Çocuklarda Güneş Çarpması
Çocuklarda güneş çarpması sıklığı, çocuk acil servislere başvuru nedenleri arasında bölgeden bölgeye ve mevsimlere göre değişkenlik gösterir. Bu nedenle belli bir yüzde vermek zordur. Ancak bebek ve çocuklarda vücut sıvı oranı erişkinlerden yüksek olması nedeni ile güneş çarpmasından daha çok ve ciddi etkilendiklerini söyleyebiliriz. Genellikle sıcak bir iklimde tatilde olan ve klimalı yerlerde olamayan çocuklar risk altındalar. Yaz mevsiminin ilk sıcak dalgası da benzer sorunlara yol açar. İnsan vücudunun yüksek yaz sıcaklarına adaptasyonu ancak 8-10 gün içerisinde gerçekleşebilir.
Yapılan çalışmalara göre güneş çarpması % 90 6 yaş ve üzeri çocuklarda görülüyor ve bu çocukların yaklaşık % 70’inde bu durum spor yaparken ortaya çıkıyor. Bu yaş grubu çocuklar giderek daha fazla ailelerinden bağımsız ve kapalı ortam dışında zaman geçirmeye başlıyorlar. Kendi vücutlarının sınırlarını henüz bilemiyor, dış ortamın olumsuz etkilerini tahmin edemiyorlar. Genellikle vücudun aktif şekilde enerji harcaması, dış ortamın yüksek sıcaklığı ile birleşince ortaya istemediğimiz sonuçlar çıkabiliyor. Bunun dışında yenidoğan dönemindeki bebekler de beyindeki ısı kontrol sistemlerinin ve terleme mekanizmalarının tam gelişmemiş olması nedeni ile yüksek risk altındalar.
Sıcak havada arabada kapalı kalmak, buhar çadırları, bir radyatör yanında beşik içinde olmak ya da klima olmaksızın ev içerisinde kapalı kalmak da sıcak çarpmasına neden olabilir.
Güneş çarpması esas olarak literatürde “sıcak çarpması” başlığı altında incelenir. Mekanizması aynıdır : aşırı derecede sıcağa maruz kalma sonucu ısının depolanması. Normalde vücut çevrenin ısısı ne olursa olsun bazı koruyucu mekanizmalarını arttırıp azaltarak bir dengede kalmaya çalışır. Normal şartlarda kuru havada, çevre ısısı 9.4 – 60 C arasında iken vücut ısısı ancak 0,6 C’lik bir oynama gösterir. Bu, vücut ısı üretimi ile ısı kaybı arasındaki ince ayarın iyi bir göstergesidir. Yani güneş esas olarak da ısı çarpması genellikle nemli-sıcak havalarda meydana gelir.
Çevre ısısı arttıkça radyasyon (cilt ile hava ve diğer objeler arasındaki ısı farkıyla oluşan bir tür direk enerji aktarımı), konveksiyon (vücut etrafındaki havanın direk ısıtılması) ile ve nem de fazla ise buharlaşma ve terleme ile fazla ısı uzaklaştırılır. Isı üretimi ise vücut metabolizması, tiroid hormonları, kas aktivitesi ve adrenalin gibi hormonların etkin olduğu sempatik sistem tarafından yapılır.
Çevre ısısı, vücut ısısının üzerine çıktığında vücut ısısını düşüren mekanizmalardan kondüksiyon ve radyasyon ters etki göstererek vücut sıcaklığını daha da arttırırlar. Soğutucu etki gösteren sadece buharlaşma kalır. Ortam neminin artması ve konveksiyon için gerekli hava akımının olmaması ile de buharlaşmanın etkinliği azalır.
Beyindeki ısı merkezi, bazal metabolizma, ter bezleri ve kan dolaşımına etki ederek vücut ısısını belli sınırlarda tutmaya çalışır.
Vücut ısısının davranışsal kontrolü de en az diğer mekanizmalar kadar etkilidir. Çok sıcak havalarda gölgede kalmak, kıyafetlerini ayarlamak, aktiviteyi düzenlemek gibi.
Isı kontrol mekanizmalarının çocuklarda daha kolay bozulabilmesi, vücut sıvı oranının erişkinden yüksek olması nedeni ile kayıplara daha duyarlı olmaları ve özellikle yenidoğanlarda beyin ısı kontrol mekanizmalarının gelişimini tamamlamamış olması nedeni ile çocuklar güneş çarpmasına çok daha duyarlılar.
