İlk Çocukluk Dönemi Kişilik Envanteri (Espq) Nedir?
“ Güvenilir bir kişiliği var, çok sağlam bir kişiliğe sahip, onun kişiliğine güven olmaz, zayıf kişilikli, karaktersiz…” gibi birçok ifadeye, günlük konuşmalarda sık sık rastlarız. Yanı sıra televizyon ve radyo programlarında, internetteki sağlık videolarında, makale, gazete, kitap ve dergilerde de kişilikten sıklıkla bahsedilir. İletişim araçları sayesinde her birimiz “Otoriter kişilik, Pasif saldırgan kişilik, Border line kişilik, Narsistik kişilik, Histriyonik kişilik, Anti sosyal kişilik, Mazoşist, Sadist…” gibi birçok kişilik bozukluğunu duymuş; hatta çoğu hakkında az ya da çok bilgi sahibi olmuşuzdur. Kişiliğe dair bu ifadelerin genel amacı, bireyi diğer kişilere tanıtmak, onu bir sınıflamaya tabi tutmak ve bu yolla onun hakkında bilgi sahibi olmaktır. İnsanı tanıma ve anlama çabalarının tarihsel süreci incelendiğinde ise bu sürecin ta millattan öncelere kadar indiği görürüz.
Hippocrates’ın (M.Ö. 460-377) yapmış olduğu çalışmalar, insan denen bu karmaşık bütünü tanıma, anlama ve değerlendirme çabalarının başlangıcı sayılır. Hippocrates, kişiliğin önemli yanlarından birini oluşturan mizaç kavramı üzerinde durur ve mizacı vücutta en çok bulunan sıvılara göre Hafif kanlı, Ağırkanlı, Karasevdalı ve Sinirli olmak üzere dört grupta toplar (Adasal, 1977; Köknel, 1995; Tuzcuoğlu, 1996; Digman ve Shmelyov, 1996).
Hippocrates’ın yapmış olduğu bu çalışmaların ışığında M.S. 2. Yüzyılda Galen (131-201) ve 18. Yüzyılda Kant (1724-1804), onun yaklaşımı kendilerine temel edinir (Köknel, 1995; Digman ve Shmelyov, 1996). 20. Yüzyıla gelindiğinde ise, bu konuda çalışma yapanlar tarafından, kişiliğin beden yapılarına göre ayrıldığı görülür. Sigaud- Mc. Auliffe; Davenpart , Viola –Pende, Galant, Kretschmer, Corman, Sheldon ve Stivens gibi araştırmacılar bu akımın başını çeker (Adasal, 1977; Enç, 1984; Köknel, 1995; Özbatağ, 1983) Jaensch, Jung, Spanger, Heymans, Wiersma gibi düşünür ve araştırmacılar ise, kişilik özelliklerinin beden yapısından bağımsız olarak, ruhsal ve toplumsal açıdan değerlendirilmesi gerektiğini savunur (Köknel, 1995; Adasal, 1977). Yine Jung’un da dahil olduğu bir üçüncü görüşle, Binet, James, O. Ward, Dumadey, Nietzsche, Schiller, Poincare, Lippmann, Rignano, Pascal ve Duhem gibi birçok araştırmacı ve yazar, bireyin dış dünya karşısında, birbirine tamamen zıt iki zihinsel durumda bulunabileceğini ve bu durumlardan birinin, her zaman görünüşteki baskınlığına göre iki temel düşünce grubu meydana getireceğini görüşünü ileri sürer (Gövsa, 1999).
