Bozulan İşyeri Arkadaşlığı Hikayeleri
Özet
Bu çalışmada işyeri arkadaşlığının bozulmasının nedenleri araştırılmıştır. Derinlemesine mülakat yöntemi ile tam zamanlı çalışan veya çalışmış olan kişilerden veriler elde edilmiş, hikâye analizi ile anlattıkları hikâyelerde vurguladıkları noktalara dikkat edilmiştir. İşyeri arkadaşlığının bozulmasının sebepleri 4 grupta toplanmıştır. Bunlar; Küçük Düşürücü Davranış Hikâyeleri, Rekabet Hikâyeleri, Yanlış Anlaşılma Hikâyesi ve İşine Engel Olma/Karışma Hikâyeleri. Katılımcıların büyük çoğunluğu işyerinde rekabet sonucu arkadaşlıklarının bozulduğu ile ilgili hikâyeler anlatmıştır.
Anahtar Kelimeler: Hikâye Analizi, İlişkilerin Bozulması, İşyeri Arkadaşlığı, İşyeri İlişkileri, Rekabet
İlişkiler, insan hayatında tüm yönleriyle ele alınması gereken durumlardır. Bu araştırmada da insan hayatında çok önemli bir yeri olan iş arkadaşları ile ilişkiler, bu ilişkilerin bozulması sürecinde yaşanılanlar irdelenmiştir. Araştırmanın amacı iş arkadaşlıklarının neden bozulduğu, hangi noktada bozulduğu ve bunun sonucunda neler yapıldığıdır. İşletmeler için verimli çalışma çok önemlidir. Araştırmada da görüldüğü gibi iş arkadaşlıklarının bozulması iş performansını önemli ölçüde düşürmektedir. Bazı katılımcılar işten ayrılmak zorunda kaldıklarını belirtmişlerdir. Çalışma arkadaşları insanların hayatında bazen önemli yer tutmakta, böylelikle bozulan ilişki iş hayatı dışında bireyin özel hayatında da sorunlar yaşamasına sebep olmaktadır. Özellikle iş hayatına yeni başlayan insanlar için mesleklerinden doyum elde etmek yaptıkları işten memnun olmak ileriki iş hayatı için çok önemlidir. Araştırmada da görüleceği gibi işe başlangıç düzeyinde bozulan iş arkadaşlıkları kişinin o işten soğumasına yaptığı işten doyum sağlayamamasına neden olmaktadır.
Bazı iş yerlerinde ekip olarak ortak çalışmak gereklidir. Böyle iş yerlerinde zorunlu arkadaşlıklar kurulmakta ve günün büyük bir bölümü o iş arkadaşlarıyla geçirilmektedir. Çalışanların birbirlerine bağımlı olmaları ve sürekli iletişim kurmaları gerekmektedir. Ekip halinde çalışması gereken iş arkadaşlarının devam eden ilişkilerinin bozulması bazı nedenlere bağlı olabilir. Sias ve Cahill'e göre iş arkadaşlığı ve arkadaşlığı ayıran yegâne iki özellik vardır: Bunlardan birincisi arkadaşlığın gönüllü olarak, iş arkadaşlığının ise kişisel bir seçim olmaksızın belirlenmesidir. İkinci özellik ise arkadaşlığın kişisel bir odaklanma içermesidir. Çalışanlar da onların organizasyon kurallarının emrettiğinden öte, iş ortamı dışında arkadaşlarıyla zaman harcamayı seçebilirler (Sias ve Cahill,1998). Ayrıca iş ortamı arkadaşlığının diğer arkadaşlık tiplerinde bulunmayan, iş kaynaklı iletişim tarzı, derinliği, becerisi ve karşı tarafın yaptığı işe saygı duyma gibi özellikleri vardır( Ray, 1987).
Bu araştırmada ele alınan konuların başına iş arkadaşlıklarının neden bozulduğu gelmektedir. Bunun yanında bu bozulmaya sebep olan iletişim tarzları, çalışanların kişisel özellikleri ve en önemlisi farklı statünün arkadaşlığı etkileme biçimidir.
Bu araştırmada kullanılan hikâyeleştirme biçimi ile yapılan diğer araştırmalarda bazı bulgular elde edilmiştir. Örneğin Sias ve Arkadaşları (2004)'nın yaptığı araştırmada iş ortamındaki arkadaşlığın bozulması beş nedende toplanmıştır. Bunlar kişilik, farklı yaşam deneyimleri-olayları, uyuşmayan beklentiler, terfi ve ihanet. Çalışmaya katılan 25 kişiyle yapılan mülakatlarda genel olarak tematikleşen ve altı çizilen bu beş durum olmuştur.
Araştırma Soruları
İş hayatındaki arkadaşlık ilişkileri çok farklı sebeplerden dolayı bozulabilir. Çünkü çok çeşitli meslekler ve kişilik yapıları bulunmaktadır. Bununla beraber işyerinde Sias'ın çalışmasının bulgularında da bahsedildiği gibi iş arkadaşlıklarının bozulmasının sebeplerine yönelik benzer sonuçlar elde etmek mümkündür.
Bu araştırmada katılımcılara arkadaşlıklarının bozulması sürecinde yaşanılanlar bununla ilgili katılımcıların düşünceleri, bu ilişkiyi nasıl sonlandırdıkları, ilişkinin bozulması sonucu ilişkinin düzeltilmesine yönelik yapılanlar ve hangi tarafın suçlu olduğu ile ilgili sorular yöneltilmiştir. Mülakatın başlangıcında kişiye demografik bilgileri ile ilgili sorular sorulmuştur. Daha sonra temel 5 soruya geçilmiş fakat mülakat anında spontane konuşmanın gidişine göre de bazı sorula sorulmuştur.
