye başlarlar.
Evre 2:
L. Ehri’ye göre bu evre, okuma hızının giderek daha iyi seviyeye ulaştığı dönemdir.
Giderek artan sayıdaki kelimeyi otomatik olarak tanımaya başlarlar.
Evre 3:
L. Ehri’ye göre 3. Evredeki çocuklar, okuma hızları gelişmiş, noktalama işaretlerine dikkat ederek, vurgulayarak, rahatlıkla okurlar.
Yeni bilgilere edinmeye yönelik amaçlı okumaya başlamaları 3. Evrede gerçekleşir.
Bu evrenin temel amacı, okuyarak öğrenmektir.
J. Lerner ise okuma yetilerinin gelişimini L. Ehri’den farklı olarak 5 evrede inceler.
1. Okumaya Hazırlıklı Olma Evresi:
J. Lerner, Okumaya Hazırlıklı Olma Evresi’nin doğumla başladığı ve okumanın öğrenilmesiyle sonlandığını, okul öncesi eğitim almanın okumaya istekli olmayı desteklediğini, bu sebeple okul öncesi dönemin iyi değerlendirilerek çocuğun okul öncesi kuruma gitmesinin özendirilmesi, teşvik edilmesi gerektiğini savunur. J. Lerner’a göre bu dönem;
Dinleme ve konuşma becerilerinin geliştiği,
Kavramsal ve bilişsel düşünmenin kazanıldığı,
Bir konu üzerinde belirli bir süre konsantre olma yeteneklerinin geliştirildiği dönemdir.
2. Okumayı Öğrenme Evresi:
J. Lerner’a göre Okumayı Öğrenme Evresi çocukların ilköğretime gitmesi ile başlar.
Bu dönemde okuma öğreniminde çeşitli yöntemler kullanılır.
Çocuklar farklı malzemeler ve farklı yöntemlerle okumayı öğrenirler. Kimileri okumayı önce kelimenin bütününü öğrenip sonra hecelere bölerek, kimileri önce harflere ait sesleri öğrenip, iki harften oluşan hecelerdeki sesleri birbirine çatarak okumaya geçerler.
Okumayı Öğrenme Evresinde olan çocuklarının çevresinde rastladığı tüm yazılar dikkatini çeker. Televizyonda rastladıkları kanal isimleri, reklamlardaki ürünlere ait logolardaki yazılar, eline geçen gazetedeki yazılar, tabelalar, otobüslerin üzerindeki yazılar, plakalar… Kısaca tüm yazılara ilgi göstererek kelime bilgilerini artırırlar.
Harflerin görsel sembolleriyle sesleri arasındaki ilişkileri kurmaya başlarlar.
Yazıları soldan sağa doğru bir sayfa boyunca hizalarını da dikkate alarak atlama yapmadan takip edebilirler.
Okuma eyleminin konuşmanın yazılı hali olduğunu anlamaya başlarlar.
3. Okumayı Tamamen Başarma Evresi
J. Lerner’a göre Okumada Hızlanma Evresi İlköğretimin 2. ve 3. Sınıflarına tekabül eder.
Bu evredeki çocukların bir dakika içinde okuyabildikleri kelime sayısı giderek artmaya başlar. Her çocuğun dakikada okuyabildiği kelime sayısı birbirinden farklı olmasına rağmen gün geçtikçe her biri kendi çıtasının daha üstüne çıkar.
Okuma gittikçe ilerler, hızlanır ve daha akıcı hale gelir.
Kelimeleri görür görmez tanıma becerileri de Okumada Hızlanma Evresi’nde gelişir.
Konuya ilişkin ipuçlarını değerlendirme, çeşitli bilgi tipleri kullanma konusunda, fonetik ve yapısal olarak analiz yapabilmede yeterlilik kazanırlar. Adam asmaca türü oyunları oynar hale gelirler. Sesli ve sessiz harfleri ayırt etmeye başlarlar. Sadece sessiz harflerle sesli harflerin yerleri boş bırakılarak hazırlanmış yazılardaki boşlukları doldurma oyunları oynamaktan keyif alırlar. Aynı oyunu kendileri kurabilir hale gelirler. Bu oyunlar onların şifre çözme yeteneklerini geliştirdiği gibi, çok yönlü ve esnek düşünme becerilerinin gelişimine de katkıda bulunarak kelime haznelerini geliştirirler. Örneğin K…ZM…K, kızmak, kazmak gibi alternatifleri bularak dil becerilerini geliştirirler.
4. Okumayı Tamamen Başarma Evresi:
J. Lerner’a göre Okumayı Tamamen Başarma Evresi ilköğretim 6. Sınıfla başlar.
Çocuk bu evrede okuma yaşantısını iyice zenginleştirir.
İlköğretim ilk 5 yılında kazanılan beceriler iyice sağlamlaşır.
Gönüllü okuma arttığı evredir. Kitap okuma sevgisi gelişenlerde bu evrede okumaktan keyif almayla seyreder.
Kitapları sadece zevk almak için okuma alışkanlığı başlar.
Yeni kitaplar keşfeder ve okudukları kitaplar hakkında bilgi paylaşımlarında bulunmaktan keyif alırlar.