İnsanları tanıma ve tanımlama yolundaki tüm bu çabaların sonucunda, ilk bilimsel çalışmaları Allport yapar (Tolman, 1996). O, çalışmalarında elli kadar kişilik tanımına ulaşır (Savran,1993; Özbaydar,1986; Ateş, 2003 ) ve bu tanımları kişiliğe bakış yönelimlerine göre sınıflandırır (Özbaydar,1986). Arkadaşı Odbert ile birlikte sözlük taraması yapan Allport, İngilizcede insan davranış özelliklerini gösteren 18.000 sıfata ulaşır (Wortman & Loftus, 1988; Furnham & Heaven, 2002; Morris, 2002; Özbatağ, 1983; Tolman, 1996). Daha sonra, bu sıfatlar arasından bireyin kişilik özelliklerini niteleyenleri, 4500’e indirmek suretiyle, psikolojik açıdan anlamlı başlıklar altında toplar. Bu çalışmayı bir sözlük haline getirir. Yapılan bu çalışmaları sürdüren Cattell, faktör analizi yöntemiyle insan davranışlarını tanımlamada bilimsel olarak 16 temel boyut belirler ve bu boyutları ölçmeye yönelik 16 PF Kişilik Envanteri’ni geliştirir. Bu envanterle birlikte yetişkinlerin kişilik özelliklerini belirleyen ilk sistemli çalışma ortaya konmuş olur (Wortman & Loftus, 1988; Furnham & Heaven, 2002; Coşkuner, 1997; Özbatağ, 1983; Özgüven, 2000). Sonrasında kişilik üzerine bir çok test ve envanter geliştirilmeye devam edilir. Ülkemizde de psikologlar tarafından; danışanları daha iyi tanımak, onları daha iyi değerlendirmek için söz konusu test ve envanterlerden sıklıkla yararlanılır. Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI), Klasik Rorschach Mürekkep Lekesi Testi, Exner Sistemi Rorschach Mürekkep Lekesi Testi, Tematik Algı Testi (T.A.T) ülkemizde yaygın olarak kullanılan kişilik testlerinden bazılarıdır.
Ülkemizde ergen ve yetişkinlerin kişilik özelliklerini temel alan araştırmalara birçok kaynakta rastlamamıza rağmen; kişilik kazanımında son derece önemli bir dönem olan çocukluk sürecine ilişkin çalışmalara ender olarak rastlarız. Çocukların kişilik özellikleri ile ilgili araştırmaların, çoğunlukla sosyo-duygusal gelişim alanı içindeki bilgilerle ve sorunlu çocuklarla ilgili çalışmalarla sınırlı kaldığını görürüz. Oysa U.S.A, İngiltere, İspanya, Almanya, İtalya da dahil olmak üzere birçok ülkenin, çocukların kişilik özelliklerini ölçmeye yönelik envanterlere ve bu envanterlerle yapılan araştırmalara sahip olması dikkat çekicidir. Ülkemizde çocukların kişilik özelliklerini değerlendirecek ölçekler alanı çok bakirdir. Alanda çalışanları, çocuk kişiliği hakkında doğru ve yeterli şekilde bilgilendirecek yeterli test ve envanter bulunmamaktadır.
Oysa çocukların bütünsel gelişimlerini desteklemek, onları çok yönlü olarak tanımak ve anlamakla mümkün olur. Bugünün çocukları yarının yetişkinleri olacak ve duyarlı anne babalar çocuğunu en iyi şekilde geleceğe hazırlama derdinde. Onları tanımak, yeteneklerine uygun alanlarda desteklemek istiyor. Bu sebeplerle psikologlara, psikolojik danışmanlara başvuruyor. Çocukları tanıma adına yapılan çalışmalarınsa, çoğunlukla ya çocukların gelişimlerini takip etmek ya da onları zihinsel yönden değerlendirmek üzere hazırlanan materyallerden oluştuğunu; kişilik özelliklerini belirlemeye yönelik ise çok az test ya da envanter bulunduğunu görürüz. Psikologlar, psikolojik danışmanlar ve çocuk psikiyatristleri ise çocukları tanımamıza yardımcı olacak güvenilir kişilik testlerinden mahrum.