AS1:Sorun yaşadığınız iş arkadaşınızın işyerindeki konumu nedir?
Bu soru mülakata katılan kişinin hikâyesinin giriş bölümünü oluşturması bakımından önemlidir. Aynı zamanda ilişkinin boyutu da öğrenilmiş olacaktır. Böylece katılımcının hikâyesini anlatmasına zemin sağlanması düşünülmüştür. Bu soru karşısında verilen cevaplar "Aynı statüdeydik, ama... , farklı statüdeydik, ama..." şeklinde olmuştur. Aynı zamanda mülakata katılan kişiler sorun yaşadıkları iş arkadaşlarıyla ilk karşılaştıkları andan itibaren sonraki yaşantılarının önemli noktalarına da değinmişlerdir.
AS2:İlişkinizin bozulduğu iş arkadaşınızla ilk olarak hangi noktada sorun yaşadınız?
Genel olarak sorulan soruların en önemlisi bu sorudur. Katılımcılar bu soruya cevap olarak yaşadıkları sorunu ayrıntılarıyla anlatmaları beklenmiştir. Bu bölüm hikâyelerinin gelişme bölümünü oluşturmaktadır. Ancak bu noktada önemli olan bir konu da araştırmacının verilen cevaplara nötr kalarak hikayeyi anlatan katılımcının teşvik edilmesidir. Çünkü yaşanılan problemler yakın arkadaşlar arasında duygusal boyutta meydana gelmiş olabilir. Bu nedenle araştırmacının dikkat etmesi gereken en önemli konu yargılayıcı olmadan katılımcının açılmasını sağlamak ve dinlemektir. Bu soruya verilen cevaplar iki boyutta toplanabilir. Birincisi mülakata katılanların yaşadıkları tek bir probleme odaklanarak iş arkadaşı ile aralarında geçen konuşmaları ve davranışları anlatmalarıdır. İkinci boyut ise katılımcıların iş arkadaşlarıyla yaşadıkları problemlerin başladığı anından itibaren ilişkileri bitene kadar olan süreçte yaşanılanlardır. Bazı katılımcılar yaşadıkları birçok problemi bu soruya cevap olarak aktarmışlardır.
AS3:İlişkiniz bozulmaya başladığında/bozulduğunda neler hissettiniz?
Hikâyenin gelişme bölümü için bu soru katılımcıya, açılması ve hissettiklerini anlatabilmesi için sorulmuştur. Bir işyerinde çok farklı biçimlerde arkadaşlıklar kurulmuş olabilir. Araştırmacıların hem bu farklı arkadaşlıkları tespit etmesi hem de ilişkinin neden bozulduğuna dair ipuçları anlaması bakımından önemlidir. Bu soruya verilen cevaplar beklenildiği gibi duygularla ilgilidir. Örneğin birçok katılımcı "üzüldüm, sinirlendim, nefret ettim" gibi cevaplar vermiştir.
AS4:Yaşadığınız çatışma işinizi etkiledi mi? Etkilediyse nasıl etkilendiniz?
Hâlihazırda varolan ilişkinin bozulmasının ardından, mülakata katılan kişilerin bundan nasıl etkilendiği, iş ve özel hayatlarını nasıl etkilediği sorusuna cevap aranmıştır. Özellikle Türk toplumunda bireyci olmayan hakim anlayış nedeniyle kişilerin ilişkilerinin bozulması noktasında, bunu hem iş hayatına hem de özel hayatlarına yansıttıkları görülmüştür. Mülakata katılan bazı kişiler ısrarla işyerini veya iş değişimini istediklerini, bazılarının bu amaçlarını gerçekleştirdiği bazılarının ise aynı işyerinde çalışmaya devam ettikleri görülmüştür. Bunun da beklenmeyen iş değişimlerini sağladığı için çok önemli olduğu düşünülmektedir. İşyeri arkadaşlığı çalışan bireyler için çok önemlidir. Kişiler bu sebeple işyerinde huzursuz olmamaları ve işini rahat yapmak istemeleri sebebiyle sorun yaşadığı kişi/kişilerle bir daha karşılaşmak istemediklerini, hatta bazı katılımcıların karşılaşsalar bile sorunlarını konuşmayı istemediklerini belirtmiştir. Bazı katılımcılar ise bozulan iş arkadaşlıklarını bir olgunlaşma olarak görmüş, birçoğu daha sonra yaşanılan bu olayı ibret olarak hatırladıklarını anlatmışlardır. Mülakata katılan bir kişi ise işyerinde arkadaşıyla yaşadığı tartışmayı özel hayatına da taşımış, daha sonra yaptığı bu durumu fark etmiş ve bundan ders çıkardığını söylemiştir.
AS5:Problem kimden kaynaklanıyor? Problemi çözmek için tek taraflı veya karşılıklı adım attınız mı?