5. Kaliteli Okuma Aşaması:
L J. Lerner’a göre kaliteli okuma ancak lise ile başlar.
Okuduklarını anlama ve kavrama becerileri bu evrede iyice gelişir.
Farklı amaçlar için okuma yine bu evrede başlar.
Okuma oranının arttığı Kaliteli Okuma Dönemidir.
KAYNAKLAR:
L.Ehri (1991), Learning to Read md Spell Words Learning to Read, Rieben, L & perfetti, C. New Jersey, Lawrence Elbown Associates Publishers
J. Lerner,Children Wıth Learning Disabilites, Boston:Houghton With Learning
Genel olarak 0-6 yaş döneminde çocukların okuma gelişimlerini artırmaya yönelik tüm etkinlikler, bu çocukların ilköğretim, lise ve üniversite yıllarında, yetişkin bireyler olarak hayata atıldıklarında, ekonomik ve profesyonel başarılarını olumlu yönde etkileyecektir.
Okuma yetilerinin gelişimi; biyolojik, sosyal, bilişsel ve zihinsel gelişimle bağlantılı olarak, çocuğun ilköğretime başlamasından çok daha önce başlar. Hatta L. Ehri okuma yetilerinin gelişim evresinin doğumla başladığını iddia eder. Bazı araştırmacılar okuma gelişimi için sağlıklı her çocuğu kapsayan genel evreler tanımlamış olsalar da bireysel farklardan dolayı, çocuğun okuması büyük ölçüde gelişimsel zamanlamasına bağlıdır. Örneğin bazı çocukların alıcı dili iyi olduğu halde ifade edici dili yetersiz olabilmesi gibi. Ayrıca, her çocuğun duyu organları ve bedensel yapısı arasındaki bütünlük aynı düzeyde değildir. Olgunlaşma ve deneyimin etkileşimi sonucunda, çocuklar fiziksel yeterlilikleri başarmakta, nesneler arasında sınıflandırma ve ilişki kurma becerilerini geliştirmekte, zamanla gerçek durumları ve olayları hatırlamakta, hayal kurma oyunlarıyla meşgul olmakta ve sosyal ilişkiler kurmaktadır. Şimdi okuma yetilerinin gelişimiyle ilgili L. Ehri ve J. Lerner okuma yetileri gelişim evrelerini inceleyelim.
L. Ehri okuma yetilerinin gelişimini 4 evrede inceler.
Evre 0:
L. Ehri’ye göre bu dönem, okul öncesi yani çocuğun okumayı öğreneceği yaşa kadar olan dönemdir.
Çocuklar bu dönemde alıcı dil ve ifade edici dilleri ile birlikte dil becerilerini geliştirirler.
Okuma-yazma kavramlarıyla ilgili fikirler edinirler.
Yazıların neye benzediğini, nerelerde bulunduğunu, bazı isimlerin yazılışlarını öğrenirler. Kendi ve ailesindeki kişilerin isimlerini yazmak için çaba harcarlar. Harfleri benzettikçe büyük keyif alırlar ve ellerine kağıt kalem geçtiğinde yazabildikleri her şeyi çevresindeki kişilere göstererek onlardan onaylanma beklerler.
Alfabede ki harflerin yazılışlarını öğrenirler.
Harf ve sayı sembolleri arasındaki farkı kavrarlar.
Televizyonda sık sık rastladıkları kanal isimlerinde ve belli markalara ait logolarda kullanılan harfleri tanımaya (logografik tanıma) başlarlar.
Evre 1:
L. Ehri 1. Evreyi okumaya başlangıç evresi olarak kabul eder.
Çocuk bu evrede harf sembolleri arasındaki şifreleri çözümlemeye başlar.
Çocuk, konuştuğu dildeki kelimeleri hecelere ve seslere bölmeye başlar.
Harflerin kelimelerdeki seslere karşılık geldiğini fark ederler.
Kelimeleri seslere ayırma yetilerini geliştirdikçe, yazılı kelimelerin sesli okunuşlarını telaffuz etmeye başlarlar.
Evre 2:
L. Ehri’ye göre bu evre, okuma hızının giderek daha iyi seviyeye ulaştığı dönemdir.
Giderek artan sayıdaki kelimeyi otomatik olarak tanımaya başlarlar.
Evre 3:
L. Ehri’ye göre 3. Evredeki çocuklar, okuma hızları gelişmiş, noktalama işaretlerine dikkat ederek, vurgulayarak, rahatlıkla okurlar.
Yeni bilgilere edinmeye yönelik amaçlı okumaya başlamaları 3. Evrede gerçekleşir.
Bu evrenin temel amacı, okuyarak öğrenmektir.