Ayrıca, Türkiye’de kullanılan çocukların kişilik özelliklerini tanımaya yönelik test ve envanterlerin, çoğunlukla projektif nitelikte olması veya kişiliğin sadece bir boyutunu (Tutum, Atılganlık gibi...) ölçmeyi amaçladığı görülür. Tüm meslektaşlar bilir ki, projektif testleri uygulama yeterliliği kazanmak uzun bir eğitim yanı sıra yoğun bir deneyim gerektirir. Öyle basit, birkaç saatlik eğitimlerle uygulanmaz, acıdır ki uygulanmaktadır. Ayrıca projektif test yorumlarının öznellikler içerebilme riski yüksektir. Bu durum bilimsel kesinliğe sahip envanterleri kullanma ihtiyacını arttırmaktadır. Çocuklarla çalışan psikologlar, eğitimciler ve çocuklar üzerinde araştırma yürüten akademisyenler; çocukların kişilik özelliklerini sağlıklı şekilde değerlendirecek güvenirliği sağlanmış, psikolojik ölçme araçlarına ihtiyaç duymaktadır. Bu ihtiyaç noktasında ülkemizdeki tüm araştırmacıların uzlaştığını ancak; çocukların kişilik özelliklerinin belirlenmesi konusunda yeterince çaba ortaya konulmadığını görürüz. Alandaki bu açığı biraz olsun kapamak , Türkiye’de yapılacak bilimsel çalışmalara katkı sağlamak; ayrıca çocukları tanıma, anlama açısından yarar sağlayacağı ümidiyle “İlk Çocukluk Dönemi Kişilik Envanteri (ESPQ), Türkiye koşullarında dilsel eşdeğerlilik, güvenirlik ve geçerlilik çalışması” başlıklı tez çalışmamı yaptım.. Yıl 2004’tü. Ve bu çalışmayla 6-8 yaş grubu çocukların kişilik özelliklerini ölçmeye yarayan bir aracı ülkemize kazandırdık. Güvenirlik, geçerlilik, dilsel eşdeğerlilik çalışmalarının otorite ismi Doç.Dr.Canan Savran ve Prof.Dr.Ayla Oktay ile titiz bir çalışma yürüttük.
Bu nokta da üzüntümü ve ilişikte şaşkınlığımı dile getirmek isterim. 2004 yılından bugüne kadar master, doktora, doçentlik çalışmalarını yürüten hiçbir meslektaşım ya da psikoloji branşına yakın benzer araştırmalar yürüten Rehberlik Psikolojik Danışmanlık, Okul Öncesi Eğitimi, Çocuk Gelişimi, Psikiyatri… gibi bölümlere ait araştırmalar yürüten hiçbir arkadaş tarafından bir kez olsun aranmadım. Üzgünüm; çünkü Türkiye sınırları içinde devlete, vakıflara ve özel kurumlara ait bir sürü üniversite, enstitü var ve oralarda her yıl yeni yeni araştırmalar yürütülüyor. Onların çoğunda çocuk için gelişim testi yanında kişilik testi kullanılması araştırmaları çok daha kapsamlı hale getirirdi. Şaşkınım çünkü yaptığım çalışmayı, YÖK’e, Marmara Üniversitesi Kütüphanesine yolladım. Şaşkınım çünkü meslektaşlarımı haberdar etmek için Kongreler de sundum. Şaşkınım çünkü tek bir çalışmada kullanmak üzere bir araştırmacı talepte bulunmadı. Eğer yaptığımız çalışmalar bilim adına bir işe yaramayacaksa maddi manevi ne için uğraşıyoruz?
KAYNAKLAR:
Adasal, Rasim (1977).Normal ve Anormal Yönleriyle Yeni Medikal Psikoloji.3. Baskı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
Digman, John M. & Shmelyov, Alexander G. (1996). “The Structure of Temperament and Personality in Russian Children”. Journal of Personality and Social P Psychology, 0022-3514, August 1, Vol. 71, Issue 2
Enç, Mitat (1984). Ruh Sağlığı Bilgisi. 9. Basım. İstanbul: İnkılap Yayınevi
Furnham, Adrian & Heaven, Patrick (2002). Personality and Social Behaviour. New York: Arnold.
Gövsa, İbrahim Alaettin (1999). Çocukta Davranış Gelişimi. İstanbul: Hayat Yayınları.
Köknel,Özcan (1995). Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Morris, Charles G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Çev. Belgin Ayvaşık, Melike Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları No: 23.
Özbatağ, Lütfi (1983). Psikolojide İlk Adım. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
Özbaydar, Sabri. (1986). Eşik Altı Uyarımlar. 2. Baskı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 1079 İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Özgüven, İbrahim Ethem (2000). Psikolojik Testler. Ankara: Opdrem Yayınları.
Coşkuner, Erol (1997). Cattell Kavramlarıyla Kişilik Tanımı. İstanbul: Davranış Bilimleri Enstitüsü No: 11.
Savran, Canan (1993). Sıfat Listesinin (Adjective Check List) Türkiye Koşullarına Uygun Dilsel Eşdeğerlilik, Geçerlik, Güvenirlik ve Norm Çalışması ve Bir Örnek Uygulama. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi.
Tolman, Barlas (1996). Toplum Bilimine Giriş. Ankara: Murat & Adım Yayıncılık.