Bu soru mülakata katılan kişilere hikâyenin sonuç bölümünü oluşturması için sorulmuştur. Buna göre kişilerin tamamına yakını problemin karşı taraftan kaynaklandığını belirtmiştir. Bazı katılımcılar ise problemin karşı taraftan kaynaklandığını söylemeleri ile birlikte problemin kendilerinden de kaynaklanabileceğini anlatmışlardır. Son olarak yaşanılan gerginlik sonrasında mülakata katılan kişilerin tamamına yakını problemi çözmek için bir adımda bulunmamış bunu karşı taraftan da beklememiştir. Böylelikle bozulan işyeri arkadaşlığı yerini tamamen iş arkadaşlığına bırakmıştır. Daha önce de belirtildiği gibi bazı kişiler ise bozulan ilişkiyi düzeltmek için konuşmak dahi istemediklerini söylemiştir. Tek bir katılımcı yaşadığı problemin ardından sorunu çözmeye yönelik adım atmış ve arkadaşlığını kısmen de olsa düzelttiğini anlatmıştır.
YÖNTEM
Veri toplama ve örneklem
Derinlemesine mülakat yöntemi ile elde edilen veriler tam zamanlı çalışan veya çalışmayı bırakan 15 kişiden elde edildi. Bu araştırma araştırıcıların daha önce hiç uygulamadığı ve bilmediği bir yöntemle yapılmıştır. Mülakatlar katılımcıların belirlediği lokasyonlarda 20-40 dakika sürmüştür. Mülakatlarda ses kaydı kullanılmış ve daha sonra bu kayıtlar yazıya aktarılmıştır. Katılımcıların 7'si erkek (% 46,7) 8'i (% 53,3) de bayandır. Bunların yaş ortalaması 31,2 (22-55) olup kadınların yaş ortalaması 31,4 (22-55), erkeklerin yaş ortalaması 31 (22-38)'dir. Mülakata katılanların tamamı Türkiye'de çeşitli meslek gruplarını temsil etmektedir. Katılımcıların 3'ü Psikolog, 2'si Memur, Şoför, Gıda Mühendisi, Satış Danışmanı, Bilgi İşlem Uzmanı, Müşteri Temsilcisi, Sosyal Hizmet Uzmanı, Gazeteci, Saha Araştırmacısı, İktisatçı ve Halkla İlişkile Uzmanı'dır. Toplam 5 katılımcı aynı statüdeki arkadaşlıkların bozulması, 10 kişi ise farklı statülerdeki arkadaşlıklarının bozulmasıyla ilgili hikâyeler anlatmışlardır. Aynı zamanda 10 kişi aynı işi yaptığı arkadaşlarıyla ilişkilerinin bozulmasından bahsederken 5 kişi ise aynı işyerinde farklı işlerde çalışan kişilerin arkadaşlıklarının bozulması ile ilgili açıklamalarda bulunmuştur.
Veri kaydetme işlemine geçilmeden önce katılımcılar araştırma ve ses kaydı ile ilgili bilgilendirilerek araştırmaya katılmaları sağlanmış, kabul eden katılımcılardan yaşadıkları olayı bütün ayrıntılarıyla anlatması beklenmiştir.
Bulgular
Bu araştırmada anlatılan hikâyeler analiz edilerek işyeri arkadaşlıklarının neden bozulduğu incelenmiştir. Mülakata katılanların anlattığı hikâyeler sonunda işyeri arkadaşlığının bozulmasındaki nedenler 3 grupta toplanmıştır. Bunlar; küçük düşürücü davranış hikâyesi (4 kişi), rekabet hikâyesi (9 kişi) ve işine engel olma/karışma hikâyesi (2 kişi).
Küçük Düşürücü Davranış Hikâyeleri
Mülakata katılanların % 26,7'si (4 kişi) iş arkadaşlarının kendilerini aşağılayıcı davranışlarda veya konuşmalarda bulunduğunu anlatmıştır. Ayrıca farklı statülerdeki işyeri arkadaşlıkları bulunan kişilerin, kendilerinden daha üst statüde bulunan kişiler tarafından onlara aşağılayıcı ve liderlik vasfına uymayan davranışlarda bulunduklarını hikâyeleştirmişlerdir. 2 kişi aynı statüdeki kişiler tarafından hak etmediği davranışlara maruz kaldıklarını, 1 kişi ise farklı statüde bulunan kişiler tarafından aşağılanıcı davranışlara maruz kaldığını belirtmiştir. Katılımcılar maruz kaldıkları davranışlardan bahsederken kırıcı, aşağılayıcı ve haksızlığa uğradıklarını ifade eden terimler kullanmıştır. Bu davranışlara maruz kalanların 4'te 3'ü üstlerinin bu davranışlarda bulunduğunu söylemiştir.
Rekabet Hikâyeleri
Katılımcıların büyük çoğunluğu (9 kişi), işyerindeki arkadaşlıklarının rekabet nedeniyle bozulduğuna ilişkin hikâyeler anlatmıştır (%60). Rekabet hikâyesi anlatan kişilerin de büyük çoğunluğu işe henüz yeni başlayan kişilerdir. Farklı statülerde bulunan kişiler arasında nispeten daha az rekabet hikâyesi anlatılmıştır. Katılımcıların 1 tanesi farklı statüdeki arkadaşıyla rekabet yaşamamasına rağmen arkadaşı ile aynı statüye geldiklerinde ilişkilerinin bozulduğunu anlatmıştır. Ayrıca farklı statülerdeki kişiler arasında yaşanan çatışma ilişkinin kendisi ile ilgili olmaktan çok, iş ile ilgili anlaşmazlıklarda yaşandığı anlatılmıştır. Rekabet hikayesi anlatanların yarısı yalan, kıskançlık, arkamdan konuşma, iftira gibi kelimeler kullanmakla beraber tamamı sorunun karşısındakinden kaynaklandığını ifade etmiştir. İşyeri arkadaşlarıyla çatışma sonucu "bu çatışma işimi etkiledi" diyenlerin oranı beklenildiği gibi hayli fazladır (%66,7). Performans düşüşü kelimesini kullanan kişi sayısı ise 5 kişidir. Aynı zamanda 2 katılımcı işyerinde çatışma sonucu bazı gruplaşmalardan bahsetmiş, 2 kişi de işyerinde yaşadıkları gerginliğin özel hayatlarına da yansıdığını belirtmiştir.
