Hayatımızda sahip olduğumuz her şey bizim için oldukça değerlidir. İnsan, değerli olarak gördüğü her şeye bağlılık gösterir ve onu kaybetmek istemez. Bir kayıp ile karşılaştığı zaman anlamlandırılması zor olan bir süreç başlar. Kişi kayıp ve ayrılık yaşandığında, zihinsel, duygusal ve fiziksel tepkiler gösterir. Bu sürecin adı yas sürecidir. Yas süreci yaşanması gereken normal bir süreçtir. Yas süreci, kabullenilmesi zor olan, kişinin baş edemediği ve yardıma ihtiyacın en çok olduğu süreçtir.
Yas sürecinde kişiye tepki verilmemeli, müdahale edilmemelidir. En doğal tepkisi olan yas sürecinin en sağlıklı şekilde yaşanıyor olması gerekmektedir. Yas tepkileri depresyon belirtilerine çok benzer ve kayıp yaşayan kişinin yas dönemi, etrafındakiler tarafından sorun olarak algılanabilir. Bütün kayıplarda yas süreci yaşanır ve duygular zamanla azalıp yaşanılan olayı kabullenme gerçekleşir. Eğer belli bir süreç içerisinde kabullenme gerçekleşmiyorsa uzman tarafından müdahale gerekmektedir. Kişinin yakın çevresi de bu durumdan etkilenir ve eski işlevselliğine dönmesi için destek gösterir. Kaybedilen kişiye duyulan özlem ve yaşanılan anıların hatırlanıyor olması oldukça normaldir. Fakat zamanla duyulan acının azalma yerine artış gösteriyorsa ve süre 3-6 ayı geçiyorsa depresyondan şüphelenilebilir. Yas sürecinin evrelerinden bahsetmek istiyorum siz değerli okurlarıma çünkü bu süreçleri biliyor olmak yaşanılan kayıplara yüklediğiniz anlamların, zaman içerisinde değişmesi durumunda tepkilerinizi ölçmenizi kolaylaştıracaktır. Kişi ilk olarak inkâr evresini yaşar. Bu evreye diğer bir adıyla şok evresidir. Kayıp kabullenilmez ve hala hayattaymışçasına devam eder. Örneğin; masaya tabak koyabilir ya da telefonundaki mesajlara bakmaya devam edebilir. Düşüncelerinde ki inkâr evresi en çok rastlanılan durumdur. Sonrasında ikinci evreye geçiş sağlanır ve bu evre kabullenme evresidir. Kişi kaybı kabullenir fakat hala sorunlar yaşamaktadır. Sosyal olarak geri çekilir ve konuşmak istemez. Öz bakımında aksamalar olabilir. Bu evreye geçemeyip inkâr evresinde takılıp kalan kişiler için mutlaka profesyonel bir yardım gereklidir. Son evre olarak adaptasyon evresi vardır. Bu iki evreyi sağlıklı bir şekilde tamamlayan kişi yeniden hayata tutunmaya başlar ve yeni yaşamına adapte olur. İş hayatına, sosyal hayatına artık eskisi gibi devam ettiği bu dönemde yaşadığı olayları kabullenmiş bir şekilde hayata devam etmektedir. Bu evre bir acıyı unutmaya çalışmak değildir, kimse yaşadıklarını unutamaz, unutturmaya çalışamaz sadece kabullenir ve hayatına devam edebilir. Çünkü bilir ki karşılaşacağı bir cümle vardır ‘Hayat devam ediyor!’…
Yas sürecinin sağlıklı bir şekilde ilerlemesi gerçekleşmemiş ise kişide bazı belirtiler ortaya çıkabilir. Bunlar bedensel yakınmalar, kayıp ile ilgili eşyalarla uğraşma, intihar düşüncesi, aşırı öfkeli davranış sergileme, suçluluk duygusu şeklindedir. Bu durum kişinin depresyona girdiğinin işareti olabilir. Yas süreci geçici bir süreçtir ve tepkiler oldukça sağlıklıdır. Yaşanmaması durumunda tedirgin olunabilir. Yasın yaşanmıyor olması, ertelenmesi, acıyı görmezden gelmeye çalışmak oldukça yanlıştır. Bu durum sadece bastırılmasını sağlar ve daha büyük sorunlar doğurabilir. Kayıp ile ilgili konuşulmaması ve ona ait resimlerin kaldırılması bu sürecin sağlıksız atlatılmasına neden olabilir. Aynı zamanda bu sürecin kişiden kişiye farklılık gösterdiği bilinmelidir. Uzun süreli acı hissi kişinin işlevselliğini bozacağı için bir uzmana gitmesi önerilir.
Çocuklarda ki yas süreci yetişkinlerden farklılık gösterebilir. Çocuklar ya çok tepki gösterirler ya da hiçbir şey olmamış gibi davranış sergileyebilirler. Bu süreçte ebeveynden farklı davranışlar sergilendi diye aralarında çatışmalar yaşanıyor olması, tamamen bu sürecin çocuklarda farklı işlendiğinin bilinmiyor olmasıyla ortaya çıkmaktadır. Çocuk sorgulamaya kayıptan yıllar sonra başlayabilir. Bazen de zamanı gelmemiş bir olgunluğa bürünebilir. Çocuk kendisini kayıp ile aynı rolde görmeye başlayabilir. Aileler bu durumda dikkatli olmalı, çocuğu destekler şekilde davranmamalıdır.
Hayatın insanlara sunduğu güzellikler kadar istemediği olaylarla karşılaşılması da mümkündür. Gülmek ve ağlamak kardeş gibidir. Gülerken ağlamamız, ağlarken gülmemiz oldukça normaldir. Başımıza gelen hiçbir olayı önceden bilmemiz mümkün olmadığı gerçeği kadar, yaşadıklarımızın zamanla geçeceği gerçeği de bilinmelidir. Hiçbir duygu kalıcı değildir. Sadece zaman gerektirir. Bu zaman içerisinde sosyal desteğin önemi unutulmamalıdır. Sevdiklerinizi yalnız bırakmamanız, onların yas sürecinde desteğinize ihtiyaçlarının olduğunu unutmamanız ve en sağlıklı şekilde yardımcı olmanız dileğiyle.
UZMAN KLİNİK PSİKOLOG DERYA YALÇINKAYA
http://www.deryayalcinkaya.com/