Çocuklarda Olumlu Sosyal Davranışlar Nelerdir? ve Nasıl Geliştirilir?
ÇOCUKLARDA OLUMLU SOSYAL DAVRANIŞLAR NELERDİR?
ve NASIL GELİŞTİRİLİR?
Küçük bir çocuğun sıkıntı yaşayan bir arkadaşını teselli etmesi, kırılmış bir oyuncağın parçalarını toplamasına yardım etmesi veya yiyeceğini paylaşması olumlu sosyal davranışlara (prososyal) davranışlara örnektir. Bu davranışlara olan ilgi, son yıllarda çocukların ahlaki davranış ve değerlerinin gelişimini anlamaya yönelik başka bir yol olarak artma eğilimindedir. Bu sosyal eylemler, diğerlerine ve belki de benliğe uyum çabasıyla ortaya konulmaktadır (Bukatho, Daethler, 2004).
Prososyal davranışlar arasında yardım etme, paylaşma, teselli etme, işbirliği yapma gibi davranışlar yer alır (Uzmen ve Mağden, 2002). Prososyal davranışlar arasında "özgecilik" herhangi bir ödül beklentisi olmaksızın diğerlerine yardım etmek amacıyla ortaya konan davranışlardır. Kibarlık veya yardım eylemleri sıklıkla isteğe bağlıdır fakat çoğu toplumlarda yüksek değere sahiptir. İlköğretim çağındaki çocuklarda diğerlerine yardım eğilimi olanların daha iyi sosyal becerilere sahip oldukları, yaşıtları arasında daha popüler oldukları, kendilerine daha fazla güvendikleri, kendilerini daha iyi düzenleyebildikleri görülmüştür. Prososyal davranışlar birçok cazip sonuçla, özellikle çocukların sosyal ilişkileriyle bağlantılıdır. Bu nitelikleri nelerin etkilediğini bilmek önemlidir (Bukatho, Daethler, 2004).
Prososyal Davranışların ve Özgeciliğin Gelişimi
Özgecilik, kendi rahatlığını bozup başkasının rahatını sağlamaktır. Örneğin başkalarını korumak özgeci davranış olarak kabul edilir. Hayvanlarda gruptan birinin ölmemesi için kendini feda etmesi özgecilik olarak kabul edilmektedir. İlk dönemlerdeki sosyal gruplarda olduğu gibi, belki de sosyal yaşama uyum sağlamaya izin veren davranışların oluşumu, işbirliğine dayalı avcılık gibi amaçlar sosyal grupları biraraya getirmede birleştirici olmuştur. Zamanla daha iyi iletişim, öfkenin azalmasını sağlamıştır. Grup içinde baskın bir erkek tarafından kendisinin ve her bireyin korumayı sağlaması, yaşamlarını devam ettirmelerini ve çoğalmalarını sağlamıştır. Bu işbirliğine dayalı olarak sosyobiyologlar, sanat, etik, geleneklerden oluşan kültürün ortaya çıktığını belirtmektedirler. İnsanlar davranışların her biri eski ilkel neslinde olan gerekli içsel dvarnışlarından ziyade uyum sağlayıcı mozaiği ortaya koyarlar (Berns, 2007).
Bir çok çağdaş teorisyen prososyal veya özgeci davranışların altında önemli bir elementin empati olduğuna inanır. Kişinin yardım ihtiyacı olduğuna dair sempatik ilgiyi de içeren, diğerlerinin duygularını anlama ve duygusal tepkiyi hayali olarak paylaşma olarak tanımlanır. Belki de insanlar biyolojik olarak böyle bir davranışa yatkındırlar. Bebeklerde bile diğerlerinin üzüntülü durumlarında duyarlılık belirtileri gözlenmiştir (Bukatho, Daethler, 2004).
2-3 günlük bebekler diğer bebeklerin ağlama sesini duyunca ağlamaktadırlar. Kendileri eşit yüksek diğer seslere tepki vermemişlerdir. Ağlamaya ek olarak, 10-14 aylık bebekler diğer insanların üzüntülü tepkilerine sessizce veya inleme yoluyla katılmaktadırlar. Belki de benlik ve diğer bireyler arasındaki sınır bu yaşta tam olarak ayrılmamış olduğu için benliğin tesellisi diğerlerinin üzüntülerinin bir çeşit kopyalanmasıdır. Benlik odaklı duygusal tepki prososyal davranıştan daha gerçektir. 1-2 yaş arasında empati, yeni bir davranış olarak sempatiye dönüşür. Örneğin üzüntülü kişiye dokunmak, ona battaniye, oyuncak vermekle olurken, okul öncesi dönemde daha çeşitli ve kompleks tepkiler verirler. Örneğin kötü durumdaki bir çocuğun rahat olmasını sağlamak, ona yardım etmek, sorular sormak, çocuğun üzüntülü olmasına neden olan kaynakları cezalandırmak, çocuğu korumak, yetişkinden yardım aramayı içerir. Çoğu araştırmacının yardımlaşma ve paylaşmasının yaşla birlikte arttığının bildirilmesine rağmen, bazı araştırmacılar büyük çocukların yardımlaşma ve paylaşma davranışlarının az olduğunu bildirmişlerdir (Bukatho, Daethler, 2004: 453).