Tuzcuoğlu, A. Semai (1996). Psikolojik Tip Belirleyicisinin Dilsel Eşdeğerlilik, Güvenirlik ve Geçerlilik Çalışması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi.
Wortman, Camille B. & Loftus, Elizabeth F. (1988). Psychology. Third Edition. New York: Alfred A. Knopf, İnc.
Hippocrates’ın (M.Ö. 460-377) yapmış olduğu çalışmalar, insan denen bu karmaşık bütünü tanıma, anlama ve değerlendirme çabalarının başlangıcı sayılır. Hippocrates, kişiliğin önemli yanlarından birini oluşturan mizaç kavramı üzerinde durur ve mizacı vücutta en çok bulunan sıvılara göre Hafif kanlı, Ağırkanlı, Karasevdalı ve Sinirli olmak üzere dört grupta toplar (Adasal, 1977; Köknel, 1995; Tuzcuoğlu, 1996; Digman ve Shmelyov, 1996).
Hippocrates’ın yapmış olduğu bu çalışmaların ışığında M.S. 2. Yüzyılda Galen (131-201) ve 18. Yüzyılda Kant (1724-1804), onun yaklaşımı kendilerine temel edinir (Köknel, 1995; Digman ve Shmelyov, 1996). 20. Yüzyıla gelindiğinde ise, bu konuda çalışma yapanlar tarafından, kişiliğin beden yapılarına göre ayrıldığı görülür. Sigaud- Mc. Auliffe; Davenpart , Viola –Pende, Galant, Kretschmer, Corman, Sheldon ve Stivens gibi araştırmacılar bu akımın başını çeker (Adasal, 1977; Enç, 1984; Köknel, 1995; Özbatağ, 1983) Jaensch, Jung, Spanger, Heymans, Wiersma gibi düşünür ve araştırmacılar ise, kişilik özelliklerinin beden yapısından bağımsız olarak, ruhsal ve toplumsal açıdan değerlendirilmesi gerektiğini savunur (Köknel, 1995; Adasal, 1977). Yine Jung’un da dahil olduğu bir üçüncü görüşle, Binet, James, O. Ward, Dumadey, Nietzsche, Schiller, Poincare, Lippmann, Rignano, Pascal ve Duhem gibi birçok araştırmacı ve yazar, bireyin dış dünya karşısında, birbirine tamamen zıt iki zihinsel durumda bulunabileceğini ve bu durumlardan birinin, her zaman görünüşteki baskınlığına göre iki temel düşünce grubu meydana getireceğini görüşünü ileri sürer (Gövsa, 1999).
İnsanları tanıma ve tanımlama yolundaki tüm bu çabaların sonucunda, ilk bilimsel çalışmaları Allport yapar (Tolman, 1996). O, çalışmalarında elli kadar kişilik tanımına ulaşır (Savran,1993; Özbaydar,1986; Ateş, 2003 ) ve bu tanımları kişiliğe bakış yönelimlerine göre sınıflandırır (Özbaydar,1986). Arkadaşı Odbert ile birlikte sözlük taraması yapan Allport, İngilizcede insan davranış özelliklerini gösteren 18.000 sıfata ulaşır (Wortman & Loftus, 1988; Furnham & Heaven, 2002; Morris, 2002; Özbatağ, 1983; Tolman, 1996). Daha sonra, bu sıfatlar arasından bireyin kişilik özelliklerini niteleyenleri, 4500’e indirmek suretiyle, psikolojik açıdan anlamlı başlıklar altında toplar. Bu çalışmayı bir sözlük haline getirir. Yapılan bu çalışmaları sürdüren Cattell, faktör analizi yöntemiyle insan davranışlarını tanımlamada bilimsel olarak 16 temel boyut belirler ve bu boyutları ölçmeye yönelik 16 PF Kişilik Envanteri’ni geliştirir. Bu envanterle birlikte yetişkinlerin kişilik özelliklerini belirleyen ilk sistemli çalışma ortaya konmuş olur (Wortman & Loftus, 1988; Furnham & Heaven, 2002; Coşkuner, 1997; Özbatağ, 1983; Özgüven, 2000). Sonrasında kişilik üzerine bir çok test ve envanter geliştirilmeye devam edilir. Ülkemizde de psikologlar tarafından; danışanları daha iyi tanımak, onları daha iyi değerlendirmek için söz konusu test ve envanterlerden sıklıkla yararlanılır. Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI), Klasik Rorschach Mürekkep Lekesi Testi, Exner Sistemi Rorschach Mürekkep Lekesi Testi, Tematik Algı Testi (T.A.T) ülkemizde yaygın olarak kullanılan kişilik testlerinden bazılarıdır.
