Bilinmeyen her şey insan için, içinde tedirginlik barındır. Bu her konu da böyledir. Bilmediğiniz bir denizde yüzmek, daha önce hiç yemediğiniz bir yemeği yemek, daha önce hiç davranmadığınız gibi davranmak..
Çoğu çocuk için yeni başlayacağı okul heyecan vericidir. Bir yetişkin için iş yerinde ilk gün.. İkisinin de temelinde bilinmezliğin yarattığı bir kaygı vardır. İnsanlar için kontrol edebilecekleri miktarda bilinmezlik katlanılabilir bir durumdur. Hatta bazen motive edicidir. Bilinmezlik bazen bizleri başarmaya zorlar daha çok çalışmaya, daha hızlı yürümeye daha çok düşünmeye. Fazla bilinmezlik ise bizi kaygıya zorlar, kaçınmaya, hareketsizliğe.
Bu durum bana kaplumbağaları hatırlatır. Kendilerini güvende hissetmek için kafalarını kabuklarına çekerler. Çünkü bu onlar için alışılmış ve en ilkel davranışlarıdır. Bildikleri en güvenli yoldur. Çoğu zaman işe yaramış olsa bile her zaman işe yaramaz. Bazen bir yangının ortasında kafasını kabuğuna çekmesi değil harekete geçip kaçması gerekir.
Bazı ilişkilerde böyledir. Bitmesi gerekir ama bitemez. Çünkü içinde ki acı aşina olduğumuz bildiğimiz ve kontrol edebildiğimizi düşündüğümüz acıdır. Eğer biterse, sonrası sadece tahmine açık belirsizliktir. Bu yüzden bırakmayız. Belirsizlikten korktuğumuz için yangının etrafımızı sarmasına izin veririz. İstemsiz olarak sağlıksız bir ilişkide sağlıksız örüntülerin devam etmesine katkı sağlar ve belki de ileride daha çok üzülmemize neden olacak olayların temelini atmış oluruz.
Bazen de savunma mekanizmalarımız bu düzen üzerine kurulur. Psikoterapi de en sık karşılaştığım durumlardan biridir. En çok duygularını bastırarak hayata tutunmaya çalışan danışanlarımda gözlemlerim. Duygularını bastırarak acıdan kaçınabileceklerini ön görürler. Fakat bu temelde sağlıksız ilişkiler deneyimlemelerine neden olur. Çünkü duygularımız onları bastırmak yerine dinlemeye başladığımızda başkalarıyla güvenli ve gerçek bağlar kurmamıza yardımcı olur.
Bu davranışların en temel motivasyonu bilinmezliğe karşı güvende kalma arzusudur. Bildiğimiz en güvenli yol hep gittiğimiz yoldur düşüdür, aşinalıktır. Bu yüzden değişime dirençliyizdir.
Beyin yarattığımız kalıpları takip eder ve bu kalıpları kırmak zaman ister. Başka biri tarafından bir daha sevilemeyeceğini düşündüğü için mutsuz olduğu halde ilişki içinde kalmakta, bir daha iş bulamayacağı için patronunun mobingine boyun eğmekte buna örnektir. Yüzmeyi bildiğiniz halde boğulacağınıza dair kuvvetli bir inancınız varsa denize girmekten kendinizi alıkoyarsınız. Hatta muhtemelen boğulmak için kendinize alan açarsınız. Çünkü beyin kendini doğrulamak için bir yol bulur. Biz buna öğrenilmiş çaresizlik de deriz.
Çok sevdiğim bir kitap şu satırlarla biter; Hayat bir denge işi ve hepimiz ipin üzerinde kalmaya çalışıyoruz. Hayatta düşmemize yol açan ve tabi ki bize destek de olan herhangi bir anda nasıl hissettiğimizi etkileyen şeyler – bunlar tipik olarak ruh halini, ilişkileri, sağlığı, stresi ve çevreyi içerir. Sürekli bir duygusal değişim, deneyimlemeyi son derece normal hale getirir. Hayatta neler olacağı ön görülemez ve onun kaçınılmaz iniş çıkışlarıyla baş etmenin en iyi yolu bu gerçeği kavramaktır ve denge kurmaktır.
Değişimden korkarız, değişimin ne getireceğini bilmediğimiz için. Başarısız olmaktan korkarız, mutsuz olmaktan korkarız. Uyum sağlayamamaktan korkarız. Bu yüzden hareket etmeyiz. Ama bu ihtimaller yüzünden daha mutlu olma, daha iyi hissetme ihtimalinde de oluruz.
“Yapabileceğinizi düşünüyorsanız da yapamayacağınızı düşünüyorsanız da haklısınız.”
Henry Ford