6-7 yaşlar arasında kendi ilgileri ve diğerlerinin beklentileri prososyal davranışta veya ihtiyacı olan brine yardım kararlarında büyük oranda dikkate alınmaya başlamaktadır. Yine de 1999'da Fabes ve diğerlerinin yaptıkları bir meta analiz çalışmasında, çocukların ve ergenlerin prososyal davranışlarının yaşla birlikte arttığı ve genellikle olumlu çizgide devam ettiği, küçük artışlarla 10'lu yaşlara doğru arttığı görülmüştür. Çocuklarda kızlarla erkekler arasında prososyal davranışlar açısından çok az cinsiyet farklılığı görülmüştür. Örneğin ağlayan bir bebeğin varlığında, kızlar erkeklerden daha fazla yardım etmemişlerdir. Bazı çalışmalarda yaşla birlikte cinsiyet farklılıkları gözlenmiştir. Bu tür farklılıklar başkalarına yardım, paylaşmadan ziyade kibarlık gibi davranışlarda gözlenmiştir. Bunlara ek olarak, prososyal eylemleri ölçemde gözlemsel yöntemlerden ziyade kendi kendini değerlendirme yoluyla bulunmaktadır (Bukatho, Daethler, 2004).
Kültür Etkisi
Batılı endüstrileşmiş toplumlardaki çocuklarda prososyal ikilemleri gerekçelendirmeleri istendiğinde, benzer gelişimsel örüntülerin ortaya çıktığı görülmüştür. Alman, İtalyan ve Polonyalı çocuklar, ABD'deki çocuklarda olduğu gibi hazcı yönelimden, diğerlerinin ihtiyaçlarının yönelimine doğru ilerlemede paralel görülmüşlerdir. Diğer kültürlerde bununla birlikte değişimler bulunmuştur. Örneğin İsrail kibutslarındaki okul çağı çocuklarında prososyal muhakemenin daha olgun düzeyini yaşarlar. İnsanlığı ve içselleştirilmiş normların önemini merkeze koyarlar. Papua Yeni Gineli çocuklarda diğerlerinin ihtiyaçları yönelimi ergenliğe hatta yetişkinliğe doğru ortaya çıkar. Bu gelişimsel örüntüler, her bir kültürdeki değerleri yansıtır. Kırsal toplumlardaki 5-6 yaşlarındaki çocukların kendi evlerinde ve çevrelerindeki insanlara daha az yardım ettiklerini gözlemlenmiştir. Genelde kentsel toplumlardan gelen çocukların kırsal kültürlerdeki çocuklara göre daha çok işbirliğine girdikleri görülmüştür. Aynı zamanda daha fazla toplumsal kültürlerdeki çocukların bireyciliği vurgulayan kültürlerden daha fazla paylaşmaya eğilimli oldukları görülmüştür (Bukatho, Daethler, 2004: 457, 458).
Küçük Çocuklarda Prososyal Davranışlar Nasıl Teşvik Edilir?
1. Örnek olun
2. Prososyal davranışı öğütleyin. Gerekçeleri verin, özel durumlardan faydalanarak paylaşma, yardım, işbirliğinin nasıl olduğunu anlatın.
3. Ilımlı ve kabullenici olun.
4. Davranışları pekiştirin.
5. Rol-oynama olanaklarından yararlanın.
6. Birisinin davranışlarının diğerlerinin duygularını etkileyebileceğini tartışın.
7. Grup çalışmaları gibi işbirliği içeren aktiviteler yapın.
8. Çocukların işbirliği ve yardımseverlik gibi davranışlarda bulunabileceği özel ortamlar önerin.
9. Birinin diğer insan veya grupta anlamlı sorumlulular almasını sağlayın.
10. Prososyal davranışı övün (Berns, 2007).
KAYNAKLAR
Berns, R. (2007). Child, Family, School, Community, Socialization and Support, Thomson Corporation, ABD.
Bukatho, D., Daethler, M. W. (2004). Child Development, A Tehematic Approach, Houghton Mifflin Company
Uzmen, S., Mağden, D. (2002). Okul Öncesi Eğitim Kurumlarına Devam Eden Altı Yaş Çocuklarının Prososyal Davranışlarının Resimli Çocuk Kitapları ile Desteklenmesi Ankara.
ve NASIL GELİŞTİRİLİR?