Çok yüksek sıcaklıklarda fazla ısının uzaklaştırılamaması sonucu vücut ısısının tehlikeli sınırlara gelmesiyle sıcak çarpması meydana gelir. Bu durumda rektal ısı ölçümü çok daha güvenilirdir. Sıcak çarpması ciddi bir durumdur. Hemen tedavi edilmezse kişinin ölümüne yol açabilir. Bu nedenle tanınması ve tedavi girişimlerinin bilinmesi hayati önem taşır.
Klasik olarak 41 C üzerinde vücut sıcaklıkları ve sıcak-kuru cilt görülür. Merkezi sinir sistemi çalışma problemine göre pembelik ya da solukluk olabilir. Genellikle sıcak çarpmasından önce terleme kesilmiştir.
Uyarıcı bulgular ölüm korkusu, ajitasyon, baş dönmesi, halsizlik, zihin karmaşası, anlamsız mutlu duygu durum, baş ağrısı, bulantı, dengesizlik ve mücadele çabaları olabilir. Hemen tedavi başlamazsa idrar-kaka kaçırma, kasılmalar, havale, şuur bulanıklığı, göz bebeği değişiklikleri, felç ve koma gelişebilir. Vücut ısısının düşürülmesi ile birlikte genellikle bilinç hızlı bir şekilde düzelse de bazen 24 saatte uzun süren koma gelişebilir. Beynin etkilenmesi, sıcak çarpmasının süresi, vücut ısısının düzeyi ve kan dolaşımının durumuna bağlıdır.
* yapın:
- siz çocuğunuzun vücudunu soğutmaya başlarken biri ya da birilerinin ambulans çağırdığından emin olun.
- çocuğunuzu iç ortama ya da gölgeye taşıyın.
- yatırıp ayaklarını başından yüksek bir yere koyun.
- hemen kıyafetlerini çıkartın.
- soğuk suyla vücudunu yıkayın: hortumla su tutarak, küvete soğuk su doldurarak, süngerle silerek, duşun altına sokarak
- düşük nemli bir ortamda ıslak-soğuk bir çarşafa sarın
- klima, bulamazsanız vantilatör çalıştırın
- bilinci açık ise soğuk içecekler ( 15 dakikada bir 250 ml kadar) ve tuzlu yiyecekler verilmelidir. Domates suyu gibi bir miktar tuz içeren içecekler sıvı kaybının yerine konması için idealdir. Tuz kaybı yerine konana kadar sadece su gibi hipotonik yani tuzdan fakir sıvıların verilmesi, vücut tuz oranının daha da düşüp bilincin kapanmasına neden olabilir.
- güneş çarpması bulgularından bir ya da bir kaçının varlığı halinde
*yapmayın:
- bilincinden emin değilseniz içmek için bir şeyler vermeyin. İçtiği sıvının aspirasyonuna yani ciğerlerine kaçışına neden olabilirsiniz.
- havale geçirme durumunda kilitlenmiş ağzı açmak ya da dili çıkartmak için çocuğun ağzına kaşık ya da başka bir cisim sokmayın. Başını yana çevirmek hava yolunu açık tutmak için yeterlidir.
Hastalığın ciddiyetini kalp-dolaşım sisteminin etkilenme oranı belirler. Pembe bir cilt, normal kalp atışı ve tansiyon olması durumunda kalp hızının izlenerek soğutma işlemi yeterli olabilir. Soğuk sıvıların kullanılması, ısıyı düşürmeyi hızlandırmasına rağmen, zaten strese girmiş olan kalp kası üzerinde aritmi riskini arttırabilir.
Vücut sıcaklığının mümkün olan en hızlı şekilde 38,5 C civarına düşürülmesi amaçlanır. Ancak ateş düşürücü ilaçların bu ateş için faydası yoktur. Suyla doldurulmuş küvet ya da klima/vantilatör esintisi altında duş aldırmak-su püskürtmek en etkili yöntemdir. Boyun, koltuk altı ve kasıklara buz torbaları konabilir. Bu agresif yaklaşımlar vücut sıcaklığı 38.5 civarına düşürüldüğünde sonlandırılır. En kısa zamanda bir sağlık kuruluşuna başvurulmalı hatta mümkünse ateşin düzenli takipler yapılarak ve kalp-dolaşım sistemi desteklenerek düşürülmesi sağlanmalıdır.
Soluk cilt, çarpıntı ve düşük tansiyonu olan çocuklar ise kalp yetmezliğine girmiştir ve çok ciddi sonuçlarla karşılaşma riskleri var demektir. Sıcak çarpması, özellikle tansiyonu düşük olan çocuklarda böbrek yetmezliği riskini de taşır.