J. Lerner ise okuma yetilerinin gelişimini L. Ehri’den farklı olarak 5 evrede inceler.
1. Okumaya Hazırlıklı Olma Evresi:
J. Lerner, Okumaya Hazırlıklı Olma Evresi’nin doğumla başladığı ve okumanın öğrenilmesiyle sonlandığını, okul öncesi eğitim almanın okumaya istekli olmayı desteklediğini, bu sebeple okul öncesi dönemin iyi değerlendirilerek çocuğun okul öncesi kuruma gitmesinin özendirilmesi, teşvik edilmesi gerektiğini savunur. J. Lerner’a göre bu dönem;
Dinleme ve konuşma becerilerinin geliştiği,
Kavramsal ve bilişsel düşünmenin kazanıldığı,
Bir konu üzerinde belirli bir süre konsantre olma yeteneklerinin geliştirildiği dönemdir.
2. Okumayı Öğrenme Evresi:
J. Lerner’a göre Okumayı Öğrenme Evresi çocukların ilköğretime gitmesi ile başlar.
Bu dönemde okuma öğreniminde çeşitli yöntemler kullanılır.
Çocuklar farklı malzemeler ve farklı yöntemlerle okumayı öğrenirler. Kimileri okumayı önce kelimenin bütününü öğrenip sonra hecelere bölerek, kimileri önce harflere ait sesleri öğrenip, iki harften oluşan hecelerdeki sesleri birbirine çatarak okumaya geçerler.
Okumayı Öğrenme Evresinde olan çocuklarının çevresinde rastladığı tüm yazılar dikkatini çeker. Televizyonda rastladıkları kanal isimleri, reklamlardaki ürünlere ait logolardaki yazılar, eline geçen gazetedeki yazılar, tabelalar, otobüslerin üzerindeki yazılar, plakalar… Kısaca tüm yazılara ilgi göstererek kelime bilgilerini artırırlar.
Harflerin görsel sembolleriyle sesleri arasındaki ilişkileri kurmaya başlarlar.
Yazıları soldan sağa doğru bir sayfa boyunca hizalarını da dikkate alarak atlama yapmadan takip edebilirler.
Okuma eyleminin konuşmanın yazılı hali olduğunu anlamaya başlarlar.
3. Okumayı Tamamen Başarma Evresi
J. Lerner’a göre Okumada Hızlanma Evresi İlköğretimin 2. ve 3. Sınıflarına tekabül eder.
Bu evredeki çocukların bir dakika içinde okuyabildikleri kelime sayısı giderek artmaya başlar. Her çocuğun dakikada okuyabildiği kelime sayısı birbirinden farklı olmasına rağmen gün geçtikçe her biri kendi çıtasının daha üstüne çıkar.
Okuma gittikçe ilerler, hızlanır ve daha akıcı hale gelir.
Kelimeleri görür görmez tanıma becerileri de Okumada Hızlanma Evresi’nde gelişir.
Konuya ilişkin ipuçlarını değerlendirme, çeşitli bilgi tipleri kullanma konusunda, fonetik ve yapısal olarak analiz yapabilmede yeterlilik kazanırlar. Adam asmaca türü oyunları oynar hale gelirler. Sesli ve sessiz harfleri ayırt etmeye başlarlar. Sadece sessiz harflerle sesli harflerin yerleri boş bırakılarak hazırlanmış yazılardaki boşlukları doldurma oyunları oynamaktan keyif alırlar. Aynı oyunu kendileri kurabilir hale gelirler. Bu oyunlar onların şifre çözme yeteneklerini geliştirdiği gibi, çok yönlü ve esnek düşünme becerilerinin gelişimine de katkıda bulunarak kelime haznelerini geliştirirler. Örneğin K…ZM…K, kızmak, kazmak gibi alternatifleri bularak dil becerilerini geliştirirler.
4. Okumayı Tamamen Başarma Evresi:
J. Lerner’a göre Okumayı Tamamen Başarma Evresi ilköğretim 6. Sınıfla başlar.
Çocuk bu evrede okuma yaşantısını iyice zenginleştirir.
İlköğretim ilk 5 yılında kazanılan beceriler iyice sağlamlaşır.
Gönüllü okuma arttığı evredir. Kitap okuma sevgisi gelişenlerde bu evrede okumaktan keyif almayla seyreder.
Kitapları sadece zevk almak için okuma alışkanlığı başlar.
Yeni kitaplar keşfeder ve okudukları kitaplar hakkında bilgi paylaşımlarında bulunmaktan keyif alırlar.
5. Kaliteli Okuma Aşaması:
L J. Lerner’a göre kaliteli okuma ancak lise ile başlar.
Okuduklarını anlama ve kavrama becerileri bu evrede iyice gelişir.
Farklı amaçlar için okuma yine bu evrede başlar.
Okuma oranının arttığı Kaliteli Okuma Dönemidir.
KAYNAKLAR:
L.Ehri (1991), Learning to Read md Spell Words Learning to Read, Rieben, L & perfetti, C. New Jersey, Lawrence Elbown Associates Publishers
J. Lerner,Children Wıth Learning Disabilites, Boston:Houghton With Learning
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Doğumdan Üniversiteye Okuma Yetilerinin Gelişimi" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Tuğba DEMİRÖZ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Tuğba DEMİRÖZ'ün izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
okuma yetilerinin gelişimi, okul öncesi dönem, okuma becerileri, kaliteli okuma aşaması, okumayı tamamen başarma, okuma hızı, okumayı öğrenme, okumaya hazırlıklı olma
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
