"Bir daha olmayacak, bir daha yapmayacağım" cümlelerine kulağımız aşinadır. Bazen bir duygusal ilişkide, bazen bir ebeveyn-çocuk iletişiminde rast geliriz bu cümlelere. Yapılan bir davranışın, etkileşimin tarafları arasında anlaşmazlığa yol açtığına ve eylem sahibi kişinin diğer kişiyi mevcut davranışın olmayacağı bir gelecek sunarak anlaşmazlığı ortadan kaldırmaya çalıştığına şahit oluruz. Peki, burdan yola çıkarak biraz düşünelim.
Sözlük anlamına göre: "Bir kimse veya bir şeyi benzerlerinden ayrı tutma" anlamına gelen istisna kelimesini, "İstisna Davranış" kalıbı içerisinde kullanabiliriz. Günlük hayat içerisinde tüm eyleme geçişlerimizi düşündüğümüzde; diğer eylemlerden ayrıksılaşan, tek, önce veya sonra gerçekleşmemiş eylemlerimiz için İstisna Davranış kalıbını kullanabiliriz. Peki hangi davranışlara İstisna Davranış diyebiliriz? Ya da soruyu daha temel bir noktaya götürelim.* İstisna Davranış diyebileceğimiz, davranışlarımız var mıdır? Yoksa İstisna Davranış, sadece dilde ürettiğimiz bir kavram mıdır? Her davranışımız aslında diğer eyleme geçişlerimiz veya geçmeyişlerimizle bir anlam bütünlüğü oluşturup, açıklanabilir ve tekrarlanabilir bir yapı içerisinde mi meydana gelir?
Cevap için düşünmek bizi kapsamlı bir literatüre götürür. Ama temel iki başlık şunlardır: Ruhsal Yapı ve İlişkisel Dinamik. Her davranışımız; ruhsal yapımız ve ruhsal yapımızın sahne aldığı ilişkisel dinamik içerisinde bir anlama sahiptir. Bazen sosyal öğrenme ve rol modellemeyi içeren bilinçli süreçlerken bazen de bilinçdışı bir arzu doyumuna işaret etmektedir. Davranışımız bazen ilişki içerisinde bir güç mücadelesi örneğiyken bazen de ilişkide bir kendini ifade etme yöntemi hâline gelir. Belki de bu noktada "Ateş-Duman" benzetmesini kullanmak ideal olacaktır. Yanan bir ateş olduğunu ve etrafa duman yayıldığını düşünelim. Ruhsal yapıyı ve ilişki dinamiğini ateşe benzetirken, dumanı davranışa benzetebiliriz. İstisna olarak baktığımız her davranış mevcut ateşin bir sonucudur. Dumanın miktarı, hangi yöne eseceği değişebilir. Değişmeyen ise ateşin varlığıdır. Bu nedenle istisna davranış ile karşılaşırsak dumana değil de ateşe yani ruhsal yapı ve ilişki dinamiğine bakmaya çalışalım. Böylece olası yeni istisna davranışların olması engellenmiş olacaktır.