İşine Engel Olma/Karışma Hikâyeleri
Mülakata katılanların % 13,3 (2 kişi)'ü kendilerinden farklı (üstü) statülerde bulunan kişiler tarafından işlerine engel olunma ve işlerine karışılma hikâyesi belirtmiştir. Katılımcıların her ikisinin de ilk işleri olmakla beraber bu işe henüz yeni başladıklarını anlatmışlardır. "Ne hissettiniz?" sorusuna verdikleri cevap ise her ikisinin de "gerginlik" olmuştur. İşine engel olunduğunu düşünen kişilerden 1'i istifa ederek çatışmayı sonlandırmış, diğeri ise çatışma yaşadığı kişiyle konuşarak sadece iş arkadaşlığı düzeyine geldiklerini anlatmıştır.
Tartışma ve Yorum
Bu araştırma sonunda hikâye analizi ile bozulan işyeri arkadaşlığının nedenleri, sonuçları ve bununla ilgili düşüncelerin ortaya çıktığı görülmektedir. Beklenildiği üzere yapılan mülakatlarda rekabet kelimesi çok az kullanılmasına rağmen çatışma sebeplerinin rekabetten kaynaklandığı görülmüştür. Çatışma sonucu ilişkilerini bitirenlerin oranı Sias (2004)"ın araştırması ile uyuşmaktadır.
İşyeri arkadaşlığının çatışma sonucu bozulmasından sonra 8 kişi tamamen resmi ilişkiye dönüşün olduğunu ifade etmiştir. Yapılan araştırmalar da gerginliğin yönetilmesine dikkat çeker (Bridge ve Baxter,1992). Bu durumda yapılacak şey ilişkiyi minimum düzeye indirerek en az gerginliği yaşamayı sağlamaktır. Araştırmanın bir diğer önemli sonucuna değinmek gerekirse "sorun kimden kaynaklanıyor?" sorusuna bazı kişiler önce karşı tarafı suçlayıcı ifadeler kullanmış, ancak hikâyenin sonlarına doğru kendilerinin de bazı noktalarda hatalı davrandıklarını söyleme gereği hissetmişlerdir. Bridge ve Boxter (1992) terfi hikâyelerine dikkat çekmiştir. Terfi rekabetten sonra yaşanan bir olaydır ve rekabet terfiyi doğurur. Bu araştırmada da görüldüğü gibi işyeri arkadaşlığı içinde rekabet üst seviyededir. İşyeri arkadaşlığının bolması genel olarak terfi ve ast-üst ilişkileri arasında yaşanan gerginlikler sonucu yaşandığını söyleyebiliriz. Bu sonucun kültürlerarası farklılıklara ne kadar uygun olduğu tartışmalıdır. Ancak yapılan bazı araştırmalarda günümüz dünyasında rekabetin gitgide arttığı ve iş dünyasının daha güçlü ve hareketli çalışanlara ihtiyaç duyduğu belirtilmiştir (Carola, 2003).
Yapılan araştırma hikâye analizi yöntemi ile gerçekleştirilmesi bakımından önemlidir. Ancak çok yeni bir kavram olması sebebi ile çalışmanın hikâye analizi yöntemini tam karşıladığı tartışılabilir. Çalışanlarla yapılan mülakatların ne kadar yeterli olduğu konusu da düşünülebilir. Ayrıca teorik yetersizlikten kaynaklanan sorunlara dikkat etmek yerinde olacaktır. Bu araştırmayı tekrar etmek isteyen araştırmacıların teorik olarak hikâye analizi konusunu uygulamalı olarak öğrenmelerini ve İngilizce kaynakları okumaları gerektiğini belirtmek yararlı olacaktır.
Son olarak, hikâye analizi ile yapılan çalışmaların yetersiz bulunması üzücüdür. Bu çalışmaların artması ve genişletilmesi gerekmektedir.
Kaynaklar
Micheal Murray, Narrative Psychology - İstanbul Ünv. Psk. Böl. Niteliksel Araştırma Yöntemleri Ders Notları,2006
Sias Patricia M., Disangaging from Work Relationships, Human Communication Research, 2004, http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/j.1468-2958.2004.tb00746.x?cookieSet=1&journalCode=hcre
Sias Patricia M., R. Heath, T. Perry, D. Silva, B. Fix, Narratives of Workplace Friendship Deterioration, Washington, 2004
Sias P.M.& Cahil.D.J., From coworkers to friends: The development of peer friendship in the workplace.,. Western Journal of Communication, 1998
Bridge K.& Baxter, L.A ,Blended relationship: Friends as work associates. Western Journal of Communication, 56,200-225, 1992
Carola M. Frege, Transforming German Workplace Relations: Quo Vadis Cooperation?, 2003, <http://eid.sagepub.com/cgi/content/abstract/24/3/317>
Bu çalışmada işyeri arkadaşlığının bozulmasının nedenleri araştırılmıştır. Derinlemesine mülakat yöntemi ile tam zamanlı çalışan veya çalışmış olan kişilerden veriler elde edilmiş, hikâye analizi ile anlattıkları hikâyelerde vurguladıkları noktalara dikkat edilmiştir. İşyeri arkadaşlığının bozulmasının sebepleri 4 grupta toplanmıştır. Bunlar; Küçük Düşürücü Davranış Hikâyeleri, Rekabet Hikâyeleri, Yanlış Anlaşılma Hikâyesi ve İşine Engel Olma/Karışma Hikâyeleri. Katılımcıların büyük çoğunluğu işyerinde rekabet sonucu arkadaşlıklarının bozulduğu ile ilgili hikâyeler anlatmıştır.