Hastanede sıvı gerekirse elektrolit takviyesi yapılacaktır.
* yazın ilk sıcak dalgalarında vücudunun ısı değişikliğine alışmasının 8-10 gün alacağını unutmayın. Bu süre içinde kısa sürelerden başlayıp giderek artan sürelerde dışarıda kalarak adaptasyonunu kolaylaştırın.
* sıcak havanın vücut sıvı dengesi bozuk olduğu taktirde çok daha tehlikeli olduğunu unutmayın. Susamış bir vücut aslında dehidrate kalmıştır. Çocuğunuzun bol sıvı aldığından emin olun.
* idrar rengi çocuğunuza sıvı içirmek için bir gösterge olabilir. Koyu idrar, yetersiz sıvı alımının bulgusudur.
* Çocuğunuzun ara ara gölge ve su molaları vermesini sağlayın.
* çocuğunuza incecik-pamuklu bir yaz giysisi giydirin, terlemeyle ıslanırsa değiştirin.
- Çocuğunuzu camı açmış da olsanız arabanın içinde yalnız bırakmayın.
-Aşırı tuz takviyesinden / tuz tabletlerinden kaçının. Mide boşalmasını yavaşlatır ve sıvı emilimini geciktirirler.
- bebekleri sıcak havalarda battaniyeye sarmak ya da fazladan giydirmekten kaçının.
- hava sıcaklığı 28 C üzerinde, hele de nem oranı yüksek ise çocuğunuzun uzun süren ya da ciddi efor gerektiren spor aktiviteleri yapmasına izin vermeyin.
- herhangi bir nedenle ateşlenen çocuğunuzu sıcak havalarda dışarı çıkartmayın.
Yapılan çalışmalara göre güneş çarpması % 90 6 yaş ve üzeri çocuklarda görülüyor ve bu çocukların yaklaşık % 70’inde bu durum spor yaparken ortaya çıkıyor. Bu yaş grubu çocuklar giderek daha fazla ailelerinden bağımsız ve kapalı ortam dışında zaman geçirmeye başlıyorlar. Kendi vücutlarının sınırlarını henüz bilemiyor, dış ortamın olumsuz etkilerini tahmin edemiyorlar. Genellikle vücudun aktif şekilde enerji harcaması, dış ortamın yüksek sıcaklığı ile birleşince ortaya istemediğimiz sonuçlar çıkabiliyor. Bunun dışında yenidoğan dönemindeki bebekler de beyindeki ısı kontrol sistemlerinin ve terleme mekanizmalarının tam gelişmemiş olması nedeni ile yüksek risk altındalar.
Sıcak havada arabada kapalı kalmak, buhar çadırları, bir radyatör yanında beşik içinde olmak ya da klima olmaksızın ev içerisinde kapalı kalmak da sıcak çarpmasına neden olabilir.
Güneş çarpması esas olarak literatürde “sıcak çarpması” başlığı altında incelenir. Mekanizması aynıdır : aşırı derecede sıcağa maruz kalma sonucu ısının depolanması. Normalde vücut çevrenin ısısı ne olursa olsun bazı koruyucu mekanizmalarını arttırıp azaltarak bir dengede kalmaya çalışır. Normal şartlarda kuru havada, çevre ısısı 9.4 – 60 C arasında iken vücut ısısı ancak 0,6 C’lik bir oynama gösterir. Bu, vücut ısı üretimi ile ısı kaybı arasındaki ince ayarın iyi bir göstergesidir. Yani güneş esas olarak da ısı çarpması genellikle nemli-sıcak havalarda meydana gelir.
Çevre ısısı arttıkça radyasyon (cilt ile hava ve diğer objeler arasındaki ısı farkıyla oluşan bir tür direk enerji aktarımı), konveksiyon (vücut etrafındaki havanın direk ısıtılması) ile ve nem de fazla ise buharlaşma ve terleme ile fazla ısı uzaklaştırılır. Isı üretimi ise vücut metabolizması, tiroid hormonları, kas aktivitesi ve adrenalin gibi hormonların etkin olduğu sempatik sistem tarafından yapılır.
Çevre ısısı, vücut ısısının üzerine çıktığında vücut ısısını düşüren mekanizmalardan kondüksiyon ve radyasyon ters etki göstererek vücut sıcaklığını daha da arttırırlar. Soğutucu etki gösteren sadece buharlaşma kalır. Ortam neminin artması ve konveksiyon için gerekli hava akımının olmaması ile de buharlaşmanın etkinliği azalır.