Küçük bir çocuğun sıkıntı yaşayan bir arkadaşını teselli etmesi, kırılmış bir oyuncağın parçalarını toplamasına yardım etmesi veya yiyeceğini paylaşması olumlu sosyal davranışlara (prososyal) davranışlara örnektir. Bu davranışlara olan ilgi, son yıllarda çocukların ahlaki davranış ve değerlerinin gelişimini anlamaya yönelik başka bir yol olarak artma eğilimindedir. Bu sosyal eylemler, diğerlerine ve belki de benliğe uyum çabasıyla ortaya konulmaktadır (Bukatho, Daethler, 2004).
Prososyal davranışlar arasında yardım etme, paylaşma, teselli etme, işbirliği yapma gibi davranışlar yer alır (Uzmen ve Mağden, 2002). Prososyal davranışlar arasında "özgecilik" herhangi bir ödül beklentisi olmaksızın diğerlerine yardım etmek amacıyla ortaya konan davranışlardır. Kibarlık veya yardım eylemleri sıklıkla isteğe bağlıdır fakat çoğu toplumlarda yüksek değere sahiptir. İlköğretim çağındaki çocuklarda diğerlerine yardım eğilimi olanların daha iyi sosyal becerilere sahip oldukları, yaşıtları arasında daha popüler oldukları, kendilerine daha fazla güvendikleri, kendilerini daha iyi düzenleyebildikleri görülmüştür. Prososyal davranışlar birçok cazip sonuçla, özellikle çocukların sosyal ilişkileriyle bağlantılıdır. Bu nitelikleri nelerin etkilediğini bilmek önemlidir (Bukatho, Daethler, 2004).
Prososyal Davranışların ve Özgeciliğin Gelişimi
Özgecilik, kendi rahatlığını bozup başkasının rahatını sağlamaktır. Örneğin başkalarını korumak özgeci davranış olarak kabul edilir. Hayvanlarda gruptan birinin ölmemesi için kendini feda etmesi özgecilik olarak kabul edilmektedir. İlk dönemlerdeki sosyal gruplarda olduğu gibi, belki de sosyal yaşama uyum sağlamaya izin veren davranışların oluşumu, işbirliğine dayalı avcılık gibi amaçlar sosyal grupları biraraya getirmede birleştirici olmuştur. Zamanla daha iyi iletişim, öfkenin azalmasını sağlamıştır. Grup içinde baskın bir erkek tarafından kendisinin ve her bireyin korumayı sağlaması, yaşamlarını devam ettirmelerini ve çoğalmalarını sağlamıştır. Bu işbirliğine dayalı olarak sosyobiyologlar, sanat, etik, geleneklerden oluşan kültürün ortaya çıktığını belirtmektedirler. İnsanlar davranışların her biri eski ilkel neslinde olan gerekli içsel dvarnışlarından ziyade uyum sağlayıcı mozaiği ortaya koyarlar (Berns, 2007).
Bir çok çağdaş teorisyen prososyal veya özgeci davranışların altında önemli bir elementin empati olduğuna inanır. Kişinin yardım ihtiyacı olduğuna dair sempatik ilgiyi de içeren, diğerlerinin duygularını anlama ve duygusal tepkiyi hayali olarak paylaşma olarak tanımlanır. Belki de insanlar biyolojik olarak böyle bir davranışa yatkındırlar. Bebeklerde bile diğerlerinin üzüntülü durumlarında duyarlılık belirtileri gözlenmiştir (Bukatho, Daethler, 2004).
2-3 günlük bebekler diğer bebeklerin ağlama sesini duyunca ağlamaktadırlar. Kendileri eşit yüksek diğer seslere tepki vermemişlerdir. Ağlamaya ek olarak, 10-14 aylık bebekler diğer insanların üzüntülü tepkilerine sessizce veya inleme yoluyla katılmaktadırlar. Belki de benlik ve diğer bireyler arasındaki sınır bu yaşta tam olarak ayrılmamış olduğu için benliğin tesellisi diğerlerinin üzüntülerinin bir çeşit kopyalanmasıdır. Benlik odaklı duygusal tepki prososyal davranıştan daha gerçektir. 1-2 yaş arasında empati, yeni bir davranış olarak sempatiye dönüşür. Örneğin üzüntülü kişiye dokunmak, ona battaniye, oyuncak vermekle olurken, okul öncesi dönemde daha çeşitli ve kompleks tepkiler verirler. Örneğin kötü durumdaki bir çocuğun rahat olmasını sağlamak, ona yardım etmek, sorular sormak, çocuğun üzüntülü olmasına neden olan kaynakları cezalandırmak, çocuğu korumak, yetişkinden yardım aramayı içerir. Çoğu araştırmacının yardımlaşma ve paylaşmasının yaşla birlikte arttığının bildirilmesine rağmen, bazı araştırmacılar büyük çocukların yardımlaşma ve paylaşma davranışlarının az olduğunu bildirmişlerdir (Bukatho, Daethler, 2004: 453).
