İrade insanı cismaniyet ve hayvaniyetten ayıran önemli bir mefhumdur. İrade olmasaydı kişinin taştan bir kediden farkı olmazdı fakat iradenin kontrolü ve yönetimi çok önemlidir.
İradenin kelime manası istemektir. Çoğu zaman toplumsal olarak ağızlara pelesenk olmuş iradem zayıf, irademi yönetemiyorum kelimelerinin altında aslında ‘isteme’nin zayıf olduğu sonucuna varılır. İrade insanın işlediği bir maden hükmündedir. Çok beslersek de bir çiçek misali solabilir. Şımarık bir çocuk misali biraz olumsuz durumlara alıştırmak zorluklara katlanmak kişinin irade eşiğini yükseltmesi gerekir. Her zaman her istediğini verirsek sonra olmadık yerlerde olmadık şeyler talep eder onu da vermek zorunda kalırız.

İrade ve denetim gücü her insanda farklıdır. Bazıları bilenlerdir. Bazıları ise yapa(bilenler)dir. Bu nokta da ayrım çok önemli, kal değil hal insanı olmak önemlidir. Söylediğinin değil eylediğinin insanı.

İrade terapi nasıl yapılır, yönetimi nasıl elimize alırız peki? Sistematik bir duyarsızlaştırmayla mümkün olacaktır bu durum. Önce çok sevdiğimiz vazgeçemeyeceğimizi düşündüğümüz (tv izleme, çikolata yeme, uyuma) 5 şeyi 5 gün boyunca yapmamaya çalışalım ufak bir alıştırma ile bilinçaltımıza isteyince oluyor mesajını verelim. Sonra gün sayısını arttıralım her istediğinde her istediğine ulaşamayacağını anlamak önemlidir. Bunu dini literatürlerde itikâf veya riyazat olarak da düşünebiliriz. Psikolojide irade denetimi olan şey dinde nefs terbiyesidir. Psikolojinin bilinen kuramcılarından birisi olan Maslow bu konuyu hiyerarşi piramidi ile tanımlamaya çalışmıştır. Her insan kendini gerçekleştirme adına büyük bir mücadele içerisinde yaşıyor. Önce fiziksel ihtiyaçlarımız yeme içme, sonrasında sığınma ve barınmayı içeren yaşam alanı oluşturma ihtiyacı gelir. Bu basamaklar insani arayışlar olmamakla birlikte hayvanat âleminin de yaptığı şeylerdir. Hiyerarşi piramidinde farklılığımız sevme ve sevilme basamağında başlar. Sevme yetisi insan özgü bir şeydir. Hayvan öfkelenebilir ama sevgi duygusu insanın var oluşunun mayasıdır ki bu hazza varmak kişinin kendi mayasını keşfetmesi demektir. Sonrasında insan saygı duyulmak ister, değerli olmak ister ve kendini gerçekleştirir. Nefs katmanlarında da böyledir. Bu basamaklar nefs-i emareden nefs-i levvameye ordan mutmaine kadar çıkar ama her basamak bir alttan çıkmanın mücadelesidir. Aynı katta kalmak kasvet ve sıkıntı doğurur. Günümüzde içimde bir sıkıntı var diye başlayan cümlelerin açımı budur. Velhasıl kişi kendini bilirse her şeyi bilir ve kendisini kontrol edebilen dünyayı kontrol edebilir.

Son olarak Özdemir Asaf’ın kendi kendimizle savaşımızı anlatan bir dörtlüğünü paylaşmak istiyorum. İçimizdeki barışı ancak mutlak tanıma, farkındalık ile sağlayabiliriz.


Dün sabaha karşı kendimle konuştum
Ben hep kendime çıkan bir yokuştum
Yokuşun başında bir düşman vardı
Onu vurmaya gittim, kendimle vuruştum…