Beyindeki ısı merkezi, bazal metabolizma, ter bezleri ve kan dolaşımına etki ederek vücut ısısını belli sınırlarda tutmaya çalışır.
Vücut ısısının davranışsal kontrolü de en az diğer mekanizmalar kadar etkilidir. Çok sıcak havalarda gölgede kalmak, kıyafetlerini ayarlamak, aktiviteyi düzenlemek gibi.
Isı kontrol mekanizmalarının çocuklarda daha kolay bozulabilmesi, vücut sıvı oranının erişkinden yüksek olması nedeni ile kayıplara daha duyarlı olmaları ve özellikle yenidoğanlarda beyin ısı kontrol mekanizmalarının gelişimini tamamlamamış olması nedeni ile çocuklar güneş çarpmasına çok daha duyarlılar.
Çok yüksek sıcaklıklarda fazla ısının uzaklaştırılamaması sonucu vücut ısısının tehlikeli sınırlara gelmesiyle sıcak çarpması meydana gelir. Bu durumda rektal ısı ölçümü çok daha güvenilirdir. Sıcak çarpması ciddi bir durumdur. Hemen tedavi edilmezse kişinin ölümüne yol açabilir. Bu nedenle tanınması ve tedavi girişimlerinin bilinmesi hayati önem taşır.
Klasik olarak 41 C üzerinde vücut sıcaklıkları ve sıcak-kuru cilt görülür. Merkezi sinir sistemi çalışma problemine göre pembelik ya da solukluk olabilir. Genellikle sıcak çarpmasından önce terleme kesilmiştir.
Uyarıcı bulgular ölüm korkusu, ajitasyon, baş dönmesi, halsizlik, zihin karmaşası, anlamsız mutlu duygu durum, baş ağrısı, bulantı, dengesizlik ve mücadele çabaları olabilir. Hemen tedavi başlamazsa idrar-kaka kaçırma, kasılmalar, havale, şuur bulanıklığı, göz bebeği değişiklikleri, felç ve koma gelişebilir. Vücut ısısının düşürülmesi ile birlikte genellikle bilinç hızlı bir şekilde düzelse de bazen 24 saatte uzun süren koma gelişebilir. Beynin etkilenmesi, sıcak çarpmasının süresi, vücut ısısının düzeyi ve kan dolaşımının durumuna bağlıdır.
* yapın:
- siz çocuğunuzun vücudunu soğutmaya başlarken biri ya da birilerinin ambulans çağırdığından emin olun.
- çocuğunuzu iç ortama ya da gölgeye taşıyın.
- yatırıp ayaklarını başından yüksek bir yere koyun.
- hemen kıyafetlerini çıkartın.
- soğuk suyla vücudunu yıkayın: hortumla su tutarak, küvete soğuk su doldurarak, süngerle silerek, duşun altına sokarak
- düşük nemli bir ortamda ıslak-soğuk bir çarşafa sarın
- klima, bulamazsanız vantilatör çalıştırın
- bilinci açık ise soğuk içecekler ( 15 dakikada bir 250 ml kadar) ve tuzlu yiyecekler verilmelidir. Domates suyu gibi bir miktar tuz içeren içecekler sıvı kaybının yerine konması için idealdir. Tuz kaybı yerine konana kadar sadece su gibi hipotonik yani tuzdan fakir sıvıların verilmesi, vücut tuz oranının daha da düşüp bilincin kapanmasına neden olabilir.
- güneş çarpması bulgularından bir ya da bir kaçının varlığı halinde
*yapmayın:
- bilincinden emin değilseniz içmek için bir şeyler vermeyin. İçtiği sıvının aspirasyonuna yani ciğerlerine kaçışına neden olabilirsiniz.
- havale geçirme durumunda kilitlenmiş ağzı açmak ya da dili çıkartmak için çocuğun ağzına kaşık ya da başka bir cisim sokmayın. Başını yana çevirmek hava yolunu açık tutmak için yeterlidir.
Hastalığın ciddiyetini kalp-dolaşım sisteminin etkilenme oranı belirler. Pembe bir cilt, normal kalp atışı ve tansiyon olması durumunda kalp hızının izlenerek soğutma işlemi yeterli olabilir. Soğuk sıvıların kullanılması, ısıyı düşürmeyi hızlandırmasına rağmen, zaten strese girmiş olan kalp kası üzerinde aritmi riskini arttırabilir.