6-7 yaşlar arasında kendi ilgileri ve diğerlerinin beklentileri prososyal davranışta veya ihtiyacı olan brine yardım kararlarında büyük oranda dikkate alınmaya başlamaktadır. Yine de 1999'da Fabes ve diğerlerinin yaptıkları bir meta analiz çalışmasında, çocukların ve ergenlerin prososyal davranışlarının yaşla birlikte arttığı ve genellikle olumlu çizgide devam ettiği, küçük artışlarla 10'lu yaşlara doğru arttığı görülmüştür. Çocuklarda kızlarla erkekler arasında prososyal davranışlar açısından çok az cinsiyet farklılığı görülmüştür. Örneğin ağlayan bir bebeğin varlığında, kızlar erkeklerden daha fazla yardım etmemişlerdir. Bazı çalışmalarda yaşla birlikte cinsiyet farklılıkları gözlenmiştir. Bu tür farklılıklar başkalarına yardım, paylaşmadan ziyade kibarlık gibi davranışlarda gözlenmiştir. Bunlara ek olarak, prososyal eylemleri ölçemde gözlemsel yöntemlerden ziyade kendi kendini değerlendirme yoluyla bulunmaktadır (Bukatho, Daethler, 2004).
Kültür Etkisi
Batılı endüstrileşmiş toplumlardaki çocuklarda prososyal ikilemleri gerekçelendirmeleri istendiğinde, benzer gelişimsel örüntülerin ortaya çıktığı görülmüştür. Alman, İtalyan ve Polonyalı çocuklar, ABD'deki çocuklarda olduğu gibi hazcı yönelimden, diğerlerinin ihtiyaçlarının yönelimine doğru ilerlemede paralel görülmüşlerdir. Diğer kültürlerde bununla birlikte değişimler bulunmuştur. Örneğin İsrail kibutslarındaki okul çağı çocuklarında prososyal muhakemenin daha olgun düzeyini yaşarlar. İnsanlığı ve içselleştirilmiş normların önemini merkeze koyarlar. Papua Yeni Gineli çocuklarda diğerlerinin ihtiyaçları yönelimi ergenliğe hatta yetişkinliğe doğru ortaya çıkar. Bu gelişimsel örüntüler, her bir kültürdeki değerleri yansıtır. Kırsal toplumlardaki 5-6 yaşlarındaki çocukların kendi evlerinde ve çevrelerindeki insanlara daha az yardım ettiklerini gözlemlenmiştir. Genelde kentsel toplumlardan gelen çocukların kırsal kültürlerdeki çocuklara göre daha çok işbirliğine girdikleri görülmüştür. Aynı zamanda daha fazla toplumsal kültürlerdeki çocukların bireyciliği vurgulayan kültürlerden daha fazla paylaşmaya eğilimli oldukları görülmüştür (Bukatho, Daethler, 2004: 457, 458).
Küçük Çocuklarda Prososyal Davranışlar Nasıl Teşvik Edilir?
1. Örnek olun
2. Prososyal davranışı öğütleyin. Gerekçeleri verin, özel durumlardan faydalanarak paylaşma, yardım, işbirliğinin nasıl olduğunu anlatın.
3. Ilımlı ve kabullenici olun.
4. Davranışları pekiştirin.
5. Rol-oynama olanaklarından yararlanın.
6. Birisinin davranışlarının diğerlerinin duygularını etkileyebileceğini tartışın.
7. Grup çalışmaları gibi işbirliği içeren aktiviteler yapın.
8. Çocukların işbirliği ve yardımseverlik gibi davranışlarda bulunabileceği özel ortamlar önerin.
9. Birinin diğer insan veya grupta anlamlı sorumlulular almasını sağlayın.
10. Prososyal davranışı övün (Berns, 2007).
KAYNAKLAR
Berns, R. (2007). Child, Family, School, Community, Socialization and Support, Thomson Corporation, ABD.
Bukatho, D., Daethler, M. W. (2004). Child Development, A Tehematic Approach, Houghton Mifflin Company
Uzmen, S., Mağden, D. (2002). Okul Öncesi Eğitim Kurumlarına Devam Eden Altı Yaş Çocuklarının Prososyal Davranışlarının Resimli Çocuk Kitapları ile Desteklenmesi Ankara.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Çocuklarda Olumlu Sosyal Davranışlar Nelerdir? ve Nasıl Geliştirilir?" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Psk.Meral YALÇIN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Psk.Meral YALÇIN'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
2 Beğeni 
Yazan Uzman
|
çocukta davranış, olumlu sosyal davranış, prososyal davranış, çocukta davranış gelişimi, olumlu davranış gelişimi
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
