POLİKİSTİK OVER SENDROMU
POLİKİSTİK YUMURTALIKLAR

Özet
Polikistik overler (PCO), yumurtalık etrafında çok sayıda 3-8 mm arasında basit kistler ihtiva eder. Normal yumurtalıklarda ise bu kistlerin ortalama yarısı kadar kist mevcuttur. PCO'lerde bulunan bu kistler aslında içinde ovum bulunan gelişmemiş folliküllerdir. Bu folliküllerden yumurta serbestleşmesi (ovülasyon) olmaz. Polikistik over sendromu (PCOS) kadınlarda hormonal dengesizlik yaratan bir durumdur. Adet düzenini bozar, erkek tipi kıllanmaya ve infertilite problerine yol açabilir. Tedavi edilmezse zamanla diabet, kalp hastalığı gibi ciddi problemlere neden olabilir. PCOS 'u onlu yaşlarda başlar ve PCOS tedavisi hastalığın semptomlarını kontrol altında tutarken, ileri yaşlarda olabilecek risklerden de hastaları korur.

PCOS Semptomları

Üreme çağındaki (12-45 yaş) PCOS'lu kadınların yaklaşık %5-10' unda semptomlar mevcuttur.Yine bu çağda kadınlarda en sık rastlanan endokrin problem PCOS'dur.

Yumurtalıklarda PCOS tespit edildiğinde aşağıdaki semptomlar (belirtiler) ortaya çıkar:
Menstruel bozukluk: Düzensiz ve seyrek adet kanamaları,
Metabolik sendrom: Aşırı kilo alma, insülin rezistansı.
Maskulinize hormon düzeylerinin artması: Vücutta kıllanma (hirsutizm), saçların seyrekleşmesi, akne.

PCOS Nedenleri

PCOS genellikle genetik geçiş gösterir. Ailesinde diabetli, yüksek kollesterollü ve PCOS'lu bireyler olanlarda daha sık rastlanır. Ayrıca aşırı kilolu olmak ve özellikle aşırı insülin salgısı olması PCOS'nu tetikler. İnsülin seviyesinin artması, androjen hormonunun üretimini ve aktivitesini artırarak PCOS semptomlarının ortaya çıkmasına zemin hazırlar.

PCOS'lu pek çok kadında hormonal dengesizlik mevcuttur. Testesteron, LH düzeyi ve prolaktin seviyesi yükselir, sex hormon binding globulin seviyesi ise düştüğü için testesteron hormonu daha aktif hale geçerek etkisini kıllanma ve saç dökülmesi, yumurtlama bozukluğu şeklinde belli eder.

PCOS Tanısı

PCOS sık rastlanan ve kadın yumurtalıklarının çalışma şeklini etkileyen bir durumdur. PCOS tanısını koyabilmek için aşağıda yazılan semptomlardan en az ikisinin bulunması gerekir:
-Yumurtalıkların kenarı boyunca dizilmiş çok sayıda kist (polikistik overler).
-Yumurtalıklarda yumurtlama olayının başarısız olması (anovülasyon).
-Erkek hormonlarının normalden daha yüksek ya da normalden daha aktif olması.
PCOS'da androstenedion, testesteron gibi androjen düzeyleri yükselir. DHEASO4 düzeyleri 700-800 mcg/dl'ye kadar yükselmesi büyük oranda böbrek üstü bezi disfonksiyonu ima eder, çünkü bu hormon yanlızca böbrek üstü bezi tarafından yapılır.

Ultrasonik İnceleme İle PCOS Tanısı Net Olarak Konabilir mi?

Ultrasona bakılarak PCOS teşhisi net olarak konulamaz. Birçok kadında, PCOS olmadığı ve bu sendromun hiçbir semptomu olmadığı halde yumurtalıkları PCO şeklinde izlenebilir. Bazı kadınlarda (ortalama %30) ise ultrasonda yumurtalıkları normal görülmesine rağmen PCOS mevcut olabilir. PCOS da ultrasonda en önemli özellik yumurtalıklarda periferal yayılımlı 10 veya daha fazla follikülin bulunması ve daha önemlisi stromal parlaklığın izlenmesidir.