Anahtar Kelimeler: Hikâye Analizi, İlişkilerin Bozulması, İşyeri Arkadaşlığı, İşyeri İlişkileri, Rekabet
İlişkiler, insan hayatında tüm yönleriyle ele alınması gereken durumlardır. Bu araştırmada da insan hayatında çok önemli bir yeri olan iş arkadaşları ile ilişkiler, bu ilişkilerin bozulması sürecinde yaşanılanlar irdelenmiştir. Araştırmanın amacı iş arkadaşlıklarının neden bozulduğu, hangi noktada bozulduğu ve bunun sonucunda neler yapıldığıdır. İşletmeler için verimli çalışma çok önemlidir. Araştırmada da görüldüğü gibi iş arkadaşlıklarının bozulması iş performansını önemli ölçüde düşürmektedir. Bazı katılımcılar işten ayrılmak zorunda kaldıklarını belirtmişlerdir. Çalışma arkadaşları insanların hayatında bazen önemli yer tutmakta, böylelikle bozulan ilişki iş hayatı dışında bireyin özel hayatında da sorunlar yaşamasına sebep olmaktadır. Özellikle iş hayatına yeni başlayan insanlar için mesleklerinden doyum elde etmek yaptıkları işten memnun olmak ileriki iş hayatı için çok önemlidir. Araştırmada da görüleceği gibi işe başlangıç düzeyinde bozulan iş arkadaşlıkları kişinin o işten soğumasına yaptığı işten doyum sağlayamamasına neden olmaktadır.
Bazı iş yerlerinde ekip olarak ortak çalışmak gereklidir. Böyle iş yerlerinde zorunlu arkadaşlıklar kurulmakta ve günün büyük bir bölümü o iş arkadaşlarıyla geçirilmektedir. Çalışanların birbirlerine bağımlı olmaları ve sürekli iletişim kurmaları gerekmektedir. Ekip halinde çalışması gereken iş arkadaşlarının devam eden ilişkilerinin bozulması bazı nedenlere bağlı olabilir. Sias ve Cahill'e göre iş arkadaşlığı ve arkadaşlığı ayıran yegâne iki özellik vardır: Bunlardan birincisi arkadaşlığın gönüllü olarak, iş arkadaşlığının ise kişisel bir seçim olmaksızın belirlenmesidir. İkinci özellik ise arkadaşlığın kişisel bir odaklanma içermesidir. Çalışanlar da onların organizasyon kurallarının emrettiğinden öte, iş ortamı dışında arkadaşlarıyla zaman harcamayı seçebilirler (Sias ve Cahill,1998). Ayrıca iş ortamı arkadaşlığının diğer arkadaşlık tiplerinde bulunmayan, iş kaynaklı iletişim tarzı, derinliği, becerisi ve karşı tarafın yaptığı işe saygı duyma gibi özellikleri vardır( Ray, 1987).
Bu araştırmada ele alınan konuların başına iş arkadaşlıklarının neden bozulduğu gelmektedir. Bunun yanında bu bozulmaya sebep olan iletişim tarzları, çalışanların kişisel özellikleri ve en önemlisi farklı statünün arkadaşlığı etkileme biçimidir.
Bu araştırmada kullanılan hikâyeleştirme biçimi ile yapılan diğer araştırmalarda bazı bulgular elde edilmiştir. Örneğin Sias ve Arkadaşları (2004)'nın yaptığı araştırmada iş ortamındaki arkadaşlığın bozulması beş nedende toplanmıştır. Bunlar kişilik, farklı yaşam deneyimleri-olayları, uyuşmayan beklentiler, terfi ve ihanet. Çalışmaya katılan 25 kişiyle yapılan mülakatlarda genel olarak tematikleşen ve altı çizilen bu beş durum olmuştur.
Araştırma Soruları
İş hayatındaki arkadaşlık ilişkileri çok farklı sebeplerden dolayı bozulabilir. Çünkü çok çeşitli meslekler ve kişilik yapıları bulunmaktadır. Bununla beraber işyerinde Sias'ın çalışmasının bulgularında da bahsedildiği gibi iş arkadaşlıklarının bozulmasının sebeplerine yönelik benzer sonuçlar elde etmek mümkündür.
Bu araştırmada katılımcılara arkadaşlıklarının bozulması sürecinde yaşanılanlar bununla ilgili katılımcıların düşünceleri, bu ilişkiyi nasıl sonlandırdıkları, ilişkinin bozulması sonucu ilişkinin düzeltilmesine yönelik yapılanlar ve hangi tarafın suçlu olduğu ile ilgili sorular yöneltilmiştir. Mülakatın başlangıcında kişiye demografik bilgileri ile ilgili sorular sorulmuştur. Daha sonra temel 5 soruya geçilmiş fakat mülakat anında spontane konuşmanın gidişine göre de bazı sorula sorulmuştur.
