Çocuk Resimlerinin Klinik Değerlendirmedeki Yeri

Resim psikoterapide H. Morgenstein tarafından ilk kez kullanılır.1946 yılında Prof. Havyer konuşmayan bir erkek çocuğunun tedavisi için Morgenstein’e yönlendirir. Hiç konuşmayan, sözlü iletişimin mümkün olmadığı bu vakada resmin terapi yöntemi olarak kullanılabileceği düşünülmüştür. Morgenstein çocuğun çizimlerinde şiddet içeren öğeler olduğunu fark ederek bunları hadım edilme korkusu ve kaygı olarak yorumlar. Terapi sonrasında çocuk konuşmaya başlar “resimleri ise konuşmayı bırakır”.
Sanatsal değerlendirmeler çocukların düşüncelerinin yansıtılmış tablosunu ortaya çıkarır. Sözlü iletişimin henüz gelişmediği dönemlerde ya da açık açık duygularını anlatamayan çocuklarda resim severek katılabilecekleri, çocukları korkutmadan duygularını düşüncelerini yansıtmalarını sağlayan değerlendirme aracıdır.
Çocuk çizimleri çocuğun iç dünyasını yansıtır, onların duygularının düşüncelerinin aynasıdır. Terapistler çocuk çizimleriyle çocuğun motor gelişimi, sosyal gelişimi, duygusal gelişimi le ilgili ayrıntılı bilgiler verir. Onların iç dünyasını anlamamızı sağlayan çizimler kırgınlıklarını, hislerini, duygusal problemlerini ve beklentilerini anlamamızı sağlarlar. Resimler çocukların kişilik değerleri, algıları ve kişilerarası ilişkileri hakkında bilgiler verirler.
Resim testleri projektif yöntemlere dayandırıldığından dolayı çocuğun iç dünyasının anlatım aracıdır. Projektif yöntemler kişilerin duygularını, hislerini, kişilerarası ilişkilerini semboller veya resimler aracılığıyla aktarılmasını sağlarlar. Çocuk resimlerinin klinik değerlendirmede kullanılmasında yaygın olarak kullanılan testler şunlardır:

1. Goodenough: Bir Adam Çiz Test
2. Machoover: Bir İnsan Çiz Testi
3. Kinetik Aile Çizimi Testi
4. John Buck: Ev Ağaç İnsan Çiz Testi
5. Maurie Porot: Bir Aile Çiz Testi




GoodEnough Harris– Bir İnsan Çiz Testi
Bir insan çiz testi Türkiye'de sıklıkla uygulanan projektif yöntemler arasındadır. 1926 yılında Goodenough tarafından geliştirilmiştir. Goodenough çocuklar için resim yapmanın zekâ ölçüsü olarak kullanabileceği var sanısına dayanarak bu testi geliştirmiştir. Evrenselliği ve çocuklarca tercih edilmesi sebebiyle diğer figürlerin kültürlerarası değişiklik gösterebileceği düşünülerek insan figürü seçilmiştir. Daha sonraları bu testin zekânın yanı sıra kişilik özelliklerini de ortaya çıkarttığını belirtmiştir (Malchiodi, 2013).
Bu test genel olarak dört- on iki yaş grubu arasındaki çocuklara uygulanabilir. Goodenough resimleri değerlendirirken vücut oranlarının çizilen detaylara ve çizimde gösterilen motor koordinasyonu dikkate alır. İnsan figüründe ki belirlenen 51 temel bölümüne göre çizimler değerlendirilerek her bir bölüm ayrı ayrı puanlar alarak toplam puanlar elde edilir. Goodenough’ın görüşleri daha sonraları 1948'li yıllarda ve Buck,
Machover ve diğer araştırmacılar tarafından savunulmuştur. Diğer teorisyen ve araştırmacılarda çocuk resimlerinin kişilik özellikleri ve gelişimin belirleyicisi olduğunu belirtmişlerdir (Koppitz, 1968).
Bir insan çiz testi Türkiye'de sıklıkla çocuğun duygusal durumunu incelemek için projektif bir test olarak uygulanmaktadır. (Özer, 2009). Türkiye'de bir insan çiz testi üzerine yapılan çalışmalarda Uçman (1972) zihinsel bir gelişim testi olarak bu testin ilkelerini geliştirmiştir. Diğer çocuk testleri gibi bir insan çiz testinin puanlamasında tartışmalara açıktır. Doğru ve arkadaşları (2010) çocuk çizimlerinin batı normlarına göre yapıldığını ileri sürmüşlerdir. (Doğru, 2006). Yavuzer(2016) ise çocuk çizimlerindeki kültür özelliklerine dikkat edilmediğini belirtmiştir (Kağıtçıbaşı, 2013).