Ülkemizde ergen ve yetişkinlerin kişilik özelliklerini temel alan araştırmalara birçok kaynakta rastlamamıza rağmen; kişilik kazanımında son derece önemli bir dönem olan çocukluk sürecine ilişkin çalışmalara ender olarak rastlarız. Çocukların kişilik özellikleri ile ilgili araştırmaların, çoğunlukla sosyo-duygusal gelişim alanı içindeki bilgilerle ve sorunlu çocuklarla ilgili çalışmalarla sınırlı kaldığını görürüz. Oysa U.S.A, İngiltere, İspanya, Almanya, İtalya da dahil olmak üzere birçok ülkenin, çocukların kişilik özelliklerini ölçmeye yönelik envanterlere ve bu envanterlerle yapılan araştırmalara sahip olması dikkat çekicidir. Ülkemizde çocukların kişilik özelliklerini değerlendirecek ölçekler alanı çok bakirdir. Alanda çalışanları, çocuk kişiliği hakkında doğru ve yeterli şekilde bilgilendirecek yeterli test ve envanter bulunmamaktadır.
Oysa çocukların bütünsel gelişimlerini desteklemek, onları çok yönlü olarak tanımak ve anlamakla mümkün olur. Bugünün çocukları yarının yetişkinleri olacak ve duyarlı anne babalar çocuğunu en iyi şekilde geleceğe hazırlama derdinde. Onları tanımak, yeteneklerine uygun alanlarda desteklemek istiyor. Bu sebeplerle psikologlara, psikolojik danışmanlara başvuruyor. Çocukları tanıma adına yapılan çalışmalarınsa, çoğunlukla ya çocukların gelişimlerini takip etmek ya da onları zihinsel yönden değerlendirmek üzere hazırlanan materyallerden oluştuğunu; kişilik özelliklerini belirlemeye yönelik ise çok az test ya da envanter bulunduğunu görürüz. Psikologlar, psikolojik danışmanlar ve çocuk psikiyatristleri ise çocukları tanımamıza yardımcı olacak güvenilir kişilik testlerinden mahrum.
Ayrıca, Türkiye’de kullanılan çocukların kişilik özelliklerini tanımaya yönelik test ve envanterlerin, çoğunlukla projektif nitelikte olması veya kişiliğin sadece bir boyutunu (Tutum, Atılganlık gibi...) ölçmeyi amaçladığı görülür. Tüm meslektaşlar bilir ki, projektif testleri uygulama yeterliliği kazanmak uzun bir eğitim yanı sıra yoğun bir deneyim gerektirir. Öyle basit, birkaç saatlik eğitimlerle uygulanmaz, acıdır ki uygulanmaktadır. Ayrıca projektif test yorumlarının öznellikler içerebilme riski yüksektir. Bu durum bilimsel kesinliğe sahip envanterleri kullanma ihtiyacını arttırmaktadır. Çocuklarla çalışan psikologlar, eğitimciler ve çocuklar üzerinde araştırma yürüten akademisyenler; çocukların kişilik özelliklerini sağlıklı şekilde değerlendirecek güvenirliği sağlanmış, psikolojik ölçme araçlarına ihtiyaç duymaktadır. Bu ihtiyaç noktasında ülkemizdeki tüm araştırmacıların uzlaştığını ancak; çocukların kişilik özelliklerinin belirlenmesi konusunda yeterince çaba ortaya konulmadığını görürüz. Alandaki bu açığı biraz olsun kapamak , Türkiye’de yapılacak bilimsel çalışmalara katkı sağlamak; ayrıca çocukları tanıma, anlama açısından yarar sağlayacağı ümidiyle “İlk Çocukluk Dönemi Kişilik Envanteri (ESPQ), Türkiye koşullarında dilsel eşdeğerlilik, güvenirlik ve geçerlilik çalışması” başlıklı tez çalışmamı yaptım.. Yıl 2004’tü. Ve bu çalışmayla 6-8 yaş grubu çocukların kişilik özelliklerini ölçmeye yarayan bir aracı ülkemize kazandırdık. Güvenirlik, geçerlilik, dilsel eşdeğerlilik çalışmalarının otorite ismi Doç.Dr.Canan Savran ve Prof.Dr.Ayla Oktay ile titiz bir çalışma yürüttük.