AS1:Sorun yaşadığınız iş arkadaşınızın işyerindeki konumu nedir?
Bu soru mülakata katılan kişinin hikâyesinin giriş bölümünü oluşturması bakımından önemlidir. Aynı zamanda ilişkinin boyutu da öğrenilmiş olacaktır. Böylece katılımcının hikâyesini anlatmasına zemin sağlanması düşünülmüştür. Bu soru karşısında verilen cevaplar "Aynı statüdeydik, ama... , farklı statüdeydik, ama..." şeklinde olmuştur. Aynı zamanda mülakata katılan kişiler sorun yaşadıkları iş arkadaşlarıyla ilk karşılaştıkları andan itibaren sonraki yaşantılarının önemli noktalarına da değinmişlerdir.
AS2:İlişkinizin bozulduğu iş arkadaşınızla ilk olarak hangi noktada sorun yaşadınız?
Genel olarak sorulan soruların en önemlisi bu sorudur. Katılımcılar bu soruya cevap olarak yaşadıkları sorunu ayrıntılarıyla anlatmaları beklenmiştir. Bu bölüm hikâyelerinin gelişme bölümünü oluşturmaktadır. Ancak bu noktada önemli olan bir konu da araştırmacının verilen cevaplara nötr kalarak hikayeyi anlatan katılımcının teşvik edilmesidir. Çünkü yaşanılan problemler yakın arkadaşlar arasında duygusal boyutta meydana gelmiş olabilir. Bu nedenle araştırmacının dikkat etmesi gereken en önemli konu yargılayıcı olmadan katılımcının açılmasını sağlamak ve dinlemektir. Bu soruya verilen cevaplar iki boyutta toplanabilir. Birincisi mülakata katılanların yaşadıkları tek bir probleme odaklanarak iş arkadaşı ile aralarında geçen konuşmaları ve davranışları anlatmalarıdır. İkinci boyut ise katılımcıların iş arkadaşlarıyla yaşadıkları problemlerin başladığı anından itibaren ilişkileri bitene kadar olan süreçte yaşanılanlardır. Bazı katılımcılar yaşadıkları birçok problemi bu soruya cevap olarak aktarmışlardır.
AS3:İlişkiniz bozulmaya başladığında/bozulduğunda neler hissettiniz?
Hikâyenin gelişme bölümü için bu soru katılımcıya, açılması ve hissettiklerini anlatabilmesi için sorulmuştur. Bir işyerinde çok farklı biçimlerde arkadaşlıklar kurulmuş olabilir. Araştırmacıların hem bu farklı arkadaşlıkları tespit etmesi hem de ilişkinin neden bozulduğuna dair ipuçları anlaması bakımından önemlidir. Bu soruya verilen cevaplar beklenildiği gibi duygularla ilgilidir. Örneğin birçok katılımcı "üzüldüm, sinirlendim, nefret ettim" gibi cevaplar vermiştir.
AS4:Yaşadığınız çatışma işinizi etkiledi mi? Etkilediyse nasıl etkilendiniz?
Hâlihazırda varolan ilişkinin bozulmasının ardından, mülakata katılan kişilerin bundan nasıl etkilendiği, iş ve özel hayatlarını nasıl etkilediği sorusuna cevap aranmıştır. Özellikle Türk toplumunda bireyci olmayan hakim anlayış nedeniyle kişilerin ilişkilerinin bozulması noktasında, bunu hem iş hayatına hem de özel hayatlarına yansıttıkları görülmüştür. Mülakata katılan bazı kişiler ısrarla işyerini veya iş değişimini istediklerini, bazılarının bu amaçlarını gerçekleştirdiği bazılarının ise aynı işyerinde çalışmaya devam ettikleri görülmüştür. Bunun da beklenmeyen iş değişimlerini sağladığı için çok önemli olduğu düşünülmektedir. İşyeri arkadaşlığı çalışan bireyler için çok önemlidir. Kişiler bu sebeple işyerinde huzursuz olmamaları ve işini rahat yapmak istemeleri sebebiyle sorun yaşadığı kişi/kişilerle bir daha karşılaşmak istemediklerini, hatta bazı katılımcıların karşılaşsalar bile sorunlarını konuşmayı istemediklerini belirtmiştir. Bazı katılımcılar ise bozulan iş arkadaşlıklarını bir olgunlaşma olarak görmüş, birçoğu daha sonra yaşanılan bu olayı ibret olarak hatırladıklarını anlatmışlardır. Mülakata katılan bir kişi ise işyerinde arkadaşıyla yaşadığı tartışmayı özel hayatına da taşımış, daha sonra yaptığı bu durumu fark etmiş ve bundan ders çıkardığını söylemiştir.
AS5:Problem kimden kaynaklanıyor? Problemi çözmek için tek taraflı veya karşılıklı adım attınız mı?
Bu soru mülakata katılan kişilere hikâyenin sonuç bölümünü oluşturması için sorulmuştur. Buna göre kişilerin tamamına yakını problemin karşı taraftan kaynaklandığını belirtmiştir. Bazı katılımcılar ise problemin karşı taraftan kaynaklandığını söylemeleri ile birlikte problemin kendilerinden de kaynaklanabileceğini anlatmışlardır. Son olarak yaşanılan gerginlik sonrasında mülakata katılan kişilerin tamamına yakını problemi çözmek için bir adımda bulunmamış bunu karşı taraftan da beklememiştir. Böylelikle bozulan işyeri arkadaşlığı yerini tamamen iş arkadaşlığına bırakmıştır. Daha önce de belirtildiği gibi bazı kişiler ise bozulan ilişkiyi düzeltmek için konuşmak dahi istemediklerini söylemiştir. Tek bir katılımcı yaşadığı problemin ardından sorunu çözmeye yönelik adım atmış ve arkadaşlığını kısmen de olsa düzelttiğini anlatmıştır.