1.5.2. Bir İnsan Çiz Testi - Machover
Machover’ın bir insan çiz testi yansıtmacı resim testleri içerisinde en tanınmış testler arasındadır. Klinik değerlendirmede insan figürü çalışmaları üzerine geliştirilmiş önemli bir değerlendirme aracıdır. Test hala pek çok klinisyen ve araştırmacı tarafından kaynak gösterilir. Machover’a göre bir insan çiz denilen kişinin çizdiği insan figüründe ki kişi kendisidir, doğrudan kendi kişiliğinin dürtülerini isteklerini endişelerini yansıtır. Machover insan figürlerinin parçalarındaki düğmeler, cepler desenler gibi detaylara belirli sembolik anlamlar belirtmiştir. (Machover, 1968). Yapıtlarında belli özelliklere belli anlamlar yüklediği görülür. İnsan çizimlerindeki boyut, çizgi ve gölgeleme gibi yapısal niteliklerin vücudun parçalarından daha anlamlı olduğu vurgulamaktadır (Malciodi, 2013) .
Machover bir insan çiz testi çocukların duygusal durumları ve kişilik özellikleri hakkında bir fikir sahibi olmasını sağlayan çizim testlerinden birisidir. Çocuğa bir insan çiz yönergesi verilerek ilk resmi çizmesi söylenir, ardından ise çocuktan ilk çizdiği insan resminin farklı cinsiyetinde bir insan figürü çizmesi istenir. Çocuğun ilk çizdiği resim, çocuğun cinsel yönelimi ve özdeşimini yansıtır. Çizimlerin yorumunda resmin boyutu, sayfadaki konumu, oran orantı, çizim şekli ve insan figürünün uzuvlarının çizim sırası, büyüklüğü- küçüklüğü göz önünde bulundurularak yorumlanır.
30
1.5.3. Ev- Ağaç- İnsan Testi John Buck (1948-1966)
Buck 1948 yılında geliştirdiği HTP/ “Ev Ağaç İnsan Testi” en kıymetli yansıtmacı testlerden birisidir. Ev, ağaç ve insan bu üç obje küçük çocuklar tarafından iyi bilindiği ve çağrışımları yansıtmacı malzemeyi yaratabildikleri için seçilmişlerdir. Buck, bu testin bilinçli ve bilinçsiz çağrışımları belirttiğini söyler. (Malchiodi, 2013).
Ev resminin evde yaşayanlarla ilgili bilgiler verdiği, ağaç resminden ise çocuğun psikolojik gelişimi, çevresiyle olan ilişkileri hakkında fikir alınabileceği düşünülmektedir. Çocuğun resmettiği insan resmi ise kendisine dair düşünceleri hakkında bilgi vermektedir. Test değerlendirilirken objelerin sayfada bulunduğu yer, ayrıntılar, perspektif, oran ve renk kullanımı, çizimin boyutu, kalem darbeleri göz önünde bulundurulur. Ayrıca, insan figürünün her bir parçası evin ve ağacın her bir bölümü ayrı ayrı farklı anlamlarda yorumlanır (Leo, 1983).
1.5.4.Kinetik Aile Çizim Testi
Kinetik aile çizim testi çocukların aile arasındaki iletişimi nasıl yansıttığını gözlemleyebildiğimiz projektif yöntemlerden birisidir. Aile resimleri çocukların yaşamlarındaki önemli kişiler ile olan ilişkilerini, ailelerindeki ilişkiyi ve sınırları nasıl yansıttıkları bize gösterir (Sayıl, 2004).
Kinetik aile çizim testinin uygulanmasında çocuğa kâğıdı yatay olarak kullanarak bir aile resmi çizmesi ve ailedeki tüm bireylerin bir şeyler yapıyor olarak çizilmesi yönergesi verilerek hareketli bir aile çizmesi istenir. Bu test kişinin hem ailesini hem de kendisi ile ilgili duygularını yansıtır aile yaşantısının içerisindeki rolleri görevleri aile bireyleri ile aile bireylerinin birbirleriyle olan ilişkileri hakkında bilgi verir, çocukların duygularını ve ruh halini anlamamıza yardımcı olur (Üstün E. Metin A. Ö., 2011).
Bu çizim testini oluştururken Kaufman ve Burns (1972) yaklaşık on bin çocuktan elde ettikleri verilerle geçerlilik ve güvenilirlik çalışmalarını oluşturmuşlardır. Çizimleri daha detaylı incelemek için dört boyuta ayırmışlardır. Birincisi bireysel figürlerin özellikleri, ikincisi stil ve kompozisyon, üçüncüsü sembol, dördüncüsü ise harekettir. Bireysel figürlerin özellikleri; eksik çizilmesi, abartılmış figürler, figürlerin silinmesi ve çizimlerin arka sayfaya devamı şeklinde boyutlara ayrılmıştır. Testin stil boyutu ise figürlerin çizimde nasıl dizildiği ile ilgilidir. Figürlerin boyutu, bazılarının diğerlerine göre daha aşağıda çizilmesi, kâğıdı bölerek kullanma resimlerde karşılaşabileceğimiz özelliklerdendir (Akkapulu, 2010).
Burns ve Kaufman resimlerde 36 Sembol belirlemişlerdir, sembollerin psikanalitik olarak anlamlarının açıklanması yapılmamıştır. Resimleri incelemedeki son boyut ise figürlerin hareket boyutlarıdır. Yakalama, resim çizme, yemek yemek, yüzmek gibi hareketler bireyler arasındaki duyguları yansıtır. Burns ve Kaufman buldukları toplam 87 hareketin aile bireyleri ile ilişkilerini yansıttığını belirtmiştir (Üstün E. Metin A. Ö., 2011).
Kinetik aile çizim tekniği ile aile bireylerinin etkileşimleri ortaya çıkabileceği gibi ailenin nasıl bir kültüre ait olduğu hakkında ipuçları da yansıtır. Çizimlerdeki figürler çocukların geçmişlerine ait kültürü aktararak ailenin yaşadığı kültürü semboller yoluyla anlatılır.
Kaufman ve Burns’un 1972 de yaptığı çalışmalarda cinsiyet farklılığını aile içindeki rolleri etkilediği görülmüştür. Anne figürünü kız çocukları % 14 oranında yemek pişirirken, erkek çocukları ise %16 oranla çizmişlerdir. Kız çocuklarının %6 sı kendilerini oynarken resmetmiş, erkekler ise %13 oranında kendilerini oynarken yansıtmışlardır (Burns, 1972).
Yapılan birçok araştırmada gözlenmiştir ki, kinetik aile çizim testi birçok ülkede ve farklı kültürlerde kullanılmıştır. Resim yapmak, çizimlerini yansıtmak tüm çocuklar için evrenseldir. Bu sebeple klinik değerlendirme aracı olan çocuk resimleri farklı kültürlerde de kullanılabilen bir araç olmuştur.
1.5.5. Bir Aile Çizim Testi- Maurie Porot
Bir aile çiz testi insan çiz testi temel alınarak Maourie Porot tarafından geliştirilmiş projektif bir testtir. Testin amacı çocuğun ebeveynleri ve aile içindeki bireylerle ilişkilerini nasıl değerlendirdiğini anlamaktır.
Maurie Porot’un geliştirdiği bir aile çiz testi çocuğun bakış açısından aile işlevlerini değerlendirme konusunda ipuçları verir. Aile çiz testinin uygulanmasında çocuğa ailenin resmini çiz yönergesi verilerek aile resmi çizmesi istenir. Çocuk uygulama sırasında renkli boya kalemleri, kurşun kalem ve silgi kullanabilir. Aile resmi çizilirken terapist aile bireylerinin çiziliş sırasını ve çizimi yaparken zorlandığı kişiyi kontrol etmeli izlemelidir. Resimler yorumlanırken çizimlerin sırası önemlidir, çocuğun aile içerisinde bireyleri resmetme sırasının kendisinde taşıdığı öneme göre çizdiği ve ilk olarak özdeşleştiği kişiyi sayfanın sonuna çizdiği kabul edilir. (Akkapulu, 2010). Testin değerlendirilmesinde ikinci önemli nokta ise çizilen kişilerin sayfadaki yatay sıralarıdır, ön sıralarda aile içindeki en çok önem taşıyan bireyler yer alır.