Bu nokta da üzüntümü ve ilişikte şaşkınlığımı dile getirmek isterim. 2004 yılından bugüne kadar master, doktora, doçentlik çalışmalarını yürüten hiçbir meslektaşım ya da psikoloji branşına yakın benzer araştırmalar yürüten Rehberlik Psikolojik Danışmanlık, Okul Öncesi Eğitimi, Çocuk Gelişimi, Psikiyatri… gibi bölümlere ait araştırmalar yürüten hiçbir arkadaş tarafından bir kez olsun aranmadım. Üzgünüm; çünkü Türkiye sınırları içinde devlete, vakıflara ve özel kurumlara ait bir sürü üniversite, enstitü var ve oralarda her yıl yeni yeni araştırmalar yürütülüyor. Onların çoğunda çocuk için gelişim testi yanında kişilik testi kullanılması araştırmaları çok daha kapsamlı hale getirirdi. Şaşkınım çünkü yaptığım çalışmayı, YÖK’e, Marmara Üniversitesi Kütüphanesine yolladım. Şaşkınım çünkü meslektaşlarımı haberdar etmek için Kongreler de sundum. Şaşkınım çünkü tek bir çalışmada kullanmak üzere bir araştırmacı talepte bulunmadı. Eğer yaptığımız çalışmalar bilim adına bir işe yaramayacaksa maddi manevi ne için uğraşıyoruz?
KAYNAKLAR:
Adasal, Rasim (1977).Normal ve Anormal Yönleriyle Yeni Medikal Psikoloji.3. Baskı. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
Digman, John M. & Shmelyov, Alexander G. (1996). “The Structure of Temperament and Personality in Russian Children”. Journal of Personality and Social P Psychology, 0022-3514, August 1, Vol. 71, Issue 2
Enç, Mitat (1984). Ruh Sağlığı Bilgisi. 9. Basım. İstanbul: İnkılap Yayınevi
Furnham, Adrian & Heaven, Patrick (2002). Personality and Social Behaviour. New York: Arnold.
Gövsa, İbrahim Alaettin (1999). Çocukta Davranış Gelişimi. İstanbul: Hayat Yayınları.
Köknel,Özcan (1995). Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Morris, Charles G. (2002). Psikolojiyi Anlamak. (Çev. Belgin Ayvaşık, Melike Sayıl). Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları No: 23.
Özbatağ, Lütfi (1983). Psikolojide İlk Adım. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
Özbaydar, Sabri. (1986). Eşik Altı Uyarımlar. 2. Baskı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 1079 İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
Özgüven, İbrahim Ethem (2000). Psikolojik Testler. Ankara: Opdrem Yayınları.
Coşkuner, Erol (1997). Cattell Kavramlarıyla Kişilik Tanımı. İstanbul: Davranış Bilimleri Enstitüsü No: 11.
Savran, Canan (1993). Sıfat Listesinin (Adjective Check List) Türkiye Koşullarına Uygun Dilsel Eşdeğerlilik, Geçerlik, Güvenirlik ve Norm Çalışması ve Bir Örnek Uygulama. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi.
Tolman, Barlas (1996). Toplum Bilimine Giriş. Ankara: Murat & Adım Yayıncılık.
Tuzcuoğlu, A. Semai (1996). Psikolojik Tip Belirleyicisinin Dilsel Eşdeğerlilik, Güvenirlik ve Geçerlilik Çalışması. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi.
Wortman, Camille B. & Loftus, Elizabeth F. (1988). Psychology. Third Edition. New York: Alfred A. Knopf, İnc.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "İlk Çocukluk Dönemi Kişilik Envanteri (Espq) Nedir?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Uzm.Psk.Tuğba DEMİRÖZ'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Uzm.Psk.Tuğba DEMİRÖZ'ün izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
ilk çocukluk dönemi, kişilik envanteri, espq, türkiye koşullarında dilsel eşdeğerlilik, güvenirlik ve geçerlilik çalışması, 16 pf kişilik envanteri, minnesota çok yönlü kişilik envanteri, mmpı, rorschach mürekkep lekesi testi, exner sistemi, projektif testler, zeka testleri, gelişim testleri
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