YÖNTEM
Veri toplama ve örneklem
Derinlemesine mülakat yöntemi ile elde edilen veriler tam zamanlı çalışan veya çalışmayı bırakan 15 kişiden elde edildi. Bu araştırma araştırıcıların daha önce hiç uygulamadığı ve bilmediği bir yöntemle yapılmıştır. Mülakatlar katılımcıların belirlediği lokasyonlarda 20-40 dakika sürmüştür. Mülakatlarda ses kaydı kullanılmış ve daha sonra bu kayıtlar yazıya aktarılmıştır. Katılımcıların 7'si erkek (% 46,7) 8'i (% 53,3) de bayandır. Bunların yaş ortalaması 31,2 (22-55) olup kadınların yaş ortalaması 31,4 (22-55), erkeklerin yaş ortalaması 31 (22-38)'dir. Mülakata katılanların tamamı Türkiye'de çeşitli meslek gruplarını temsil etmektedir. Katılımcıların 3'ü Psikolog, 2'si Memur, Şoför, Gıda Mühendisi, Satış Danışmanı, Bilgi İşlem Uzmanı, Müşteri Temsilcisi, Sosyal Hizmet Uzmanı, Gazeteci, Saha Araştırmacısı, İktisatçı ve Halkla İlişkile Uzmanı'dır. Toplam 5 katılımcı aynı statüdeki arkadaşlıkların bozulması, 10 kişi ise farklı statülerdeki arkadaşlıklarının bozulmasıyla ilgili hikâyeler anlatmışlardır. Aynı zamanda 10 kişi aynı işi yaptığı arkadaşlarıyla ilişkilerinin bozulmasından bahsederken 5 kişi ise aynı işyerinde farklı işlerde çalışan kişilerin arkadaşlıklarının bozulması ile ilgili açıklamalarda bulunmuştur.
Veri kaydetme işlemine geçilmeden önce katılımcılar araştırma ve ses kaydı ile ilgili bilgilendirilerek araştırmaya katılmaları sağlanmış, kabul eden katılımcılardan yaşadıkları olayı bütün ayrıntılarıyla anlatması beklenmiştir.
Bulgular
Bu araştırmada anlatılan hikâyeler analiz edilerek işyeri arkadaşlıklarının neden bozulduğu incelenmiştir. Mülakata katılanların anlattığı hikâyeler sonunda işyeri arkadaşlığının bozulmasındaki nedenler 3 grupta toplanmıştır. Bunlar; küçük düşürücü davranış hikâyesi (4 kişi), rekabet hikâyesi (9 kişi) ve işine engel olma/karışma hikâyesi (2 kişi).
Küçük Düşürücü Davranış Hikâyeleri
Mülakata katılanların % 26,7'si (4 kişi) iş arkadaşlarının kendilerini aşağılayıcı davranışlarda veya konuşmalarda bulunduğunu anlatmıştır. Ayrıca farklı statülerdeki işyeri arkadaşlıkları bulunan kişilerin, kendilerinden daha üst statüde bulunan kişiler tarafından onlara aşağılayıcı ve liderlik vasfına uymayan davranışlarda bulunduklarını hikâyeleştirmişlerdir. 2 kişi aynı statüdeki kişiler tarafından hak etmediği davranışlara maruz kaldıklarını, 1 kişi ise farklı statüde bulunan kişiler tarafından aşağılanıcı davranışlara maruz kaldığını belirtmiştir. Katılımcılar maruz kaldıkları davranışlardan bahsederken kırıcı, aşağılayıcı ve haksızlığa uğradıklarını ifade eden terimler kullanmıştır. Bu davranışlara maruz kalanların 4'te 3'ü üstlerinin bu davranışlarda bulunduğunu söylemiştir.
Rekabet Hikâyeleri
Katılımcıların büyük çoğunluğu (9 kişi), işyerindeki arkadaşlıklarının rekabet nedeniyle bozulduğuna ilişkin hikâyeler anlatmıştır (%60). Rekabet hikâyesi anlatan kişilerin de büyük çoğunluğu işe henüz yeni başlayan kişilerdir. Farklı statülerde bulunan kişiler arasında nispeten daha az rekabet hikâyesi anlatılmıştır. Katılımcıların 1 tanesi farklı statüdeki arkadaşıyla rekabet yaşamamasına rağmen arkadaşı ile aynı statüye geldiklerinde ilişkilerinin bozulduğunu anlatmıştır. Ayrıca farklı statülerdeki kişiler arasında yaşanan çatışma ilişkinin kendisi ile ilgili olmaktan çok, iş ile ilgili anlaşmazlıklarda yaşandığı anlatılmıştır. Rekabet hikayesi anlatanların yarısı yalan, kıskançlık, arkamdan konuşma, iftira gibi kelimeler kullanmakla beraber tamamı sorunun karşısındakinden kaynaklandığını ifade etmiştir. İşyeri arkadaşlarıyla çatışma sonucu "bu çatışma işimi etkiledi" diyenlerin oranı beklenildiği gibi hayli fazladır (%66,7). Performans düşüşü kelimesini kullanan kişi sayısı ise 5 kişidir. Aynı zamanda 2 katılımcı işyerinde çatışma sonucu bazı gruplaşmalardan bahsetmiş, 2 kişi de işyerinde yaşadıkları gerginliğin özel hayatlarına da yansıdığını belirtmiştir.
İşine Engel Olma/Karışma Hikâyeleri
Mülakata katılanların % 13,3 (2 kişi)'ü kendilerinden farklı (üstü) statülerde bulunan kişiler tarafından işlerine engel olunma ve işlerine karışılma hikâyesi belirtmiştir. Katılımcıların her ikisinin de ilk işleri olmakla beraber bu işe henüz yeni başladıklarını anlatmışlardır. "Ne hissettiniz?" sorusuna verdikleri cevap ise her ikisinin de "gerginlik" olmuştur. İşine engel olunduğunu düşünen kişilerden 1'i istifa ederek çatışmayı sonlandırmış, diğeri ise çatışma yaşadığı kişiyle konuşarak sadece iş arkadaşlığı düzeyine geldiklerini anlatmıştır.
Tartışma ve Yorum
Bu araştırma sonunda hikâye analizi ile bozulan işyeri arkadaşlığının nedenleri, sonuçları ve bununla ilgili düşüncelerin ortaya çıktığı görülmektedir. Beklenildiği üzere yapılan mülakatlarda rekabet kelimesi çok az kullanılmasına rağmen çatışma sebeplerinin rekabetten kaynaklandığı görülmüştür. Çatışma sonucu ilişkilerini bitirenlerin oranı Sias (2004)"ın araştırması ile uyuşmaktadır.
İşyeri arkadaşlığının çatışma sonucu bozulmasından sonra 8 kişi tamamen resmi ilişkiye dönüşün olduğunu ifade etmiştir. Yapılan araştırmalar da gerginliğin yönetilmesine dikkat çeker (Bridge ve Baxter,1992). Bu durumda yapılacak şey ilişkiyi minimum düzeye indirerek en az gerginliği yaşamayı sağlamaktır. Araştırmanın bir diğer önemli sonucuna değinmek gerekirse "sorun kimden kaynaklanıyor?" sorusuna bazı kişiler önce karşı tarafı suçlayıcı ifadeler kullanmış, ancak hikâyenin sonlarına doğru kendilerinin de bazı noktalarda hatalı davrandıklarını söyleme gereği hissetmişlerdir. Bridge ve Boxter (1992) terfi hikâyelerine dikkat çekmiştir. Terfi rekabetten sonra yaşanan bir olaydır ve rekabet terfiyi doğurur. Bu araştırmada da görüldüğü gibi işyeri arkadaşlığı içinde rekabet üst seviyededir. İşyeri arkadaşlığının bolması genel olarak terfi ve ast-üst ilişkileri arasında yaşanan gerginlikler sonucu yaşandığını söyleyebiliriz. Bu sonucun kültürlerarası farklılıklara ne kadar uygun olduğu tartışmalıdır. Ancak yapılan bazı araştırmalarda günümüz dünyasında rekabetin gitgide arttığı ve iş dünyasının daha güçlü ve hareketli çalışanlara ihtiyaç duyduğu belirtilmiştir (Carola, 2003).
Yapılan araştırma hikâye analizi yöntemi ile gerçekleştirilmesi bakımından önemlidir. Ancak çok yeni bir kavram olması sebebi ile çalışmanın hikâye analizi yöntemini tam karşıladığı tartışılabilir. Çalışanlarla yapılan mülakatların ne kadar yeterli olduğu konusu da düşünülebilir. Ayrıca teorik yetersizlikten kaynaklanan sorunlara dikkat etmek yerinde olacaktır. Bu araştırmayı tekrar etmek isteyen araştırmacıların teorik olarak hikâye analizi konusunu uygulamalı olarak öğrenmelerini ve İngilizce kaynakları okumaları gerektiğini belirtmek yararlı olacaktır.
Son olarak, hikâye analizi ile yapılan çalışmaların yetersiz bulunması üzücüdür. Bu çalışmaların artması ve genişletilmesi gerekmektedir.
Kaynaklar
Micheal Murray, Narrative Psychology - İstanbul Ünv. Psk. Böl. Niteliksel Araştırma Yöntemleri Ders Notları,2006
Sias Patricia M., Disangaging from Work Relationships, Human Communication Research, 2004, http://www.blackwell-synergy.com/doi/abs/10.1111/j.1468-2958.2004.tb00746.x?cookieSet=1&journalCode=hcre
Sias Patricia M., R. Heath, T. Perry, D. Silva, B. Fix, Narratives of Workplace Friendship Deterioration, Washington, 2004
Sias P.M.& Cahil.D.J., From coworkers to friends: The development of peer friendship in the workplace.,. Western Journal of Communication, 1998
Bridge K.& Baxter, L.A ,Blended relationship: Friends as work associates. Western Journal of Communication, 56,200-225, 1992
Carola M. Frege, Transforming German Workplace Relations: Quo Vadis Cooperation?, 2003, <http://eid.sagepub.com/cgi/content/abstract/24/3/317>
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Bozulan İşyeri Arkadaşlığı Hikayeleri" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Orhan DÜNYA'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Orhan DÜNYA'nın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
ilişkilerin bozulması, işyeri arkadaşlığı, işyeri ilişkileri, işyerinde rekabet, işyeri, işyerinde arkadaşlık, ofiste arkadaşlık
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