PCOS Tedavisi

PCOS tedavi edilemez, fakat semptomlar ortadan kaldırılabilir. PCOS'lu hastalarda semptomlardan yalnız biri olabileceği gibi çok sayıda semptom birarada da olabilir. Tedavi alternatifleri kısaca şu şekilde özetlenebilir:

• -Diyet Yapmak: Ağırlık kaybı için sıkı bir diyet programı tavsiye edilmeli. Kiloya bağlı olarak insülin rezistansı başladığı zaman bu durumu düzeltmek amacıyla glucophage (metformin) tedavisine başlanmalı.Ağırlık kaybı ve ideal kiloya gelmek PCOS hastalarda insülin rezistansı, testesteron yüksekliği, yumurtlama bozukluğu, saç kaybı gibi semptomları büyük oranda düzelmesine olanak sağlar. Ağırlık kaybı için uygun bir diyetisyen önerilerine ilaveten her gün yaklaşık bir saat kadar egzersiz yapmak gereklidir.
  -Hormonal Tedavi: Androjen hormonu fazlalığını bloke eden özel formüllü doğum kontrol ilaçları ya da anti-androjenik ilaçlar verilmelidir. Yüzde aşırı kıllanma ve saç kaybına neden olan testesteron hormonunu bloke etmek için cyproterane acetate, spironolactone, flutamide, finasteride gibi antiandrojen tedaviler uygulanabilir. Ayrıca kıl folliküllerinde bulunan ve kılların büyümesini sağlayan enzimi bloke eden kremler (eflornithine krem) kullanılabilir.
  -İnfertilite Tedavisi: İnfertilite problemi ortaya çıkan hastalar için ovülasyon sağlayan clomifene citrale (Clomid) tedavisi verilmeli, bu tedavi başarısız olursa IVF tedavisine başvurulmalıdır.
  -Laparoskopik Ovaryan Drilling (LOD): LOD adı verilen cerrahi yaklaşımla polikistik overleri tedavi etmek tıpkı gonodotropin tedavisi kadar etkilidir. LOD sonucu, testesteron ve LH hormonu düşer, FSH hormonu yükselerek yumurtalıklarda follikül gelişimini ve yumurtlamayı sağlar.
  -Akne Tedavisi: PCOS tedavisi ile akneler düzelmediği takdirde alternatif akne tedavilerine başvurulmalıdır.

PCOS'a Bağlı İleri Yaşta Görülebilen Semptomlar (Prognoz)

Aşırı kilo alma sonucu yaş ilerledikçe kan basıncında yükselme (hipertansiyon), kan kolesterol seviyelerinde yükselme, insülin rezistansı ve Tip II diabet hastalığı ortaya çıkabilir. Ayrıca yıllarca devam eden adet düzensizliği ve adetlerin seyrek olması nedeniyle ileri yaşlarda rahim iç tabakasından menşe alan endometrial kanser olasılığı da bir miktar artar. Fakat rahim kanseri olasılığı günümüzde kullanılan oral kontraseptifler (doğum kontrol ilaçları) veya hormonal rahim içi araçları (intrauterin sistem) nedeniyle oldukça nadirdir.

Özet olarak PCOS'lu kadınların semptomları tedavi edilmediği takdirde ilerki yaşamlarında karşılaşabilecekleri sağlık sorunları şunlardır:

• -Rahim kanseri: Endometrial hiperplazi, endometrial kanser.

• -Hipertansiyon
  -İnsülin rezistansı: Tip II diabet. PCOS'lu kadınlar gebe kaldıkları zaman gestasyonel diabet için adaydır.

• -Kolesterol yüksekliğine bağlı damar sertliği (atheroskleroz).

• -Obesite, yağlı karaciğer.
  -Kalp hastalığı
  -Akantozis nigrikans: Kasıklarda ve koltuk altlarında derinin koyu renk alması.
  -Depresyon.
  -Otoimmün troidit
  -Gebelikte düşük riski.

(Makale Yazım Tarihi: 15.02.2012-Op.Dr.Kutlugül Yüksel)
Op. Dr. Kutlugül Yüksel
Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı