Şimdiki çocuklar şeklinde ötekileştirdiğimiz yeni nesil, farkında olmadan sergilenilen davranışlar, kime göre doğrular, kime göre yanlışlar. Eski zaman ile yeni zaman nesil ayrımını neye göre yapıyoruz? Daha mı bilinçlendik yoksa daha mı bilinçsizleştik... Hadi gelin bugün de kurallar ve sınırlardan bahsedelim.
Okul öncesi çocukların ailelerine düzenlenilen eğitimlerimde ilk sorum olur ‘Evimizin kuralları ve sınırları var mı?’ diye. Çünkü yanlış bilinmesi ve uygulanması sonucunda çocuk kurallara uymayı reddediyor. O yüzden kural ve sınırlar gereklidir. Sınırlara ihtiyaç vardır çünkü çocuklar onaylanan davranışın ne olduğunu, kendilerinden neyin beklendiğini, nereye kadar gidebileceklerini ve nerede durmaları gerektiğini bilmek isterler. Bu sınırlar anlaşılır ve tutarlı olduğu takdirde çocuklar tarafından daha kolay izlenebilir, ilişkileri tanımlar. Örneğin, burada yetkili kim, nereye kadar ilerleyebilirim, çok ileri gidersem ne olur, gibi… Aynı zamanda çocuğun güvenliliğini sağlar ve büyümenin ölçütüdür. Kurallar sadece çocuk için değil o evde yaşayan anne baba içinde ayrı şekilde düzenlenmelidir. Kurallar ve sınırlar hayat düzenler o yüzden her birey için uygun davranışlar belirlenmelidir.
Kural koyarken özellikle gözden kaçırılan bir noktaya değinmek istiyorum. Düşünün bakalım sizlere zorla yaptırılan bir durum olduğunda kendinizi nasıl hissediyorsunuz? Oldukça kötü olsa gerek… İşte çocuk da aynen bu şekilde hissediyor. ‘Eve gelir gelmez ödevlerini yapacaksın, şu saatte yatacaksın, televizyon izlemek yasak… ‘ şeklindeki bütün sınırlar hayatı anlama yönünde ‘Emirlere boyun eğmeliyim’ i öğretir. Oysaki bunun yerine ‘Bu evin kuralları var ve hepimiz bu kurallara uygun davranmalıyız.’ olmalıdır ve çocuğa sunulması gereken davranış şöyledir. 5 seçenek verilmelidir. Örneğin ödev yapma ile ilgili bir kural konulacak ve seçeneklerdeki saat dilimleri ailenin isteği üzerine düzenlenecek fakat seçim yapan kişi ebeveyn değil çocuk olacaktır. Bu şekilde davranıldığında kuralı koyan yine anne ve babadır ve çocuğun anladığı; ‘Bu evin bazı kuralları var ve ben 3. seçenekte ki ‘Okuldan geldikten sonra dinlenip derslerime çalışacağım.’ kuralını seçiyorum. ‘Davranışı yapmak istedim, bana saygı duyuluyor ve benim fikirlerime önem veriliyor.’ Eğer bu ufak ayrıntı gözden kaçmaz ise çocuğun öz benliğinde de gelişmeler sağlanmış olur.
Biraz da aile tutumlarından bahsetmek istiyorum çünkü sergilediğimiz her davranış çocuğun kişilik yapısında oldukça etkilidir. Anne baba tutumları 3 şekildedir. Bunlar otoriter tutum, izin verici tutum ve demokratik tutum şeklindedir. Eğer otoriter ve izin verici tutumu sergilersek sonuçların da çocuklarda öfke, korku, geri çekilme, inatçılık, kuralları reddetme, söylenenleri duymazdan gelme ve sınırları test etme şeklinde olacağını bilmeliyiz. Doğru olan demokratik tutumu sergilersek, sonucu çocuk gelişiminde daha çok iş birliği, sınırların daha az test edilmesi, kendi başlarına problemlerini çözmeleri ve ebeveynin sözlerini ciddiye aldıkları görülür. Ayrıca demokratik tutumda çocuğun öğrendiği sorumluluk, bağımsızlık, benlik kontrolü ve iş birliğidir.
Unutulmamalıdır ki sağlıklı bir aile ortamı için önce sizin kendinizi iyi hissetmeniz önemlidir. Sizin kendi ailenizin size karşı sergilediği tutum eğer demokratik tutum değilse değişim gereklidir. Alıştığınız tutumdan kopmak başlangıç olarak zor gelse de zamanla hayatınızı kolaylaştıracağı için tercih edilecektir. Kural ve sınırlarla ilgili olarak verecek olduğum bazı ipuçları şu şekildedir; okuldan geldiğinde dinlenmesi için belli bir süre verilmelidir, yemek ve uyku saatleri düzenli olmalıdır, ödev yapmasının neden önemli olduğu, onun anlayabileceği dilde anlatılmalıdır (zorunluluktan dolayı, özenmeden ödevlerini aceleyle bitirmemeleri için), televizyon izleyeceği saatler kısıtlı olmalıdır (yaş aralığı burada oldukça önemlidir), misafirler geldiğinde kurallar konusunda esnek davranılmalıdır. Ayrıca kural ve sınırlar koyulurken çocuğun seviyesine inilmeli ve göz teması kurulmalıdır. Onu dinlediğinizi hissettirin ve onun fikirlerinin sizin için önemli olduğunu anlamasını sağlayın. Çocuğun söylemek istediklerine odaklanın. Unutmayın ki kurallar huzur içinde yaşamayı ve düzeni getirir.

Uzm. Klinik Psikolog Derya Yalçınkaya