Vücut sıcaklığının mümkün olan en hızlı şekilde 38,5 C civarına düşürülmesi amaçlanır. Ancak ateş düşürücü ilaçların bu ateş için faydası yoktur. Suyla doldurulmuş küvet ya da klima/vantilatör esintisi altında duş aldırmak-su püskürtmek en etkili yöntemdir. Boyun, koltuk altı ve kasıklara buz torbaları konabilir. Bu agresif yaklaşımlar vücut sıcaklığı 38.5 civarına düşürüldüğünde sonlandırılır. En kısa zamanda bir sağlık kuruluşuna başvurulmalı hatta mümkünse ateşin düzenli takipler yapılarak ve kalp-dolaşım sistemi desteklenerek düşürülmesi sağlanmalıdır.
Soluk cilt, çarpıntı ve düşük tansiyonu olan çocuklar ise kalp yetmezliğine girmiştir ve çok ciddi sonuçlarla karşılaşma riskleri var demektir. Sıcak çarpması, özellikle tansiyonu düşük olan çocuklarda böbrek yetmezliği riskini de taşır.
Hastanede sıvı gerekirse elektrolit takviyesi yapılacaktır.
* yazın ilk sıcak dalgalarında vücudunun ısı değişikliğine alışmasının 8-10 gün alacağını unutmayın. Bu süre içinde kısa sürelerden başlayıp giderek artan sürelerde dışarıda kalarak adaptasyonunu kolaylaştırın.
* sıcak havanın vücut sıvı dengesi bozuk olduğu taktirde çok daha tehlikeli olduğunu unutmayın. Susamış bir vücut aslında dehidrate kalmıştır. Çocuğunuzun bol sıvı aldığından emin olun.
* idrar rengi çocuğunuza sıvı içirmek için bir gösterge olabilir. Koyu idrar, yetersiz sıvı alımının bulgusudur.
* Çocuğunuzun ara ara gölge ve su molaları vermesini sağlayın.
* çocuğunuza incecik-pamuklu bir yaz giysisi giydirin, terlemeyle ıslanırsa değiştirin.
- Çocuğunuzu camı açmış da olsanız arabanın içinde yalnız bırakmayın.
-Aşırı tuz takviyesinden / tuz tabletlerinden kaçının. Mide boşalmasını yavaşlatır ve sıvı emilimini geciktirirler.
- bebekleri sıcak havalarda battaniyeye sarmak ya da fazladan giydirmekten kaçının.
- hava sıcaklığı 28 C üzerinde, hele de nem oranı yüksek ise çocuğunuzun uzun süren ya da ciddi efor gerektiren spor aktiviteleri yapmasına izin vermeyin.
- herhangi bir nedenle ateşlenen çocuğunuzu sıcak havalarda dışarı çıkartmayın.
|
Yazan
|
Bu makaleden alıntı yapmak
için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir: "Çocuklarda Güneş Çarpması" başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Dr.Tuna HAN'e aittir ve makale, yazarı tarafından TavsiyeEdiyorum.com (http://www.tavsiyeediyorum.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır. Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak Dr.Tuna HAN'ın izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz. |
Beğenin 
Yazan Uzman
|
| Makale Kütüphanemizden | ||||
|
çocukta güneş çarpması, güneş çarpması, bebekte güneş çarpması, sıcak çarpması, çocuklarda güneş çarpması
Sitemizde yer alan döküman ve yazılar uzman üyelerimiz tarafından hazırlanmış ve pek çoğu bilimsel düzeyde yapılmış çalışmalar olduğundan güvenilir mahiyette eserlerdir. Bununla birlikte TavsiyeEdiyorum.com sitesi ve çalışma sahipleri, yazıların içerdiği bilgilerin güvenilirliği veya güncelliği konusunda hukuki bir güvence vermezler. Sitemizde yayınlanan yazılar bilgi amaçlı kaleme alınmış ve profesyonellere yönelik olarak
hazırlanmıştır. Site ziyaretçilerimizin o meslekle ilgili bir uzmanla görüşmeden, yazı içindeki bilgileri kendi başlarına kullanmamaları gerekmektedir. Yazıların telif hakkı tamamen yazarlarına aittir, eserler sahiplerinin muvaffakatı olmadan hiçbir suretle çoğaltılamaz, başka bir
yerde kullanılamaz, kopyala yapıştır yöntemiyle başka mecralara aktarılamaz. Sitemizde yer alan herhangi bir yazı başkasına ait telif haklarını ihlal ediyor, intihal içeriyor veya yazarın mensubu bulunduğu mesleğin meslek için etik kurallarına aykırılıklar taşıyorsa, yazının kaldırılabilmesi için site yönetimimize bilgi verilmelidir.
